PROCES URBANIZACJI W SKALI ŚWIATA
Przebieg tego procesu jest bardzo zróżnicowany. Proces ten jest pokazywany z punktu regionalizacji świata - mówi się o pewnych megaprzestrzeniach. Patrzymy na ten proces w również kategoriach europejskich.
KIERUNKI ROZWOJU MIAST NA ŚWIECIE
Na przebieg i proces organizacji wpływ mają eksperci - Raport Grupy do Zadań Urbanistycznych (publikacja raportu 1990 rok). Grupa została powołana przez rząd Wielkiej Brytanii i pod koniec XX w., a w 1990 roku opublikowano raport, który stawiał sobie wyraźny cel, jakim było: pokazać co trzeba robić, aby można było zaplanować poprawę warunków życia w miastach (na wsi również). Brano pod uwagę wielkie miasta, w których kumulują się pewne zalety funkcjonowania zbiorowego, ale także podstawowe wady. Ten raport wskazuje na kilka podstawowych zasad, zaleceń, dróg doprowadzenia do odnowy miasta:
Recykling gruntów i budynków - działalność zmierzająca do uszlachetniania tego, co już jest. Okazało się bowiem, że ta zdegradowana przestrzeń ma wpływ na zachowania, w tym także na zachowania przestępcze. Okazało się (po badaniach przeprowadzonych w 10 miastach Stanów Zjednoczonych), że kiedy zaczęto realizować w miastach odnowę jako pewne zadanie, to w tych odnawianych miejscach przestępczość wyraźnie zaczęła maleć. To nie jedyny ale ważny sposób w odnowie miasta. Również wszelkiego rodzaju decyzje, głównie te związane z lokalizacją technologii, firm - nadawały prestiżu miastom, renobilitowały pewne podobszary. Wskutek takich działań okazało się, że faktycznie przestępczość w dużych miastach czy tych podobszarach maleje, że miasta, w których lokowały się firmy i instytucje, zyskują nie tylko inne oblicze, ale także inny status. Do centrów miast powraca funkcja mieszkaniowa. Przykładem recyklingu może być słynna dzielnica doków w Londynie (opowieść o pobycie p. profesor w Marsylii; dzielnicy doków pani prof. nie zna warunków własnych obserwacji). Doskonałym przykładem jest łódzka manufaktura, którą adaptuje się na galerię, a także budynki pofabryczne adaptowane na lotta. Nie tylko budynki, ale przestrzeń wokół nich jest odnawiana. Ponadto istnieje naturalne dążenie ludzi do pozostawania w sąsiedztwie osób warunków podobnym stylu życia, bo to ułatwia zgodne współżycie. Bardzo dobrym przykładem recyklingu warunków mieście jest Baltimore w USA.
Poprawa warunków życia w miastach - postulat, z którym się zgadzamy, ale znamy mniej sposobów, dających szybki skutek tejże poprawy. Jest to ważny postulat, ponieważ atrakcyjność życia powoduje łatwiejsze utożsamianie się mieszkańców z tym konkretnym miejscem. Wtedy są bardziej skłonni inwestować w to konkretne środowisko. Poczucie przynależności połączone z poczuciem bezpieczeństwa jest podstawą pozytywnej oceny.
Zwrócenie uwagi na perfekcyjność działania władz lokalnych - władze lokalne mają obowiązek i przywilej rozeznania potrzeb mieszkańców danego miasta, czy też podobszaru. Oprócz tego mają jeszcze wiedzę na temat czym dysponują, jakimi środkami, jaki jest potencjał, który można przeznaczyć na poprawę warunków życia w mieście. Na ogół tych środków jest mniej niż wskazują na to potrzeby. Perfekcyjne działanie władz polega na głębokim zastanowieniu się przed decyzją, jaką hierarchię potrzeb zastosować. Mówi się tutaj o tym, że aby władze działały perfekcyjnie, muszą być w dobrej komunikacji z mieszkańcami, mieszkańcy powinni mieć coraz większy wpływ na decyzje władz. Przykład: przeprowadzenie sondażu wśród mieszkańców Łodzi na temat tego, co władze powinny wykonać w pierwszej kolejności. W sondażu tym pierwsze miejsce zajęła poprawa jakości dróg.
