Ogólna strategia promocji zdrowia

polega na pięciu zasadach (zgodnie z Kartą Ottawską 1988):

1. Budowanie zdrowej polityki społecznej.

2. Tworzenie środowisk wspierających zdrowie.

3. Wzmacnianie działań społeczności lokalnej.

4. Rozwijanie umiejętności osobniczych.

5. Reorientacja świadczeń opieki zdrowotnej.

Cztery kluczowe dziedziny do realizacji w ramach polityki społecznej

1. Wspieranie zdrowia kobiet.

2. Zdrowe odżywianie.

3. Problematyka tytoniowa i alkoholowa.

4. Tworzenie środowisk wspierających zdrowie.

Edukacja zdrowotna a profilaktyka

Edukacja zdrowotna towarzyszy wszelkim działaniom profilaktycznym, w tym także dotyczącym zapobiegania chorobom i innym zaburzeniom oraz ryzykownymzachowaniom zdrowotnym i społecznym, jak:

• używanie substancji psychoaktywnych,

• zachowania agresywne,

• ryzykowne zachowania seksualne i in.

Profilaktyka (prewencja, zapobieganie, gr. Phylas - stróż) są to wszystkie działania podejmowane w celu zapobiegania pojawieniu się i/lub rozwojowi niepożądanych zachowań, stanów lub zjawisk

w danej populacji.

Istotą tych działań jest przeciwdziałanie zagrożeniom (także chorobom), których wystąpienie lub nasilenie się jest w przyszłości prawdopodobne.

Działania profilaktyczne mają zmniejszyć prawdopodobieństwo tych zagrożeń i służą utrzymaniu stanu dotychczasowego (status quo).

Profilaktyka nie jest domeną medycyny, dotyczy w zasadzie wszystkich sfer życia (np. zapobieganie katastrofom, pożarom, przestępczości, patologiom społecznym).

Wyróżnia się trzy fazy (poziomy, stopnie) działań profilaktycznych.

• Profilaktyka I fazy (pierwszorzędowa, pierwotna)

• Profilaktyka II fazy (drugorzędowa, wtórna)

• Profilaktyka III fazy (trzeciorzędowa, działania

rehabilitacyjne, rewalidacyjne, reedukacyjne).

Profilaktyka I fazy dotyczy całej populacji (lub co najmniej znacznej jej części), obejmuje działania najwcześniejsze, których celem jest uprzedzenie choroby lub zmniejszenie ryzyka jej rozwoju.

Ma ona szeroki zakres i obejmuje działania. Działania swoiste - zapobieganie konkretnej chorobie, np.:

* szczepienia ochronne * suplementacja.

Suplementacja:

• witaminy D niemowlętom i małym dzieciom (zapobieganie krzywicy),

• kwasu foliowego kobietom w wieku rozrodczym (15-49 lat życia) w profilaktyce wad cewy nerwowej u ich przyszłych dzieci,

• preparatów wapnia i witaminy D kobietom w okresie menopauzy w celu zapobiegania osteoporozie.

Działania nieswoiste - zapobieganie wielu chorobom poprzez:

• karmienie piersią,

• racjonalne żywienie,

• aktywność fizyczna,

• hartowanie.

Profilaktyka II fazy jest ukierunkowana na określoną grupę populacji, ze zwiększonym zagrożeniem wystąpienia jakiejś choroby (osoby o podwyższonym ryzyku zachorowania).

Celem jej jest wczesne wykrycie objawów chorób i wczesne wdrożenie leczenia.

Polega przede wszystkim na wykonywaniu badań profilaktycznych, wśród których można wyróżnić trzy grupy.

• Testy przesiewowe i profilaktyczne badania lekarskie dzieci (w tym noworodków) i młodzieży finansowane z budżetu lub środków NFZ.

• Profilaktyczne badania lekarskie (w tym laboratoryjne, rtg) różnych grup zawodowych, wykonywane przez lekarzy medycyny pracy - ich koszty pokrywają zwykle pracodawcy.

• Inne badania profilaktyczne u dorosłych w celu wczesnego wykrycia najczęstszych chorób (pomiary RR, stężenia cholesterolu we krwi), badania okresowe, badanie stomatologiczne (u dorosłych co 6 m-cy).

U kobiet: badania cytologiczne, mamografia i/lub USG piersi;

u mężczyzn (powyżej 50 r.ż.): badanie poziomu PSA (stężenie we krwi białka wytwarzanego przez komórki prostaty) w celu wczesnego wykrycia raka tego gruczołu.

Profilaktyka III fazy - ukierunkowana na osoby przewlekle chore lub niepełnosprawne.

Celem jej jest zapobieganie dalszym, niepomyślnym skutkom chorób i niepełnosprawności, w tym:

• przywrócenie (rehabilitacja) lub zastąpienie (np. proteza) uszkodzonych funkcji;

• pomoc w radzeniu sobie z chorobą i w zaakceptowaniu swego stanu;

• przeciwdziałanie izolacji społecznej, prowadzącej do wtórnego kalectwa;

• pomoc w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej i psychicznej, np.:

• rozwijanie funkcji kompensujących niepełnosprawność,

• umiejętność samooceny zdrowia i samopielęgnacji,

• rozwijanie zainteresowań i umiejętności zwiększających szansę na aktywne i samodzielne uczestnictwo w życiu społecznym).

Rola edukacji zdrowotnej w terapii chorób

Edukacja zdrowotna potrzebna jest ludziom z chorobami przewlekłymi, niepełnosprawnością i w przypadku ostrych zachorowań (np. infekcje różnych układów, choroby zakaźne) i urazów.

• Każdy kontakt lekarza, pielęgniarki, rehabilitanta lub innego terapeuty z człowiekiem chorym powinien mieć elementy edukacyjne.

• Edukacja osób przewlekle chorych jest obecnie uznana za podstawowy element całościowego postępowania terapeutycznego i towarzyszyć powinna wszystkim etapom diagnozowania i leczenia.

• Wpływa korzystnie na efekty leczenia, poprawę samopoczucia i jakości życia osób chorych, satysfakcję z opieki medycznej oraz zmniejszenie kosztów tej opieki (mniejsza liczba porad, krótsze okresy hospitalizacji).

• Ułatwia pacjentom podejmowanie świadomych decyzji w procesie leczenia.

Stosowanie odmiennych metod edukacyjnych

Promocja Prewencja

zdrowia Profilaktyka

2

1

punkt wyjścia

zdrowie

choroba

grupa oddziaływania

cała populacja

ludzie zdrowi

grupy

szczególnego ryzyka