Organ stanowiąco-kontrolny w gminie
Na konstrukcję samorządu składają się takie elementy jak podmioty, przedmioty, organizacja i funkcjonowanie. Zgodnie z wielokrotnie nowelizowaną ustawą z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym gminą nazywamy utworzoną z mocy prawa wspólnotę samorządową i odpowiednie terytorium, zatem podmiotami czyli najważniejszymi elementami tej konstrukcji są mieszkańcy gminy. Dalej, przedmiotami będą zadania, jakie gmina ma wykonywać czyli np. gospodarka nieruchomościami, gminne drogi, ulice, mosty
i place, targowiska i szkoły publiczne. Organizacja obejmuje ustawowo określony sposób realizacji zadań a funkcjonowanie to środki nadzoru nad gminą z punktu widzenia legalności czyli przykładowo możliwość uchylenia przez organ nadzoru taki jak regionalna izba obrachunkowa uchwały lub zarządzenia organu gminy sprzecznego z prawem. Działania organu gminy powinny być wynikiem dążenia do realizacji wspólnych interesów i zaspokajania potrzeb mieszkańców.
Obecny kształt polskiego samorządu terytorialnego z trójstopniowym podziałem administracyjnym gmina-powiat-województwo jest wynikiem reformy administracji przeprowadzonej przez rząd Jerzego Buzka. Już na etapie projektu reforma budziła sporo kontrowersji. Obecny kształt jednostek samorządu terytorialnego jest wynikiem pewnego kompromisu, jednak należy zadać pytanie czy jest miejsce na kompromisy w przypadku wspólnoty, która tak jak ma to miejsce w większości państw Europy, powinna być ukształtowaną historycznie więzią społeczną. Mimo licznych konsultacji w obecnym podziale nie ustrzeżono się błędów, spowodowanych wprowadzaniem czterech wielkich reform w krótkim czasie. Część województw otrzymało nazwy mające rodowód historyczny (Wielkopolskie, Małopolskie, Mazowieckie) inne natomiast otrzymały nazwy utworzone na potrzeby reformy. Z jednej strony zadziwia niekonsekwencja
z drugiej strony nie wiadomo jak zostałaby odebrana przez mieszkańców województwa łódzkiego nazwa „województwo sieradzko-łęczyckie”. Część nazw historycznych jest natomiast nieadekwatna do terytorium. I tak miasta powiatowe takie jak Sokołów Podlaski czy Radzyń Podlaski znalazły się odpowiednio
w województwach Mazowieckim i Lubelskim. Kontrowersyjnym pomysłem jest również szczególna pozycja tylko Torunia i Zielonej Góry jako siedzib sejmiku wojewódzkiego. Z pewnością na wyróżnienie zasłużył również Radom
a w szczególności Koszalin, który jako jedyne miast spośród tych z podziału administracyjnego z lat 1950-75, do którego nawiązuje obecnie obowiązujący,
nie został stolicą województwa. Powiat przez wielu został okrzyknięty tworem biurokratycznym, zbędnym i o bliżej nieokreślonych kompetencjach. Jedynie gminy pozostały elementem, który niezaprzeczalnie jest potrzebny, najpewniej dlatego, że im mniejsza grupa społeczna tym silniejsze poczucie przynależności
i identyfikacji z grupą i bardziej trwałe historycznie więzi oraz większa możliwość uczestniczenia mieszkańców w procesie rządzenia.
W gminie sprawowanie władzy przez mieszkańców najpełniej wyraża się poprzez działalność organu stanowiąco-kontrolnego jakim jest rada gminy wyposażona przez ustawodawcę w szerokie kompetencje. W jej skład wchodzą radni, na jej czele stoi przewodniczący. Tworzone są komisje zajmujące się poszczególnymi sferami działań gminy. Kadencja rady trwa 4 lata. W miastach jest ona określana radą miasta.
Istotną cechą działalności rady gminy jest jej dostępność. O ile przeciętny obywatel wie niewiele czy nic o sejmiku województwa o tyle transmisja sesji rady miasta w telewizji lokalnej skupia przed telewizorami wielu mieszkańców.
W powszechnym odbiorze rada gminy to coś bliskiego przeciętnemu obywatelowi -zasiada w niej czyjś sąsiad, kuzyn czy kolega z pracy, samemu też można iść na sesję. Omawiane sprawy są istotne dla każdego -wysokość podatku
od nieruchomości, opłaty od posiadania psów i innych. Obrady rady miasta nie są tak silnie sformalizowane jak np. obrady sejmu i przeciętny mieszkaniec gminy jest w stanie zrozumieć przebieg i stosowaną terminologię. Obywatele mają poczucie, że radni są kimś takim samym jak oni. O ile poseł rzucający obietnice wyborcze bez pokrycia może czuć się w miarę pewnie o tyle radny, który obieca nowy chodnik na osiedlu X musi liczyć się z tym, że mieszkańcy osiedla X będą go zagadywać na ulicy jak się miewa sprawa ich chodnika i na pewno
w najbliższych wyborach będą pamiętać o niesłownym przedstawicielu.
