KRO - PYTANIA Z NIEOCZYWISTYMI ODPOWIEDZIAMI

1. Prawne definicje rodziny:

1. na płaszczyźnie ustawy:

• o pomocy osobom uprawnionym do alimentów - oznacza ona odpowiednio następujących członków rodziny: rodziców osoby uprawnionej, małżonka rodzica osoby uprawnionej, osobę, z którą rodzic osoby uprawnionej wychowuje wspólne dziecko, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia oraz dziecko, które ukończyło 25. rok życia otrzymujące świadczenia z funduszu alimentacyjnego lub legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, a także osobę uprawnioną; do rodziny nie zalicza się:

• dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego,

• dziecka pozostającego w związku małżeńskim,

• rodzica osoby uprawnionej zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz;

• o świadczeniach rodzinnych - oznacza ona odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy; do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko;

• o pomocy społecznej - osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku wspólnie zamieszkujące i gospodarujące;

1. w poszczególnych aktach prawnych jest ona pojmowana rozmaicie, gdyż ustawodawca nadawał temu pojęciu treść odpowiednią do tego, jakie skutki chciał osiągnąć;

2. zasadniczo aprobowany podział doktrynalny recypowany z socjologii- rodzina:

• Mała (nuklearna) - skupia wyłącznie rodziców i ich dzieci;

• Wielka - obejmuje szerszy krąg krewnych;

1. wg T. Smyczyńskiego:

• Jest to najstarsza grupa społeczna, która występuje na wszystkich etapach rozwoju społeczeństwa i we wszystkich formacjach;

• Jest ona naturalnym i niezastąpionym elementem struktury społecznej, nazywanej często podstawową komórką społeczną (zob. art. 10 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966 r.);

1. wg P. Telusiewicza - to grupa co najmniej dwóch osób związanych ze sobą węzłem małżeńskim lub węzłem pokrewieństwa (pokrewieństwa w sensie biologicznym lub w sensie prawnym). Powinno się dążyć aby obowiązywała jedna i ta sama definicja. Szczegółowe rozróżnienie należy wprowadzić celem wyeliminowania wątpliwości, że w skład rodziny wchodzą dzieci biologiczne jak i te względem których wprowadza się fikcję prawną, która zastępuje więź biologiczną.

2. Prawne definicje małżeństwa:

1. w świetle art. 18 Konstytucji RP i art. 1 KRO - jest to związek mężczyzny i kobiety sformalizowany przez normy regulujące przesłanki jego zawarcia;

2. w doktrynie:

• wg T. Smyczyńskiego (najpełniejsza) - jest to trwały (ale nie nierozerwalny) i legalny związek mężczyzny i kobiety, powstały z ich woli, jako równoprawnych stron w celu wspólnego pożycia, realizacji dobra małżonków, dobra założonej rodziny i jej celów społecznych;

• wg A. Zielińskiego (syntetyczna) - jest to formalnoprawny związek mężczyzny i kobiety, zawarty zgodnie z przepisami obowiązującego prawa dla celów prawem przewidzianych;

• wg B. Walaszka - jest to uznany i regulowany przez prawo związek kobiety i mężczyzny, sankcjonujący ich wzajemne, niepodzielne i trwałe współżycie;

• wg S. Grzybowskiego - jest to trwały, ale nie nierozerwalny związek mężczyzny i kobiety, powstający w sposób dokładnie uregulowany postanowieniami obowiązującego prawa i rodzący również dokładnie uregulowane przewidziane prawem skutki, oraz oparty na zasadzie równouprawnienia obojga małżonków;

• wg J. Winiarza - jest to trwały stosunek prawny łączący zwykle dożywotnio mężczyznę i kobietę, którzy z zachowaniem konstytutywnych przesłanek przewidzianych w przepisach KRO dokonali czynności prawnej zawarcia małżeństwa i w następstwie jej dokonania stali się równouprawnionymi podmiotami kompleksu praw i obowiązków małżeńskich dla optymalnej realizacji funkcji społecznych założonej przez ich związek rodziny;

