polska i litwa, Testy, sprawdziany, konspekty z historii


Krzysztof Jurek, Łódź

 

Konspekt do tematu lekcji w klasie II liceum ogólnokształcącego:
Polska i Litwa w XVI wieku - razem czy osobno?

 

 

Wstęp
Nauczanie historii wymaga czasami sięgnięcia do niekonwencjonalnych metod. Jedną z nich może być wykorzystanie elementów tzw. historii alternatywnej. Wielokrotnie podczas dyskusji z uczniami pojawia się przecież pytanie: czy tak właśnie musiały potoczyć się pewne wydarzenia? Czy nie było innego możliwego wariantu rozwoju wypadków? Przedstawiony niżej konspekt lekcji jest próbą zastosowania tej problematyki w ramach lekcji powtórzeniowej. Wykorzystane zostały do niej materiały przygotowane przez Forum Europy Środkowo-Wschodniej, Fundację im. Stefana Batorego i Magazyn Historyczny "Mówią Wieki". Jest to efekt spotkań młodzieży polskiej oraz ukraińskiej, litewskiej i białoruskiej. Jedno z nich, zorganizowane w październiku 2000 r. w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą dotyczyło możliwych wariantów rozwoju stosunków polsko-litewskich. Uczniowie polskich i litewskich szkół średnich zastanawiali się nad historią obu państw i narodów. Uważam za niezwykle ważne zaprezentowanie różnych punktów widzenia wspólnej historii. Dlatego pozwoliłem sobie na przedstawienie konspektu lekcji, na której pojawił się także inny niż polski osąd problemów polsko-litewskich.

Konspekt lekcji

Elementy lekcji

Treść

Uwagi

Temat lekcji:

Polska i Litwa w XVI wieku - razem czy osobno?

 

Cele operacyjne lekcji:

Po lekcji uczeń:

  • wie, jakie były formy związku między Polską a Litwą w XVI w.,

  • rozumie, dlaczego Polska i Litwa pozostawały ze sobą w związku państwowym,

  • potrafi wymienić korzyści i zagrożenia, jakie niosła ze sobą unia polsko-litewska,

  • orientuje się w międzynarodowym położeniu Rzeczypospolitej w XVI w.,

  • dostrzega rozmaite możliwości interpretacji historii stosunków polsko-litewskich.

Z poprzednich zajęć uczniowie znają podstawowe pojęcia i fakty oraz potrafią wskazać na mapie (m.in. Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Lit., Prusy Książęce i Królewskie, Inflanty, państwo moskiewskie).

Formy pracy:

Praca w grupach, dyskusja

 

Środki dydaktyczne:

  • podręcznik historii dla klasy II, autorzy: T. Cegielski, K. Zielińska.

  • atlasy historyczne,

  • mapa ścienna "Europa w XVI wieku",

  • wydawnictwo Fundacji Batorego z cyklu Historia Alternatywna "Spotkanie litewsko-polskie", Warszawa 2001.

 

Przebieg lekcji:

 

 

Polecenia przed lekcją:

Uczniowie mieli powtórzyć: daty zawarcia i postanowienia unii krewskiej i horodelskiej. Przypomnieć sobie okoliczności i przyczyny tych unii oraz ich następstwa. Ponadto mieli powtórzyć tematy z działu programowego "Polska w XVI wieku".

 

Elementy organizacyjne:

  • powitanie z klasą,

  • sprawdzenie listy obecności,

  • podanie i zapisanie tematu zajęć,

  • podział klasy na grupy.

Czas: 5 minut.

Praca w grupach:

Podanie tematyki pracy poszczególnych grup:
Grupa I: W jaki sposób zmieniały się formy związku państwowego między Polską a Litwą w XV i XVI wieku?
Grupa II: W jaki sposób zmieniały się motywy zawarcia unii między Polską a Litwą w XV i XVI w.?
Grupa III: Jak zmieniło się położenie międzynarodowe Polski i Litwy w XV i XVI w.?
Grupa IV: Jakie korzyści osiągnęły Polska i Litwa z pozostawania we wzajemnym związku w XV i XVI w.?

