SOCJOLOGIA SZTUKI

Sztuka jest przywołaniem piękna, stwarzaniem wizji, odbiciem warunków życia, jest wyrazem formy i materii, stanem psychicznym, często patologicznym. Sztuka jest wyrazem wiary, uczuć, nerwów, zwątpień i niepewności człowieka, jego miłości, ambicji i potrzeb. Jest ona wyrazicielem idei piękna, której przywołanie i okazanie jest zadaniem artysty, sztuka jest przekazem jego rozumu. Artystą jest więc ten, kto wywołuje i utrwala swe wizje, wiedzę, swe przeżycia i wiarę.

Sztuka zajmuje ważne miejsce wśród objawów życia, przekazuje i utrwala w sposób widoczny zasadnicze wartości, nadaje im własny niezależny sens. Jest ona przekazywaniem, świadomym lub nieświadomym, stanu naszych uczuć. Sztuka jest nieodzowna dla życia cywilizowanego i postępu, zbiorowego i indywidualnego, bez niej człowiek nie byłby człowiekiem. Całe życie ludzkie przepełnione jest dziełami sztuki.

Sztuka ma bierny i czynny związek ze społeczeństwem. Warunki życia, stosunki gospodarcze, ambicje władzy, mity i wiary oddziałują na formę i treść dzieła sztuki. Indywidualność artysty może poprzez dzieło sztuki kształtować stosunki społeczne. Dzieło sztuki może być wyrazem zbiorowej podświadomości.

My jako odbiorcy sztuki mamy świadomość naszej odmienności od twórcy, przyjmujemy pewna perspektywę, która ma nas do twórcy zbliżyć, budujemy własna fikcję. Dzięki temu sztuka nabiera głębokiego sensu i odgrywa tak doniosłą rolę w naszym życiu.

Postaram się przedstawić to zagadnienie na przykładzie obrazu Eugenė Delacroix Koń spłoszony przez błyskawicę .

W akwareli tej malarz pokazuje konia samego pośród burzy, niemal oszalałego ze strachu. Żywa, dramatyczna scena porusza mnie niezwykle ponieważ artysta utrwalił ruch konia niejako jednym tchem, w sposób gwałtowny jak owa walka zwierzęcia z naturą. Obraz odtwarza puls życia, siłę, ruch, duchowe napięcie, to wszystko staje się uchwytne. Widać tu niepokój zwierzęcia. Koń jest zdany na łaskę żywiołu. Wydaje się, że nie przepełnia go odwaga pozwalająca wytrwać i zachować spokój. Konia cechuje jednak wielkość nie tylko fizyczna ale również wielkość wewnętrzna. Walczy on z naturą. Jednak stawanie dęba, opieranie się nieszczęściu, zmaganie się ze śmiercionośnymi siłami, cóż to pomoże. Koń jednocześnie dziki, nieokiełznany i namiętnie idący za głosem instynktu, jest zdany na pastwę sił zagrażających życiu. Obraz ten jest pełen dynamicznego chaosu, obok swego okrucieństwa oszałamia pięknem konia.

Ja jako odbiorca sztuki staram się aby stworzona przeze mnie perspektywa zbliżyła mnie do twórcy, staram się więc zdobyć wiedze o twórcy.

Delacroix znał całą naturę, przedstawił tu zwierzę i pejzaż z równą doskonałością. Zwierzęta, a zwłaszcza konie stały są dominującym motywem w jego malarstwie. Dla Delacroix zwierzę i jego nieposkromiona natura są alegorycznym wyrazem ducha epoki i aktualnych jemu wydarzeń. Osobowość Delacroix rozwijała się w epoce walczącej o odzyskanie dla sztuki bogatego, pełnego namiętności świata uczuć. W swych obrazach przedstawiał on to wszystko, co budzi niepokój epoki, to w czym zawiera się jego istota i znaczenie. Silnym zewnętrznym impulsem dla Delacroix stał się rewolucyjny ruch społeczny i skierował on jego siły twórcze w stronę niedopuszczającą do rezygnacji. Jednak w miarę unicestwiania zdobyczy rewolucyjnych jego stosunek do tych wydarzeń stawał się sceptyczny, nacechowany rezygnacją.

