Ostre zatrucia niektórymi gazami. Źródła, symptomatologia kliniczna i leczenie.
.
Ostre zatrucia gazami można podzielić na 3 grupy:
Zatrucia gazami „duszącymi fizycznie”
Zatrucia gazami „duszącymi chemicznie”
Zatrucia gazami drażniącymi
Gazy „duszące fizycznie” rozwijają swoje działanie proporcjonalnie do ich stężenia w atmosferze, a tym samym do stopnia zmniejszenia w niej zawartości tlenu. Gazy te nie mają żadnego działania chemicznego. Z toksykologicznego punktu widzenia znaczenie może mieć: azot, argon, neon i hel. Swoje toksyczne działanie ujawniają, jeśli ich zawartość przekroczy 30% w otaczającej człowieka atmosferze. Rozwijają się wtedy objawy hipoksji: czynność serca ulega przyśpieszeniu, pojawia się tachypnoe, zaburzenia koncentracji, precyzji ruchów, przy większym stężeniu dołączają się zaburzenia świadomości, pojawia się senność, narasta duszność, mogą dołączyć się nudności i wymioty, a przy stężeniu w atmosferze ponad 70% gwałtownie spada ciśnienie tętnicze, następuje utrata przytomności, pojawiają się drgawki, zaburzenia oddychania , które mogą doprowadzić do zgonu.
Leczenie zatrucia ma charakter objawowy. Chorego należy wynieść z miejsca narażenia, zastosować tlenoterapię. Dalsze leczenie prowadzi się wg. zasad intensywnej terapii zależnie od aktualnego stanu klinicznego pacjenta.
Gazy „duszące chemicznie”, są to związki toksyczne, które działając na poziomie komórkowym zaburzają aktywność enzymów i procesów oksydoredukcyjnych prowadząc do zaburzeń oddychania wewnątrzkomórkowego, lub upośledzają transport tlenu do komórek. Ich głównym przedstawicielem ze względu na ciągle istniejące zagrożenie jest tlenek węgla - CO, będący przedmiotem odrębnego doniesienia. Ze względu na szczupłość miejsca, w tej pracy autorzy omawiają jedynie dwu ważniejszych przedstawicieli tej grupy: siarkowodór, który jest także gazem silnie drażniącym, oraz cyjanowodór.
Gazy drażniące, są substancjami, których działanie zależy w dużym stopniu od ich rozpuszczalności w wodzie. Można podzielić je na dwie grupy:
-dobrze rozpuszczalne w wodzie i szybko ulegające hydrolizie, działające głównie na górne drogi oddechowe i spojówki (chlor, amoniak, siarkowodór, i inne)
-słabo rozpuszczalne w wodzie, działające głównie na pęcherzyki płucne (tlenki azotu, fosgen).
Z całego szeregu wielu różnych gazów wybrano kilka, które stanowią nie tylko potencjalne zagrożenie dla osób zatrudnionych przy ich produkcji, czy zawodowym użytkowaniu, ale również dla tych, którzy mogą stykać się z nimi w życiu pozazawodowym.
Cyjanowodór
Jest silnie i gwałtownie działającym bardzo toksycznym gazem, niebezpiecznym szczególnie ze względu na łatwość zatrucia drogą inhalacyjną i przez skórę. Stosowany jest w różnych działach przemysłu chemicznego, analizie laboratoryjnej, powstaje także podczas pożarów; w procesie spalania tworzyw sztucznych, włókien syntetycznych, wełny i wielu innych naturalnych i syntetycznych produktów.
Dawki śmiertelne i toksyczne.
Doustna dawka śmiertelna cyjanowodoru to 30-60mg. Objawy zatrucia mogą pojawić się już przy stężeniu 5-20mg/m3. Stężenie 120mg/m3 może spowodować zgon po kilkudziesięciu minutach, zaś stężenie 200mg/m3 może spowodować zgon już po kilku minutach.
Stężenia cyjanowodoru wyższe od 300mg/m3 powodują natychmiastową śmierć.
Próg wyczuwalności węchowej wynosi 0,2-5,7mg/m3, choć nie wszyscy ludzie zwracają uwagę na charakterystyczny zapach gorzkich migdałów.
NDS-0,3mg/m3.
