STRES W PRACY
DEFINICJA STRESU
Stres jest definiowany w psychologii jako dynamiczna relacja adaptacyjna pomiędzy możliwościami jednostki, a wymogami sytuacji (stresorem; bodźcem awersyjnym[potrzebne źródło]), charakteryzująca się brakiem równowagi. Podejmowanie zachowań zaradczych jest próbą przywrócenia równowagi.
Stres- sytuacja kiedy oczekiwania przewyższają pracownika
Istnieją 3 typy definicji stresu:
1.Stres jako bodziec - sytuacje występujące w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: teoria Elliotta i Eisdorfera, koncepcja Janisa oraz koncepcja zmian życiowych Thomasa Holmesa i Richarda Rahe'a.
2.Stres jako reakcja - zarówno fizjologiczna jak i psychologiczna będąca odpowiedzią na działanie stresorów (sytuacji wywołujących stres). Do teorii związanych z tym rodzajem definicji należą: homeostatyczna teoria Cannona czy koncepcja Selyego (GAS, LAS).
3.Stres jako proces lub transakcja - relacja między jednostką a otoczeniem: transakcyjny model Lazarusa, koncepcja Antonovsky'ego, koncepcja Hobfolla, koncepcja sytuacji trudnych Tomaszewskiego, regulacyjno-informacyjna teoria stresu Reykowskiego.
Trzy typy reakcji na stres:
Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.
Cechy sytuacji, które powodują dystres:
Zagrożenie
Brak wsparcia przełożonego
Naglące terminy (kwestia czasu)
Za trudne zadania
Długotrwałe działanie bodźców
Nagłe zadanie, nieprzewidziane
Czynniki, które zawsze powodują dystres i nie można ich ominąć (Czynniki uniwersalne stresu):
Hałas
Długie dojazdy do pracy
Brak autonomii
Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.
Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy
Radzenie sobie ze stresem (coping) to poznawcze i behawioralne wysiłki skierowane na opanowanie, zredukowanie lub tolerowanie zewnętrznych lub wewnętrznych żądań.
Czynniki stresu w pracy:
Niesprecyzowane wymagania firmy
Brak poczucia stałości w pracy
Ciągły rozwój i zmiany w firmie
Brak satysfakcji z pracy
konflikty
Fazy stresu
Wg Selye'go stres przebiega w następujących fazach:
Faza alarmowa. Początkowa, alarmowa reakcja zaskoczenia i niepokoju z powodu niedoświadczenia i konfrontacji z nową sytuacja. Wyróżniamy w niej dwie subfazy: Stadium szoku.
Stadium przeciwdziałania szokowi. Jednostka podejmuje wysiłki obronne.
Faza przystosowania (odporności). Organizm uczy się skutecznie i bez nadmiernych zaburzeń radzić sobie ze stresorem. Jeśli organizm poradzi sobie z trudną sytuacją wszystko wraca do normy. W innym wypadku następuje trzecia faza.
Faza wyczerpania. Stałe pobudzenie całego organizmu (przewlekły stres) prowadzi do wyczerpania zasobów odpornościowych, co może prowadzić do chorób psychosomatycznych. W szczególnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci.
STRES POZYTYWNY
Stres ma aspekt pozytywny: mobilizuje do działania, zwiększa energię, pozwala pokonać przeszkody. Umiarkowany stres motywuje do pracy, jest siłą napędową, wyzwala energię do podejmowania trudnych wyzwań, pozwala działać szybciej i dokonywać tego, czego bez udziału stresu nie udałoby się dokonać.
A oto poniżej kilka przykładów na pozytywne działanie stresu.
Podczas przygotowań do egzaminów przeżywa się stres, związany z obawą przed porażką - następuje wtedy mobilizacja do większego wysiłku, wyostrza się uwaga, poprawia koncentracja i zwiększa wydajność pracy mózgu.
Podczas prowadzenia samochodu na drodze pojawiają się czasem nagłe i niespodziewane przeszkody - stres powoduje mobilizację, szybsze działanie niż w warunkach spokojnej jazdy.
STRES NEGATYWNY
Stres może być nadmierny lub długotrwały. Wtedy może spowodować skutki niepożądane: apatię, niepokój, niezdolność do skutecznego działania, a nawet różne dolegliwości. Może doprowadzić do poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu narządów, a nawet całego organizmu. Stres może dotyczyć sytuacji, rodzinnej, małżeńskiej czy też zawodowej. Jeśli ma duże nasilenie i/lub jest przewlekły może być powodem zaburzeń.
Przykładem takiej sytuacji może być częste stawianie nowych bardzo wysokich wymagań przez pracodawcę, częste zmienianie wymagań, wyznaczanie nowych trudnych obowiązków. Taka sytuacja zaczyna męczyć - człowiek żyje w ciągłej niepewności, co dzisiaj wydarzy się w pracy. Tej sytuacji nie udaje się zmienić ani przerwać. Na myśl o pójściu do pracy pojawia się niechęć.
