ZABURZENIA ODŻYWIANIA
Anorexia nervosa - istota i główne objawy
Anorexia nervosa (z grec. an - brak, orexis - apetyt) to schorzenie o podłożu psychicznym, którego istotą jest świadome, rygorystyczne ograniczanie ilości przyjmowanych pokarmów, silne koncentrowanie się na wyglądzie zewnętrznym i masie ciała, powiązane z panicznym lękiem przed przybraniem na wadze. Przyjęło się błędne twierdzenie, że chorobie tej towarzyszy brak apetytu. Tymczasem osoby cierpiące na anoreksję doświadczają uczucia głodu, ale odmawiają spożywania posiłków w obawie przed przytyciem.
Anoreksja najczęściej dotyka dziewczęta w okresie adolescencji (pomiędzy 12. a 19. rokiem życia). Dolna granica wieku zachorowań nieustannie się obniża, znane są przypadki występowania anoreksji u dzieci między 8. a 12. rokiem życia. Chłopcy stanowią niewielki odsetek populacji osób chorujących. Głównymi objawami anoreksji są:
odmowa utrzymania ciężaru ciała na poziomie co najmniej 85% wartości oczekiwanej (należnej) dla wieku i wzrostu osoby;
paniczny lęk przed przybraniem na wadze;
postrzeganie kształtu i wagi ciała w sposób zaburzony (osoby chore pomimo znacznej niedowagi spostrzegają swoje ciało jako nienaturalnie grube);
przecenianie wyglądu zewnętrznego przy samoocenie;
zanik miesiączki;
stosowanie niewłaściwych, wręcz patologicznych metod obniżania masy ciała, takich jak: głodzenie się, stosowanie różnorodnych diet, uprawianie intensywnych ćwiczeń fizycznych, prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających;
obsesyjne liczenie wartości kalorycznej spożywanych pokarmów;
ukrywanie i wyrzucanie jedzenia;
unikanie jedzenia w towarzystwie innych osób;
niedostrzeganie konsekwencji zbyt niskiej masy ciała.
Metody leczenia
Anoreksja prowadzi do licznych niekorzystnych zmian w sferze fizycznej i psychicznej, jak skrajne wychudzenie, sinienie, obrzęki dłoni i stóp, stałe uczucie zimna, sucha, łuszcząca się skóra, niskie, nieregularne tętno i ciśnienie krwi, zaburzenia w pracy nerek, gwałtowne zmiany nastroju, depresja, myśli samobójcze.
Zdaniem wielu psychologów i psychiatrów najskuteczniejszą formą leczenia anoreksji są oddziaływania psychoterapeutyczne stosowane zarówno wobec dziewcząt przejawiających tę chorobę, jak i ich rodzin. W przypadku, gdy dziewczęta mają bardzo niską masę ciała, poważne zaburzenia fizjologiczne oraz podejmują próby samobójcze, wskazana jest ich hospitalizacja. Trafna diagnoza i zastosowanie odpowiednich metod i form leczenia mogą sprzyjać szybkiemu powrotowi do zdrowia tych dziewcząt. Wyniki prowadzonych badań dają świadectwo tego, że u ok. 40-77% dziewcząt następuje całkowite wyzdrowienie. Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że ok. 10-20% osób chorujących na anoreksję umiera. Przyczynami śmierci są najczęściej niedożywienie i/ lub samobójstwo chorej.
Bulimia - istota i objawy
Bulimia (z grec. boulimia - wielki głód, byczy głód) to schorzenie o podłożu psychicznym, którego istotą jest świadome objadanie się połączone z poczuciem utraty kontroli nad ilością przyjmowanego pokarmu, prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających i/lub moczopędnych. Zachowaniom tym towarzyszy najczęściej poczucie winy, wstydu oraz wstręt do samej siebie. Osoby chorujące na bulimię oceniają swoją wartość na podstawie wagi i wyglądu zewnętrznego. Choroba ta obejmuje ok. 1-3% populacji młodych dziewcząt i kobiet pomiędzy 15. a 24. rokiem życia. Większość z nich przed wystąpieniem objawów bulimicznych głodziła się i/lub stosowała różnorodne diety odchudzające. Tak jak w przypadku anoreksji, chłopcy stanowią niewielki odsetek populacji osób chorujących.