Na polecenie nauczyciela grupy winny zorganizować swoją pracę: wybrać lidera i sekretarza. Następnie przedyskutować i uzgodnić swoje stanowisko oraz przygotować wnioski do przedstawienia całej klasie. Czas pracy zespołów - 10 min.

Zakładane rezultaty pracy w grupach:

Wnioski:

Grupa I:

  • uczniowie winni zwrócić uwagę na to, że unia przekształciła się z personalnej w realną,

  • mimo rozmaitych zakusów ze strony Polski Litwa zachowała swoją odrębność,

  • w wyniku unii lubelskiej powstał nowy model państwa - Rzeczpospolita.

Grupa II:

  • - unia była początkowo związkiem państw wymierzonym przeciwko Zakonowi,

  • w miarę upływu czasu pojawiły się nowe motywy podtrzymania unii: obrona Litwy przed państwem moskiewskim, chęć opanowania Inflant, dążenie szlachty litewskiej do uzyskania położenia analogicznego z położeniem szlachty polskiej, dążenie do zapewnienia trwałości związku po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów.

Grupa III:

  • pokonany został Zakon Krzyżacki,

  • u wschodnich granic państwa polsko-litewskiego pojawił się nowy przeciwnik - Moskwa,

  • dzięki zwycięstwom nad Zakonem i dzięki pomyślności gospodarczej wzrosło międzynarodowe znaczenie Polski i Litwy,

  • wzrosło znaczenie dynastii Jagiellonów, która dzięki polityce dynastycznej władała przez pewien czas czterema państwami.

Grupa IV:

  • udało się całkowicie lub częściowo pokonać państwa nieprzyjazne

  • pozyskane zostały nowe terytoria (Prusy, Inflanty) lub też odzyskano utracone wcześniej (np. Pomorze Gdańskie, ziemia połocka),

  • Rzeczpospolita stała się państwem wielu koegzystujących ze sobą nacji i wyznań,- kultura polska i litewska wzbogaciły się wzajemnie o elementy charakterystyczne dla drugiej strony.

Czas referowania wyników wraz z komentarzem nauczyciela nie powinien przekroczyć 10 minut.Wnioski podane w sąsiedniej rubryce należy traktować jako przykładowe. Na lekcji mogą być sformułowane w inny sposób i w odmiennej kolejności.

Dyskusja:

Nauczyciel formułuje pytania skierowane do całej klasy:
Czy przedstawiony rozwój wypadków był jedynym możliwym?
Jak mogłyby się potoczyć losy Polski i Litwy, gdyby unia została zerwana?

W trakcie dyskusji mogą paść następujące uwagi:

  • dalszy rozwój wypadków zależy od momentu zerwania unii - uczniowie mogą wskazać pewne momenty, kiedy mogło to nastąpić (np. pokonanie Zakonu, śmierć Zygmunta Augusta),

  • ewentualny układ stosunków między obydwoma państwami zależy od rozwoju stosunków politycznych w naszej części Europy (np. pozycji i polityki Rosji oraz Szwecji),

  • oba państwa mogłyby utrzymywać ze sobą stosunki nawet w wypadku zerwania unii,

  • przebieg wydarzeń historycznych wskazuje, że oba państwa osiągnęły korzyści ze wzajemnego związku, a więc ewentualne zerwanie raczej nie poprawiłoby ich położenia.

Po wymianie poglądów między uczniami nauczyciel rozdaje powielony fragment broszury z cyklu Historia Alternatywna "Spotkanie litewsko-polskie", Warszawa 2001 - praca uczniów Gimnazjum im. Salomei Neris w Wilnie - załącznik nr 1. Zadaje pytanie: W jaki sposób uczniowie litewscy przewidują rozwój dalszych losów Polski i Litwy, gdyby nie zawarły unii?Uczniowie relacjonują stanowisko sformułowane w artykule. Jeśli uczniowie nie zwrócą uwagi na to zagadnienie, nauczyciel winien pytaniami zasugerować im odmienne postrzeganie przez Litwinów zagadnień stosunków między obydwoma państwami. Uczniowie mogą wysnuć wniosek mówiący o tym, że Litwini mają inny pogląd na stosunki polsko-litewskie i widzą je w sposób odmienny od polskiego. Może to być podstawą do sformułowania generalnej tezy zajęć: unia polsko-litewska była rozwiązaniem korzystnym dla obu państw. W realiach politycznych Europy XVI wieku przyniosła obu państwom korzyści. Natomiast dzisiejsza ocena związku Polski i Litwy może być odmienna w społeczeństwach obu państw.