Delacroix urodził się w 1798 roku, a młodość przypadła na pierwsze dziesięciolecia nowego wieku. Wiedział on jak wielka przepaść rozdzieliła w następstwie rewolucyjnych wydarzeń ideały i rzeczywistość oraz jak wyraźnie zaciążyły na społeczeństwie interesy klasowe. Po zwycięstwie rewolucji zaczęły bowiem narastać dążenia restauracyjne, postulaty wolności jednostki, dzięki który dokonała się na początku XIX w. odnowa malarstwa przeniknięta duchem postępu. Nowy nurt w malarstwie był o wiele bardziej przepojony siłą uczucia niż racjonalizmu. Delacroix jako jego przedstawiciel kierował się przeżyciami emocjonalnymi. Tak przeobrażał on w zwierciadle uczuć bezpośrednią rzeczywistość, że stworzone przez niego obrazy poruszają w widzu emocje odpowiadające jego subiektywnemu widzeniu świata. Tłem przeżyć dla Delacroix było bez wątpienia rozczarowanie wywołane zaprzepaszczeniem humanistycznych ideałów rewolucji francuskiej. Jego pokolenie wyrosłe częściowo z liberalnego postępowego mieszczaństwa, zwątpiło we wszystko co nie miało na celu zmiany istniejącej sytuacji, także w dziedzinie sztuki. Delacroix pragnął dowieść swego zaangażowania podejmując tematykę wyzwoleńczą. Swój stosunek do sprawy wyrażał on w sposób symboliczny. Ucieczki od rzeczywistości szukał on w romantycznym spojrzeniu na świat, przeciwstawiając swój subiektywny obraz sytuacji, której nie mógł zaakceptować. Delacroix sam swą postawę wyraził następującymi słowami: Pogrzebałem niegdysiejszego człowieka z jego nadziejami i marzeniami o przyszłości, a nad grobem, w którym wszystko to złożyłem przystaję nie bez wewnętrznego spokoju i w zasadzie obojętny, jak gdyby to nie chodziło o mnie, lecz o kogoś innego. Na skutek rezygnacji i sceptycyzmu oraz zrozumienia rzeczywistości wyciągnął on wniosek, iż głupotą jest, że człowiek rodzi się wolny. Delacroix przestał ufać w wartość własnego ja i jego niezawisłego rozwoju, przestał wierzyć w nastanie nowej ery, którą znamionowałaby całkowita przemiana. Stracił on szacunek dla wielkości i godności człowieka, który stawia czoło swemu losowi, przestało się to bowiem sprawdzać w każdej sytuacji.

Przedstawiany przeze mnie obraz Koń spłoszony przez błyskawicę jest bez wątpienia wyrazem ducha epoki w której żył Delecroix, wyrazem jego rozczarowań i goryczy nie spełnionych nadziei. Jest on przeniknięty drżącym pytaniem o sens życia i walki, uczuciem beznadziejności i osamotnienia. Przecież czasy młodości Delacroix były takie jak pejzaż przedstawiony na tym obrazie, tchnęły fatalizmem i poczuciem zagrożenia. Burza rewolucji przeminęła, coraz bardziej wzmacniała się restauracja. Delacroix widział jak rozwiewają się jego dawne nadzieje. Koń jest tutaj alegorycznym wyrazem człowieka przeciwstawiającego się rzeczywistości. Jest on wzorcem, ideałem, zrodzonym przez powstające społeczeństwo burżuazyjne, który w miarę rozwoju mieszczaństwa skupił w sobie wszystkie elementy mieszczańskiego bytu i hasłem Rewolucji Francuskiej w 1798 roku zaprzeczył klasowemu charakterowi, proklamując wolność, równość i braterstwo wszystkich członków społeczeństwa. Poprzez postawę zwierzęcia Delacroix wyraża tu wewnętrzny niepokój człowieka, niepewną przyszłość, romantyczną tęsknota za poczuciem bezpieczeństwa w spokojnym świecie wobec rzeczywistości rozdartej ostrymi konfliktami. Taka postawa znamionowała lata po rewolucji, która wprawdzie zburzyła, to co stare, lecz nie potrafiła dać w zamian nic doskonalszego. W obrazie tym Delacroix stworzył wizję życia, które w całej swej piękności i dojrzałości polega na sprzecznościach i starciach. Nie uważał on historii za zbiór budujących przykładów bohaterstwa, szlachetności i piękna, dostrzegał ją przede wszystkim jako dynamiczny proces, wieczną a tragiczną walkę człowieka o wyzwolenie i zachowanie własnej godności. W obrazie tym zawarta jest panorama ludzkich myśli i siły uczuć, będąca zwierciadłem stulecia i manifestacją pełnej pasji walki człowieka o samourzeczywistnienie. Jest on wyrazem cierpienia, osamotnienia i zmęczenia ale jednocześnie ciągłej walki.

LITERATURA

1. M.W.Ałpatow; Historia sztuki, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 68

2. K.Estreicher; Historia sztuki w zarysie, PWN, Warszawa-Kraków 82