• wg J. Ignatowicza - jest to powstały z woli małżonków, ale w sposób sformalizowany, trwały związek kobiety i mężczyzny będący także stosunkiem pranym o charakterze wzajemnym; związek ten polega na maksymalnym zespoleniu małżonków w sferze ich stosunków osobistych oraz poważnym powiązaniu w sferze stosunków majątkowych; obydwaj partnerzy tego związku mają przy tym równorzędną pozycję;

1. aktualny trend - jest to swoistego rodzaju wspólnota osób działająca w określonych sytuacjach jako jeden podmiot o charakterze osobisto-majątkowym, specyficznym i stałym, który może wykonywać określone zadania przewidziane w polskim prawie rodzinnym.

3. Zasady prawne w prawie rodzinnym:

1. z. dobra dziecka

2. z. szczególnej ochrony rodziny

3. z. uniezależnienia osobistych stosunków rodzinnych od wpływów obcych tym stosunkom elementów majątkowych

4. z. świeckości

5. z. trwałości małżeństwa

6. z. ochrony prywatności życia rodzinnego

7. z. solidarności grupy rodzinnej.

4. Zasady prawne odnoszące się do małżeństwa:

1. z. heteroseksualności

2. z. monogamii

3. z. świeckości

4. z. równego traktowania świeckiej i wyznaniowej formy zawierania małżeństwa

5. z. trwałości

6. z. równości (egalitaryzmu) małżonków.

5. Podmiotowość rodziny - problematyka prawna:

1. jest zorganizowaną jednostką społeczną, która nie posiada osobowości prawnej;

2. stanowi ugrupowanie - tzw. grupę rodzinną - którą ustawodawca nieraz traktuje jako pewną całość, która z jednej strony zaspokaja potrzeby i chroni interesy jej członków, z drugiej zaś istnieje i działa w interesie społecznym;

3. jej byt nie jest uzależniony od pełnego jej składu;

4. w myśl z. autonomii rodziny ingerencja państwa (sądu) w stosunki rodzinne jest wyjątkiem ograniczonym do sytuacji szczególnych, najczęściej patologicznych.

6. Status prawny dziecka poczętego w prawie polskim:

1. status prawny nasciturusa nie jest obecnie wyraźnie określony w przepisach prawnych (Z. Radwański);

2. zgodnie z art. 8 KC „każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”;

3. wg Z. Radwańskiego należy sądzić, że sytuację prawną nasciturusa najlepiej objaśnia reprezentowana już w doktrynie polskiej (np. M. Pazdan, A. Szpunar, B. Walaszek) koncepcja warunkowej zdolności prawnej (tzn. przysługuje ona nasciturusowi pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się on żywy) - założenia:

• prawa podmiotowe nie mogą być wykonywane, a jedynie zabezpieczone,

• przyjęcie rzymskiej reguły ogólnej, zgodnie z którą dziecko nienarodzone należy potraktować jako już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść - wyrazem tego jest instytucja kurateli dziecka poczętego (curator ventris, art. 182 KRO);

1. na mocy przepisów szczególnych jeżeli dziecko poczęte, jeśli urodzi się żywe (zob. domniemanie ustanowione w art. 9 KC), nabywa prawa ze stosunków prawnych, które miały miejsce w okresie jego życia prenatalnego może:

• dziedziczyć po osobie, która zmarła zanim się ono urodziło (art. 927 § 2 KC);

• być osobą uprawnioną do zapisu dokonanego przez osobę, która zmarła zanim się ono urodziło (art. 972);

• żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem (art. 446¹ KC);

• zostać uznane w fazie płodowej przez ojca (art. 75 KRO);

7. Ochrona życia poczętego w świetle prawa polskiego:

1. dziecko poczęte (nasciturus) w sferze prawa ogólnie korzysta z ochrony, która opiera się na uznaniu jego warunkowej zdolności (podmiotowości) prawnej;

2. istnieją sytuacje dopuszczające tzw. aborcję unormowane w art. 4a ustawy z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, tj. przerwanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza (w szpitalu i za pisemną zgodą: kobiety - jeśli jest ma pełną zdolność do czynności prawnych, jej przedstawiciela ustawowego - jeśli kobieta jest małoletnia lub całkowicie ubezwłasnowolniona, sądu opiekuńczego - jeśli kobieta ma mniej niż 13 lat lub nie zgadza się przedstawiciel ustawowy), w przypadku gdy:

• ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (stwierdza lekarz),

• badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu (do chwili osiągnięcia przez płód zdolności do samodzielnego życia poza organizmem kobiety ciężarnej; stwierdza lekarz),

• zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni; stwierdza prokurator).

8. Dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa (art. 3 KRO → art. 54-56 PrASC):

Art. 54. 1. Osoba zamierzająca zawrzeć małżeństwo jest obowiązana:

1)   przedstawić dokument stwierdzający tożsamość oraz złożyć odpis skrócony aktu urodzenia, a także dowód ustania lub unieważnienia małżeństwa, jeżeli pozostawała poprzednio w związku małżeńskim, albo nieistnienia małżeństwa, jeżeli postępowanie o ustalenie nieistnienia małżeństwa toczyło się wobec tej osoby;

2)   złożyć pisemne zapewnienie, że nie wie o istnieniu okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa;

3)   złożyć zezwolenie na zawarcie małżeństwa, jeżeli tego wymagają przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

2. Osoba, o której mowa w ust. 1, nie składa odpisu skróconego aktu stanu cywilnego, jeżeli został on sporządzony w urzędzie stanu cywilnego, w którym nastąpi sporządzenie aktu małżeństwa.

3. W razie gdy oświadczenie o wstąpieniu w związek małżeński ma zostać złożone przez pełnomocnika, jest on obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego stosowne pełnomocnictwo.

Art. 55. 1. Dowodem ustania małżeństwa jest:

1)   odpis skrócony aktu zgonu lub odpis prawomocnego orzeczenia sądu o stwierdzeniu zgonu lub uznaniu za zmarłego poprzedniego małżonka;

2)   odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o jego rozwiązaniu przez rozwód albo odpis prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie.

2. Dowodem unieważnienia małżeństwa jest odpis skrócony aktu małżeństwa z adnotacją o unieważnieniu małżeństwa albo odpis prawomocnego orzeczenia sądu o unieważnieniu małżeństwa.

3. Dowodem nieistnienia małżeństwa jest odpis prawomocnego orzeczenia sądu ustalającego nieistnienie małżeństwa.

Art. 56. 1. Cudzoziemiec zamierzający zawrzeć małżeństwo jest obowiązany złożyć kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokument stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo.

2. Jeżeli otrzymanie dokumentu napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia dokumentu.

3. W postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od złożenia dokumentu sąd na podstawie właściwego prawa ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo.

4. Przepisów powyższych nie stosuje się do cudzoziemca niemającego obywatelstwa żadnego państwa, jeżeli ma on w Polsce miejsce zamieszkania.

9. Ważne powody jako przesłanka rozdzielności majątkowej (art. 52 § 1 KRO):

1. „Ważne powody” jest to zwrot niedookreślony, którego doprecyzowanie w kontekście określonego stany faktycznego spoczywa na władzy sądowniczej;

2. ważne powody zniesienia wspólności istnieją, gdy ustalone zostaje, że dalsze jej istnienie nie służy dobru założonej rodziny, a nawet jest sprzeczne z zasadami prawa rodzinnego;

3. ogólnie rzecz biorąc są to okoliczności o charakterze majątkowym, które powodują, że dalsze istnienie wspólności majątkowej zagraża interesom małżonka żądającego zniesienia wspólności oraz dobru rodziny;

4. przykłady z orzecznictwa:

• osiąganie przez pozwanego małżonka korzyści majątkowych przez samo pozostawanie w ustroju wspólności majątkowej,

• stan rozłączenia małżonków, ich separacja faktyczna, ale tylko taka, która uniemożliwia im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym i znamionuje stan faktycznej rozdzielności majątkowej, zwłaszcza gdy rozkład pożycia jest trwały

• zaniedbywanie obowiązków względem rodziny,

• brak starań o powiększenie lub utrzymanie stanu majątku wspólnego,

• lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego,

• powodujące straty majątkowe, samodzielne zaciąganie zobowiązań obciążających majątek wspólny,

• uporczywe niewykonywanie obowiązku współdziałania w zarządzie wspólnym;

1. w procesie wszczętym na podstawie art. 52 § 1 KRO znaczenie decydujące o jego wyniku mają przede wszystkim prawnomajątkowe aspekty stosunków między małżonkami, zwłaszcza gdy prowadzili działalności gospodarczą.