Czas przewidziany na tę część zajęć: 10 minut.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Czas przewidziany na tę część zajęć: 10 minut.

 

 

 

 

 

 

Teza zajęć winna być sformułowana przez uczniów. Wydaje się, że uczniowie dysponują dostatecznym zasobem wiedzy i umiejętności, aby ją wysnuć z przebiegu zajęć.

Załącznik nr 1.

Praca uczniów Gimnazjum im. Salomei Neris w Wilnie (1).

Jak potoczyłyby się losy Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego w następnych dwóch stuleciach, gdyby nie podpisano unii lubelskiej?

W historii unii Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego ważną rolę odegrała dynastia Jagiellonów, która czasem otwarcie, a częściej potajemnie, spełniała wymagania polskich panów, a nie Litwinów, starając się utrzymać w ten sposób na tronie polskim. Bez Litwy Jagiellonowie nie panowaliby w Polsce. Dlatego właśnie ta dynastia dołożyła wszelkich starań, żeby połączyć oba państwa, którymi rządził jeden monarcha. Jagiellonowie ulegli wpływowi polskich panów i nie dążyli do zachowania suwerenności Litwy. Ostatnim ważniejszym krokiem w tym kierunku był akt syna Jagiełły Kazimierza z 1446 roku, według którego Litwa i Polska traktowane są jak dwa równe państwa połączone w jeden "braterski związek". Kazimierz jeszcze rozszerzył prawa szlachty i obiecał zachować Litwę z czasów Witolda, a na stanowiska państwowe wyznaczać tylko przedstawicieli rodów litewskich. Później Jagiellonowie, chociaż potwierdzali także prawa Litwy, ich nie rozszerzali, szli natomiast na ustępstwa wobec polskiej szlachty.

Podpisana w 1569 roku unia lubelska jest skutkiem polityki prowadzonej przez Jagiellonów i okoliczności międzynarodowych. Początkowy etap unii polsko-litewskiej miał dla Litwy bardzo duże znaczenie. Dzięki przyjęciu chrztu Litwa mogła przystąpić do średniowiecznej "Unii Europejskiej" i w ten sposób otworzyć się na wpływy kultury zachodniej. Unia była wprawdzie bardzo ważnym momentem w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego, oznaczała dlań jednak utratę samodzielności politycznej. Jedynym władcą, który mógł zmienić bieg historii i wpłynąć na procesy prowadzące w przyszłości do unii lubelskiej był Witold Wielki. Po podpisaniu umowy w Ostrowiu w 1392 roku Witold uzyskał prawo sprawowania rządów w Wielkim Księstwie Litewskim w imieniu Jagiełły. W ciągu kilku lat, nie licząc się ze środkami, Witold odbiera księstwa dzielnicowe braciom Jagiełły i ich spadkobiercom. Miejsce usuniętych książąt zajęli namiestnicy wybrani spośród wiernych Witoldowi bojarów. W ten sposób Witold umacniał centralizację Wielkiego Księstwa Litewskiego. Darowując za służbę ziemie i poddanych, zaczął formować nowy stan społeczny - szlachtę, która nie podlegała władzy książąt. Owi bojarzy byli pierwszymi urzędnikami w nowym aparacie administracyjnym księcia Witolda, uczestniczyli w wyprawach wojennych i projektach politycznych. Witold kontynuował reformę aparatu państwowego. W radzie wielkiego księcia zamiast książąt dzielnicowych zasiedli bojarzy i duchowni katoliccy. Reformy Witolda Wielkiego były wręcz rewolucyjne i istotnie zmieniły Wielkie Księstwo Litewskie, tworząc podstawy nowoczesnego chrześcijańskiego państwa.