Realizacja planów odnowy - odnowa miast (zgodnie z raportem Grupy do Zadań Urbanistycznych) nie powinna być narzędziem politycznym. Władze powinny mieć większe kompetencje, większe uprawnienia do planowania długoterminowego, nie tylko trzymając się okresu 4-letniego „panowania”. Powinny powstawać długoterminowe projekty modernizacji dzielnic, obszarów. Kluczem do takiego sposobu traktowania zadania jest stwarzanie płaszczyzn wymiany poglądów, kompetencja, wiedza.
PROCES URBANIZACJI W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Dane pokazują, że w 2015 roku na całym świecie możemy się spodziewać, że liczba mieszkańców miast przekroczy 5 miliardów, z czego 4 miliardy mieszkać będą w miastach krajów rozwijających się. Można powiedzieć, że urbanizacja współczesna na świecie, to jest proces, który przebiega w pewnych obszarach tego świata. Patrząc na mapę megamiast (miasta, w których liczba ludności przekracza pułap 8 mln mieszkańców), a takich miast na świecie jest 36, większość spośród tych miast znajdować się będzie zdecydowanie w krajach rozwijających się.
Manuel Castells - rozwój megamiast to najważniejsza cecha urbanizacji 3-go tysiąclecia. Co cechuje te megamiasta? To są przede wszystkim wielkie zbiorowości. Mają też bardzo konkretne funkcje do spełnienia, mianowicie są to:
Punkty węzłowe, które łączą w system światowy gospodarkę światową. Populacje tych megamiast są populacjami, na które powinniśmy zwrócić większą uwagę, bo to są ludzie, którzy żyją w miastach stanowiących najważniejsze punkty świata i jego gospodarki.
Posiadają dużą liczbę mieszkańców. Na terenie wielkich miast kumulują się nie tylko zalety bycia, działania wielkiej liczny ludności. Kumulują się patologie.
Megamiasta są przechowalniami dla tych wszystkich grup społecznych, które walczą o przetrwanie. Zawsze było tak, że migracje były skierowane do wielkich miast, a migrowano w poszukiwaniu lepszych warunków pracy i życia. Wielkie miasto mogło wchłaniać i wchłaniało tylko część przybyszów, na prawdę im coś oferując. Cała reszta nie została „połknięta” przez wielkie miasto w taki sposób, jakiego by sobie życzyli, niektórzy mogli i próbowali wrócić tam skąd przyszli, ale często powrotu już nie było. W związku z tym zaczynali pewną egzystencję na obrzeżach tych wielkich miast.
Powstaje pytanie: dlaczego proces urbanizacji przede wszystkim nabrał tempa w krajach rozwijających się? Szybsze tempo urbanizacji w tych krajach spowodowane jest dwoma czynnikami natury demograficznej:
Przyrost naturalny w miastach rozwijających się jest większy - w samych miastach i społeczeństwach rozwijających się przyrost naturalny jest tak duży, że zaczyna się „wypychanie” rzeszy ludności do wielkich ośrodków.
Migracje ze wsi do miast - w krajach rozwijających się migracje wewnętrzne są bardzo mocne, dynamiczne
PROBLEMY URBANIZACJI W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Jeśli chodzi o problemy urbanizacji w krajach rozwijających się, to należy zwrócić uwagę na 3 problemy, które są związane z 3 obszarami problematyki:
Skutki gospodarcze procesu urbanizacji w krajach rozwijających się - ruchy migracyjne w poszukiwaniu lepszej pracy, lepszej warunków życia. Osoby z najniższymi kwalifikacjami zawodowymi lub niewykwalifikowane w ogóle mają największe problemy w stworzeniu sobie dogodnych warunków życia. Przenoszą się więc do miast większych, ale w związku z małą ilością miejsc pracy w tychże miastach, w pewnym momencie taka migracja musi zostać ograniczona. W miastach tych funkcjonuje przez to tak zwany sektor nieformalny (szara strefa). Ma to swoje złe strony: żadne prawa nie chronią tych ludzi, nie mają ubezpieczeń. Tacy ludzie mogą być przez pracodawców traktowani bardzo dowolnie. Poza tym tacy „pracownicy” nie mają żadnego udziału w produkcie krajowym brutto, nie płacą podatków. Taka gospodarka, gdzie całe rzesze ludzi pracują na czarno, rozwija się wolniej.