Mechanizm działania.
Po wniknięciu do organizmu cyjanowodór dysocjuje na jon H+ i CN-. Jony cyjanowe wykazują duże powinowactwo do żelaza trójwartościowego oksydazy cytochromowej i cytochromów. Połączenie jonów cyjanowych z trójwartościowym żelazem powoduje niedotlenienie komórkowe, zwłaszcza komórek układu nerwowego i serca. Reakcja ta w komórkach zachodzi bardzo szybko, stąd też bardzo szybko dochodzi do niedotlenienia organizmu, ale jednocześnie jest to reakcja odwracalna, stąd poprzez świadome działanie lecznicze udaje się nie dopuścić do zgonu. W organizmie jony cyjanowe są metabolizowane w wątrobie ( w obecności enzymu-rodanazy) po podaniu związków zawierających siarkę ulegają przemianie w nietoksyczne rodanki, które następnie są wydalane z moczem. Część niezmetabolizowanego cyjanowodoru wydala się przez płuca.
Objawy zatrucia.
W zależności od stężenia cyjanowodoru w powietrzu może dojść do zatrucia lekkiego, ciężkiego, lub śmiertelnego. Zatrucie lekkie wywołuje łzawienie, pojawia się kaszel, uczucie pieczenia i drapania w gardle, ból głowy, tachykardia.
W cięższych przypadkach chory ma uczucie mrowienia, skóra jest pokryta potem, może być marmurkowata. Może pojawić się światłowstręt, łzawienie, spojówki są zaczerwienione, czasem można stwierdzić obrzęk siatkówki. Pojawia się lęk, pobudzenie, następuje stopniowa utrata świadomości, dołączają się do tego drgawki.
Przy stężeniu 300mg/m3 i wyższym śmierć następuje prawie natychmiast, zwykle jest poprzedzona drgawkami, mogą pojawić się cechy obrzęku płuc. Obserwuje się także tachykardię, zaburzenia rytmu, skurcze dodatkowe wieloośrodkowe, bloki przedsionkowo-komorowe. W początkowej fazie zatrucia może występować hipertensja, ale następnie spada ciśnienie tętnicze krwi krwi, prowadząc do wstrząsu kardiogennego.
Jeśli stężenie jonów cyjanowodoru we krwi wynosi powyżej 2,5 mikrogramów/ml zatrucie przebiega w trzech charakterystycznych fazach:
Okres duszności i podniecenia- chory skarży się na drapanie w gardle, uczucie skurczu w krtani, ucisk w klatce piersiowej, uczucie lęku, braku powietrza, duszenia. Chory jest niespokojny, oddechy są przyspieszone, pogłębione z wydłużoną fazą wydechową.
Okres drgawek- narasta pobudzenie, chory skarży się na bóle głowy, zawroty, zaburzenia widzenia i słuchu. Skóra pokryta jest zimnym potem, rozszerzają się źrenice. Chory jest coraz bardziej niespokojny, pojawia się stan zamroczenia przechodzący stopniowo w stan nieprzytomności. Towarzyszą temu drgawki toniczne ze szczękościskiem i sztywnością karku, przechodzące następnie w drgawki kloniczne, z bezwiednym oddaniem moczu i kału.
Okres końcowy ze śpiączką, w której wyróżniamy:
-faza pierwsza z zanikiem napięcia mięśniowego i postępującą niewydolnością oddechową,
-faza druga z niewydolnością krążenia, początkowo z przyśpieszeniem, a potem zwolnieniem czynności serca,
-faza trzecia z całkowitą niewydolnością sercowo-naczyniową
Leczenie: Należy jak najszybciej wynieść chorego ze skażonej atmosfery. Osoby ratujące powinny mieć nałożoną szczelną maskę z aparatem powietrznym, pożądana jest także specjalna gazoszczelna odzież ochronna. Należy natychmiast zdjąć z poszkodowanego odzież, skażone miejsca zmyć obficie wodą. Zaleca się unikać prowadzenia oddychania metoda usta-usta, a w przypadku konieczności bezwzględnie unikać wdychania powietrza wydychanego przez osobę ratowaną. Jak najszybciej należy rozpocząć podawanie odtrutek specyficznych, których działanie polega na wytworzeniu methemoglobiny. Trójwartościowe żelazo methemoglobiny przyłącza wolne jony cyjanowe, a także odłącza je od żelaza oksydazy cytochromowej. Należy podać dożylnie azotyn sodu, a następnie przez to samo wkłucie tiosiarczan sodowy, będący donorem grup tiolowych, które łącząc się z jonami cyjanowymi cyjanmethemoglobiny, tworzą wydalane z moczem nietoksyczne rodanki. Inną stosowaną odtrutka jest wersenian dikobaltu - Kelocyjanor. Uwolniony z tego związku kobalt łączy się natychmiast z jonem cyjanowym związanym z żelazem oksydazy cytochromowej, a kompleks ten jest wydalany z ustroju przez nerki (dawkowanie - patrz opracowanie na temat odtrutek).
