System TACAN (TACtical Air Navigation) jest, podobnie jak VOR/DME, systemem odległościowo - kątowym. Został skonstruowany w USA do zastosowań wojskowych. Po przyjęciu do użytku przez kraje NATO rozpowszechnił się także w lotnictwie cywilnym ze względu na wysoką dokładność i dużą liczbę zainstalowanych radiolatarni, także przewoźnych, instalowanych doraźnie w razie potrzeby.
Zasada wyznaczania kąta jest w zasadzie zbliżona do zasady VOR. Tak samo jak w sygnale VOR, sygnał radiolatarni TACAN zawiera zakodowaną informację o azymucie względem północy magnetycznej. Podobnie też informacja ta jest emitowana: w postaci zmiennego w azymucie przesunięcia między sygnałem odniesienia a sygnałem fazy zmiennej. I na tym właściwie koniec podobieństw.
|
Charakterystyka nadawcza radiolatarni jest obracana tak że odbiornik w dowolnym punkcie maksimum sygnału ma 15 razy na sekundę. Na to nałożona jest jeszcze czestotliwość 135 Hz. W wyniku tego procederu charakterystyka nadawcza fazy zmiennej w kształcie gwiazdki, niecentrycznie wirującej wzgledem radiolatarni. Co 40 sekund jest nadawany sygnał rozpoznawczy radiolatarni. Rolę fazy stałej pełni grupa dwunastu impulsów nadawana w momencie osiągnięcia północy przez maksimum fazy zmiennej. Impulsy mają szerokość po 3.5 mikrosekundy i odstęp 30 mikrosekund.
|
Pokładowy odbiornik systemu TACAN wyznacza namiar na radiolatarnię (azymut) przez porównanie czau między grupą impulsów odniesienia a maksimum fazy zmiennej. Obecność dodatkowego przebiegu 135 Hz polepsza precyzję pomiaru - "drobniejsze" fale można dokładniej przymierzyć do impulsów północy.
Typowa radiolatarnia ma moc wyjściową około 10 kW. Ponieważ pracuje ona impulsowo (w zakresie 962 - 1213 MHz, podzielonym na 256 kanałów z odstępem 1 MHz), wystarcza to do osiągnięcia zasięgu około 300 NM. Ponieważ częstotliwości robocze leżą na pograniczu UKF i mikrofal zasięg jest zależny od wysokości lotu i warunków propagacyjnych fal radiowych. "Średnia europejska" zasięgu to około 250 km.
Pomiar odległości odbywa się tak samo, jak w urządzeniach DME, dlatego często spotyka się radiolatarnie Tacan instalowane razem z radiolatarniami VOR. Taki zestaw, nazywany VORTAC albo VOR/DMET (VOR-DME-Tacan), współpracuje bez problemów z pokładowym zestawem VOR/DME.
Tradycyjny wskaźnik Tacana jest podobny do OBI - wskazówka pokazuje namiar na radiolatarnię a odległość odczytuje się w okienku. Nowsze wskażniki są typu cyfrowego albo EHSI.
Cyfrowy wskaźnik (u góry) obsługuje dwa zestawy VORTAC, Tacan, lub VOR/DME. Przycisk PAGE służy do wyświetlania wyliczonej prędkości GS i cazasu dolotu do następnej radiolatarni (dostrojonej jako zestaw nr 2).
Poniżej: pulpit zestawu pokładowego Tacan (BF Goodrich). Kanały mają oznaczenia podobne do DME - numer kanału plus X lub Y. Zestaw VORTAC jest dostrajany do radiolatarni tak samo jak VOR/DME - do częstotliwości VOR.
|
|
Urządzenia pokładowe Tacan zgodne z wojskową specyfikacją MIL-STD-291B mogą pracować w trybie air-to-air (A/A), czyli określać odległość między dwoma samolotami. Oba samoloty muszą mieć zestawy zdolne do pracy w tym trybie.
Procedura włączenia trybu A/A jest troszkę skomplikowana, ponieważ częstotliwości robocze obu urządzeń muszą być odległe o 63 kanały z tą samą literą, np. 10 X kanał w jednym samolocie, 73 X w drugim. W takim ustawieniu pary częstotliwości powtarzają się, a częstotliwość nadawania jednego kanału jest częstotliwością odbioru drgiego.
Parametry dokładnościowe systemu są zależne od lokalizacji, która w tym paśmie częstotliwości ma duży wpływ na rozchodzenie się fal radiowych (szczególnie budynki i rodzaj podłoża). Dokładność wyznaczania azymutu przy dobrej lokalizacji radiolatarni wynosi 1 stopień, a dokładność odległości około 0.1 NM.
|
System Tacan jest powoli wypierany z jednostek NATO przez systemy satelitarne, ale ze względu na rozpowszechnienie i względną prostotę pozostanie w użytku jeszcze przez wiele lat. I nie byłbym zdziwiony gdyby w naszym lotnictwie wojskowym obok poradzieckich RSBN-4 pojawiło się parenaście Tacanów.
Na zdjęciu: przewoźna radiolatarnia TACAN, typu AN-TRN 26. Od wielu lat jest na wyposażeniu jednostek lotniczych USA i wielu krajów NATO.
Urządzenie jest dość stare - do dopuszczenia do obsługi lotów IFR wymaga inspekcji z powietrza. Może obsługiwać do 100 samolotów jednocześnie.
Konstrukcja kontenera jest typowo amerykańska - przystosowana do prewożenia na półciężarówce.
|
19-Mar-1999
Akt. 21-02-2001