Czy emocje mogą być nieświadome?

Gerald L. Clore: Dlaczego emocje zawsze są świadome

Definiowanie emocji jako świadomych

• oceny poznawcze nie muszą mieć świadomego charakteru

• wynikające z takich ocen emocje muszą być świadome

Freud

• nieświadomość emocji jest niemożliwa, ponieważ w emocje uwikłane jest doświadczenie a nie można czegoś doświadczać nie doświadczając tego

• zakładał nieświadomość procesów leżących u podstaw emocji i posługiwał się też pojęciem nieświadomej energii psychicznej (libido) którą nazywał afektem

• afekt jest ilościowym aspektem idei, odpowiedzialnym za ich przeniesienie do świadomości

• emocje dotyczą głównie komunikacji wewnętrznej i motywacji

• ważność informacyjnych i motywacyjnych skutków emocji zależy od świadomego doświadczania emocji i świadomego ukierunkowania uwagi podmiotu

• odczuwanie nie jest wystarczającym warunkiem emocji, ale jest jej warunkiem koniecznym

• model odczucia jako informacji- doświadczenie jest ważnym pośrednikiem wpływu nastroju i emocji na formułowane przez człowieka sądy i decyzje

• ludzie z reguły posługują się afektywnym sprzężeniem zwrotnym w formułowaniu bieżących sądów i decyzji

Nieświadomy lęk

Lang (1988)

• trzy systemy ujawniania emocji:

1. zachowanie

2. relacje słowne

3. reakcje fizjologiczne

• poziom reakcje emocjonalnej może być niejednakowy w tych trzech systemach

• emocja może przejawiać się w zachowaniu i fizjologii bez ujawniania się w doświadczeniu subiektywnym

• przykład z naukowcem- nieświadoma aktywizacja lękotwórczych przekonań, mężczyzna ten nieświadomie ocenia swoją sytuację jako zagrażającą

• decyzja czy emocje mogą czy też nie mogą być nieświadome zależy od tego, co uzna się za konieczny warunek pojawienia się emocji

• można też zdefiniować emocję jako wymagającą doświadczenia i sklasyfikować nieświadome przekonania o zagrożeniu i towarzyszące im objawy fizjologiczne jako „potencjał strachu”

Nieświadomość przyczyn emocji

• uświadomienie sobie źródła przeżywanych emocji decyduje o tym czy konsekwencje przeżywania emocji będą miały wąski i specyficzny charakter czy tez szeroki i rozlany

• ważna jest świadomość nie tylko emocji, ale też i jej źródeł a w konsekwencji i znaczenia

• emocje mają mniejszą niż nastroje szansę zadziałać jako czynnik zniekształcający na związane z nimi sądy i decyzje

• wpływ stanów afektywnych na sądy jest, więc w decydujący sposób uzależniony od stopnia wyrazistości ich przyczyn w świadomości człowieka

Freud

• zniekształcanie sądów przez intensywne emocje lub zdarzenia traumatyczne

• proces uświadomienia przyczyn emocji często dramatycznie ograniczał niepożądany wpływ emocji na sądy

Jacoby

• udało mu się zademonstrować wpływ nieświadomych doświadczeń na późniejsze sądy

• uświadomienie sobie owych doświadczeń znosi ten wpływ

Schwarz i Clore

• człowiek może być nieświadomy prawdziwego źródła afektu

• środkiem zaradczym jest w takim przypadku uświadomienie człowiekowi rzeczywistego źródła emocji

• model afektu jako informacji- nieświadome treści umysłowe nie wpływają na sądy bezpośrednio, lecz jedynie pośrednio poprzez pomniejszanie informacyjnej wartości afektywnego sprzężenia zwrotnego

Przemieszczenie

• np. zmęczony rodzic nie dostosuje siły kary do wymiaru winy

• pokazuje różnicę między wyjaśnieniami efektów nastroju odwołującymi się do procesów świadomych i nieświadomych

• nasz własny model skupia się jednak na fałszywym ukierunkowaniu uświadamianego nie zaś nieświadomego afektu

• nieuświadomienie sobie, jakie jest źródło własnych odczuć znosi ograniczenia zakresu, w którym odczucia te mogą stanowić dla człowieka informację kierującą jego sądami i ocenami

Podsumowanie

• emocje nie mogą być nieświadome, ponieważ muszą one być odczuwane a odczucia są na mocy definicji świadome

• uczucie jest koniecznym (choć niewystarczającym) warunkiem emocji

• z punktu widzenia hipotezy afektu jako informacji podstawową funkcją emocji jest dostarczanie sprzężenia zwrotnego w postaci doświadczenia emocjonalnego

• realizacja takiej informacyjnej funkcji wymaga uświadamiania sobie przez ludzi własnych emocji

