PEDEUTOLOGIA ĆWICZENIA
Ćwiczenia 1 21.02.2011r.
Co to jest pedeutologia i czym się zajmuje?
Pedeutologia (pajdentes - nauczyciel, logos - wiedza), to według Okonia usamodzielniający się dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli jak: osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu, kształcenie i doskonalenie nauczycieli i ich praca zawodowa.
Jakie są problemy badawcze pedeutologii?
Współczesna pedeutologia zajmuje się następującymi problemami badawczymi:
- cechami osobowości nauczycieli i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania
- poziomem i zakresem kształcenia nauczycieli
- rolą społeczną nauczycieli
- efektywnością kształcenia
- warunkami i efektami pracy nauczyciela
- doborem kandydatów do pracy
- doskonaleniem i samokształceniem oraz awansem zawodowym
- warsztatem pracy nauczyciela
- przemianami w zawodzie
- pozycją i autorytetem zawodu nauczyciela
- funkcją społeczną zawodu nauczyciela
- obowiązkami nauczyciela
- prawami nauczyciela wynikającymi z kodeksu pracy i karty nauczyciela
Kiedy rozwinęła się pedeutologia?
Zainteresowanie zawodem nauczyciela sięga czasów starożytnych, jednak rozwój prawidłowej pedeutologii przypada na XIX i XX wiek. W Polsce do pierwszych prac o nauczycielu należy zaliczyć „Powinności nauczyciela” Grzegorza Piramowicza, wydane w 1787 roku.
Główni przedstawiciele w okresie początkowym i ich poglądy:
Jan Władysław Dawid - uważał, że cechą dominującą w działaniach nauczyciela jest emocjonalno - intelektualny stosunek do dziecka czyli tzw. Miłość dusz ludzkich oraz powołanie nauczyciela
Z. Mysłakowski - twierdzi, że nauczyciel musi być przede wszystkim kontaktowy czyli umie nawiązać porozumienie z podopiecznym i podtrzymywać je, ale zwraca też szczególna uwagę na talent pedagogiczny, który tkwi w człowieku i należy pozwolić mu się uwolnić
S. Szuman - twierdzi, że najważniejsze jest bogactwo osobowości nauczyciela i umiejętność oddziaływania na innych
M. Kreutz - wprowadza pojęcie zdolności sugestywnej wyrażającej się w emocjonalnym oddziaływaniu na innego człowieka i traktuje ją jako zdolność wrodzoną, mówi też o miłości do ludzi i skłonności do społecznego oddziaływania
S. Baley - mówi o zdatności wychowawczej czyli zbiorze cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie innych
Rola i zadania nauczyciela w:
Starożytne Indie:
Nauczanie trwało od 12 do 48 lat i poza pisaniem i czytaniem obejmowało uczenie się na pamięć świętych ksiąg Wed. Kapłani-nauczyciele w przeciwieństwie do nauczycieli chińskich opierali swoją pracę nauczycielską na przyjacielskich stosunkach z uczniami chociaż nie brakowało również kar. Mistrz był uwielbiany przez ucznia tak dalece, że uczeń codziennie wychodził zbierać jedzenia dla nauczyciela, któremu wszystko oddawał.
Starożytne Chiny
Nauczycielem mógł zostać każdy, bez względu na pochodzenie i majątek, kto osiągną odpowiedni stopień wiedzy. Należy tutaj przypomnieć, iż nauka trwała wiele lat, obejmowała zasady moralności, elementy historii literatury ojczystej, podstawy polityki, a przede wszystkim naukę pisania i czytania, co z powodu licznych i skomplikowanych znaków pisarskich było niezwykle żmudnym procesem. Ten jednak, kto poznał wszystkie trudności i zdobył wyższe wykształcenie (przeszedł zwycięsko trudny, trzystopniowy egzamin naukowy), miał dostęp do najwyższych godności w państwie i otaczano go niezwykłym szacunkiem. Ci, którzy odpadali przy niższych egzaminach, zajmowali podrzędniejsze stanowiska. Z ich szeregów wywodzili się nauczyciele szkół elementarnych i średnich. Zawiedzeni w swoich ambicjach, zgorzkniali, odgrywali się na powierzonej im młodzieży. Za najmniejsze wykroczenie wymierzali kary cielesne np. bicie "po łapach", klęczenie na ostrych kamieniach, pod którymi żarzyło się ofiarne kadzidło.