Głównymi objawami bulimii są:
niekontrolowane objadanie się połączone z brakiem możliwości zaprzestania jedzenia (w czasie ataku bulimicznego znaczna część dziewcząt zjada duże ilości pożywienia w szybkim tempie i w ciągu krótkiego czasu (ok. 2-4 godzin). Dziewczęta najchętniej spożywają produkty wysokokaloryczne, bogate w tłuszcze i węglowodany. Wartość kaloryczna posiłku spożytego w ciągu jednego "napadu żarłoczności" wynosi najczęściej od 3500 do 10000 kcal);
prowokowanie wymiotów, zażywanie środków przeczyszczających i moczopędnych, stosowanie lewatyw w celu przeciwdziałania skutkom przejedzenia;
stosowanie patologicznych metod kontroli/obniżania masy ciała, takich jak np.: diety odchudzające, głodówki, uprawianie wyczerpujących ćwiczeń fizycznych; uzależnianie samooceny od kształtu i wagi ciała.
Metody leczenia
Bulimia prowadzi do licznych zaburzeń fizycznych, psychicznych i społecznych: opuchlizna twarzy i policzków, obrzęk gruczołów ślinowych, odwodnienie, arytmia w pracy serca, zaburzenia jelitowe, zaburzenia miesiączkowania, rany na przełyku, blizny na grzbietach dłoni, niepokój, rozdrażnienie, wahania nastroju, depresja, myśli samobójcze, a także konflikty z prawem na skutek kradzieży pieniędzy i/lub jedzenia, niemożność kontynuowania pracy lub nauki.
Głównymi metodami leczenia bulimii psychicznej są:
terapia biologiczna, czyli stosowanie leków przeciwdepresyjnych;
terapia poznawczo-behawioralna, która ma na celu przede wszystkim zmianę schematów poznawczych dziewcząt dotyczących jedzenia i spostrzegania własnej sylwetki;
terapia rodzinna. Osoby chorujące na bulimię nie zaprzeczają istnienia swojej choroby, zdają sobie sprawę z konieczności podjęcia leczenia, jednak dość często nie mogą dotrwać do końca psychoterapii.
Zadania wychowawców w profilaktyce anoreksji i bulimii
Pożądanymi zadaniami nauczycieli i wychowawców w zakresie profilaktyki anoreksji/bulimii psychicznej u uczniów powinny być:
rozpoznawanie nieprawidłowości w zakresie stosunku do odżywiania się i wizerunku własnego ciała u młodzieży;
diagnozowanie stanu rozumienia przez uczniów specyfiki anoreksji i bulimii psychicznej;
organizacja zajęć/warsztatów dla uczniów na temat anoreksji i bulimii w ramach godzin wychowawczych;
współpraca z pedagogiem szkolnym, psychologami lub innymi specjalistami zajmującymi się problematyką anoreksji i bulimii;
motywowanie rodziców do włączenia się w działania profilaktyczne w zakresie analizowanych schorzeń poprzez, na przykład, organizację spotkań edukacyjnych dla rodziców na temat anoreksji i bulimii z udziałem psychologów/psychiatrów;
organizowanie pomocy psychologicznej/psychiatrycznej dla chorujących uczniów i ich rodziców;
motywowanie chorujących uczniów do podjęcia specjalistycznego leczenia;
projektowanie i realizowanie na terenie szkoły programów profilaktycznych przeznaczonych dla uczniów, obejmujących zagadnienia zdrowego stylu życia i odżywiania się (stosownie do wieku i potrzeb organizmu), kształtowania pozytywnej samooceny, nabywania dystansu do lansowanych przez mass media kanonów mody i urody.
Działania profilaktyczne w zakresie zaburzeń odżywiania się nie powinny być realizowane przez wychowawców klas incydentalnie, tzn. w formie tylko jednej lekcji, lecz powinny zostać włączone na stałe do programów wychowawczych szkoły i uzupełniać całoroczny program pracy profilaktycznej z uczniami.
Efektywne działania profilaktyczne w zakresie zaburzeń odżywiania się u młodzieży nie mogą być realizowane przez pojedyncze osoby. Konieczna jest systematyczna współpraca wielu podmiotów - rodziców, lekarzy, psychologów, psychoterapeutów, nauczycieli, wychowawców, pedagogów szkolnych i dyrektorów. Tylko w ten sposób można zmniejszyć lub zahamować liczbę zachorowań na anoreksję i bulimię psychiczną u młodzieży.
BIBLIOGRAFIA:
Abraham S., Levelyn-Jones D. (1999), Bulimia i anoreksja, Warszawa: Wydawnictwo Prószyński i S-ka,.
Józefik B. (red.)(1999) Anoreksja i bulimia psychiczna. Leczenie i rozumienie zaburzeń odżywiania się. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.