Problemy środowiskowe - to głównie problemy mieszkaniowe. Skala tych problemów i ich rodzaj jest trudny do wyobrażenia dla Europejczyków, czy Amerykanów. Przykładem są ludzie „mieszkający” w kartonach pod mostem (dotyczy to głównie Francji). Inny przykład to zasiedlanie pustostanów. Rozwiązaniem mogłoby być wyremontowanie tych pustostanów, albo przeniesienie ludzi do innych mieszkań, co wiązałoby się z niekończącym się procesem przeprowadzek. W megamiastach w krajach rozwijających się jest słaba kontrola procesów ruchliwości, w związku z czym stają się one bardzo przeludnione, zajęte zostają wszystkie przestrzenie otwarte. Przykład: miasto Meksyk, miasto, które tworzono, dziś jest bardzo przeludniony, ciasny, nie ma czym oddychać. Normy zanieczyszczeń w czasie trwania smogu przekraczają n-krotnie najwyższy dopuszczalny poziom zanieczyszczeń. Brak przestrzeni otwartych i złe warunki mieszkaniowe - to dwie głównie cechy problemów środowiskowych w megamiastach w kontekście procesu urbanizacji w krajach rozwijających się.
Skutki społeczne procesu urbanizacji w krajach rozwijających się - to głównie bieda, bezrobocie, bezdomność, związane z przeludnieniem, niedostatkiem pracy.
PRZYSZŁOŚĆ URBANIZACJI W KRAJACH ROZWIJAJĄCYCH SIĘ
Opinie na temat przyszłości urbanizacji w krajach rozwijających się są wewnętrznie sprzeczne:
Perspektywy zmian w wielu największych ośrodkach świata to są niestety perspektywy zmian na gorsze. Trzeba się liczyć z perspektywą zmian na gorsze, dotyczącą pogłębiania się negatywnych skutków urbanizacji.
Pewne minimalne zmiany na lepsze.
Zaczyna się obserwować powolny spadek współczynnika urodzeń. Postępująca urbanizacja oznacza pewien rodzaj świadomości społecznej, jest związana ze znajomością kontroli urodzeń - wiąże się to z rozdawaniem środków antykoncepcyjnych w tych zbiorowościach, gdzie występuje absolutny brak kontroli poczęć. Wyjaśnia się ludziom jak kontrolować poczęcia.
Podkreśla się, że globalizacji będzie miała dodatni wpływ na poziom rozwoju gospodarczego w krajach rozwijających się. Przewiduje się, że globalna gospodarka będzie podnosiła poziom rozwoju gospodarczego również wielkich miast krajów rozwijających się.
MIASTA A GLOBALIZACJA
Miasta przednowoczesne - całości społeczne samowystarczalne, które funkcjonowały w rolniczych terenach, mówiło się ponowoczesne nich „organizmy miejskie”. Miasta te były samowystarczalne z wyjątkiem produkcji żywności. Samo miasto było wewnętrznie zróżnicowane, otwarte na pewne innowacje, było zdolne do podejmowania zróżnicowanych działań. W pewnym sensie miasta te można by porównać z makrostrukturalną samowystarczalnością. To były pewne światy, w których się funkcjonowało i to mając wybór spośród wielu możliwości, jakie miasto stwarzało.
Miasta ponowoczesne - to miasta XXI wieku. Są wzajemnie uzależnione, ich rozwój, proces urbanizacji w Europie przemysłowej, polegał na tym, że miasta szły w kierunku pewnej specjalizacji. Miasta te były monobranżowe, monoprzemysłowe, a nie wyspecjalizowane w różnych dziedzinach. Chodziło o to, żeby zahamować trochę ich rozwój. I tak trzy dość duże miasta miały odpowiednio: jedno miasto ma lotnisko, drugie ma administrację, a trzecie ma naukę, szkolnictwo. Trzy wielkie funkcje miastotwórcze, ale po jednej w każdym z tych miast. Takie miasta musiały pozostawać w stałej komunikacji. Jeśli mówimy o małym lokalnym trianglu, to komunikacja była możliwa, jeśli jednak mówimy o wielkich miastach XXI wieku, to musimy spojrzeć na takie miasta jak: Frankfurt - wielkie lotnisko Europy, San Francisco - wielki przemysł informatyczny i jakieś trzecie miasto, gdzie komunikacja musiała być międzynarodowa. Takie miasta zaczynają funkcjonować w pewnej globalnej sieci i są powiązane ze sobą, a zatem są od siebie uzależnione. Przepowiadający taką przyszłość mówili o tym, że takie miasta będą połączone fizycznymi, naturalnymi więziami i wirtualnymi (media), ale stworzą globalną sieć i wobec tego miasta jakie znamy przestaną istnieć.