10. Okoliczności prowadzące do rozkładu wspólnego pożycia:

1. są to okoliczności, których ocena oparta na doświadczeniu życiowym prowadzi do wniosku, że nastąpiła trwały i zupełny rozkład wspólnoty duchowej, fizycznej i gospodarczej małżonków;

2. katalog wg M. Andrzejewskiego:

• naruszenie obowiązku wierności małżeńskiej,

• alkoholizm i inne formy uzależnień,

• agresja,

• nieporozumienia na tle życia seksualnego,

• opuszczenie małżonka i trwałe związanie się z inną osobą,

• zaniedbywanie rodziny (brak zainteresowania rodziną i domem),

• choroba współmałżonka,

• przyczyny o podłożu ekonomicznym,

• różnice poglądów i przekonań, niezgodność charakterów,

• rozłąka związana z zarobkowaniem za granicą,

• chęć uzyskania świadczeń socjalnych dla osób samotnie wychowujących dzieci

11. Orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód:

1. stanowi trzon wyroku rozwodowego, ponieważ jego pozostałe rozstrzygnięcia są zależne od rozwiązania małżeństwa;

2. w tym rozstrzygnięciu:

• sąd decyduje, że rozwiązuje małżeństwo przez rozwód (albo że orzeka rozwód)

• nie jest określona data ustania małżeństwa, gdyż datą tą jest zawsze, w myśl zasad ogólnych, data uprawomocnienia się wyroku;

1. ma charakter konstytutywny;

2. jest skuteczne erga omnes;

3. korzysta z powagi rzeczy osądzonej (res iudicata);

4. skutki:

• w jego wyniku nie ustaje powinowactwo

• kształtuje na nowo obowiązki alimentacyjne między małżonkami

• ustaje ustawowa wspólność majątkowa

• kształtuje na nowo sposób wykonywania władzy rodzicielskiej względem wspólnych dzieci.

12. Istota separacji:

1. wg M. Andrzejewskiego - polega na umożliwieniu wydania przez sąd orzeczenia o rozłączeniu małżonków w przypadku istnienia zupełnego rozkładu pożycia małżeńskiego bez rozwiązywania związku małżeńskiego. Jako taka separacja nie jest więc surogatem rozwodu, lecz ma służyć uregulowaniu sytuacji małżonków już w czasie ich faktycznego (a nie dopiero formalnego rozłączenia). Rozwiązanie takie zakłada możliwość pojednania w przyszłości, a więc stanowi szansę na wzmożenie ochrony rodziny przeciwdziałając lekkomyślnemu żądaniu rozwodu;

2. jako kompilacja poglądów M. Nazara, T. Smyczyńskiego i A. Zielińskiego - separacja jest to niezależna od rozwodu instytucja prawa rodzinnego. Polega na prawnym usankcjonowaniu stanu separacji faktycznej (tj. ustania, rozkładu wspólnego pożycia małżonków, co przejawia się w wygaśnięciu między nimi więzi fizycznej, gospodarczej i duchowej) ze skutkami typowymi dla orzeczenia rozwodu, zawsze jednak z wyjątkiem zniesienia więzi małżeńskiej. Można mówić o separatio a toro et mensa (rozdział od stołu i łoża).

13. Rodzaje ingerencji sądu w wykonywanie władzy rodzicielskiej (wg P. Telusiewicza → takiego podziału nie ma w żadnym aktualnym podręczniku):

1. pozytywna (art. 109 oraz 111 § 1 i 1a KRO):

• zarządzenia sądu wydawane w razie zagrożenia dobra dziecka

• pozbawienie władzy rodzicielskiej;

1. negatywna (art. 111 § 2 KRO) - przywrócenie władzy rodzicielskiej;

2. neutralna (art. 58, 107 i 110 KRO):

• rozstrzygnięcie o władzy rodzicielskiej w wyroku rozwodowym

• ograniczenie władzy rodzicielskiej

• zawieszenie władzy rodzicielskiej.

