Teoria badań literackich za granicą. Antologia, red. S. Skwarczyńska, Kraków 1965-1986

• Krystalizacja zasad krytyki romantycznej i przesłanek romantycznej metodologii badań literackich nie dokonała się w sposób nagły. Był to proces sięgający początkiem w wiek XVIII. Krytyka i metodologia romantyczne były wykładnikiem rewolucyjnej ideologii szerokich kręgów społecznych w całej Europie, zrywających się przeciw despotyzmowi w imię ideału wolności jednostki, a przede wszystkim w imię wolności ujarzmionych narodów.

• Romantyczna teoria, rozwijająca się pod napędem patriotyzmu, nabierała swoistego kolorytu na gruncie poszczególnych kultur narodowych. Walka nowych orientacji z dotychczasowym stanem rzeczy równała się walce z filologią i z klasycystyczną krytyką.

• Trzeba było czasu, by mogła wyłonić się w miarę spójna całość umysłowa, której można by było wyprowadzić kryteria oceny literackiej i zasady postępowania badawczego. Powolność tą spowodowała różnorodność poglądów i systemów filozoficznych, z których myśl teoretycznoliteracka korzystała. To nadawało ówczesnej teorii, krytyce literackiej i badaniom literackich piętno filozofii literatury.

STYL W POETYCE ROMANTYCZNEJ

Wynikiem romantycznego buntu i zmian w systemie wartości było także odmienne ujęcie stylu. Styl romantyczny:

• zależy od wyobraźni

• nacechowany jest emocjonalnie

• oddaje zagadkowość świata

• czerpie z twórczości ludowej

• ma wyrażać wnętrze, a nie naśladować rzeczywistość - może więc być niejednolity, niedostosowany do tematu i gatunku

• jest synkretyczny; łączy różne gatunki i dziedziny np. poezję z muzyką i śpiewem

• nie jest jednolity; nie podlega normom lecz wynika z wewnętrznych praw organizujących formę poezji

• nie ma żadnych obowiązujących norm stylistycznych; każdy pisze jak chce, byleby dobrze wyrazić uczucia

Jeśli chodzi o styl myślenia, romantyzm:

• dąży do ujęcia świata w jego totalności, pragnie dotrzeć do nieskończoności

• odwołuje się do wyobraźni i uczucia; cechuje go przy tym subiektywność i idealizm (przewaga idei nad rzeczywistością)

• operuje dialektycznymi antynomiami, by ukazać skomplikowaną strukturę bytu; jedną z podstawowych antynomii tego typu, ujawniającą symbolizm myśli romantycznej, jest przeciwstawienie „wnętrza” i „zewnętrza” (powierzchni i głębi)

Z kolei styl działania człowieka cechuje:

• wiara w czyn zmieniający rzeczywistość

• postawa entuzjazmu i egzaltacji oraz bezkompromisowości

• dla romantyków liczą się wartości absolutne, duchowe, cechuje ich idealizm (dążenie do realizacji idei bez względu na okoliczności)

Styl sztuki romantycznej, dążąc do oddania wyżej wymienionych cech:

• odwołuje się do takich władz jak wyobraźnia i uczucie

• podkreśla wyzwolenie z reguł i kreacjonizm (amorfizm)

• cechuje się zmiennością tonacji, konfliktem estetyk, zainteresowaniem różnorodnością

• wykorzystuje takie kategorie estetyczne jak ironia czy groteska

• do wartości zalicza: wielkość, głębię, wzniosłość, dziwność, malowniczość, uduchowienie

• operuje symbolem i mitem

ROMANTYCZNE POJĘCIE WARTOŚCI LITERACKICH

• Romantyczna hierarchia wartości literackich polega na wyróżnieniu walorów artystycznych (wielkość, głębia, wzniosłość, dziwność, malowniczość, uduchowienie).

• Są one tak ważne, że literatura jest zwolniona z obowiązku odtwarzania obrazu świata.

• W romantyzmie ważniejsza od prawdy zewnętrznej (światowej) jest prawda duchowa (wewnętrzna):

• wymaga ona spontaniczności inwencji i oryginalności środków kreacji

• odrzuca zdolność podziału na to co artystyczne i poznawcze (niekiedy twierdzi, że twórczość artystyczna jest najważniejszą formą poznania, czyli sięgającą absolutu)

• Pisarstwo (działalność artystyczna w ogóle) to twórczość. Dzieło literackie = dzieło sztuki.

• Jest to ujecie romantyczne, które uznaje uzyskanie wartości artystycznych za cel główny w twórczości literackiej, obniża wartość (deprecjonuje) jej zadań poznawczych.

TWÓRCA I TWÓRCZOŚĆ W POETYCE ROMANTYCZNEJ

• Młodzi romantycy pozowali na Byronów i Werterów, marzyli o niezwykłych czynach, pośmiertelnej sławie. Uczucia swoje stylizowali według nieszczęśliwej miłości romantycznych kochanków, gardzili prozą życia codziennego, ulegli wpływom mody z zakresu stroju i uczesania.

• Romantyk roztrząsa problemy metafizyczne, liczy się dla niego uczucie i wiara, intuicja. To indywiduum obcujące z duchami.

• Romantyk wierzy, że Bóg ingeruje w życie człowieka, losy świata. Najważniejsze są dla niego wyobraźnia i uczucia.

• Ideałem epoki jest:

• poeta-wieszcz, mający natchnienie od samego Boga

• bohater-samotnik, dla którego najwyższą wartością jest umrzeć za ojczyznę

• Poeta (wieszcz, duchowy przewodnik narodu) sam ustanawia granice swej sztuki.

• Jednym z ważnych problemów literatury romantyzmu jest kwestia przeszłości i przyszłości. Romantyk wyznaje kult ruin i pamiątek przeszłości. Buntuje się wobec teraźniejszości, dąży do radykalnego przeobrażenia świata nawet przez krwawą rewolucję.

• Romantyków pociąga świat tajemniczy, szukają drogi do zaświatów.

• Jednostka poza i przed społeczeństwem; cechuje ją indywidualizm, egotyzm, skłócenie z otoczeniem, często konflikt z istniejącymi normami społecznymi, ucieczka w marzenia.

1