Stres i radzenie sobie ze stresem
We wczesnych koncepcjach stres był ujmowany zasadniczo jako:
a) szczególnego rodzaju sytuacja (trudne, „stresujące” wydarzenie życiowe) lub zespół szkodliwych czynników oddziałujących na człowieka (stresory)
b) niespecyficzny lub specyficzny stan psychofizjologiczny (organizmu) wyrażający się przede wszystkim negatywnymi emocjami.
We współczesnej psychologii stres odnosi się do określonego rodzaju relacji (interakcji, transakcji) między nimi.
Model wymaga wymagań-kontroli R. Karaska
Wyróżnienie dwóch psychospołecznych właściwościach pracy: wymagań i zakresu kontroli, zwanej też swobodą podejmowania decyzji (R.Karasek, 1979). Interakcja wysokich wymagań i niskiego zakresu kontroli (ograniczona swoboda podejmowania decyzji) w warunkach pracy jest czynnikiem szczególnie stresogennym. Sytuację taką określa się mianem wysokiego napięcia.
Model Karaska nie uwzględnia:
Czynników poza pracą
Czynników podmiotowych
◦Karasek wyróżnił cztery główne sytuacje różniące się stopniem nasilenia krytycznych wymiarów wymagań i kontroli: (Te cztery sytuacje są regulowane w zależności od tego czy jest wsparcie czy nie).
wysokie wymagania-mały zakres kontroli. (wysoki stres) Sytuacja taka jest szczególnie stresogenna, gdyż osoba ma do wykonania szczególnie trudne lub angażujące ją zadania, nie mając możliwości swobodnego ich wykonania. Wysokie wymagania, jakim poddany jest pracownik, bez możliwości wpływu na ich realizację, zwykle wywołują u niego stan napięcia psychofizycznego i powodują konsekwencje w postaci: niepokoju, depresji, ryzyka pojawienia się choroby psychosomatycznej;
wysokie wymagania-duży zakres kontroli. (wysoka aktywność pracowników- wysoka motywacja do pracy) W tej sytuacji pracownik ma możliwość rozwoju, gdyż mimo otrzymania trudnych zadań, może modelować swe zachowania służące osiągnięciu postawionych przed nim celów;
niskie wymagania-mały zakres kontroli. ( praca pasywna- niska motywacja) W takiej sytuacji, z powodu niskich wymagań, nie ma wystarczającego pobudzenia do działania, ani możliwości samego działania. Może to prowadzić do nadmiernej pasywności i niemożności rozwoju i w konsekwencji do zjawiska „wyuczonej bezradności”, opisanego przez Seligmana(1995);
niskie wymagania-duży zakres kontroli. (brak stresu) Sytuacja taka wywołuje najmniej napięć u pracownika. Wysoki zakres kontroli w wystarczającym stopniu umożliwia osobie optymalne reagowanie na pojawiające się wymagania. W przypadku tym istnieje też najmniejsze ryzyko pojawienia się złego samopoczucia, czy konsekwencji
Wypalenie zawodowe, syndrom wypalenia zawodowego, syndrom Burnout - występuje, gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony z wykonywanego zajęcia, które niegdyś sprawiało mu przyjemność.
Jest to wynik wypalania się czyli stresu występującego na skutek przepracowania. Występuje najczęściej w zawodach wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi, wśród psychologów, pedagogów, lekarzy, nauczycieli, pielęgniarek i innych. Osoby, które doznają syndromu wypalenia zawodowego mogły być przedtem pracoholikami.
Składniki syndromu
Według Christiny Maslach istnieją 3 składniki zawodowego wypalania się:
1.emocjonalne wyczerpanie (ciągły niepokój, napięcie, trudność w skupieniu się)- uczucie pustki i odpływu sił wywołane nadmiernymi wymaganiami psychologicznymi i emocjonalnymi jakie stawiała przed pracownikiem praca (bądź sam stawiał sobie takie nierealistyczne wymagania wobec własnych możliwości)
2.depersonalizacja - poczucie bezduszności, bezosobowości, cyniczne patrzenie na innych ludzi, obniżenie wrażliwości wobec innych, obojętność, brak współpracy z innymi, brak zainteresowania się pracą
3.obniżenie oceny własnych dokonań - poczucie marnowania czasu i wysiłku na swoim stanowisku pracy, przekonanie typu: „jestem niczym”, „na pewno mi się nie uda”
Pracoholizm- uzależnienie od pracy; ciągłe myślenie o pracy; ciągłe niezadowolenie ze swojej pracy; nieumiejętność wypoczynku (pracoholik nie chce wolnego, nie umie tego wolnego wykorzystać); pracoholik stara się być perfekcyjny w każdej dziedzinie. Skutki pracoholizmu są podobne do skutków alkoholizmu.
Rodzaje pracoholizmu:
Pracoholizm opiekuńczy- cały czas pomaga współpracownikom
Pracoholizm bulimiczny- pracownik np. przez tydzień pracuje na pełnych obrotach a w następnym tygodniu obija się w pracy i znowu w następnym tygodniu pracuje najlepiej jak umie a później olewa obowiązki pracownicze i tak w kółko