Fizjoterapia - dział medycyny klinicznej stosujący metody przyrodolecznictwa do rehabilitacji oraz do leczenia uzupełniającego farmakoterapią i leczenie operacyjne.

Fizjoterapia ma charakter interdyscyplinarny (łączy dziedziny wielu nauk).

Fizjoterapia = fizykoterapia, terapia fizykalna, fizjatria, medycyna fizykalna.

Medycyna fizykalna zajmuje się zastosowaniem metod fizycznych w celach leczniczych, zapobiegawczych i diagnostycznych. Pozostaje w ścisłej łączności z wieloma dziedzinami fizyki, techniki i nauk przyrodniczych.

W zakres fizjoterapii wchodzą:

-fizykoterapia

-fizjoprofilaktyka

-fizykalne metody diagnostyczne

Fizykoterapia jest działem lecznictwa, w którym stosuje się występujące w przyrodzie naturalne czynniki fizyczne: czynniki termiczne i czynniki fizyczne wytworzone przez różnego rodzaju urządzenia.

Fizjoprofilaktyka jest działem, w którym naturalne i wytwarzane sztuczne czynniki fizyczne wykorzystuje się do zaspokojenia potrzeb ustroju lub do zwiększenia jego odporności. Dział ten rozwija się dynamicznie wraz ze wzrastającą technizacją życia.

Fizykalne metody diagnostyczne polegają albo na rejestracji pewnych zjawisk fizycznych zachodzących w ustroju albo też na badaniu jego odczynów na bodźce fizyczne np.: EKG, EEG.

W bliskiej łączności z medycyną fizykalną pozostaje leczenie uzdrowiskowe, które łączy elementy fizykoterapii z lecznictwem balneologicznym oraz klimatycznym. Wykorzystanie leczniczego wpływu czynników fizykalnych klimatu oraz umiejętne stosowanie naturalnych tworzyw leczniczych stwarza zespół bodźców działających korzystnie w wielu chorobach.

Fizjoterapia obejmuje nast. działy:

-wodolecznictwo

-balneoterapia

-aerozoloterapia

-masaż leczniczy

-kinezyterapia

-światłolecznictwo

-klimatoterapia

-ciepłolecznictwo

-elektroterapia

-medycyna uzdrowiskowa.

Ze względu na rodzaj stosowanej energii metody fizjoterapeutyczne dzieli się na:

-mechanoterapię obejmującą kinezyterapię, masaż, manipulacje lecznicze, ergoterapię

-elektroterapię obejmującą stosowanie prądu galwanicznego, prądów małej, średniej i wielkiej częstotliwości

-magnetoterapię polegającą na stosowaniu pulsującego pola magnetycznego małej częstotliwości

-termoterapia obejmująca hydroterapię, promienie podczerwone, parafinoterapię, krioterapię, prądy wielkiej częstotliwości

-fototerapia obejmująca terapię światłem słonecznym, promieniowaniem nadfioletowym, chemoterapię i terapię promieniowania laserowego

-aerozoloterapia

-klimatoterapia

-balneoterapia obejmująca zabiegi przy użyciu naturalnych tworzyw uzdrowiskowych tj wód leczniczych, peloidu, gazów leczniczych

-leczenie i rehabilitacja uzdrowiskowa

Celem fizjoterapii jest usunięcie procesów chorobowych lub ich następstw i zapobieganie nawrotom i postępowi choroby.

Szczegółowe cele fizjoterapii:

-zwalczanie bólu

-zwalczanie stanów zapalnych

-poprawa trofiki przez zwiększenie ukrwienia

-zwiększenie odporności ogólnej i zapobieganie zakażeniom

-usprawnianie mechanizmów regulacyjnych ukł krążenia, oddychania, przemiany materii, termoregulacji, ukrwienia skóry

-poprawa lub utrzymanie wydolności ogólnej

-przeciwdziałanie skutkom zmniejszonej aktywności ruchowej i poprawa funkcji ruchowej poprzez m.in. rozluźnienie mięśni, wzrost ich siły, usprawnienie koordynacji ruchu, zwiększenie ruchomości stawu, zapobieganie przykurczom

-usprawnianie czynności poszczególnych narządów i całego organizmu

-poprawa zdolności reagowania całego organizmu na bodźce lecznicze

-reh po chorobach, urazach i wadach wrodzonych.

