MIĘCZAKI, Szkoła średnia matura, Biologia


0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic


0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic


0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

MIĘCZAKI

* w większości morskie organizmy (mniej zamieszkujących wody słodkie, na lądzie spotykamy jedynie niektóre gatunki ślimaków)

* mniej liczne niż stawonogi ale zdecydowanie większe (największy stawonóg HOMAR AMERYKAŃSKI waży ponad 20kg, największe mięczaki KAŁAMARNICE OLBRZYMIE dorastają do 25m długości i ważą ponad 20 ton)

BUDOWA MIĘCZAKÓW

BUDOWA CIAŁA

* mięśnie nie tworzą jednolitego wora powłokowo-mięśniowego

* funkcje szkieletu najczęściej pełni muszla i ciśnienie płynu wewnątrz ciała (szkielet hydrauliczny)

* jama ciała (celoma) zredukowana jest do niewielkiego worka osierdziowego otaczającego serce

GŁOWA

(zanikła u małży)

TUŁÓW/WOREK TRZEWIOWY

* tworzy po grzbietowej stronie fałd nabłonkowy (płaszcz)

* między fałdem płaszcza i workiem trzewiowym jest przestrzeń (jama płaszczowa)

* u większości mięczaków płaszcz wytwarza muszlę (skorupkę) zbudowaną z węglanu wapnia i rogowej substancji organicznej (konchioliny - złożonej z białek /m.in. kreatyny/ i wielocukru chityny)

* reszta ciała jest miękka i pokryta jednowarstwowym nabłonkiem, zazwyczaj bogatym w gruczoły śluzowe

NOGA

* po brzusznej stronie ciała

PRZEKSZTAŁCENIA

* ślimaki - worek trzewiowy uległ spiralnemu skręceniu i obrócił się, spowodowało to przemieszczenie narządów wewnętrznych, a otwór odbytowy znalazł się z przodu ciała

* głowonogi - przekształciły nogę w zespół ramion (macek) oraz rurkowaty twór (lejek), przez który wypływa woda z jamy płaszczowej, worek trzewiowy uległ wydłużeniu w kierunku grzbietowym, mają wewnętrzny szkielet chrzęstny, składający się m.in. z chrząstki głowowej, chroniącej mózg i narządy zmysłów

* łódkonogi - worek trzewiowy uległ wydłużeniu w kierunku grzbietowym, dwa fałdy płaszcza zrosły się po stronie brzusznej, tworząc rurkę, głowa uległa redukcji

* małże - nie mają głowy, mają silnie rozwinięte oba płaty płaszcza tworzące dwuskorupową muszlę

UKŁAD POKARMOWY

* przewód pokarmowy składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego

* w gardzieli znajduje się tarka (mięsisty fałd pokryty licznymi konchiolinowymi ząbkami) służąca do rozdrabniania pokarmu

* otwór gębowy może być wyposażony w jedną lub dwie szczęki służące do odgryzania kęsów pokarmu

* o gardzieli uchodzą gruczoły ślinowe, a czasem także jadowe

* w jelicie środkowym jest żołądek, do którego uchodzi duży gruczoł trawienny (wątroba/trzustkowątroba)

* otwór odbytowy znajduje się w jamie płaszczowej

UKŁAD ODDECHOWY

* pierzaste lub płatowate skrzela znajdujące się w jamie płaszczowej (chitony, głowonogi i liczne ślimaki)

* u ślimaków lądowych skrzela zanikły, a o wymiany gazowej dochodzi na wewnętrznej powierzchni silnie ukrwionej jamy płaszczowej nazywanej tu jamą płucną (są płucodyszne)

* łódkonogi - nie mają skrzeli, prowadzą wymianę gazową całą powierzchnią ciała, szczególnie wewnętrzną powierzchnią jamy płaszczowej

UKŁAD KRĄŻENIA

* otwarty układ krążenia, często zredukowany

* składa się z serca położonego w worku osierdziowym i kilku krótkich tętnic, z których krew wylewa się do zatok krwionośnych pozbawionych własnych ścianek

* serce zbudowane jest z workowatej komory i jednego lub dwóch przedsionków (wyjątkowo z czterech, ich liczba zależy od liczby skrzeli)

* krew płynie od skrzeli, przez przedsionki do komory, a stąd tętnicami do zatok jamy ciała

GŁOWONOGI

* układ półzamknięty

* krew płynie prawie bez przerwy w naczyniach krwionośnych (u ośmiornic jest nawet naczynie włosowate) i w bardzo niewielkim stopniu wylewa się do zatok krwionośnych

* mają dodatkowe serca skrzelowe pomagające wtłaczać krew do skrzeli

* mają więc dwa obiegi: DUŻY (serce-ciało-serce) i MAŁY (serce-skrzela-serce)