14. Przysposobienie imienne:

Rodzice wyrażają zgodę na przysposobienie ich dziecka przez konkretną osobę (osoby).

15. Przysposobienie anonimowe:

1. jest to odmiana przysposobienia pełnego (czyli nierozwiązywalnego);

2. występuje wtedy, gdy rodzice wyrażają zgodę na przysposobienie blankietowe, tzn. bez wskazania osoby przysposabiającego;

3. ma miejsce także w przypadku wyrażenia zgody przez jednego z rodziców lub gdy rodzice przysposabianego nie żyją lub są nieznani (wówczas decyduje sąd rodzinny);

4. dotyczy praktycznie niemowląt.

16. Modyfikacje alimentów:

1. Obowiązek alimentacyjny:

• potencjalny, który wygasa:

• na skutek śmierci zobowiązanego, gdyż nie przechodzi na jego spadkobierców

• na skutek śmierci uprawnionego, ponieważ z tą chwilą przestają istnieć jego potrzebom,

• konkretny, który wygasa:

• z chwilą unieważnienia małżeństwa

• z chwilą rozwiązania małżeństwa

• w wypadku orzeczenia separacji małżonków

• wskutek przysposobienia całkowitego;

1. kluczową rolę odgrywa art. 138 KRO - „w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”;

2. zacytowany przepis stanowi szczególny przypadek ustawowo przewidzianej klauzuli rebus sic stantibus, stosownie do której zobowiązanie jej poddane wiąże strony, ale tylko w niezmienionych okolicznościach;

3. zmiana, o której mowa w tym przepisie, może iść w trzech kierunkach:

• uchylenia obowiązku alimentacyjnego:

• gdy uprawniony zyskał zdolność do samodzielnego utrzymania się

• gdy nastąpiła całkowita utrata przez zobowiązanego możliwości uzyskania jakichkolwiek dochodów,

• podwyższenia alimentów:

• w sytuacji zwiększenia się potrzeb uprawnionego

• w razie zwiększenia się możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego

• inflacja,

• obniżenia alimentów:

• w przypadku pogorszenia się sytuacji majątkowej zobowiązanego

• w razie zmniejszenia się niezaspokojonych potrzeb uprawnionego,

• inflacja.

17. Relacja między orzeczeniem o winie w wyroku separacyjnym a orzeczeniem o winie w wyroku rozwodowym.

W wyroku separacyjnym	W wyroku rozwodowym	Związanie sądu
Orzeczenie o winie na podstawie art.61^3§1 KRO Orzeczenie o winie na podstawie 61^3 KRO w zw. z 57§1 KRO Nie orzekanie o winie - art.61^3§1 KRO w zw. z 57§2 KRO lub art.61^3§2 KRO Nie orzekanie o winie art.61^3§1 KRO w zw.57§2 KRO lub art.61^3§2 KRO	Orzeczenie o winie na podstawie art. 57§1 KRO Nie orzekanie o winie - art. 57§2 KRO Orzeczenie w przedmiocie winy - art. 57§1 KRO Nie orzekanie o winie - art.57§2 KRO	Sąd jest związany ustaleniem winy w wyroku separacyjnym przy orzekaniu o rozwodzie, za czas do zamknięcia rozprawy poprzedzającej orzeczenie separacji. Na nowo od uprawomocnienia się wyroku separacyjnego do czasu wydania wyroku rozwodowego Fikcja braku winy od chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego Orzeczenie o winie w wyroku rozwodowym opiera się na całokształcie sprzed i po orzeczeniu separacji; ewentualna fikcja braku winy wywołuje skutki do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego Utrzymanie fikcji braku winy - sytuacja nie ulega zmianie (czyli nie orzeka się o winie)

~ 1 ~

---