MALTA
Metryczka
Oficjalna nazwa |
Republika Malty |
Oficjalna nazwa w języku lokalnym |
Repubblika ta' Malta |
Nazwa w języku lokalnym |
Malta |
Ustrój |
demokracja parlamentarna |
Stolica |
Valletta |
Język urzędowy |
maltański, angielski |
Używane języki |
maltański, angielski |
Podział administracyjny |
brak |
Położenie |
Europa Południowa, wyspa na Morzu Śródziemnym, na południe od Sycylii |
Powierzchnia całkowita |
316 km2 |
Powierzchnia - porównanie |
wielkości Krakowa |
Powierzchnia lądu |
316 km2 |
Powierzchnia wód |
0 km2 |
Linia brzegowa |
140 km |
Klimat |
śródziemnomorski z łagodnymi, deszczowymi zimami i goracymi, suchymi latami |
Ukształtowanie terenu |
głownie nisko położone, skaliste płaskie równiny; nadmorskie klify |
Najwyższy punkt |
Ta'Dmejrek: 253 m |
Najniższy punkt |
Morze Śródziemne: 0 m |
Ludność |
391 670 |
Struktura wiekowa |
0-14 lat: 20% (m 41046; k 38273); 15-64 lat: 67% (m 132692; k 131532); 65 lat i więcej: 13% (m 20091; k 28036) (2000) |
Przyrost naturalny |
0,74% |
Kobiety/Mężczyźni |
50,5% / 49,5% |
Średnia życia całej populacji |
77,94 lat |
Średnia życia kobiet |
80,62 lat |
Średnia życia mężczyzn |
75,49 lat |
Analfabetyzm |
12% |
Analfabetyzm kobiet |
12% |
Analfabetyzm mężczyzn |
12% |
Grupy etniczne |
Maltańczycy (potomkowie starożytnych Kartagińczyków i Fenicjan, z silnymi elementami włoskimi oraz innych ludów śródziemnomorskich) |
Grupy wyznaniowe |
katolicy 91% |
Waluta |
1 lira maltańska (LM) = 100 centów |
* Powyższe dane pochodzą ze strony internetowej wirtualnego przewodnika Pascala: www.przewodnik.onet.pl
2. Informacje o kraju
Malta, położona jest między Sycylią i Afryką Północną. To archipelag złożony z trzech głównych wysp: Malty, Gozo i Komino. Zamieszkuje go około 350 tysięcy osób. Ciekawostką jest wyspa Komino, na której obecnie na stałe mieszka tylko czterech mężczyzn. Malta to małe, niepodległe od 1964 roku państwo, o powierzchni około tysiąc razy mniejszej niż Polska, to najbardziej katolicki kraj naszego kontynentu. Spośród liczącej zaledwie 380 tysięcy ludności wyspy aż 98% to katolicy, natomiast w gronie Maltańczyków aż 62,5 % stanowią ludzie, którzy nie przekroczyli 44 roku życia. Religia rzymskokatolicka jest oficjalnym wyznaniem, uznanym przez Konstytucję Malty. Będąc najmniejszy, Kościół maltański jest też jednym z najstarszych — Malta przyjęła chrzest z rąk Apostoła Narodów, świętego Pawła.
Malta kojarzy się ze słonecznymi dniami, przejrzystym morzem, poprzecinanymi rozpadlinami wybrzeżami, okazałymi budowlami historycznymi, gościnnością mieszkańców, komfortowymi ośrodkami wypoczynkowymi oraz bogatą ofertą sportów wodnych. Wiele osób uważa, że wokół tej wyspy panują najlepsze warunki do nurkowania w całym basenie Morza Śródziemnego!
Malta leży w strefie klimatycznej śródziemnomorskiej. Nie występują tu ostre wiatry, mgły, śnieg czy mróz. Średnia temperatura waha się od 14.1oC w zimie (listopad-kwiecień) do 32oC latem (maj-październik). Opady, pojawiają głównie w okresie zimy. O Malcie mówi się także, że jest to ogromne muzeum pod otwartym niebem. Z historią tej wyspy związani są Fenicjanie, św. Paweł, zakon Joannitów, Królestwo Brytyjskie. Na Malcie dominuje kultura śródziemnomorska, ale zauważyć można także ślady wpływów brytyjskich. Kościół katolicki to ostoja tradycji narodowych, a jego ogromne budowle dominują nad zabudową miasteczek. Katolicyzm odgrywa tu główną rolę w codziennym życiu wielu mieszkańców. Rozwody i aborcja są nielegalne.
Niektórzy lingwiści przypisują początki języka Malty fenickiej okupacji wyspy i uważają, że maltański stanowi semicką wariację języka fenickiego. Inni zaś twierdzą, że ważniejszą rolę w rozwoju języka odegrał okres arabski. Semicka baza gramatyki języka maltańskiego przetrwała do tej pory, pomimo wpływu języków romańskich. W rezultacie w słownictwie maltańskim znaleźć można słowa pochodzące z Sycylii, Włoch, Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii. Niemalże wszyscy Maltańczycy mieszkający na obszarach zabudowanych mówią po angielsku (aż 85% mieszkańców posługuje się tym językiem), a coraz większa ich liczba także po włosku, na co wpływ miała dostępność telewizji włoskiej na wyspie. Mówi się tu także po francusku i niemiecku.