Aby obiektywnie ocenić polski system warto odnieść się do rozwiązań występujących w innych państwach europejskich, wskazując różnice, które
w przyszłości mogą być inspiracją dla zmian w obecnym systemie.
W Austrii odmiennie niż w Polsce burmistrz jest wybierany przez radę gminy a nie w wyborach bezpośrednich. W Polsce zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym liczba radnych waha się od 15 do maksymalnie 45 radnych. W systemie austryjackim liczba radnych zawiera się w przedziale od 7 do 39 radnych. Istotną cechą różnicującą działalność rady gminy w różnych krajach jest skład komisji.
I tak w Austrii mogą być powoływane komisje, których skład odzwierciedla układ polityczny w radzie. Mają one z reguły charakter pomocniczy, ale nie raz mogą podejmować rozstrzygnięcia. Przewodniczącym rady jest burmistrz, który stoi również na czele zarządu gminy, ale i jest odrębnym, jednoosobowym organem.
W Szwajcarii podział administracyjny ma podłoże historyczne, obecny układ 26 kantonów wywodzi się z XVI-wiecznego podziału na 13 kantonów. Ponadto mniejszymi jednostkami podziału terytorialnego jest 2 890 gmin, które pełnią rolę lokalnych władz i organów samorządu. Brak jest organu stanowiącego, silny nacisk kładziony jest na demokrację bezpośrednią. W niektórych gminach przechodzi się na system parlamentarny z parlamentem gminnym liczącym 20 do 100 deputowanych. Obywatele mogą wyrażać swój sprzeciw poprzez skargę mniejszości, co daje im wpływ na rządzenie. Nie mniej niż 1/6 mieszkańców może żądać uchylenia postanowienia zgodnego z prawem a niezgodnego z interesem gminy.
We Francji ludność większości gmin nie przekracza liczby 500 obywateli. W gminach do 100 osób ilość radnych wynosi 9 zatem w procesie rządzenia gminą bezpośrednio bierze udział około 10% mieszkańców. Liczba radnych w dużych miastach może dochodzić maksymalnie do 69 (wyjątki to Paryż, Lyon i Marsylia gdzie liczba ta jest wyższa). Kadencja trwa o dwa lata dłużej niż w Polsce. Gminy francuskie są silnie zróżnicowane, czego przyczyną jest oparcie podziału terytorialnego na rzeczywistych więziach wspólnot lokalnych i zachowanie historycznej ciągłości. Kryterium umieszczenia na spisie wyborców jest miejsce płacenia podatków a nie zamieszkania. Ograniczenie łączenia mandatów ma szerszy zakres niż w Polsce. Sesja zwoływana jest nie rzadziej niż raz na cztery miesiące. Sesje zwołuje organ wykonawczy -mer i jej przewodniczy. Sesje są otwarte, ale mogą być niejawne gdy wrogo nastawiona publiczność wywiera presję. W przypadku równości głosów przeważa głos przewodniczącego jeżeli głosowanie jest jawne. Wszystkim komisjom przewodniczy mer. W składzie komisji mogą być osoby spoza rady. Radni pełnią swój urząd nieodpłatnie, oprócz poniesionych wydatków z nim związanych. Rada gminy stanowi uchwały we wszystkich sprawach objętych kompetencją generalną gminy. Każda uchwała rady gminy musi zostać zatwierdzona przez prefekta.
W Niemczech występują gminy miejskie i wiejskie, o różnej liczebności obywateli. Gminy opierają się na silnych więziach lokalnych, stąd też opór przed próbą ujednolicenia. Organ stanowiązo-kontrolny nosi nazwę rady, zgromadzenia radnych, parlamentu bądź zgromadzenia deputowanych miejskich. Kadencji jest zróżnicowana -trwa od 4 do 6 lat, przy czym w wersji 6-letnie, co 3 lata przeprowadzane są wybory uzupełniające. Różny jest wiek osób uprawnionych do głosowania -w niektórych landach wyborcami są już 16-latkowie. Innym kryterium jest zamieszkanie w gminie, przy czym nie jest wymagane posiadanie obywatelstwa niemieckiego. Podobnie jak w Polsce brak organów rządowych w gminie. Rada gminy może powołać komisje, głównie doradcze, ale
i rozstrzygające. Istnieje możliwość udziału w komisjach fachowców spoza rady.
Konkludując, niezależnie od systemu politycznego w danym państwie organy stanowiąco-kontrolne w gminach posiadają wiele cech wspólnych. Gmina bowiem wydaje się być instytucją możliwie najlepiej dostosowującą się do potrzeb mieszkańców z uwagi na możliwość efektywnego działania na stosunkowo niewielkim i spójnym obszarze.
4