GLOBALNE OŚRODKI MIEJSKIE
Pojęcie „globalny ośrodek miejski” wprowadziła badaczka Saskia Sassen. Odnosi się to do ośrodków miejskich, w których mieszczą się siedziby wielkich ponadnarodowych korporacji, gdzie panuje wielkie zagęszczenie usług finansowych, technicznych i konsultingowych. Analizowała ona 3 miasta - globalne ośrodki miejskie: Nowy Jork, Tokio, Londyn. Jej zdaniem współczesny rozwój globalny przypisuje im nową rolę, nową rangę.
Wyróżniła 4 aspekty nowej roli globalnych ośrodków miejskich:
Te wielkie ośrodki miejskie stają się współcześnie miejscem zarządzania światową gospodarką.
Niektóre z tych miast są głównymi miejscami, w których lokalizuje się funkcje finansowe i usługowe, ale działające w skali świata
Niektóre z tych miast są miejscami, gdzie realizowane są procesy produkcyjne i innowacyjne, naukowe, rozwijających się gałęzi przemysłu, a więc najnowsze gałęzie przemysłu rozwijają się dzięki temu, że w pewnych miastach są zlokalizowane procesy produkcyjne i badania naukowe tych gałęzi dotyczące. (np. San Francisco ze swoją „Doliną Krzemową”)
Miasta te są rynkami, na których są sprzedawane i kupowane produkty przemysłu finansowego i usługowego a wszystko w skali światowej.
Castells pokazał hierarchiczność, warstwowość miast świata.
Miasta posiadające utrwalony status - główne centra światowe i te, które w przyszłości mogą stać się tymi centrami: Hong Kong, Singapur, Chicago, Mediolan, Los Angeles, Osaka, Frankfurt, Zurych (nie trzeba pamiętać nazw tych miast)
Centra regionów, kluczowe węzły gospodarki światowej, są to miasta same w sobie plus miasta jako młode rynki z prawie zapewnioną marką: Madryt, Seul, Dżakarta, Sao Paulo, Buenos Aires
MIASTO A PERYFERIA
Problem relacji miasto a peryferia (wg Giddensa)
Globalizacja powoduje zmiany w relacjach między wielkimi ośrodkami miejskimi a regionami, w których miasta są położone. Do niedawna miasta były podstawą funkcjonowania gospodarki regionu, do jego rozwoju gospodarczego. Dziś jest tak tylko do pewnego stopnia. Dziś nastąpiła zmiana, gdyż wielkie ośrodki miejskie alienują się względem regionów, w których są położone. Regiony zaczynają się stawać peryferiami procesów gospodarczych. Region przestaje korzystać z tego, co dzieje się w mieście, staje się peryferyjny w stosunku do miasta. Np. Nowy Jork - konkurencyjność w stosunkach miasto - region, występują konfliktowe relacje między miastem a regionem, miasto ściąga środki i samo je konsumuje, żyje dla siebie, a stan funkcjonuje na peryferiach; Moskwa a reszta Rosji - ogromna przepaść między poziomem życia Rosjan w Moskwie i Rosjan w pozostałej części kraju, 2 różne światy. Moskwa robi imponujące wrażenie a reszta Rosji to bieda.
Na kanwie tych przykładów powstała teza: Dzieje się to miarę, jak rośnie znaczenie poziomów powiązań między globalnymi ośrodkami miejskimi. Miasto, które zyskuje rangę globalnego ośrodka miejskiego wchodzi w powiązania z innymi tej rangi miastami i zaczyna na tym poziomie funkcjonować. Region już nie jest takiemu miastu potrzebny.