3. Specyfika dnia codziennego
Sklepy na Malcie są otwarte od 9.00 do 13.00, a potem od 15.30 lub 16.00 do 19.00. Pomiędzy 1 października a 15 czerwca banki są otwarte od poniedziałku do piątku od 8.30 rano do 12.30 a w soboty od 8.30 do południa; w czasie lata są zamykane pół godziny wcześniej. Pomiędzy 1 października a 30 czerwca biura są otwarte od poniedziałku do piątku od 8 rano do 13, a później od 14.30 lub 15 do 17.30 po południu, w soboty - od 8.30 do 13. Od lipca do września natomiast są otwarte od poniedziałku do soboty od 7.30 rano do 13.30.
Między godzinami 13. i 16. Maltańczycy mają sjestę. Zamykają biura, banki, sklepy, udają się do domów na lunch i południową drzemkę. Z lekkim uśmieszkiem patrzą na tych, którzy w południe idą na plażę czy basen. Oni z morskich kąpieli korzystają późnym popołudniem. Mieszkańcy wyspy zabawę rozpoczynają dopiero wieczorem. Koło 22-ej zapełniają się restauracje, wszędzie gra muzyka.
Malta znana jest ze swoich wyrobów rzemieślniczych, szczególnie z ręcznie wyrabianych koronek, ręcznie tkanych włókien i srebrnych detali. Koronkarstwo pojawiło się na wyspie prawdopodobnie wraz z XVI-wiecznym rycerstwem. Zgodnie z tradycją, było głównie zajęciem wiejskich kobiet - zwłaszcza na wyspie Gozo - i chociaż urosło do rangi dobrze prosperującego przemysłu, ciągle jeszcze można spotkać kobiety siedzące przed domami i tkające ręcznie koronkowe serwety. Sztuka wykonywania srebrnych detali została wprowadzona na wyspę prawdopodobnie w XVII w. Maltańscy rzemieślnicy ciągle wyrabiają piękne srebrne filigrany zgodnie z tradycyjnymi metodami. Mniejszym powodem do dumy jest - niestety bardzo polarne - hobby Maltańczyków - myślistwo. W tym niewielkim kraju jest zarejestrowanych około 40 tyś myśliwych, co stanowi 10 % całej populacji. Co roku zestrzeliwują oni około 3 mln ptaków odpoczywających na wyspie podczas podróży z Europy do Afryki i z powrotem.
4. Kuchnia
Maltańczycy posiłki spożywają przeważnie w domu, restauracje utrzymywane są głównie przez turystów. W maltańskich restauracjach można poznać potrawy kuchni włoskiej, tureckiej lub lokalne dania. Specjały kuchni maltańskiej to m.in. pastizzi (pikantne ciasteczka serowe), timpana (zapiekany cienki makaron z serem i jajkami) i bragioli (pikantne krokiety wołowe). Znane maltańskie potrawy to fenech (królik), zapiekany lub smażony oraz lampuka, ryba odławiana pomiędzy wrześniem a listopadem i zazwyczaj pieczona, smażona lub zapiekana w cieście. Jako przystawkę podaje się "hobz biz-zejt" (chleb z oliwą), który można jeść do wszystkiego. Ciekawostką jest powolne gotowanie po maltańsku. Na wyspie od niepamiętnych czasów brakowało drewna do opalania pieców dlatego maltańczycy rozwinęli technikę „powolnego gotowania” większości maltańskich potraw. Żywność wkładano do glinianego garnka nad małym kamiennym paleniskiem zwanym „kenur” który był stale podsycany i doglądany. Pomimo wprowadzenia kuchenek gazowych i elektrycznych, gotowanie na wolnym ogniu wciąż jest ulubionym przez gospodynie domowe sposobem przygotowywania posiłków.
5. Święta
Maltańczycy są społecznością bardzo religijną. Dzieje Apostolskie głoszą, iż św. Paweł rozbił swój statek u wybrzeży Malty, jednak to kawalerowie maltańscy zakorzenili katolicyzm na wyspie. Znajduje się tu ponad 365 kościołów katolickich. Malta jest jednym z niewielu miejsc, gdzie można wysłuchać Mszy Świętej po arabsku. Obchodzi się tu następujące święta:
1. Nowy Rok (1 stycznia);
2. Dzień Św. Pawła Rozbitka (10 lutego);
3. Dzień Św. Józefa (19 marca);
4. Wielki Piątek;
5. Dzień Wolności (13 marca);
6. Święto Pracy (1 maja)
7. święto upamiętniające zamieszki niepodległościowe w 1919 (7 czerwca);
8. Dzień Świętych Piotra i Pawła i Dożynki (29 czerwca);
9. Święto Panny Marii od Zwycięstw (8 września);
10. Dzień Niepodległości (21 września);
11. Święto Niepokalanego Poczęcia (8 grudnia);