Skutki działania zabiegów fizykoterapeutycznych:

*Pojedynczy zabieg wywołuje natychmiastową reakcję w postaci krótkotrwałej zmiany czynności komórek, tkanek lub narządów, która może przebiegać z przejściową zmianą homeostazy.

*Seria zabiegów powoduje odległą reakcję w postaci adaptacji czynnościowej i niekiedy adaptacji morfologicznej.

Czynniki fizyczne mogą być naturalne lub sztuczne wytworzone przez odpowiednie generatory.

Do naturalnych czynników fizykalnych należą czynniki biosfery, oddziałujące na ustrój ludzki:

-czynniki termiczne,

-promieniowanie słoneczne

-elektryczność

-pole magnetyczne

-cisn atmosferyczne

-ruchy i wilgotność powietrza.

Różne postacie energii:

*Czynniki termiczne - bodźcem dla org. jest energia cieplna, która może być przekazywana drogą przewodzenia, przenoszenia i promieniowania lub wytworzona w tkankach w wyniku przepływu prądu o wielkiej częstotliwości oddziaływania na nie pól elektrycznych, magnetycznych lub elekrtomagnecztycznych o wielkiej częstotliwości. Ciepło powstaje również w tkankach pod wpływem drgań mechanicznych o częstotliwości przewyższającej granicę słyszalności ucha ludzkiego czyli ultradźwięki.

*Czynnik fotochemiczny. Czynnik ten zależy od reakcji fotochemicznych zachodzących w tkankach pod wpływem promieni nadfioletowych.

*Czynnik elektrokinetyczny - różnego rodzaju prądy impulsowe powodują pobudzenie tk nerwowej i mięśniowej, wynikiem tego pobudzenia są skurcze mięśni.

*Czynniki elektrochemiczne. Istotą tych czynników jest przepływ przez tkanki stałego prądu elektrycznego. Czynnik ten stanowi istotę jonoforezy, która polega na wprowadzeniu do tkanek jonów działających leczniczo.

*Czynniki mechaniczne i kinetyczne. Czynniki te związane są z oddziaływaniem mechanicznym. Czynnik kinetyczny oddziałuje na organizm w czasie wyk ćw. ruchowych biernych wspomaganych i czynnych.

Mechanizm działania czynników fizycznych.

Odczyn wyst w tk w wyniku zadziałania na nią określonej postaci energii zależy od:

-ilości energii

-czasu działania energii

-właściwości tk

Jeżeli natężenie danego czynnika fizycznego jest małe, a czas jego działania krótki to odczyn jest minimalny lub nie występuje wcale. Najmniejszy stwierdzony odczyn nazywa się odczynem progowym. Zwiększenie natężenia danego czynnika lub wydłużenie czasu jego oddziaływania nasila odczyn tkanki. Stopień odczynu zależy od wrażliwości tkanki na daną postać energii. Przekroczenie granicy zdolności przystosowania się tkanki do bodźca fizycznego powoduje jej uszkodzenie. Granicę tę określa się jako wartość progową tolerancji tkanki, której miarą jest ilość energii dostarczonej w określonym czasie.

Wyróżnia się odczyny nieodwracalne powstałe w wyniku uszkodzenia tkanek oraz odczyny odwracalne, które ustępują po upływie pewnego czasu.

W pierwszym przypadku w zależności od nasilenia bodźca dochodzi do uszkodzenia tk, czyli upośledzenia lub zniesienia jej czynności oraz zaburzenia lub zniszczenie jej struktury.