W 1425 roku na zjeździe łuckim ostatecznie dojrzała idea koronowania wielkiego księcia litewskiego. Walkę o koronę dla władcy Wielkiego Ksiestwa szlachta litewska rozumiała jako walkę o suwerenność państwa. 8 września 1430 miała odbyć się koronacja Witolda, ale udaremniła ją szlachta polska. 30 października 1430 roku Witold zmarł i unia stała się nieunikniona. My zmieniamy bieg historii i koronujemy Witolda na króla Litwy. W 1569 roku Królestwo Litewskie najprawdopodobniej nie podpisałoby unii lubelskiej. Mimo to Litwa i tak nie uniknęłaby wszystkich perypetii w stosunkach z sąsiadami. Tych, których państwo polskie doświadczało między XV a XVIII stuleciem. Królestwo Witolda to państwo wielonarodowe, w którym większość stanowią Słowianie. Po osłabieniu Złotej Ordy powstałaby historyczna konieczność zjednoczenia narodów słowiańskich w jedno państwo. Prawdopodobnie Królestwo Litewskie nie byłoby w stanie utrzymać w swoich rękach ziem słowiańskich, tak jak nie zdołało tego dokonać państwo polsko-litewskie po podpisaniu unii lubelskiej. Rozpatrując ten problem polityczny, trzeba uznać, że najważniejszym zadaniem Królestwa Litewskiego było ocalenie ziem etnicznych i terenów Czarnej Rusi. Skomplikowanym problemem byłaby kwestia Inflant.

Dynastia Witolda postąpiłaby rozsądnie, oddając nieceltyckie tereny Inflant Rusi, a pozostawiając sobie bałtyckie. W ten sposób kwestię Inflant można by rozwiązać w sposób pokojowy. Następcy Witolda utrzymaliby przyłączone ziemie inflanckie, gdyby nie umocnił się tam kościół protestancki. Dynastia Witolda musiałaby rozwiązać jeszcze jeden problem, mianowicie kultury narodowej. W kancelarii stworzonej przez Witolda używano języka słowiańskiego (ruskiego), greki i łaciny, natomiast nie stosowano litewskiego. Zważywszy, że język jest jednym z najważniejszych elementów cywilizacji, czy dynastia Witolda potrafiłaby zmienić ten stan rzeczy? Jeśli tak, to najbardziej znani humaniści litewscy nie tyle musieliby zabiegać o ocalenie Litwy przed kolonizacją, co o podniesienie kultury litewskiej do poziomu europejskiego. Kolejnym problemem, przed którym stanęłaby dynastia Witolda, byłyby zjawiska reformacji i kontrreformacji. Czy Litwa pozostałaby krajem katolickim? Jeśli tak, to katolicyzm jednoczyłby kulturę Litwy i Polski. W ten sposób Królestwo Litewskie uniknęłoby rozbiorów, które stały się udziałem Rzeczypospolitej. Jagiellonowie, dzierżąc tylko tron polski, mogliby tak zreformować rządy w Polsce, by nie umacniała się anarchia szlachecka. W XVIII wieku królestwa Litwy i Polski mogłyby zawrzeć sojusz wojskowy przeciwko zagrożeniu moskiewskiemu. Wówczas sojusz polsko-litewski nie stanowiłby zagrożenia dla politycznej i kulturowej suwerenności żadnego narodu. Polscy i litewscy historycy, mówiąc o tych samych sprawach, mieliby mniej podstaw do kłótni.

1) Historia Alternatywna. Spotkania polsko-litewskie, wydawnictwo Forum Europy Środkowo-Wschodniej i Fundacji im. Stefana Batorego, Warszawa 2001, s. 37-39.

 



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Polska pod okupacją(1), Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Młodzież polska w czasie okupacji, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
POLSKA XVII WIEKU, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
TEST Polska iświat w XIX w, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Polska pod okupacją(1), Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Młodzież polska w czasie okupacji, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
scenariusz z historii IZRAEL, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Konspekt lekcji dla I klasy gimnazjum, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Test sprawdzające stopień opanowania umiejętności, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
Piast(1), Testy, sprawdziany, konspekty z historii
scenariusze lekcji-Polis i jej mieszkancy, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
DOKUMENTACJA HOSPITACJI, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
test egzamin gimnazjalny, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
formularz3, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
HOSPITACJA DIAGNOZUJACA, Testy, sprawdziany, konspekty z historii
konspekt UNIA LUBELSKA, Testy, sprawdziany, konspekty z historii

więcej podobnych podstron