W ciągu dalszego leczenia pacjentowi należy zapewnić bezwzględny spokój i zabronić wykonywania wszelkich wysiłków fizycznych, ponieważ jakikolwiek wysiłek może doprowadzić do wyzwolenia obrzęku płuc. W tym celu należy obserwować chorego w warunkach szpitalnych przez około 72 godziny. Dalsze leczenie prowadzimy wg zasad intensywnej terapii i zależy od aktualnego stanu klinicznego pacjenta.
Siarkowodór
Jest gazem bezbarwnym o charakterystycznym zapachu zgniłych jaj, łatwopalnym, o bardzo wysokiej toksyczności polegającej na silnym działaniu drażniącym i duszącym. W dużych stężeniach zaliczany jest do najbardziej gwałtownie działających trucizn. Charakterystyczną cechą siarkowodoru jest ( ze względu na większą od powietrza gęstość) jego zdolność powolnego gromadzenia się w miejscach położonych poniżej poziomu gruntu, studzienkach kanalizacyjnych, dołach kloacznych, silosach
Dawki toksyczne i śmiertelne.
Najwyższe dopuszczalne stężenie siarkowodoru (NDS) wynosi 10mg/m3, NDS chwilowe wynosi 20mg/m3, choć próg wyczuwalności węchowej jest znacznie niższy i wynosi 0,0007 mg/m3. Drażniący próg działania występuje przy stężeniu 20mg/m3. Stężenia 60-70mg/m3 mogą działać drażniąco na oczy i błony śluzowe układu oddechowego, natomiast przy wzroście stężenia do 150-300mg/m3 już 30 minutowe przebywanie w takiej atmosferze może być niebezpieczne dla życia. Jeśli stężenie wzrośnie do 100mg/m3 lub wyżej, utrata przytomności i zgon następuje w ciągu kilku minut.
Mechanizm działania.
Siarkowodór wchłania się do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe, blokując enzymy oddechowe, jest silnym inhibitorem oksydazy cytochromowej, zakłócając procesy oddychania wewnątrzkomórkowego i powodując śmierć komórek. Jest także inhibitorem kanałów sodowych, oraz łączy się z hemoglobiną tworząc sulfhemoglobinę.
Działanie drażniące na skórę powoduje wytworzony na powierzchni skóry siarczan sodu, związek o alkalicznych właściwościach.
Objawy zatrucia.
Siarkowodór działając na nerwy węchowe w błonie śluzowej nosa w stężeniu 70mg/m3 w czasie 12-15 minut powoduje ich porażenie.
W większych stężeniach (200-400mg/m3) powoduje ból oczu, podrażnienie, łzawienie, światłowstręt, obrzęk powiek lub zapalenie spojówek. Mogą do tego dołączyć się objawy podrażnienia błon śluzowych nosa, gardła, krtani, tchawicy i oskrzeli. Pojawia się tachypnoe, kaszel, niekiedy z krwiopluciem, oraz uczucie bólu i rozpierania w klatce piersiowej. Dłuższe narażenie na stężenia około 700-900mg/m3 może spowodować toksyczny obrzęk płuc, niekiedy występujący po odległym okresie utajenia- nawet do 72 godzin od momentu narażenia.
Ze strony układu pokarmowego mogą wystąpić objawy podrażnienia-ślinotok, nudności, wymioty, czasem może pojawić się biegunka. Sporadycznie tylko mogą wystąpić silne dolegliwości bólowe.