Tkanki wykazujące prawidłowe czynności reagują w określony sposób, który można przewidywać. Odczyn taki nazywa się odczynem normalnym.

Odczyn paradoksalny - przykładem tego odczynu może być reakcja naczyń krwionośnych na bodziec cieplny występująca niekiedy w zaburzeniach naczynioruchowych kiedy zamiast spodziewanego rozszerzenia naczyń następuje ich skurcz.

Odczyn na dany czynnik fizyczny może być ogólny lub miejscowy.

Odczyn miejscowy wyst w miejscu działania energii.

Odczyn ogólny stanowi odp. całego ustroju lub niektórych jego układów na dany bodziec fizyczny. Powstaje on w wyniku wtórnych zmian zachodzących w ustroju pod wpływem miejscowego działania energii lub na drodze odruchowej. Przykładem odczynu ogólnego może być podniesienie temp ciała wyst po długotrwałym ogrzewaniu kończyn.

Skóra spełnia ważną rolę w mechanizmie oddziaływania na ustrój czynników fizycznych. Stanowi ona strukturę tkankową, która okrywając cały organizm odbiera i przetwarza oddziałującą na nią energię.

Znajdujące się w skórze zakończenia nerwów dośrodkowych - receptory - są odbiornikami określonych postaci energii.

Zachodzące pod jej wpływem pobudzenie receptorów zostaje drogą nerwów dośrodkowych przekazana do OUN skąd przez nerwy odśrodkowe zostają wysyłane impulsy nerwowe do narządów wykonawczych, czyli efektorów, którymi są mięśnie i gruczoły. W ten sposób zamyka się łuk odruchowy na drodze receptor - ośrodkowy ukł nerwowy - efektor.

Pobudzenie receptorów skóry może powodować na drodze odruchowej odczyn nie tylko w samej skórze, lecz również w narządach wew. w wyniku odruchów skórno-trzewnych.

Udział skóry w procesie termoregulacji czyli zachowania stałej ciepłoty ustroju stanowi jeden z elementów wykorzystywanych w leczeniu fizykalnym.

Zdolności termoregulacyjne skóry wynikają z obecności w niej aparatu wydzielniczego gruczołów potowych, który jest zdolny wydzielać bardzo duże ilości potu. Zawarta w pocie woda parując na pow. skóry pobiera z niej ciepło zmniejszając w ten sposób zasoby cieplne ustroju.

Znajomość odczynów i umiejętne ich wykorzystywanie warunkuje skuteczność leczenia fizykalnego. Pamiętać jednak należy, że może wyst nadwrażliwość na pewne postacie energii. Może być ona samoistna spowodowana stanami chorobowymi, czy przyjmowaniem leków.

Występować może również nadwrażliwość na jedną postać energii jeżeli uprzednio zadziała inna jej postać.

Termoterapia czyli ciepłolecznictwo stanowi dział fizjoterapii wykorzystujący w celach leczniczych energię cieplną.

Podział termoterapii:

-ciepłolecznictwo - zabiegi dostarczające tkankom ciepło „suche” lub „wilgotne”; zabiegi powodujące powstanie ciepła w tkankach

-zimnolecznictwo - zabiegi odbierające tkankom ciepło: *wodolecznictwo z zastosowaniem kąpieli w temp 36⁰C - 0⁰C; *krioterapia

Metody zimnolecznictwa:

-zimne zabiegi wodolecznicze

-okłady lodem uprzednio zamrożonymi żelami, borowiną, wilgotną tkaniną

-rozpylanie cieczy chłodzących

-krymoterapia - śnieg dwutlenku węgla

-stosowanie ciekłego azotu

-stosowanie zimnego powietrza

Metody ciepłolecznictwa przez dostarczenie ciepła tkankom:

-wodolecznictwo

-balneoterapia

-stosowanie parafiny

-stosowanie gorącego powietrza

-stosowanie piasku i innych tworzyw sztucznych

Metody ciepłolecznictwa przez wzbudzenie ciepła w tk:

-stosowanie promieniowania IR

-stosowanie prądów niewielkiej częstotliwości

-stosowanie ultradźwięków UD

Ciepłolecznictwo - leczenie ciepłem polega na dostarczeniu do ustroju energii cieplnej głównie dr przewodzenia i przenoszenia. To odróżnia zabiegi ciepłolecznictwa od innych zabiegów fizykalnych polegających również na przekazywaniu ciepła lub na wytwarzaniu ciepła wew. tk.