UKŁAD NERWOWY

CHITONY I JEDNOTARCZOWCE

* składa się z obrączki okołogardzielowej i czterech podłużnych pni nerwowych połączonych spoidłami

BARDZIEJ WYSPECJALIZOWANE

* układ zatracił wszelkie ślady segmentacji

* składa się najczęściej z pary zwojów mózgowych i zwojów nożnych połączonych tak, że tworzą obrączkę okołogardzielową, oraz kilku połączonych zwojów bocznych i trzewiowych

GŁOWONOGI

* scentralizowanie układu

* większość zwojów zlała się w obrębie głowy w jedną masę otaczającą przewód pokarmowy

* ten centralny mózg, chroniony dodatkowo chrzęstną puszką mózgową, jest bardzo sprawny

* mają one zdolność do uczenia się i koordynacji działań w grupie

NARZĄDY ZMYSŁÓW

* stopień ich wykształcenia zależy od trybu życia i stopnia rozwoju układu nerwowego

* u prymitywniejszych występują jedynie narządy dotyku i statocysty

* silnie rozwinięte u głowonogów (pęcherzykowate oczy, których budowa przypomina oczy kręgowców, mimo że nie są to narządy homologiczne, oczy niektórych zdolne są do akomodacji, czyli dostrajania ostrości widzenia w zależności od odległości od obserwowanego przedmiotu, odbywa się to przez przesuwanie soczewki względem siatkówki, podobnie jak u ryb)

UKŁADWYDALNICZY

* narządy wydalnicze to nerki (silnie przekształcone metanefrydia, o czym świadczy obecność lejków, którymi nerki otwierają się o wtórnej jamy ciała - worka osierdziowego)

* z nerek wybiegają moczowody uchodzące do jamy płaszczowej

* większość ma dwie nerki

* jedna nerka występuje u wyspecjalizowanych głowonogów dwuskrzelowych i ślimaków

* mięczaki wodne - wydalają zazwyczaj amoniak i mocznik

* mięczaki lądowe - kwas moczowy

ROZMNAŻANIE SIĘ I ROZWÓJ MIĘCZAKÓW

* rozmnażanie wyłącznie płciowe

* większość ślimaków i część małży - obojnaki

* chitony, jednotarczowce, głowonogi, łódkonogi, część ślimaków - rozdzielnopłciowe

* mięczaki morskie - zapłodnienie zewnętrzne lub w jamie płaszczowej

* mięczaki lądowe - zapłodnienie wewnętrzne (krzyżowe)

* głowonogi i ślimaki płucne - rozwój prosty

* pozostałe - rozwój złożony z trochoforą, bardzo podobną do larwy pierścienic (może się przekształcać od razu w miniaturę dorosłego mięczaka lub w następną postać larwalną zwaną veliger, wyglądającą jak trochorofa z doczepioną skorupką /muszlą zarodkową/ i zawiązkiem nogi, spotykaną u małży i ślimaków)

CHITONY

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I ZNACZENIE MIĘCZAKÓW

* owalne, spłaszczone ciało ze słabo wyodrębnioną głową, pokryte pancerzem złożonym z 8 dachówkowato ułożonych płytek

* w budowie układu krwionośnego, nerwowego i oddechowego zaznacza się u nich pierwotna metameria

* nie występują czułka i oczy

* występują prawie we wszystkich morzach pełnosłonych, zazwyczaj w strefie przyboju, gdzie przywierają silnie do podłoża za pomocą nogi i brzegów płaszcza

JEDNOTARCZOWCE

* zaliczane do głównej linii rozwojowej mięczaków (muszlowców)

* wyglądem zbliżone do ślimaków, ale ich muszla jest symetryczna i zwinięta do przodu

* układ nerwowy, oddechowy, wydalniczy i mięśniowy wykazuje metamerię

* otwór gębowy i odbytowy leżą po przeciwnych stronach długiej osi ciała

* 1952 - wyłowiono z Oceanu Spokojnego współczesnego przedstawiciela jednotarczowców Neopilina galathae

* żyją w morzach na głębokościach 1600-6500m

* blisko spokrewnione z małżami

* mają wydłużoną, stożkowatą muszlę, otawartą z obu stron

* żyją w piasku, w którym zagrzebują się za pomocą walcowatej nogi

* występują prawie we wszystkich pełnosłonych morzach, nieraz na znacznych głębokościach

* często są pożywieniem dorszokształtnych

ŁÓDKONOGI

* zbudowane z klinowatej nogi i worka trzewiowego z wydatnym płaszczem w postaci dwóch płatów po obu stronach ciała (dlatego wytwarzana przez płaszcz muszla jest dwuczęściowa)