W układzie krążenia mogą pojawić się dolegliwości związane z zaburzeniami rytmu, tachy lub bradykardia. Opisywano też migotanie przedsionków, a także zawał mięśnia sercowego.
Działanie toksyczne na centralny układ nerwowy powoduje zawroty, bóle głowy, zaburzenia widzenia, czasem oczopląs, zaburzenia równowagi, niepokój, halucynacje, drgawki, a w końcu stan nieprzytomności i śpiączkę.
Leczenie zatrucia ma charakter objawowy. Chorego należy wynieść z miejsca narażenia, a ratownicy powinni być zabezpieczeni w maski z aparatem powietrznym. Skażoną skórę lub oczy należy obficie przemyć wodą. Pacjentowi należy zapewnić bezwzględny spokój i zabronić wykonywania wszelkich wysiłków fizycznych, ponieważ jakikolwiek wysiłek może doprowadzić do wyzwolenia obrzęku płuc. W tym celu należy obserwować chorego w warunkach szpitalnych przez około 72 godziny. Dalsze leczenie prowadzimy wg zasad intensywnej terapii, zależnie od aktualnego stanu klinicznego pacjenta.
Chlor
Jest gazem cięższym od powietrza, silnie drażniącym o swoistej, przenikliwej woni, żółtozielonej barwie. Średnio rozpuszczalny w wodzie. Stosowany jest w przemyśle włókienniczym i papierniczym jako środek wybielający, w produkcji barwników, rozpuszczalników, polichlorku winylu, używany jest też do dezynfekcji wody. Może uwalniać się przy niewłaściwym użytkowaniu środków czyszczących w gospodarstwie domowym.
Był pierwszym użytym podczas I wojny światowej gazem bojowym.
Dawki śmiertelne i toksyczne.
Próg działania toksycznego jest zróżnicowany indywidualnie i waha się od 0,06 do 8,7 mg/m3. W wyższych stężeniach może wywołać silne objawy podrażnienia górnych dróg oddechowych i oczu.
Stężenie 120-150mg/m3 może spowodować obrzęk płuc, zaś stężenie około 3000mg/m3 może być przyczyną nagłego zgonu już po kilku wdechach.
NDS-1,5mg/m3; NDSCh-9mg/m3.
Mechanizm działania.
Chlor do organizmu człowieka wchłania się poprzez układ oddechowy. Działa silnie drażniąco na błony śluzowe oczu i dróg oddechowych oraz skórę (szczególnie wilgotną). Rozpuszczając się w wodzie tworzy kwas chlorowodorowy i podchlorawy, który z kolei uwalnia wolny, aktywny tlen. Siła działania drażniącego zależy od stężenia i czasu narażenia.
Kwas podchlorawy tworząc N-choloropochodne uszkadza wszystkie struktury komórkowe, reaguje z grupami sulfhydrylowymi i tiolowymi, zaburzając działanie enzymów komórkowych. Ze względu na swoją średnią rozpuszczalność w wodzie wykazuje działanie toksyczne na wszystkie piętra układu oddechowego.
Objawy zatrucia.
Narażenie oczu na pary chloru daje objawy podrażnienia, łzawienia, pieczenia, do których dołączają się następnie zaburzenia widzenia, obrzęk i zaczerwienienie spojówek. Możliwe jest także uszkodzenie rogówki, powstanie drobnych owrzodzeń i ubytków z towarzyszącym silnym bólem, światłowstrętem i następnie upośledzeniem widzenia.
W układzie oddechowym początkowo pojawiają się objawy podrażnienia śluzówki nosa, jamy ustnej i gardła, a następnie ślinienie, pieczenie, uczucie drapania i bólu w gardle. Pojawia się początkowo suchy kaszel, do którego może dołączyć się odkrztuszanie początkowo śluzowej, a czasem podbarwionej krwią plwociny.
Niekiedy obserwuje się trudności w mówieniu, chrypkę, czasem bezgłos.
Podrażnieniu dolnych pięter układu oddechowego towarzyszy ból, ściskanie za mostkiem, duszność. W wyniku postępującego niedotlenienia pojawia się sinica.