Właściwości fizyczne energii cieplnej:

Ciepłem nazywa się energię bezwładnego ruchu cząsteczek oraz energię wzajemnego oddziaływania atomów i cząsteczek. Ciepło utożsamia się z energią kinetyczną cząsteczek lub atomów oraz energię potencjalną ich wzajemnego oddziaływania czyli energię stanu skupienia.

Wymiana ciepła przenoszenie energii cieplnej z jednego ciała do drugiego lub z jednej części tego ciała do innej. Ilość przeznaczonej energii nazywa się ilością ciepła i wyraża w dżulach [J] lub kaloriach. Wymiana ciepła powstaje w wyniku dążności do osiągnięcia średniej wartości energii kinetycznej. Wyrównanie może zachodzić drogą przewodzenia i przenoszenia, przenoszenie przez konwekcję oraz promieniowanie.

Przewodzenie ciepła polega na wyrównaniu energii kinetycznej cząsteczek w wyniku ich bezpośredniego zderzenia. Ten mechanizm wymiany ciepła jest najbardziej charakterystyczny dla ciał stałych. Przewodnictwo cieplne różnych substancji może być różne. Tkanki ludzkie wykazują również znaczne zróżnicowanie w zdolności przewodzenia ciepła. Wartość współczynnika przewodnictwa cieplnego tkanek należy w dużej mierze do ich ukrwienia. Zarówno skóra jak i znajdujące się pod nią tkanki tłuszczowe stanowią dobrą warstwę izolacyjną utrudniającą oddawanie ciepła otoczeniu drogą przewodzenia.

Przenoszenia ciepła dla gazów i cieczy charakterystyczny jest mechanizm wymiany ciepła przez przenoszenie czyli konwekcję. Polega on na ruchu części środowiska gazowego lub ciekłego o różnych temperaturach powstałym w wyniku zmniejszenia gęstości części środowiska o wyższej temperaturze, które jako lżejsze unosi się ku górze.

Promieniowanie zgodnie z prawem Stefana Boltzmanna każde ciało o temperaturze wyższej od zera bezwzględnego jest źródłem promieniowanie elektromagnetycznego, którego ilość jest wprost proporcjonalna do 4 potęgi jego temperatury w skali Kalwina. Długość fali promieniowania emitowanego przez ogrzane ciało jest zgodne z prawem Viena odwrotnie proporcjonalna do jego temperatury bezwzględnej. Źródłem promieniowania cieplnego jest ruch molekularny cząsteczek. Intensywność wymiany ciepła drogą promieniowania między dwoma ciałami o różnych temperaturach zależy od ich temperatury bezwzględnej, rodzaju, wielkości i położenia.

Regulacja cieplna organizmu

Organizm ludzki ma zdolność do utrzymywania stałej temp, od której zależy prawidłowy przebieg jego czynności. W jego wnętrzu tzw części rdzennej temp wynosi 37^oC. Jako tzw normalną temp organizmu przyjęto umownie temp skóry w dole pachowym, która wynosi 36,6^oC. Należy jednak pamiętać, że temp różnych okolic skóry różni się znacznie od tej temperatury. Stała temp ustroju zostaje utrzymana dzięki mechanizmom regulacyjnym nazwanym ogólnie regulacją cieplną lub termoregulacją, która dzieli się na 2 grupy: regulacja chemiczna, regulacja fizyczna.