* obie połówki muszli połączone są na grzbiecie zawiasem i więzadłem, a silne poprzeczne mięśnie zwieracze potrafią je zatrzasnąć

* na przekroju muszli wyróżniamy trzy warstwy: zewnętrzną konchiolinową, środkową porcelanową i wewnętrzną perłową, zbudowaną z licznych drobnych blaszek wapiennych

* substancja ta może być także odkładana wokół drobin (np. ziarenek piasku), które dostaną się do wnętrza muszli (w ten sposób tworzą się czasami bardzo nieregularne grudki substancji perłowej - perły)

* redukcja głowy spowodowała zanik szczęk i tarki, dlatego małże odżywiają się drobną zawiesiną z wody za pomocą parzystych, dużych, płatowatych i orzęsionych oskrzeli

* woda wpływa do jamy płaszczowej przez syfon wlotowy (wpustowy)

* tu omywa oskrzela, na których dochodzi do wymiany gazowej i jednocześnie osadzają się szczątki organiczne

* woda wypływa z jamy płaszczowej przez syfon odpływowy (wyrzutowy)

* kierunek przepływu wody wymuszany jest przez pracę rzęsek pokrywających skrzela

* większość małży to gatunki morskie żyjące w płytkich wodach, ale znane są również słodkowodne

* prowadzą osiadły tryb życia filtratorów na dnie zbiorników wodnych (czasami zagrzebane w dnie), niektóre przytwierdzają się do podwodnych przedmiotów za pomocą cienkich nitek zwanych bisiorem, będących wydzieliną gruczołu położonego u nasady nogi

* brunatne, połyskliwe nitki bisioru czasami dochodzące nawet do 30cm długości, były wykorzystywane w czasach antycznych i w średniowieczu do produkcji bardzo drogich, delikatnych tkanin zwanych tak samo - bisiorem, materiał ten dzięki swojej wytrzymałości doskonale nadawał się do wyrobu kosztownych trzewików, szczególnie często wykorzystywano nitki produkowane przez dużego małża PRZYSZYNKĘ

* przedstawiciele słodkowodni w Polsce: SZCZEŻUJA POSPOLITA, kilka gatunków SKÓJEK, RACZNICA ZMIENNA

* przedstawiciele morscy w Polsce: SERCÓWKA POSPOLITA, MAŁGIEW

* małże często występujące masowo spełniają ważną rolę filtratorów oczyszczających zbiorniki wodne z nadmiaru substancji organicznych

* stanowią także pokarm dla niektórych drapieżników (szkarłupni, ryb, wydr, piżmaków)

* wiele małży wykorzystuje się gospodarczo

* znane gatunki jadalne: OMUŁEK, OSTRYGA

* perły produkowane przez PERŁOPŁAWY mają znaczną wartość jubilerską

* szkodliwy jest ŚWIDRAK OKRĘTOWY drążący w drewnie kanały o długości 30cm i przyczynia się do nieszczenia drewnianych urządzeń portowych i drewnianych kadłubów łodzi

MAŁŻE

* najliczniejsza gromada

* wyróżniamy ślimaki przodoskrzelne, tyłoskrzelne i płucodyszne

* mają dobrze wyodrębnioną głowę, nogę z podeszwą i worek trzewiowy okryty muszlą

* na głowie zazwyczaj znajdują się czułki (u lądowych dwie pary, u wodnych najczęściej jedna), pęcherzykowate oczy i otwór gębowy prowadzący do gardzieli zaopatrzonej w szczęki i tarkę

* żywią się pokarmem roślinnym (większość lądowych i słodkowodnych) ale wiele gatunków morskich to wszystkożercy lub drapieżniki z gruczołami jadowymi

* niektóre (tropikalne STOŻKI z Oceanu Indyjskiego) mogą być niebezpieczne dla człowieka

* worek trzewiowy okryty jest muszlą i spiralnie skręcony

* noga u większości jest narządem ruchu

* dzięki silnie rozwiniętym mięśniom i licznym gruczołom śluzowym umożliwia pełzanie po podłożu, a u niektórych gatunków morskich także pływanie

* spełniają ważną rolę w ekosystemach, zwłaszcza morskich

* zajmują nisze ekologiczne roślinożerców, wszystkożerców i drapieżników, same będąc jednocześnie pokarmem stawonogów, ryb, ptaków i ssaków (ryjówki, jeże)

* jadalne dla człowieka: BRZEGÓWKI, CZARECZKI, WINNICZKI

* ich barwne muszle wykorzystuje się do wyrobu ozdób

* niewielkie muszelki MONETEK, zaliczanych do PORCELANEK były kiedyś obiegową monetą w krajach leżących w basenie Oceanu Indyjskiego