Starożytny Egipt:
Z reguły był to kapłan, który przygotowywał młodzież do praktycznych zwodów, w tym takich, które tworzyły administrację Egiptu. Cechą szczególną nauczania była bardzo wysoka srogość. Za domniemane lub rzeczywiste przejawy lenistwa karano zwykle uderzeniem rózgą w grzbiet. Wiedza przekazana przez nauczyciela zawsze zapewniała uczniowi wysoką pozycję społeczną.
Starożytna Grecja:
Sparta - nauczyciel spartański, zwany pajdonom, musiał odznaczać się hartem ducha, sprawnością fizyczną, stanowczością, wytrzymałością, a jego rolą było wychowanie przyszłego obrońcy ustroju, żołnierza gotowego na wszystko. Nauczycielem był również każdy dorosły jednak w tym systemie nie dbano o rozwój duchowy.
Ateny - pracę szkolną traktował nauczyciel jako ostatnią szansę utrzymania się przy życiu. Niektórzy z nich nabierali z czasem zamiłowania do pedagogiki i wykazywali duży zasób wiadomości. W szkole elementarnej czytania, pisani i utworów poetyckich uczył osobny nauczyciel, zwany grammatistes, muzyki lutnista, gimnastyki pedotriba. W szkole średniej obok gramatyka pracował m.in. nauczyciel matematyki, geometrii, geografii pracujący metodami zbliżonymi do dzisiejszych. Wychowanie oparte było na dyplomacji i polityce i pomimo niskiej pozycji nauczyciela traktowano tę sztukę jako dar. W tym okresie pojawiają się też wielcy filozofowie i myśliciele
Pajdagogos - to zwykle niewolnik, który odprowadzał chłopca do szkoły i nie cieszył się szacunkiem społecznym. Z czasem do jego zadań należała również nauka czytania i pisania oraz pomoc w zadaniach domowych.
Sofiści - (dosłownie: uczeni, mędrcy). Ich radykalne, wystąpienia i poglądy na temat roli, zadań i programów szkoły, opracowanie pierwszych zasad pedagogiki i dydaktyki oraz pierwszych podręczników wpłynęły na przeprowadzenie zmian w ówczesnym sposobie nauczania. Sofista nauczał wszystkiego, ale równocześnie też kształtował ucznia swoją osobowością, co stanowiło jego pedagogiczną zaletę. Ucząc, był bardzo zaangażowany osobiście w to co robił.
Okres hellenistyczny - nauczyciel miał za zadanie, obok przygotowania elementarnego, zapewnić młodemu człowiekowi wykształcenie ogólnoliterackie. Wskaźnikiem ich dydaktycznej efektywności były przede wszystkim egzaminy uczniów. W związku z tym, z czasem, nauczanie przeobrażało się często w permanentne przygotowywanie do egzaminów, od których zresztą zależała wysokość wynagrodzenia nauczyciela. To sprawiało, iż nauczyciel szukał nowych, odpowiednio usprawnionych metod nauczania. „Współżycie” nauczyciela i ucznia ograniczało się do wypełniania warunków umowy i przekazywania wiedzy i jej dokładne przyswajanie. Bywało, że nauczyciel musiał być srogi, rózga należała wówczas do podstawowych środków pedagogicznych.
Starożytny Rzym:
Nauczaniem w republikańskim Rzymie zajmowali się ubodzy litteratorzy (nauczyciele czytania i pisania). Nauczyciel powinien odznaczać się roztropnością, powinien znać metody nauczania i umieć zniżyć się do poziomu ucznia. Powinien podchodzić do swoich uczniów jak ojciec gdyż zastępuje im w szkole tych, którzy mu dzieci swe oddają na wychowanie. W surowości swej nie powinien być dla uczniów przykry, ale i przystępność jego nie powinna ich dopuszczać do zbytniej swobody i spoufalenia. W sposobie prowadzenia nauki powinien być prosty i cierpliwy, dokładny, ale przy tym nie drobiazgowy.