• kiedy przyczyna emocji jest niewystarczająco uświadomiona może zostać przypisana fałszywym źródłom i deformować sądy oraz decyzje

• model afektu jako informacji został przeciwstawiony koncepcji ukrywającej się za freudowskim opisem afektu i za współczesnymi badaniami Jacoby'ego i współpracowników

• każdy z tych modeli zakłada, że uświadomienie rzeczywistych źródeł przeżywanego afektu ma terapeutyczne konsekwencje

Joseph E. LeDoux: Nieświadome może być przetwarzanie emocjonalne, ale nie emocje

• emocje nieświadome należy odróżnić od nieświadomych procesów emocjonalnych

• emocje są afektywnie naładowanymi, świadomie doświadczanymi stanami afektywnymi

• emocje są stanami świadomości

• nie istnieją, zatem emocje nieświadome,

• świadome stany emocjonalne są rezultatem działanie nieświadomych procesów emocjonalnych

• treść świadomości jest rezultatem procesów niedostępnych świadomości

• ocena emocjonalne ma charakter nieświadomy i podobna jest do oceny poznawczej

• lokalizacja funkcji oceny emocjonalnej w ciele migdałowatym- przynajmniej dla przetwarzania danych o zagrożeniu

• pojecie oceny emocjonalnej o neuronalnym podłożu umiejscowionym w ciele migdałowatym

• teorie zakładające, że źródłem świadomego doświadczenia zwanego emocją są pewne konsekwencje pobudzenia emocjonalnego:

1. teorie sprzężenia emocji jako sprzężenia zwrotnego

2. teorie zwrotnego sprzężenia mimicznego

3. teorie pobudzenia

4. dwuskładnikowa teoria emocji

• treść świadomego doświadczenia emocjonalnego wyznaczają procesy nieświadome

• poznanie i emocja zależą od różnych systemów neuronalnych- można utrzymać rozróżnienie między nimi i nie sprowadzać emocji do pewnej podklasy poznania

• czy przetwarzanie na linii ciało migdałowate- wzgórze, uzna się za przedpoznawcze czy nie zależy od rozstrzygnięcia czy poznanie zaczyna się na poziomie kory mózgowej czy już na poziomie wzgórza

Robert B. Zajonc: Dowody na istnienie emocji nieświadomych

• najczęstszym zjawiskiem w odniesieniu, do którego zakłada się nieświadome składniki emocji jest stan nieokreślonego niepokoju

• prace wcześniejsze koncentrowały się na zjawisku obronności percepcyjnej i czujności

• zakres nieświadomych wpływów afektywnych szybko jednak poszerzono o takie zjawiska jak nieświadome różnicowanie bodźców, afektywne oddziaływanie powtarzających się ekspozycji bodźców zdegradowanych oraz nieświadome uprzedzanie afektywne

• najwyraźniejszym przypadkiem nieświadomych oddziaływań afektywnych jest wpływ powtarzającej się ekspozycji bodźców zdegradowanych

• zjawisko samej ekspozycji polega na wzroście pozytywnej postawy wobec jakiegoś obiektu wskutek samej częstości eksponowanie tego obiektu

• zjawisko to występuje również wtedy, gdy wielokrotnie eksponowany bodziec jest zdegradowany do tego stopnia, że podmiot nie zdaje sobie sprawy z tego, że w ogóle cokolwiek jest eksponowane

Bornstein (1987)

• efekt samej ekspozycji jest silniejszy w przypadku ekspozycji zdegradowanych niż optymalnych

• druga technika badania nieświadomych wpływów afektywnych to nieświadome uprzedzanie (priming) afektywne

• oddziaływania afektywne mogą następować bez udziału procesów poznawczych i afekt ma wówczas charakter globalny, rozlany i może być nieświadomy

• reakcje afektywne pojawią się wcześniej niż ich poznawcze odpowiedniki

• praca Murphy'ego i Zajonca(1993)

• jeżeli reakcja afektywna wynikająca z ocen poznawczych jest zgodna z wczesnymi wpływami nieświadomego afektu oba te źródła zsumują się, wskutek czego reakcja afektywna ulegnie nasileniu

• jeżeli ta dwa źródła prowadzą do niezgodnych reakcji afektywnych (np. przy dłuższych czasach ekspozycji uśmiechnięta twarz ma jakieś potworkowate cechy^^) znak początkowej reakcji afektywnej zostanie zniesiony lub nawet odwrócony

• afekty wywodzące się zarówno z powtarzania ekspozycji zdegradowanych bodźców jak i z nieświadomego uprzedzania są podobnie niespecyficzne i rozlane, jako ze ich wpływy dodają się do siebie

Shverin (1990)

• był w stanie wykazać pośrednie efekty wypartych konfliktów posługując się EEG i podprogową ekspozycją bodźców

3