Czytanie Herberta

Anna Krajewska - Teatralna persona

• Poezja Herbiego nosi w sobie dramat. Zaludniają ją liczne postacie, mówią maski, eozmowy roczą się z ludźmi i z cieniami, dialogi tekstów dojrzewają w mottach, wyrastają z dedykacji, kryją się w cytatach, aluzjach i gestach.

• Pisarz postrzega świat zmysłem dramaturga, a literacką materię ujmuje w formę teatru

• Dramat perspektywy (O „Ofiarowaniu Ifigenii”)

• W Ofiarowaniu Ifigenii sztuka rodzi się z cierpienia, ale też porządek estetyczny wprowadza dystans wobec bólu. (gest zasłonięcia się płaszczem przez Agamemnona w chwili egzekucji Ifigenii)

• Gra między dramatem a liryką jest również wspłtworzeniem obrazu autora - jednocześnie opisującego i przeżywającego świat. Ateatralna persona służy skrywaniu ludzkiej twarzy zmagającej się od wieków z dylematem rozumienia i odczuwania, cierpienia i potrzeby piękna, świadomości wtopienia w naturę i podmiotowej odrębności.

Ewa Guderian - Czaplińska, Elżbieta Kalemba - Kasprzak

Teatr poety

• propozycja spojrzenia na teksty Herbiego z perspektywy ich teatralności

• na poziomie języka teatralność manifestuje się jako żywioł dialogu

• miejscem narodzin Pana Cogito jest właśnie Herbertowski teatr - sposób widzenia i modelowania świata zakładający możliwość bycia aktorem i widzem.

• Uniwersum kultury jest także swego rodzaju teatrem

• Oko i ucho poety

• Tetatr Herbiego zaczyna się „wcześniej” niż jego dramat.

• Zaczyna się w poezji, od jego „oka i ucha” (świat, podobnie jak teatr istnieje dla nas tylko „widziany i słyszany”

• Widzenie, tak jak myślenie jest wartościujące i prowadzi często do fantazji

• Zatem „bycie teatrem” wiąże się raczej z modelową sytuacją postrzegania świata, niż z cechami rodzaju czy gatunku literackiego

• W efekcji głos i obraz współtworzą podstawową sytuację lityczną w wierszach i sytuację teatralną w dramatach Herbiego

• Sytuacja liryczna a sytuacja teatralna - teatr Pana Cogito

• Choć wiadomo, że poezji, eseistyki i dramaturgii Herbiego rozdzielać nie można, wielu badaczy przyznaje prymat jego poezji - to rzutuje także ne odbiór dramatów

• Herbi „widzi obrazem”, nie docenia aluzji politycznych w dramatach - sceny ikładają mu się po prostu w obrazy

• Pan Cogito to w istocie niemal „gotowa postać teatralna: określona poprzez dialog i sytuację stała się świetną konstrukcją dramatyczną

• Relacje z jego przedstawień (realizowanych przez różnych reżyserów) dowodzą tezy, że także teatr czyta dramaty Herbiego przez poezję

• Widok z jaskini (O „Jaskini filozofów”)

• Przestrzeń w jego dramatach wcale nie jest jednoznacznie określona: rozgrywa się w pewnej konwencji pomiędzy teatrem antycznym i współczesnym na zasadzie pewnej umowności

• Tak naprawdę ta przestrzeń to słowa, w których rozgrywa się dramat

• W tytule dramatu tkwi oksymoron (jaskinia jako coś pierwotnego, barbarzyńskiego w przeciwieństwie do kultury filozofów) - jedyną jaskinią, więzieniem ich jest tutaj ich własny umysł

• Chór staje się głosem słego zbiorowego sumienia (niepokojące „my”)

• U Herbiego wyraźna osobność przestrzeni chóru i bohaterów buduje całość dialektyczną, acz spójną

• Dekoracja (na zasadzdzie dialogu z antykiem gra tu rolę więzienia w Atenach)

• Herbert nie ma złudzeń: wie, że współczesnemu teatrowi nie towarzyszy już jego funkcja kataryczna, zmusza jednak widza, żeby stale miał ją na uwadze

• Zobaczyć „przedmiot, którego nie ma” (O „Rekonstrukcji poety”)

• Wpisana tutaj została pamięć o greckim teatrze, ale nie pamięć antykwariusza, lecz współczesnego widza - ironi

• Dramat jest o tyle o Homerze, o ile każdy poeta jest Homererm i może parafrazując Flauberta powiedzieć: Homer to ja!

• Kontekst „grecki na scenie przywoływany jest wyobraźnią i pamięcią kulturową bohatera i wirtualnego odbiorcy

• Ślepota Homera stwarza możliwośsci oglądania okiem wewnętrznym przywoływanych „miejsc” („przedmiotu, którego nie ma)

• Tutaj bohater, tak jak Pan Cogito znajduje się, jak to określa Barańczak, „w stanie zawieszenia pomiędzy dwoma antynomicznie przeciwstawnymi światami, obszarem „dziedzictwa” i „wydziedziczenia”

• Pułapka drugiego pokoju

• Pułapka tu polega na tym, że widz zostaje wciągnięty w nieuczciwą grę twórcy - z niewinnego „podglądania” (normalnego w teatrze z pozycji widza) buduje Herbert zupełnie nową sytuację - swoisty teatr okrucieństwa, oparty na pewności, że konwencja w tym wypadku obróci się przeciwsko widzom i :podglądanie: nie będzie bezkarne

• Widz wchodzi niejako w rolę innych lokatorów - bohaterów, którzy spieszą do pozbycia się innych, ponieważ na świecie może zabraknąć dla nich miejsca, jednak w istocie spieszą oni do grobu

• Puste niebo nad miasteczkiem (O „Lalku” - w mianowniku: „Lalek”)

• Dramat zrealizowany na zasadzie reportażu

• Realizm, przechodzący w groteskę, a potem w tragigroteskę - zabójstwo odbywa się poza sceną, co jest ironicznym nawiązaniem do zasad teatru antycznego

• WAŻNE, bo Rydz zaznaczyła to sobie na marginesie: „Współczesna kultura braku” - nieobecności scalającego, transcendującego rzeczywistość elementu. W klasycznej tragedii funkcję tę spełniało prawo, los, fatum. W obrazie miasteczka, zgodnie z naszym doświadczeniem - kościół. U Herbiego go brakuje. Jest to pominięcie, które pozwala kwestionować realizm.

• Brak tej sfery, dla której sankcją jest Bóg powoduje akcjologiczną pustkę świata, w którym żyje i umiera Lalek.

- W teatrze Herberta rzeczywisty widz musi najpierw podjąć rolę Pana Cogito, aby w przestrzeni teatralnego świata odnaleźć miejsce dla siebie.