Nauczyciel Chrześcijański:
Instytucjonalizm wyznaniowy stawiał przed nim trzy zasadnicze zadania:
l ) nauczanie w aspekcie doktrynalnym, czego nie znał nauczyciel rzymski;
2) wychowanie i czynne sposobienie ucznia zgodnie, z otrzymywanymi wiadomościami, co w Rzymie nie zawsze należało do nauczyciela;
3) kształtowanie ucznia nie na obywatela, lecz na bezkompromisowego wyznawcę nowego systemu.
Nauczyciel chrześcijański kreowany był na wysłannika Chrystusa, nauczanie podporządkowywał wychowaniu człowieka mającego w swoich myślach, poglądach i w postępowaniu być bezwzględnie oddanym systemowi chrześcijańskiemu. Warto dodać, że nagminnym środkiem dydaktycznym i wychowawczym była kara cielesna, bicie kijem; bito za przewinienie, brak pilności, nieuwagę, zaś w soboty bito prewencyjnie, by młodego człowieka odstraszyć przed swawolą w nadchodzącym tygodniu. Taki model osobowościowy nauczyciela sprawiał, że uczeń musiał być zawsze posłuszny i gotowy do uległości. Wolą ucznia była wola nauczyciela, niespełnienie jego rozkazu to grzech. W efekcie nauczyciel żądał od ucznia oddania, zapału, wytrwałości, pokory i samozaparcia.
Odrodzenie:
Po raz pierwszy pojawia się zagadnienie człowieczej godności dziecka i po raz pierwszy pojawia się stwierdzenie, że tym, co działalność nauczyciela czyni szczytną, radosną, jest jego umiłowanie ucznia. Wymaga się więc od nauczyciela, by postępował z uczniem jak z własnym dzieckiem, bez zastraszania i grozy, by był dlań przyjacielem i życzliwym kierownikiem na drodze „ku jego człowieczej przyszłości”. Wymaga się od nauczyciela znajomości psychiki młodego człowieka, jego indywidualizmu, potrzeb, zalet i wad. Po raz pierwszy stawia się też przed nauczycielem wymóg, by jego postępowanie stanowiło wzorzec dla ucznia.
Oświecenie:
W Polsce szczególnego znaczenia nabrała reforma Komisji Edukacji Narodowej w XVIII wieku. Nowością w tych dążeniach było żądanie, by nauczyciel nie tylko przekazywał czysto słowne treści, ale by jego każde słowo stawało się przekazem rzeczowym czegoś, co warto wiedzieć, bo tego potrzebuje znajdowanie się człowieka w konkretnej rzeczywistości. Dlatego coraz częściej pedagogiczna, dydaktyczna i wychowawcza działalność nauczyciela miała pozostawać w nieustannej zgodzie „z biegiem i porządkiem świata rzeczy”. Wykrystalizował się jednak wzór osobowościowy nauczyciela. Zgodnie z postawą oświeceniową nauczyciel miał przede wszystkim uczyć. Żądano, aby z posiadaną wiedzą nauczyciel łączył zalety osobiste, gdyż wiedza i rzetelność osobista zapewnią mu jego niezależność, uzyska szacunek i przywiązanie ze strony uczniów, tym samym wykluczą pochlebstwa i przekupstwo. Oświecenie odrzucało typ nauczyciela z przypadku, człowieka niedouczonego. Chciano, by to powołanie sprawował człowiek pogodny życiowo, który by z młodym człowiekiem znajdował wspólny język, był towarzyski, umiał docenić wysiłki ucznia, by tak zawsze postępował, jak według niego mieliby postępować ci, których uczy i wychowuje.