W ciągu 72 godzin od momentu zatrucia należy liczyć się z możliwością wystąpienia obrzęku płuc. Zwykle występuje on krótko po masywnym narażeniu, ale niekiedy okres utajenia wydłuża się do 3 dni i zawsze stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Niebezpiecznym objawem ostrego zatrucia może być także skurcz głośni lub skurcz oskrzeli, który może pojawić się po masywnym zatruciu. Zwykle towarzyszy temu lęk, ogólne pobudzenie, występuje dezorientacja i dołączają się zaburzenia świadomości.
Natychmiastowy zgon może wystąpić w wyniku narażenia na bardzo wysokie stężenia i jest związany z porażeniem ośrodka oddechowego.
Narażenie na wysokie stężenia może dawać objawy podrażnienia i oparzenia skóry- w miejscu ekspozycji pojawia się bolesność, zaczerwienienie i obrzęk.
Jeśli w chwili badania chorego podejrzanego o zatrucie tym gazem brak jest choćby pojedynczych opisanych wyżej objawów, z całą pewnością można wykluczyć narażenie na chlor.
Leczenie zatrucia ma charakter objawowy. Chorego należy wynieść z miejsca narażenia, a ratownicy powinni być zabezpieczeni w maski z aparatem powietrznym. Skażoną skórę lub oczy należy obficie przemyć wodą. Pacjentowi należy zapewnić bezwzględny spokój i zabronić wykonywania wszelkich wysiłków fizycznych, ponieważ jakikolwiek wysiłek może doprowadzić do wyzwolenia obrzęku płuc. W tym celu należy obserwować chorego w warunkach szpitalnych przez około 72 godziny. Podejmowane leczenie prowadzi się wg zasad intensywnej terapii zależnie od aktualnego stanu klinicznego pacjenta.
Tlenki azotu (NO, NO2, N2O3, N2O4, N2O5).
Gazy te występują praktycznie zawsze w mieszaninie. Z toksykologicznego punktu widzenia znaczenie mają tylko trzy ostatnie, gdyż tlenek azotu (NO) bardzo szybko ulega utlenieniu do dwutlenku (NO2), a trójtlenek i pięciotlenek jako bezwodniki w stanie wolnym praktycznie nie są spotykane.
Mają one szerokie zastosowanie w przemyśle chemicznym, występują przy produkcji kwasu azotowego i siarkowego, środków wybuchowych, nawozów sztucznych, barwników, leków oraz innych związków organicznych i nieorganicznych. Narażenie może wystąpić u jubilerów, w rytownictwie, wybielaniu tekstyliów, wydmuchiwaniu szkła, spawaniu elektrycznym i gazowym, przy spalaniu materiałów wybuchowych, paliw organicznych (spaliny samochodowe), oraz w procesie gnicia szczątków organicznych w silosach.
Tlenki azotu rozpuszczają się w wodzie pokrywającej błony śluzowe, tworząc kwas azotowy i azotawy, które działają silnie drażniąco. Stres oxydacyjny to postulowany mechanizm zasadniczy, który prowadzi do uszkodzenia płuc, zaś ciężkość tego uszkodzenia jest zależna od wchłoniętej dawki. W dostępnym piśmiennictwie brak jest danych na temat szybkości hydrolizy tlenków azotu oraz ich dalszych przemian i wydalania. Tlenki azotu należą do związków słabo rozpuszczalnych w wodzie, stąd długi niekiedy kilkudziesięciogodzinny okres utajenia przed pojawieniem się objawów zatrucia.
Dawki toksyczne i śmiertelne
Dla NO2 stężenie 380-570 mg/m3 stanowi zagrożenie życia przy narażeniu przez 30-60 minut, zaś stężenie 760-2660 mg/m3 uznano za stężenie śmiertelne po kilkuminutowym okresie narażenia.
NDA-5mg/m3, NDSCh-100mg/m3
Mechanizm zatrucia.
Tlenki azotu rozpuszczają się w wodzie pokrywającej błony śluzowe tworząc kwas azotowy i azotawy, które działają silnie drażniąco, ale z opóźnieniem, wynikającym z bardzo słabej rozpuszczalności tych gazów. Podrażnienie w mniejszym stopniu dotyczy górnych dróg oddechowych, gdzie tlenki azotu odkładają się w niewielkim stopniu. Penetrując zaś z powietrzem wdychanym głębiej do płuc mogą powodować ciężkie uszkodzenie pod postacią toksycznego zapalenia płuc, obrzęku płuc.