12. Dzień Republiki (13 grudnia);
13. Boże Narodzenie (25 grudnia).
Największy wpływ na rozwój kraju mieli kawalerowie maltańscy czyli rycerze świętego Jana. Joannici ze skalistej nieurodzajnej wyspy uczynili bogaty kraj, "serce Morza Śródziemnego", ale przede wszystkim zatrzymali inwazję Turków na Europę. Fortyfikacje, mury obronne, porty, pałace, kościoły to właśnie pozostałości po kawalerach maltańskich, których symbol charakterystyczny krzyż, można oglądać w wielu miejscach. W nawiązaniu do tych wydarzeń organizowane są specjalne pokazy obrony Malty przed Turkami, w forcie Sant Elmo odbywa się pokaz parady gwardii. Mężczyźni ubrani w barwne stroje z halabardami, karabinami i armatami inscenizują scenki z życia fortu, zbiórki, potyczki, ćwiczenia i walkę. Symbolem Malty jest czerwony ośmiokątny krzyż, oznaczający osiem boskich błogosławieństw. Czerwony krzyż to pozostałość po prawie 300-letniej obecności zakonu rycerskiego św. Jana. Dzięki działalności zakonu św. Jana do dziś czerwony krzyż jest oznaką niesienia pomocy na morzu i nie tylko.
Innymi ważnymi maltańskim świętami są tzw. Festi. To ważne wydarzenia w życiu zarówno rodziny jak i całego miasteczka. Przez ostatnie 200 lat przekształciły się one z prostych, wiejskich świąt w wyszukane spektakle. Każda wieś ma swoją festa, poświęconą zwykle świętemu patronowi okolicy. Większość z nich odbywa się w czasie lata, a już kilka dni wcześniej wyspa rozbrzmiewa dźwiękiem fajerwerków zapowiadających zbliżającą się uroczystość. Główny pokaz sztucznych ogni ma miejsce zwykle w sobotę wieczorem i towarzyszy mu miejscowa orkiestra dęta. W niedzielę wieczorem po ulicach miasta nosi się figurę świętego patrona, z towarzyszeniem orkiestry dętej, sztucznych ogni, petard i dzwonów kościelnych. Następnie mieszkańcy udają się do barów, aby napić się i porozmawiać ze znajomymi, czy też kosztują pastizzi (pikantne ciasteczka serowe) i qubbajt (nugat) z przenośnych, pięknie udekorowanych kiosków. Do święta patrona Maltańczycy przygotowują się kilka tygodni. Uliczki miast i wiosek zdobi się kolorowymi girlandami z papieru i kwiatów, wszędzie zawieszane są ozdoby z setkami żarówek. Kościoły wykładane są czerwonymi ozdobnymi tkaninami. Ze skarbców wyjmowane są wszelkie, nawet najbardziej drogocenne przedmioty, by mogli podziwiać je wierni i licznie zgromadzeni turyści. Przez miasteczka przechodzi procesja z posągiem lub obrazem patrona. Gra głośna muzyka. Potem, po mszy świętej rozpoczyna się całonocna zabawa wśród tysięcy kolorowych światełek, grających zespołów muzycznych, straganów z najlepszymi specjałami i pokazem sztucznych ogni. Właśnie dzięki fajerwerkom cała wyspa wie, gdzie aktualnie obchodzone jest święto.
6. Gdzie warto pojechać?
Największym zainteresowaniem turystów w tym kraju cieszy się sama stolica - Valletta. To miasto rycerzy Zakonu Św. Jana, posiada wspaniałą architekturę, prawie nie zmienioną od czasów założenia miasta w XVI w. To również miasto, z którego rozciąga się widok na Wielki Port - na południowym wschodzie i Portu Marsamxett (Marsamxett Harbour) - na północnym zachodzie. Valletta jest dziś siedzibą rządu maltańskiego. Jedną z najbardziej imponujących budowli w tym mieście jest Auberge de Castille, projektu maltańskiego architekta Girolomo Cassara (który był jednym z dwóch głównych architektów Valletty). Kiedyś był to pałac przeznaczony dla rycerzy Zakonu Św. Jana z grupy językowej hiszpańskiej i portugalskiej (zakon był podzielony na odrębne langue, czyli grupy językowe). Teraz jest to siedziba premiera i nie jest udostępniany zwiedzającym.
7. Dowcipy
Maltańczycy nie mają chyba zbyt wielkiego poczucia humoru. Stąd na Malcie spotyka się raczej kawały zapożyczone z humoru innych krajów np.
Dwa węże pełzną po skale. Nagle jeden syczy:
Sssssłuchaj czzzzzy my jesssteśśśśśmy jadowite?
Nie wiem, a po cccccco ccccccci to wiedzieććć - syczy drugi
Bo właśśśśsnie ugryzłem sssssię w policzek.
Źródła:
Newsweek, 20.10.2002 r. nr 42/2002, artykuł z cyklu „10 nowych gwiazd” - Chwiejny lot sokoła.
Strona internetowa autorki: www.republika.pl/mkadziela/
1