Spostrzeganie

Przedmioty są przez nas spostrzegane umysłem poprzez zmysły, co zauważył Platon ponad 2400 lat temu. Nie odbieramy zmysłami tylko i wyłącznie obrazy, smaki, zapachy, dźwięki, ale także je spostrzegamy.

1. Selektywna uwaga

a) Spostrzeżenia docierają do nas co chwile, jedno znika i pojawia się następne.

• Doświadczenie z sześcianem i kołami (kostka Neckera): wpatrujemy się w obraz i musimy zadać sobie pytanie, co widzimy? Możemy zauważyć albo sześcian-wpatrując się w niego widzimy jak zmienia położenie, a mały x przesuwa się, albo koła z szarymi liniami sprawiające wrażenie jakby prześwitywał przez nie sześcian.

b) Uwaga jest wybiórcza, więc w jednej chwili możemy widzieć tylko jedną interpretację.

Efekt koktajl party- zdolność kierowania uwagi wybiórczo tylko na jeden glos spośród wielu.

• Wyobrażamy sobie, że słuchamy przez słuchawki dwóch rozmów, nadawanych do jednego i drugiego ucha. Naszym zadaniem jest powtórzenie wiadomości przekazywanej tylko do ucha lewego. Skupiając uwagę na lewym uchu, nie mamy pojęcia o czym była rozmowa nadawana do ucha prawego.

• Przykład U. Neissera, R. Becklena i D. Cervona- pokazywali oni film, w którym na obraz trzech mężczyzn w czarnych koszulkach nałożony był obraz trzech mężczyzn w białych koszulkach, wszyscy mężczyźni grali w koszykówkę. Widzowie mieli naciskać klawisz, kiedy gracze w czarnych koszulkach będą przy piłce. W pewnym momencie przez obraz przemknęła kobieta z parasolką. Większość widzów w ogóle nie dostrzegła kobiety.

2. Złudzenia spostrzeżeń- sprzeczność pomiędzy informacją wzrokową a informacjami z innych zmysłów zostaje na ogół rozwiązana w ten sposób, że umysł akceptuje dane wzrokowe, tendencja ta to przechwycenie wzrokowe.

Złudzenia ujawniają sposoby normalnej organizacji i interpretacji wrażeń.

Zagadka nr 1: Przedstawione są dwa odcinki, które wydają się jednakowe. Za pomocą linijki możemy stwierdzić, że pierwszy odcinek jest dłuższy.

Zagadka nr 2: Czy łuk St. Louis Gateway Arch jest wyższy niż szerszy? Większość sądzi, że wyższy. Tak naprawdę wysokość i szerokość są równe.

Zagadka nr 3: Helen Ross przeprowadziła symulację oceny odległości. Prosiła przechodniów o określenie odległości białych tarcz, które postawiła na trawniku. Ci, którzy oceniali tarcze w porannej mgle, sądzili, że tarcze są dalej, niż Ci oceniający je w południowym slońcu.

Zagadka nr 4: Już ponad 100 lat temu psych. Wilchelm Wount zastanawiał się dlaczego niezmienne uderzenia metronomu lub zegara brzmią dla nas jakby w rytmie 2, 3 lub 4 uderzeń. Zamiast słyszeć tik-tik-tik-tik, słyszymy Tik-tik tik-tik. Słuchacz tworzy sobie nieświadomie wzorce dźwiękowe.

Złudzenia wzrokowe opisane w psychologii odzwierciedlają przewagę wzroku nad innymi zmysłami.

3.Organizacja spostrzeżeń- umysł człowieka porządkuje napływające informacje na kilka sposobów. Mając garść wrażeń człowiek organizuje je w całość nadając im określoną postać- gestalt.

Gestaltyści (psychologowie postaci) uważają, że w percepcji całość może być czymś więcej, niż sumą jej części np. łącząc sód+żrący metal+chlor+trujący gaz otrzymamy coś innego- sól kuchenną. W spostrzeżeniu mieści się więcej niż odbierają to zmysły.

Skłonność do łączenia widzialnych właściwości w kompletne formy obejmuje przetwarzanie: „z dołu do góry” (zaczynające się od analizy zmysłowej na poziomie wejściowym) oraz „od góry do dołu”) wykorzystuje do interpretacji nasze doświadczenia i oczekiwania). Wrażenie jest nie tylko przetwarzaniem „z dołu do góry”, a spostrzeganie jest nie tylko przetwarzaniem „od góry do dołu”. Wrażenie i spostrzeganie stapiają się w jeden proces postępujący w górę, zaczynając od komórek detektorów i w dół poczynając od przyjętych przez nas założeń.

1. Spostrzeganie kształtu

• Figura i tło: system powinien rozpoznawać adresy i twarze, jako różne od ich otoczenia. Podobnie nasze spostrzeżenia zaczynają się od wyodrębnienia danego przedmiotu, nazywanego tutaj figurą, z tego, co go otacza, czyli z tła. Takie odwracalne wyobrażenia figury i tła demonstrują jeszcze raz, że ten sam bodziec może wywoływać więcej niż jedno spostrzeżenie.

• Grupowanie­-tendencja spostrzeganie polegająca na łączeniu bodźców w spójne grupy; po odróżnieniu figury od tła musimy zorganizować figurę w znaczącą formę. Spostrzeganie całości jest czymś więcej niż sumą części.

Zasady grupowania: bliskość, podobieństwo, ciągłość, zamykanie, powiązanie

B. Spostrzeganie głębi- zdolność widzenia przedmiotów w trzech wymiarach, choć obrazy docierające do siatkówki są dwuwymiarowe; umożliwia ocenę odległości; zdolność ta jest po części wrodzona.