Następstwem ostrego zatrucia może być zespól RADS. Tlenki azotu biorą udział w bezpośredniej oksydacji lecytyny i nienasyconych kwasów tłuszczowych, stanowiących główny składnik błon komórkowych, wyzwalają tworzenie wolnych rodników tlenowych, co prowadzi do denaturacji elastyny i kolagenu, w konsekwencji dając zwłóknienia. Tlenki azotu mogą (szczególnie NO) powodować powstawanie umiarkowanej methemoglobinemii.
Objawy zatrucia.
Działając na oczy mogą w zależności od dawki powodować objawy podrażnienia: pieczenie, łzawienie, zaczerwienienie i obrzęk spojówek, pogorszenie widzenia, światłowstręt, oraz niekiedy, bardzo rzadko kłujący ból będący wyrazem uszkodzenia rogówki.
Podrażnienie skóry, szczególnie spoconej powoduje zaczerwienienie, ból skażonej okolicy.
Narażenie drogą inhalacyjną powoduje wystąpienie zespołu objawów zależnych od długości i intensywności narażenia. Można tu wyodrębnić 3 zasadnicze fazy zatrucia:
- I faza, ostra - zwykle charakteryzuje się objawami podrażnienia górnych dróg oddechowych o niewielkim nasileniu: katarem, kaszlem, mdłościami i niekiedy wymiotami, bólami i zawrotami głowy, ogólnym osłabieniem, drapaniem w gardle, czasem różnego stopnia dusznością, bólem i uciskiem w klatce piersiowej.
Już w tym okresie narażenie na wysokie stężenia może doprowadzić do zgonu w wyniku obrzęku krtani, skurczu oskrzeli, odruchowego zatrzymania oddechu.
Mogą zdarzyć się przypadki bezobjawowe przez wiele godzin, a jednocześnie ciężkość objawów początkowych nie musi korelować z wystąpieniem następstw płucnych zatrucia.
-II faza, opóźniona - może pojawić się po okresie bezobjawowym, zwykle trwającym od 3 do 36 godzin ( w niektórych przypadkach do 3 a nawet 10 dni). Pojawia się toksyczny obrzęk płuc z charakterystycznymi dla siebie objawami: tachykardią, dusznością, niepokojem, przyśpieszeniem oddechu, wzrostem temperatury ciała, odkrztuszaniem pienistej wydzieliny, spadkiem ciśnienia tętniczego krwi, objawami ostrej niewydolności oddechowej (hipoksji i hiperkapni). Okres ten może zakończyć się wyzdrowieniem lub zgonem (około 40% zachorowań), lub przejść w kolejną fazę zatrucia, czyli:
-III faza, podostra, rozwijająca się po około 2-4 tygodniach. Ponownie pojawia się kaszel, duszność, narastają objawy hipoksji. Pogarsza się czynność płuc, pojawiają się zaburzenia restrykcyjne i obturacyjne. Badania patomorfologiczne mogą ujawnić zmiany o charakterze bronchitis, bronchiolitis lub bronchiolitis obliterans, które mogą zakończyć się zgonem lub trwałym uszkodzeniem tkanki płucnej i przewlekłą niewydolnością oddechową.
Leczenie zatrucia ma charakter objawowy. Chorego należy wynieść z miejsca narażenia, a ratownicy powinni być zabezpieczeni w maski z aparatem powietrznym. Skażoną skórę lub oczy należy obficie przemyć woda. Pacjentowi należy zapewnić bezwzględny spokój i zabronić wykonywania wszelkich wysiłków fizycznych, ponieważ jakikolwiek wysiłek może doprowadzić do wyzwolenia obrzęku płuc. W tym celu należy obserwować chorego w warunkach szpitalnych przez około 72 godziny. Podejmowane leczenie należy prowadzić wg zasad intensywnej terapii, zależnie od aktualnego stanu klinicznego pacjenta. W przypadku pojawienia się methemogobinemii stosujemy odtrutkę - błękit metylenowy wg zasad opisanych w opracowaniu na temat odtrutek.