Regulacja chemiczna polega na sterowaniu przemianą materii w ustroju. Ponieważ reakcją chemicznym przemiany materii ustroju towarzyszy wytwarzanie ciepła, jej intensywność decyduje o ilości ciepła wytwarzanego głównie przez tkanki części rdzeniowej.

Regulacja fizyczna polega z kolei na kontroli ilości ciepła oddawanego głównie drogą przewodzenia i promieniowania przez powierzchniowe warstwy tkanki ustroju nazwaną częścią korową stanowiącą ok. 35% całkowitej masy ciała.

O kierunku regulacji cieplnej decydują 2 podstawowe procesy, mianowicie: wydzielanie potu, zmiany stanu czynnościowego sieci naczyń krwionośnych.

Fizycznej regulacji temp organizmu odgrywają role następujące czynniki:

1.Stosunek powierzchni ciała do jego objętości. Jeżeli będziemy traktować ciało ludzkie jako bryłę geometryczną to im bardziej będzie ona zbliżona do kuli, tym mniejsza będzie jej powierzchnia w stosunku do objętości. Tak więc, ludzie o korpulentnej budowie ciała maja gorsze warunki oddawania ciepła ze względu na ograniczoną w porównaniu z objętością ciała jego powierzchnię, która wypromieniowuje ciepło i na której zachodzi parowanie wody zawartej w pocie.

2.Istnienie warstwy powietrza pomiędzy powierzchnią ciała a odzieżą spełnia ważną rolę izolacyjną zależna od grubości tej warstwy.

3.Izolujący wpływ skóry i tk tłuszczowej zależy od ich grubości.

4.Stopień unaczynienia skóry, który wpływa na wymianę ciepła z otoczeniem.

5.Wartość przewodnictwa cieplnego otoczenia, która jest mała w przypadku powietrza, a duża w przypadku wody.

6.Warunki fizyczne do parowania wody zawartej w pocie.

7. Ruch powietrza, który ułatwia oddawanie ciepła drogą przenoszenia.

Wpływ ciepła na organizm.

Wpływ bodźców cieplnych na organizm zależy od następujących czynników:

*natężenia bodźca- różnica między temp bodźca a org.

*okoliczności fizycznych towarzyszących oddziaływaniu ciepła

*możliwości termoregulacyjnych ustroju

*czasu działanie bodźca

*zmiany natężenia bodźca w czasie

*powierzchnie ciała, na która działa bodziec cieplny

*właściwości fizycznych środowiska wchodzącego w bezpośredni kontakt ze skórą a mianowicie:

-przewodnictwa cieplnego wyrażającego się ilością ciepła przechodzącą przez warstwę danego ciała o grubości 1cm w czasie 1s przy spadku temp =1^oC

-ciepła właściwego, które określa się ilością ciepła potrzebną do ogrzania 1g danego ciała o 1^oC

-pojemności cieplnej która wyraża się stosunkiem ciepła dostarczonego ciału do spowodowanej nim zmiany w jego temp.

Odczyn ustroju na bodźce cieplne może być miejscowy i ogólny. Zachowanie się naczyń krwionośnych pod wpływem ciepła określa prawo Dastre-Morata: Bodźce termiczne (zimno lub ciepło) działając na duże powierzchnie skóry powoduje przeciwne do naczyń skóry zachowanie się dużych naczyń klatki piersiowej i jamy brzusznej. Naczynia nerek, śledziony i mózgu wykazują odczyn taki sam jak naczynia skóry.

Zgodnie z tym prawem, jeśli naczynia krwionośne skóry ulegają pod wpływem ciepła rozszerzeniu to duże naczynia klatki piersiowej i jamy brzusznej ulegają zwężeniu.

Jeżeli zaś naczynia krwionośne skóry ulegają pod wpływem zimna zwężeniu to duże naczynia krwionośne kl. piersiowej i jamy brzusznej rozszerzają się. Odczyn naczyń krwionośnych nerek, śledziony i mózgu na bodźce termiczne jest taki sam jak odczyn naczyń skóry.