* w starożytności i średniowieczu z rozkolców uzyskiwano bardzo trwały barwnik służący do farbowania jedwabiu i wełny - purpurę

* ślimaki wyrządzają szkody w uprawach, a niektóre są żywicielami pośrednimi pasożytniczych płazińców, np. BŁOTNIARKA - żywiciel pośredni MOTYLICY WĄTROBOWEJ

ŚLIMAKI

* mają jedno lub dwa skrzela skierowane do przodu ciała

* głównie morskie, rzadko słodkowodne i lądowe

* rozdzielnopłciowe

* przedstawiciele w Polsce: ŻYWORÓDKI, ZAGRZEBKI

* do tej gromady należy większość morskich ślimaków wytwarzających barwne muszelki

(PORCELANKI, ROZKOLCE)

PRZODOSKRZELNE

* mają jedno skrzelo skierowane do tyłu ciała

* wyłącznie morskie, żyjące na dnie lub w toni wodnej

* niektóre mają dwuklapową skorupkę jak małże

* wiele jest całkowicie pozbawionych muszli, a ich ciało pokrywają dodatkowe

wyrostki skrzelowe o pięknych kształtach i barwach

* obojnaki

* przedstawiciel z Bałtyku: ALDERIA

TYŁOSKRZELNE

* pierwotnie były lądowe, ale część wtórnie przystosowała się do życia w wodach (głównie słodkich)

* wymiana gazowa następuje przez swoiste płuco utworzone z wewnętrznej powierzchni jamy płaszczowej

* obojnaki z zapłodnieniem krzyżowym

* gatunki krajowe: WINNICZKI i pozbawiony muszli POMRÓW WIELKI

* gatunki krajowe słodkowodne: BŁOTNIARKI, ZATOCZKI

PŁUCODYSZNE

* najbardziej ewolucyjnie rozwinięta gromada mięczaków

* noga ulega przekształceniu w lejek i ramiona otaczające głowę

* ramiona najczęściej zaopatrzone są w przyssawki, czasami także w inne narządy czepne

(haczyki, kolce)

* muszla okrywająca worek trzewiowy może być w pełni wykształcona (amonity) lub

w mniejszym lub większym stopniu zredukowana

* zazwyczaj sprawne drapieżniki żywiące się rybami i stawonogami

* ich układ nerwowy cechuje duż stopień koncentracji i złożoności, mają także silnie rozwinięte

narządy zmysłów (wiąże się z tym rozwój złożonych form zachowań i inteligencja nie spotykana

u innych bezkręgowców)

* ciekawe jest tu rozmnażanie, zapłodnienie poprzedzone jest tańcami, walkami samców i

prezentacją barw godowych, w czym przypominają najbardziej ptaki

* żyją tylko w morzach pełnosłonych (w Bałtyku nie występują)

* są grupą reliktową

* w dawnych epokach jako aktywne drapieżniki stanowiły główną grupę konsumentów

wyższych rzędów w ekosystemach morskich

* są ważnym źródłem pożywienia, zwłaszcza w krajach położonych wokół Oceanu Spokojnego

GŁOWONOGI

ŁODZIKI

* mają zewnętrzną, spiralnie zwiniętą muszlę podzieloną na komory wypełnione gazem,

co pozwala im biernie unosić się w toni wodnej

* zamiast typowych ramion mają kilkadziesiąt kurczliwych wyrostków otaczających

otwór gębowy

* pojawiły się w paleozoiku i do dziś nie uległy zmianom, dlatego nazywamy je „żyjącymi skamieniałościami”

* mają wewnętrzną, zredukowaną muszlę i parę pierzastych skrzeli w jamie płaszczowej

* pływają aktynie w toni wodnej za pomocą ruchów ramion oraz ruchem odrzutowym dzięki

silnemu strumieniowi wody wyrzucanej z jamy płaszczowej przez lejek

* tak przemieszczają się współczesne KAŁAMARNICE i MĄTWY ( mające dodatkowo dwa wydłużone ramiona chwytne, razem 10 - dziesięciornice) oraz wymarłe BELEMNITY

* OŚMIORNICE preferują życie w pobliżu dna morskiego, po którym przemieszczają się za pomocą 8 ramion

* sproszkowaną wewnętrzną muszlę mątw stosuje się jako dodatek do proszków polerskich, a wydzielina ich gruczołu czernidłowego (zlokalizowany w pobliżu odbytu i uchodzący do jamy płaszczowej, jego czarno-brunatna wydzielina służy kałamarnicom i mątwom do obrony przed drapieżnikami, barwnik ten, wyrzucony przez lejek, tworzy w wodzie rodzaj zasłony dymnej i dezorientuje napastnika) zwana sepią, służy dziś do sporządzania farb malarskich

DWUSKRZELNE



Wyszukiwarka