Machiavelli

- podejscie sytuacyjne: stosowanie zasady „cel uświęca środki”, ale z rozwagą, zgodnie z potrzebą chwili; podobnie traktuje wojny - należy im jesli to możliwe w danej sytuacji zapobiegać:

• utrzymując porządek w państwie, unikając nienawiści ludu, który mógłby wezwać interwencję zewnętrzną (przypomnienie, że popierający interwencję obywatele mają swoje interesy w jej obecności) oraz

• utrzymując dobre stosunki z pozostałymi państwami, przy założeniu, że nie możemy dopuścić by zbytnio urosły w siłę - tzn takie, które może działać samodzielnie przeciwko każdemu ktoby je zaczepił. Nie można dopuścić do zależności od potężniejszego sąsiada, który udzili nam pomocy, ale po zwycięstwie może nas sobie podporządkować.

• Warto być silniejszym sojusznikiem - wtedy to my możemy wykorzystać zwycięstwo.

• W przypadku wojen innych państw nie warto zachowywać neutalności - ten, kto proponuje nam żebyśmy zachowali neutralność nie życzy nam dobrze. Jeśli poprzemy zwycięzcę mamy szanse na nagrody, jeśli przegranego będzie on nas bronił przed ostateczną klęską i zapamięta nasz udział.

• Biorąc udział w walce po jednej ze stron należy być „prawdziwym przyjacielem lub przeciwnikiem” bo w innym wypadku stracisz szacunek zarówno zwycięzców jak i zwyciężonych.

- odnośnie wojen: trzy warstwy rozważań:

1. Taktyczno - operacyjno - strategiczna „Najwazniejszą podstawą wszystkich państw tak nowych, jak starych i mieszanych są dobre prawa i dobre wojsko” - armia własna, narodowa, a nie wojska najemne czy posiłkowe, ważne wykształcenie i poziom życia żołnierzy ponieważ oni narażają się na niebezpieczeństwo, dowodzenie wojskami, taktyka prowadzenia obrony

• Najlepszą obronę gwarantuje oddane społeczeństwo

2. Teoretyczno- wyzwoleńcza teoria wojen obronnych i narodowowyzwoleńczych

• Wojny o tym charakterze nie są dziełem bogów, złej woli czy wynikiem woli zabijania tylko konieczną walką przeciw ciemiężcą.

• Machiavelli podkreśla, że każda wojna „... bywa wojną sprawiedliwą jeśli jest nieuniknioną, i sprawiedliwe jest dzieło oręża, jeśli poza nim nie ma żadnej innej nadziei” ich źródłem jest niesprawiedliwość

• „Dla obrony ojczyzny wszystkie środki są dobre - zrówno te, które przynoszą chwałę, jak i te, które przynoszą hańbę (...) Kiedy chodzi bowiem o ocalenie ojczyzny, nie wolno kierować się tym, co słuszne lub niesłuszne, litościwe lub okrutne, chwalebne lub sromotne”

3. Uniwersalistyczna (etiologia wojen zaborczych) Sprzeczna z drugą warstwą; nie kwalifikowane jako sprawiedliwe bądź niesprawiedliwe

• wojny te wynikają z naturalnej żądzy podbojów. Posiadanie wystarczających sił jest dostatecznym argumentem na rzecz realizacji swoich zamierzeń. Krytykować można tylko, którzy podejmują działania bez odpowiednich sił - kryterium efektywności, a nie moralności działań

• Sam fakt, że znaczna część „Księcia” dotyczy utrzymania władzy w państwach nowozdobytych

• Dowód realizmu - skupienia na rzeczywistych zdarzeniach, a nie rozważań nad sferą idei

Podejście do wojen niespójne. Zawarte są elementy moralne i niemoralne. Wojna nie została wykluczona.