Odczyn miejscowy

Polega na rozszerzeniu naczyń krwionośnych i limfatycznych w miejscu działania energii cieplnej. Odczyn ten powstaje w wyniku podniesienia temp tkanek powodując zwiększony przepływ krwi co ma znaczenie w leczeniu stanów zapalnych. Ciepło działa również uśmierzająco na ból i powoduje zmniejszenie napięcia mięśniowego.

Odczyn ogólny

Jeżeli do ustroju dostarczy się dużą ilość ciepła w warunkach utrudniających jego oddawanie to odczyn wyrazi się znacznym podniesieniem temp ciała, czyli jego przegrzaniem. Przegrzanie uruchamia mechanizm termoregulacyjny związany głównie z wydzielaniem potu. Z tych względów należy pamiętać aby chorym poddawanym intensywnym ogólnym zabiegom ciepłoleczniczym podawać wodę i chlorek sodu (sól kuchenna).

W stanie przegrzania ustroju przy podwyższeniu temp o 1^oC przemiana materii ulega wzmożeniu o ok. 3,6%, a czynność serca ulega przyspieszeniu o ok. 20 uderzeń na minutę. Zawartość tlenu we krwi tętniczej maleje, a w żylnej wzrasta. Oddech ulega niewielkiemu przyspieszeniu. Czynność wydzielnicza nerek przy znacznym przegrzaniu ulega zmniejszeniu. Przy przegrzaniu wyst również zmniejszenie napięcia mięśni.

Zabiegi ciepłolecznicze - metody lecznicze, w których wykorzystuje się bodźce cieplne mające zastosowanie w fizykoterapii i balneoterapii.

Łaźnia sucha szafkowa - wykonuje się w specjalnej szafce drewnianej, głowa pacjenta pozostaje na zew. Powietrze ogrzewane jest grzejnikami elektrycznymi do temp 60-80^oC. Czas zabiegu - 15-20 min.

Łaźnia sucha rzymska - służy pomieszczenie, w którym powietrze ogrzewa się do temp 40-60^oC za pomocą piecyków lub grzałek elektr. Drewniane ławy usytuowane schodkowato umożliwiają osobie nagrzewanej dobór właściwej temp powietrza, która zależy od poziomu. W pomieszczeniu znajduje się instalacja z zimną wodą służącą do zmywania twarzy i wykonywania zimnych okładów na okolicę serca.

Sauna jest to zabieg fizykalny stosowany do celów higienicznych i leczniczych. Sauna stanowi szczególny rodzaj kąpieli, w których odgrywają rolę zmiany temp, zmiany wilgotności pow, natężenia pola elektrycznego oraz obniżone cisn parcjalne tlenu.

Sauna odbywa się w tzw komorze sauny, której ściany wyłożone są drewnem i ustawione kaskadowo. Podst urządzeniem zabiegowym jest piec zwany ogniskiem sauny - temp dochodzi do ok. 200^oC.

Metodyka sauny. Zasadniczą cechą sauny jest naprzemienne nagrzewanie i ochładzanie ustroju. W zabiegu tym wyróżniamy 2 fazy: fazę nagrzewania i ochładzania.

Wskazania do stosowania sauny:

-pielęgnacja ciała

-odprężenie

-odpoczynek po intensywnych wysiłkach

-zwiększenie wydolności organizmu

-przewlekłe schorzenia gośćcowe

-choroby zwyrodnieniowe stawów

-nadciśnienie tętnicze

-stany pourazowe narządu ruchu

-niektóre choroby skóry

Przeciwwskazania:

-ostre i przewlekłe choroby zakaźne oraz stwierdzone nosicielstwo

-ostre choroby gorączkowe

-początkowy okres choroby przeziębieniowe

-skłonność do krwawień

-choroby przewlekłe

-padaczka

-ciąża

-zaburzenia wydzielania wew

-choroby ukł krążenia

alkoholizm, narkomania, AIDS

---