Wykład: Podstawowe środowiska wychowawcze - rodzina

w pedagogice społecznej

• Wszelkie wychowanie - niezależnie od celów, jakie sobie stawia - występuje zwykle w określonym środowisku wychowawczym.

• Według J. Szczepańskiego ( 1993, s. 819) środowiskiem wychowawczym jest część „ środowiska społecznego i kulturowego […], która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych postaw, poglądów, wiedzy, sposobów postępowania wychowanka”.

• Według H. Izdebskiej ( 1967, s. 155) środowisko wychowawcze to „ szeroko rozumiane środowisko życia dziecka ze swoim złożonym i skomplikowanym, niejednokrotnie trudnym do uchwycenia i określenia, systemem podniet i bodźców rozwojowych zarówno o charakterze oddziaływań planowych, jak i wpływów samorzutnych , nie zorganizowanych, nie zamierzonych, tak dodatnich, jak i ujemnych”.

• Kluczową rolę w funkcjonowaniu jednostek i społeczeństwa odgrywa rodzina ( Z. Tyszka, 1995).

• Rodzina stanowi integralną część każdego społeczeństwa. Jest najważniejszą grupą społeczną, w której człowiek przychodzi na świat i z którą wiążą go wielorakie związki do końca życia. Dla dzieci stanowi ona podstawowe i naturalne środowisko wychowawcze.

• Rodzina jest grupą o przewadze więzi osobistych, dlatego określa się ją jako grupę pierwotną ( grupy społeczne oparte na związkach o przewadze więzi rzeczowej nazywa się grupami wtórnymi).

• Rodzinę rozpatruje się również jako instytucję wychowawczą. Określa się ją jako instytucję wychowania naturalnego, w której wychowuje się przez uczestnictwo w różnych sytuacjach życiowych. Występują w niej także elementy wychowania zamierzonego, planowego i celowego.

• Rodzina jako podstawowe środowisko życia pełni wobec swoich członków wiele funkcji, z których wynikają jej zadania.

• Funkcje rodziny są to „ wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie przez nie zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych” ( Z. Tyszka, 2001, s. 45).

• Według F. Adamskiego (1984, s. 46-47), pojęcie funkcji rodzinnych obejmuje cele, do których zmierza życie i działalność rodziny oraz zadania, które pełni rodzina zaspokajająca potrzeby swoich członków i całego społeczeństwa.

• W skali międzynarodowej można obecnie obserwować następujące zmiany w życiu rodziny:

• Zmiany w strukturze współczesnej rodziny - rozpad rodzin dużych, wielopokoleniowych, zintegrowanych przestrzennie i społecznie, na rzecz rodzin małych, dwupokoleniowych. Zmniejsza się liczba dzieci w rodzinie.

• Charakterystyczne dla współczesnych małżeństw jest odkładanie planów dotyczących posiadania dzieci na później (relatywne zmalenie wartości dzieci dla rodziców - - dobra konkurencyjne);

• Zmiany wzorów i modeli stosunków wewnątrzrodzinnych, które zachodzą pomiędzy małżonkami oraz między rodzicami a dziećmi ( demokratyzacja stosunków wewnątrzrodzinnych, indywidualizacja poszczególnych członków rodziny, przejście od rodziny patriarchalnej do egalitarnej) ( B. Matyjas, 2007).

• Wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów;

• Wzrost zatrudnienia kobiet nie tylko z powodów ekonomicznych ( dążność do ciekawszego życia, samorealizacja);

• Indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań;

• Dyferencjacja norm i wartości u poszczególnych członków rodziny - nawzajem w stosunku do siebie ( Z. Tyszka, 1995, s. 147).

• Przeobrażenia współczesnej rodziny w aspekcie wypełniania przez nią ważniejszych funkcji:

• Funkcja seksualna:

- znaczny wzrost przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych;

- bardziej cenione niż w przeszłości współżycie seksualne; satysfakcja seksualna obojga małżonków.

• Funkcja materialno-ekonomiczna:

- w bardzo wielu przypadkach zarobkują oboje małżonkowie

- partykularyzacja dochodów członków rodziny.

• Funkcja kontrolna:

- ograniczenie funkcji kontrolnej ( anonimowość jednostki poza domem, atomizacja społeczna, zmniejszenie się uprawnień kontrolnych rodziny na skutek autonomizacji jej członków, zwiększenie czasu przebywania poza domem rodzinnym).

• Funkcja socjalizacyjno- wychowawcza:

- jej zakres uległ zawężeniu ze względu na obszar działania innych instytucji. W tym zawężonym zakresie zwiększyły się znacznie jej socjalizacyjno-wychowawcze zadania z powodu coraz bardziej komplikujących się warunków społecznych świata współczesnego i zwiększonych wymagań edukacyjnych.

- Brutalizacja treści przekazywanych przez współczesne środki masowego przekazu.

- Zwiększenie się emancypacji dzieci w rodzinie, zwiększenie się zakresu swobody i niezależności młodzieży. Zmniejszenie wpływu wewnątrzrodzinnej spontanicznej socjalizacji.

• Funkcja emocjonalno- ekspresyjna:

- zyskała na znaczeniu z powodu mniejszych możliwości współczesnego człowieka w zakresie uzyskania emocjonalnego wsparcia ze strony innych grup wspólnotowych poza rodziną.

- im rodzina jest mniej zdezorganizowana i konfliktowa, tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno- ekspresyjną wobec swych członków ( Z. Tyszka, 1995, s. 147-150).

• Czynniki prowadzące do dysfunkcjonalności rodziny

( Z. Tyszka, 1995, s. 150):

- bezrobocie, bieda, bezdomność;

- dezorganizacja struktury wewnętrznej rodziny;

- mediatyzacja rodziny;

- zjawiska destrukcyjne ( np. alkoholizm) lub patologiczne

( przemoc, przestępstwa).

5