Truizmem jest stwierdzenie, że rozważania o każdej niemal dziedzinie europejskiej kultury można by rozpocząć od zdania: „już starożytni Grecy...", bowiem wkładu starożytnej Grecji w rozwój naszej cywilizacji nie sposób przecenić. Wkład ten był ogromny także w zakresie sztuki: Grecy przekazali nam swoje spojrzenie na piękno, swoje ideały piękna i swoje poglądy na sztukę. Wiele na ten temat napisano, również w języku polskim, jednak bodźcem do podjęcia prac nad tą książką było dostrzeżenie pewnej luki istniejącej do tej pory w polskiej ofercie księgarskiej, w której brak jednotomowego kompendium wiedzy na temat sztuki greckiej. Mamy do dyspozycji z jednej strony wybitne pozycje popularnonaukowe, jak K. Mjchałowskiego, Jak Grecy tworzyli sztukę (1970 i wznowienia) czy M. L. Bern-hard, Sztuka grecka (1981), z drugiej zaś niezbyt obszerny skrypt uniwersytecki pióra Z. Szietytio, Archeologia starożytnej Grecji (1975) i czterotomową publikację specjalistyczną -Historia starożytnej sztuki greckiej (1970-1989 i wznowienia) autorstwa M. L. Bernhard. Z nowszych pozycji należy wymienić opracowanie o charakterze encyklopedycznym Z. Szte-tyłło Sztuka grecka w ramach Sztuki świata (t. 2, 1990). Wspomnianą lukę częściowo wypełniła książka Sztuka grecka pióra niestrudzonego i niezwykle zasłużonego badacza J. Board-mana (1999, tłumaczenie angielskiego oryginału z 1996 r.), która jednak obejmuje mniejszy zakres materiału i ma bardziej popularnonaukowy charakter.

Sztuka starożytnej Grecji ma charakter pracy naukowej, ale przeznaczona jest jednocześnie dla szerokiego kręgu odbiorców, nie tylko dla studentów archeologii, historii sztuki, filologii klasycznej, historii starożytnej, cywilizacji śródziemnomorskich i innych pokrewnych kierunków, ale również dla wszystkich czytelników zainteresowanych sztuką klasyczną.

Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie rozwoju sztuki greckiej od upadku cywilizacji mykeńskiej do końca okresu hellenistycznego, tzn. do wchłonięcia przez Rzym w 30 p.n.e. ostatniego państwa hellenistycznego, Egiptu ptolemejskiego. Materiał podzielono na główne etapy rozwoju sztuki greckiej w ujęciu dość powszechnie akceptowanym. Pamiętać jednak należy, że określenia takie, jak „okres geometryczny", „orientalizujący" czy „archaiczny" to wygodne terminy umowne, stosowane przez badaczy dla ułatwienia poruszania się po materiale i jego porządkowania. Podobnie wszelkie podziały chronologiczne są umowne, gdyż zmiany stylistyczne w sztuce następowały stopniowo, a w momencie pojawienia się nowych prądów stylistycznych na ogół nie zarzucano od razu i całkowicie poprzednich formuł. Chciałabym zwrócić uwagę na odmienne niż poprzednio w piśmiennictwie polskim potraktowanie terminu „okres archaiczny". Przykładowo w ujęciu M. L. Bernhard w tomie I wspomnianej Historii starożytnej sztuki greckiej (1989) rozumiany on jest bardzo szeroko i obejmuje czasy od upadku kultury mykeńskiej do końca VI w. p.n.e., w niniejszym opracowaniu zaś odnosi się zasadniczo do okresu VII i VI w. p.n.e. (ok. 720/700-480

p.n.e.). Dla wygody czytelnika rozważania nad sztuką tego okresu podzielono na dwa podrozdziały traktujące osobno te dwa stulecia. Podobnie, ze względu na ogromną ilość materiału, wyodrębniono jako osobny rozdział sztukę późnego okresu klasycznego, choć zasadniczo można by omówić w jednym rozdziale cały okres klasyczny (ok. 480-323 p.n.e.).

Każdy rozdział książki poprzedzono krótkim wstępem przedstawiającym sytuację spo-łeczno-polityczną w danym okresie, która przecież w sposób zdecydowany wpływała na zmiany i kierunek rozwoju sztuki. Uznałam za celowe ujęcie przedstawionego materiału w obrębie trzech wielkich kategorii zachowanych obiektów: architektury, rzeźby i malarstwa (głównie wazowego, malarstwo monumentalne bowiem zachowało się w znikomym stopniu). Znacznie mniej uwagi poświęciłam innym dziedzinom sztuki greckiej, ponieważ ograniczona przewidzianą objętością książki musiałam dokonać pewnego wyboru. Z tych samych względów ograniczyłam do minimum przytaczanie dyskusji naukowych w spornych kwestiach; wyjątek stanowi tu do pewnego stopnia część pracy dotycząca okresu hellenistycznego, a szczególnie rzeźby tych czasów, gdzie - jak się czytelnik przekona - w ostatnich latach bardzo wiele „się dzieje". Nacisk na okres hellenistyczny w badaniach nad sztuka grecką, zauważalny wyraźnie od kongresu archeologii klasycznej w Berlinie (1988), podczas którego problematykę tego okresu uczyniono wiodącą, zaowocował wręcz lawinowym zainteresowaniem dla niej, szczególnie w zakresie rzeźby i ceramiki. Ta ostatnia - zaniedbywana przez dziesiątki lat - doczekała się „rehabilitacji", czemu wyraz dano również w tej książce, poświęcając jej należną uwagę.

Zamieszczona na końcu niniejszego opracowania bibliografia ogólna adresowana jest do tych czytelników, którzy pragną się zapoznać ze sztuką grecką w ogólnym zakresie, dla tych zaś, którzy chcieliby zagłębić się w jej problematykę, przeznaczony jest wybór bardziej szczegółowej bibliografii w odniesieniu do poszczególnych jej okresów i działów tematycznych, wzbogacony o wskazówki odsyłające do podstawowej lektury z zakresu historii, historii kultury czy mitologii i religii.

Książka ta ma długą historię. Zaczęła powstawać dokładnie 10 lat temu podczas zimowej wyprawy z moim mężem Markiem do smaganej deszczem i wiatrem Krety. Sytuacja międzynarodowa była groźna - właśnie zaczęła się wojna w Zatoce Perskiej, bardzo podejrzliwie patrzono więc na wszystkich wsiadających na prom w Pireusie płynący na Kretę. Objechanie całej wyspy małym, pomarańczowym „maluchem" w zimie graniczyło z cudem, toteż wzbudzaliśmy podziw miejscowej ludności, brnąc po bezdrożach południowej części wschodniej Krety, by dotrzeć do Kato Zakro. Wtedy powzięłam myśl o napisaniu książki o sztuce greckiej i zaczęłam robić pierwsze notatki. Wiele przyczyn złożyło się na to, że ukazuje się ona dopiero po tylu latach, ale z pewnością jest dzięki temu dojrzalsza.