NIERÓWNOŚCI A GLOBALNE OŚRODKI MIEJSKIE
Nie ma jednej oceny skutków nowej światowej gospodarki. Nie są to skutki jednoznacznie pozytywne, widać również negatywne konsekwencje. Analizy Sassen - wykazała, że w tych globalnych ośrodkach miejskich następuje i lokalizacja i rozwój sektorów nowej gospodarki finansowej, marketingowej, techniki komputerowej itp. Płace specjalistów są niewspółmiernie wysokie do tych, którzy pracują na poziomie elementarnym. Ten rozdźwięk jest ogromny. Następuje waloryzacja pracy tych głównych aktorów ekonomicznych, dowartościowanie ich pracy i jednocześnie ma miejsce dewaloryzacja pracy elementarnych pracowników. W związku z tym następuje polaryzacja nierówności, pracy i płacy. Dotyczy to również innych płaszczyzn życia, np. bytowej, mieszkaniowej. Adres zamieszkania nadaje stosowny status społeczny. W globalnych ośrodkach miejskich funkcjonują paradoksalnie 2 światy, 2 światy, które funkcjonują obok siebie - ludzie spotykają się w pracy, na tej samej przestrzeni. Światy te nie wchodzą ze sobą w kontakt - np. Los Angeles, a u nas Warszawa (monitorowane osiedla dla bogaczy).
ZARZĄDZANIE MIASTAMI W DOBIE GLOBALIZACJI
Korzyści z urbanizacji:
- skupia ludzi, dobra, usługi,
- stwarza szanse życiowe,
- sprzyja kreatywności,
- stwarza nowy potencjał
Straty, negatywne skutki urbanizacji:
- dzieli ludzi, osłabia spójność tych zbiorowości miejskich, rozluźnia stosunki między ludźmi, osłabia więzi,
- osłabia siłę tradycji,
- ludzie żyją jak w przechowalniach, egzystują na zupełnym marginesie, nie posiadający potencjału do pełnego uczestnictwa społecznego.
To zarządzanie w skali globalnej musi wiele problemów współczesnego świata dostrzegać. Globalizacja jako realia, w której przebiega proces urbanizacji we współczesnym świecie pomaga wzmocnić i wzrosnąć roli politycznej miast wielkich. Wzrasta również rola władz lokalnych. Pojawiają się problemy, jak: zagrożenie ekologiczne, brak równowagi w warunkach ekonomicznych. W swoim zarządzaniu miasta muszą się z nimi borykać. Władze lokalne powinny mieć kompetencje, które by pozwalały brać pod uwagę również procesy zachodzące w skali globalnej. Państwo zatrzymuje sobie szereg kompetencji. Powstaje luka między możliwościami działania władz lokalnych, a tym co one mogą naprawdę robić. Niestety państwo jest za duże i nie jest w stanie pomóc miastom, więc one muszą same działać.
Castells mówi, że władze lokalne mogą skutecznie zarządzać sprawami o wymiarze globalnym w 3 podstawowych sferach:
zwiększanie wydajności gospodarczej i konkurencyjności miast, warunkiem tego jest zwiększona kontrola i opieka, inwestycja w zasoby ludzkie (oświata i edukacja), zwiększanie wydatków na bezpieczeństwo publiczne, inwestowanie w oświatę i edukację dla najmłodszych
władze lokalne mogą ingerować w rolę ośrodków integracji europejskiej, socjokulturowej (postuluje się o to, aby w głosowaniach brali udział nie tylko stali mieszkańcy miasta, ale również „użytkownicy” miasta)
rosnące znaczenie władz lokalnych w ośrodkach miejskich, przez co stają się oni kandydatami dla głównej, centralnej elity. Są oni bardzo elastyczni, dobrze rozpoznawalni i z tego powodu stają się coraz bardziej liczącymi aktorami sceny politycznej, centralnej. Teza z tego taka, że ci którzy grają na szczeblu lokalnym stają się aktywnymi graczami sceny politycznej, kulturalnej oraz we władzach tych najwyższych.
Światowe zgromadzenie miast i władz lokalnych - jest to forum, gdzie miasta reprezentowane przez burmistrzów wymieniają się swoimi informacjami, poglądami, doświadczeniami, problemami itp. Miasta są porównywane pomiędzy sobą pod pewnymi względami.
Następny temat: A Kukliński - próba pokazania Europy, która musi bardzo wiele zrobić dla całej reszty świata, aby ją zintegrować.
1