XIX i XX wiek:
W XIX wieku, zaczęto zakładać Towarzystwa Pedagogiczne, a nauczycieli dla potrzeb szkół początkowych kształcić w „zakładach” zwanych seminariami nauczycielskimi. Kandydaci na nauczycieli zapoznawali się w nich przede wszystkim z przedmiotami szkoły elementarnej i metodyką ich nauczania. Dzięki herbartyzmowi w XIX wieku utrwala się przekonanie, że nauczyciel, by mógł skutecznie uczyć, powinien znać nie tylko przedmiot, którego naucza, ale również powinien otrzymać odpowiednie przygotowanie oraz opanować określone umiejętności dydaktyczne i wychowawcze.
Ranga nauczyciela dziewiętnastowiecznego podnosi się znacznie dzięki statusowi urzędnika państwowego, to z kolei podnosi jego prestiż i uzasadnia jego społeczną misję. Z takim dziedzictwem wkracza nauczyciel w wiek XX. Wiek XX potrzebował nauczyciela wykształconego, odznaczającego się kulturą, wiedzą i umiejętnościami psychologicznymi. Postęp naukowo-techniczny, gospodarczy i kulturalny wymagał coraz lepszej, o wyższym poziomie kwalifikowanej kadry. Z drugiej strony szkolnictwo coraz bardziej traktowane było jako „swoiste przedsiębiorstwo produkcyjne”, którego zadaniem było „dostarczenie” nauczycieli wykształconych i umiejących się nieustannie zawodowo doskonalić. o II wojnie światowej wykształcenie stało się dobrem powszechnie dostępnym i przestało być jedynie przywilejem ludzi bogatych. Powstało wiele szkół różnych szczebli - edukacja stała się niejako czynnikiem wzrostu gospodarczego. A nauczyciel, kontynuując dobre przedwojenne tradycje, był nie tylko dobrym specjalistą „przedmiotowym”, lecz także dobrym pedagogiem i w całym tego słowa znaczeniu „porządnym człowiekiem”.
Ćwiczenia 2 7.03.2011r.
Targi Pracy
Ćwiczenia 3 21.03.2011r.
Rozwój zawodowy nauczyciela
Rozwój - proces kierunkowych przemian, w którego toku obiekty przechodzą od form lub stanów prostszych, mniej doskonałych do form lub stanów bardziej złożonych, doskonalszych pod określonym względem.
Rozwój zawodowy nauczyciela - to społecznie pożądany proces przemian kierunkowych jednostki (ilościowych i jakościowych), które warunkują jego aktywny i społecznie oczekiwany udział w przekształcaniu siebie samego i przez to swojego otoczenia materialnego, społecznego i kulturowego.
Etapy rozwoju zawodowego:
przedkonwencjonalny - dotyczy wchodzenia w rolę zawodową przede wszystkim przez kopiowanie (naśladowanie) wzorów zachowań uchodzących za typowe w otoczeniu nauczyciela. Naśladuje on głównie te zachowania, które są nagradzane, akceptowane i przyzwalane.
Konwencjonalny - polega na pełnej adaptacji w roli zawodowej. Nauczyciel zna i realizuje wzorce interpretacyjne i realizacyjne i sprawnie posługuje się wiedzą i umiejętnościami, doskonali rozwiązania techniczne
Postkonwencjonalny - jest fazą twórczego przekraczania roli zawodowej. W tej fazie rozumienie i działanie wiąże się z krytycznym posługiwaniem się wiedzą, co uwidacznia się w rewidowaniu instytucjonalnie zdefiniowanej roli zawodowej, w badaniu jej uzasadnień i źródeł, w poszukiwaniu własnych uzasadnień, w modyfikowaniu związanych z tą rolą standardów praktyczno-moralnych i technicznych. Po drugie dążeniu do wyzwolenia się z zastanych konwencji towarzyszy twórcze wykorzystywanie wiedzy, czego wyrazem jest opracowywanie własnej, osobistej koncepcji rozumienia rzeczywistości edukacyjnej i własnych sposobów działania.
Motywy wyboru zawodu nauczyciela:
- zainteresowanie i zamiłowanie (powołanie)
- przypadek
- tradycje rodzinne
- ekonomiczny
- ideowy
Problemy kształcenia nauczycieli