Fosgen
Bezbarwny gaz o słodkawym, nieprzyjemnym zapachu przypominającym butwiejące siano lub zgniłe liście. Powstaje podczas termicznego rozkładu chlorowcopochodnych węglowodorów alifatycznych. Znajduje zastosowanie przy wytwarzaniu niektórych barwników, smoły węglowej, mocznika, w metalurgii, w wytwarzaniu niektórych leków.
Był stosowany jako gaz bojowy w czasie I wojny światowej.
Dawki toksyczne i śmiertelne.
Już stężenie powyżej 12,3mg/m3 sprawia, że mogą pojawić się objawy podrażnienia oczu i dróg oddechowych.
Stężenie 102,5mg/m3 jest potencjalnie śmiertelne, zaś stężenie 205mg/m3 może wywołać nagły zgon już po krótkiej ekspozycji,
NDS-0,5mg/m3; NDSCh-1,5mg/m3.
Mechanizm działania.
Fosgen jest gazem o silnym działaniu drażniącym. Słabo rozpuszcza się w wodzie, stąd jego słabe działanie drażniące na oczy, górne drogi oddechowe i skórę.
Powoli hydrolizuje w dolnych odcinkach układu oddechowego do kwasu solnego, silnie je uszkadzając, prowadząc do obrzęku płuc, a wtórnie do zapalenia i zwłóknienia tkanki płucnej.
Może także wywoływać hemolizę.
Mechanizm działania metabolicznego wiąże się z jego powinowactwem do grup NH2 minus, OH i SH, które wchodzą w skład wielu białek, aminokwasów, enzymów i witamin.
Objawy zatrucia.
Obraz kliniczny zatrucia i szybkość ujawnienia się objawów zależy od stężenia gazu w powietrzu i długości czasu narażenia.
Można wyróżnić trzy różne rodzaje przebiegu klinicznego zatrucia drogą wziewną:
Pierwszy, tzw. piorunujący, w którym śmierć następuje prawie natychmiast w mechanizmie odruchowego bezdechu, lub szybko rozwijającego się obrzęku płuc.
Drugi, pośredni, dla którego znamienne są trzy etapy:
początkowo występują słabo nasilone objawy podrażnienia oczu ( ból, pieczenie, łzawienie, przekrwienie spojówek ) oraz górnych dróg oddechowych ( kaszel, drapanie w gardle, niewielkiego stopnia duszność, katar )
następnie objawy te ustępują i mamy do czynienia z pozorną remisją trwającą od kilku do kilkudziesięciu godzin
ostatecznie mamy do czynienia z pogorszeniem stanu klinicznego , który jest wynikiem narastania objawów obrzęku płuc, którego powikłaniem może być ciężkie toksyczne zapalenie płuc.
Trzeci, lekki, z charakterystycznym niewielkim nasileniem objawów podrażnienia śluzówek, ale wymagający obserwacji szpitalnej z uwagi na potencjalne zagrożenie wystąpieniem obrzęku płuc.
Objawom ze strony narządu wzroku i układu oddechowego mogą towarzyszyć zawroty i bóle głowy, zaburzenia widzenia, nudności, wymioty i czasem objawy splątania.
Obrzęk płuc bywa często konsekwencją wysiłku fizycznego, podejmowanego przez chorego w okresie przejściowym, dlatego zawsze należy przewieźć chorego do szpitala i obserwować w warunkach ograniczenia aktywności ruchowej.
Leczenie zatrucia ma charakter objawowy. Chorego należy wynieść z miejsca narażenia, a ratownicy powinni być zabezpieczeni w maski z aparatem powietrznym. Skażoną skórę lub oczy należy obficie przemyć wodą. Pacjentowi należy zapewnić bezwzględny spokój i zabronić wykonywania wszelkich wysiłków fizycznych, ponieważ jakikolwiek wysiłek może doprowadzić do wyzwolenia obrzęku płuc. W tym celu należy obserwować chorego w warunkach szpitalnych przez około 72 godziny. Podejmowane leczenie prowadzimy wg zasad intensywnej terapii zależnie od aktualnego stanu klinicznego pacjenta.
1
12