• wzrokowe urwisko- urządzenie laboratoryjne do testowania spostrzegania głębi u niemowląt i młodych zwierząt

W pierwszym miesiącu życia niemowlęta odwracają się, żeby uniknąć uderzenia przedmiotu zbliżającego się wprost w ich kierunku, ale nie zwracają uwagi na przedmioty poruszające się po torze, który ich dosięgnie. Ostrożność niemowląt rośnie wraz z ich doświadczeniem.

a) Wskazówki dwuoczne- wskazówki głębi, wymagają użycia obu oczu.

Oczy są od siebie oddalone o ok. 5,5 cm, więc siatkówka każdego z nich otrzymuje inne obrazy świata. Kiedy mózg porównuje te obrazy, różnica między nimi (różnica siatkówkowa) stanowi ważną wskazówkę względnej odległości różnych przedmiotów.

• konwergencja- wskazówka o ustawieniu gałek ocznych bardziej do wewnątrz przy oglądaniu bliższych przedmiotów (na jej podstawie mózg określa, czy patrzymy na stronę książki, czy na osobie po drugiej stronie pokoju)

b) Wskazówki jednooczne- wskazówki odległości, dostępne dla każdego oka z osobna; dotyczą perspektywy liniowej i nakładania się przedmiotów.

C. Spostrzeganie ruchu- nasz mózg ocenia ruch między innymi na podstawie założenia, że przedmioty, które widzimy jako coraz mniejsze, oddalają się (a nie maleją), coraz większe natomiast- zbliżają się. Zmiany wielkości i miejsca obrazu na siatkówce nie są jedynymi wskazówkami ruchu. Kiedy pochylamy głowę, zmienia się pozycja pola widzenia na siatkówce, lecz nie wydaje nam się, że cos się porusza.

• zjawisko fi- złudzenie ruchu powstające, gdy dwa lub więcej położonych obok siebie źródeł światła kolejno włącza się i wyłącza.

D. Stałość spostrzegania- spostrzeganie przedmiotów jako niezmienne (o stałej jasności, barwie, kształcie wymiarze), nawet gdy zmienia się oświetlenie i obraz w siatkówce; pozwala nam spostrzegać przedmiot jako niezmienny, mimo że zmieniają się otrzymywane przez nas bodźce. Potrafimy rozpoznawać przedmioty niezależnie od kąta widzenia, odległości i oświetlenia.

1. stałość kształtu i wielkości- czasami zdarza się, że przedmiot w rzeczywistości nie zmienia kształtu, a tylko wydaje się zmieniać kształt w zależności od kąta widzenia; stałość wielkości pozwala spostrzegać przedmioty w stałych rozmiarach, mimo że zmienia się ich odległość od patrzącego.

2. zależność między wielkością a odległością- pozwala określić niektóre złudzenia np. Dlaczego księżyc nisko nad horyzontem wydaje się o połowę większy niż wysoko na niebie? (księżyc za horyzontem wydaje się być bardziej oddalony); innym przykładem jest `Złudzenie Mullera- Lyera' dotyczące długości odcinków.

3. stałość jasności- mózg określa jakość i jasność barwy w zależności od sąsiednich przedmiotów, spostrzegana jasność zmienia się zatem wraz z kontekstem.

1. Interpretacja

• Immanuel Kant twierdził, że wiedza pochodzi od wrodzonych umiejętności organizowania doświadczeń zmysłowych.

• John Locke uważał, że poprzez doświadczenia uczymy się spostrzegania świata.

1. Skutki ograniczenia dopływu bodźców zmysłowych i przywrócenia wzroku.

U wielu gatunków niemowlęctwo jest okresem krytycznym, w którym doświadczenie musi uaktywniać wrodzone mechanizmy wzrokowe w mózgu. Osoby dorosłe, które były niewidome od urodzenia, po przywróceniu wzroku przez usunięcie zaćmy nie są zdolne do normalnego spostrzegania świata. Umieją odróżniać figurę od tła i spostrzegają kolory, ale nie potrafią odróżniać kształtów i form. W kontrolowanych eksperymentach młode koty i małpy trzymano w warunkach znacznie ograniczonego dopływu bodźców wzrokowych. Gdy przywrócono im normalny kontakt z widzialnym światem, zwierzęta wykazywały upośledzenie widzenia.

2. Adaptacja spostrzegania

Wzrok człowieka ma duże zdolności przystosowawcze. W okularach, które przesuwają widziany świat lekko w prawo lub lewo, albo odwracają go z góry na dół, potrafimy dostosować do tego nasze ruchy i poruszać się swobodnie.

3. Nastawienie percepcyjne

Dowody na to, że percepcja podlega wpływom naszego doświadczenia-wyuczonych założeń i przekonań oraz zmysłowym bodźcom zewnętrznym, pochodzą z wielu demonstracji, nastawienia percepcyjnego i oddziaływania kontekstu. Wyuczone schematy pomagają nam w interpretacji bodźców wieloznacznych, co wyjaśnia, dlaczego niektórzy z nas „widzą” potwory, UFO, czy twarze tam, gdzie inni ich nie dostrzegają.

5. Czy istnieją spostrzeżenia bez wrażeń?

• Spostrzeganie pozazmysłowe (ESP)- kontrowersyjne przekonanie, ze spostrzeżenia mogą pojawiać się bez oddziaływających bodźców. ESP można podzielić na telepatię, jasnowidzenie, prekognicje (przewidywanie przyszłości)

• parapsychologia- badanie zjawisk paranormalnych, w tym ESP i psychokinezy

Wielu ludzi jest przekonanych o istnieniu spostrzegania pozazmysłowego. Większość badaczy pozostaje sceptyczna ze względu na niemożność odtworzenia zjawisk ESP.

---