Terminologia niepełnosprawności rozwijała się wraz z rozwojem społecznym i medycyny. Niepełnosprawność uważana była za problem medyczny (rehabilitacja).

Koniec lat 70 XX w - porządkowanie kwestii dotyczących definicji niepełnosprawności.

Obecnie postrzegana jest w sposób kompleksowy, holistyczny, obejmujący ograniczenia:

• biologiczne,

• osobowe,

• środowiskowe.

Wyróżnić można wiele współistniejących ścierających koncepcji. Najważniejsze to: biologiczna, społeczna i biopsychospołeczna.

KONCEPCJA BIOLOGICZNA (MEDYCZNA) 1980

• Opisana w Międzynarodowej Klasyfikacji Uszkodzeń Niepełnosprawności i Upośledzeń ogłoszonej przez WHO w 1980

• W świetle tej koncepcji określona wada wrodzona, choroba lub uraz jest przyczyną uszkodzonych narządów organizmu, co powoduje ograniczoną sprawność ich funkcjonowania czyli niepełnosprawność funkcjonalną.

• Uszkodzenie i niepełnosprawność jest przyczyną niekorzystnej sytuacji społecznej tzn. odczuwania przez nią utrudnienia, ograniczenia lub uniemożliwienia funkcjonowania.

ZARZUTY:

• Akcentowanie uszkodzenia jako źródła wszelkich trudności, ograniczeń oraz problemów osób niepełnosprawnych. Zatem niepełnosprawność jest rozumiana jako osobista tragedia.

W procesie rehabilitacji akcentuje się rolę uszkodzenia, które wymaga interwencji medycznej. Zakłada się, że rehabilitacja medyczna ma zasadnicze znaczenie dla usunięcia lub osłabienia problemów niepełnosprawnych. Jest jedyną pomocną i konieczną metodą.

• W koncepcji tej podkreśla się, że to właśnie osoba niepełnosprawna musi ponieść wszelki trud rehabilitacji, dostosowania się do zaistniałej sytuacji. Służba zdrowia jedynie „naprawia”.

• W koncepcji tej pomija się również konieczność dostosowania środowiska społecznego i fizycznego do potrzeb osób niepełnosprawnych.

KONCEPCJA SPOŁECZNA (ŚRODOWISKOWA) 1994

• W świetle tej koncepcji niepełnosprawność rozumiana jest jako efekt relacji między człowiekiem z niepełnosprawnością a nieprzystosowanym fizycznym środowiskiem i negatywnymi stereotypowymi przekonaniami.

• O modelu tym mówimy, gdy uznamy, że niepełnosprawność powstaje wskutek ograniczeń doświadczanych przez osoby nią dotknięte (np. komunikacja miejska, architektura, rozwiązania na rynku pracy).

• Zaletą tej koncepcji jest zobiektywizowanie procedur orzekania o niepełnosprawności i uwypuklenie różnego rodzaju barier społecznych.

• W koncepcji tej widoczna jest zmiana w rozumieniu i wyjaśnianiu przyczyn niepełnosprawności. Nie szuka się jej w jednostce, lecz wskazuje na ograniczające środowisko i bariery:

1. architektoniczne,

2. społeczne,

3. prawne,

4. ekonomiczne.

• Społeczna koncepcja zakłada, że rozwiązanie problemów osób niepełnosprawnych wymaga akcji społecznych prowadzonych w celu likwidacji barier i zmiany nastawienia osób sprawnych do niepełnosprawnych, tak aby wyeliminować wszystko, co może uniesprawnić osobę. Dzięki tej koncepcji zaczęto rozpoznawać nowe rodzaje niepełnosprawności.

• Pojawiły się nowe rozwiązania m.in. idea integracji i współodpowiedzialności.
  Zwrócono również uwagę na to, że niedoceniany jest aspekt rehabilitacyjny. Wynikało to głównie z faktu, że MKUNiU stworzono głównie po to, aby zobiektywizować system przyznawania świadczeń socjalnych, rentowych.

• W tym systemie praktyka rehabilitacyjna została odsunięta na margines i nie mógł on spełnić wymagań społecznych.
  W procesie rehabilitacji to przede wszystkim środowisko wymaga naprawy (likwidacja barier) i to społeczeństwo ponosi odpowiedzialność za osobę niepełnosprawną.
  Potrzebne było zatem udoskonalenie systemu, aby mógł on pełnić rolę uniwersalnych standardów rehabilitacyjnych, dostosowanych do osób z różnymi stopniami, rodzajem niepełnosprawności.

KONCEPCJA BIOPSYCHOSPOŁECZNA 2001

• Została przedstawiona w Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania Niepełnosprawności i Zdrowia (ICF) i opiera się na trzech założeniach:

1. Człowiek jest istotą biologiczną (stanowi ją organizm o określonej strukturze i wypełniający określone funkcje),

2. Człowiek jest osobą (wypełnia określone czynności i zadania życiowe),

3. Człowiek jest członkiem określonej grupy społecznej, do której przynależy i w której uczestniczy.

• Istnieją trzy poziomy funkcjonowania człowieka:

1. biologiczny,

2. osobowy,

3. społeczny.

• Istotą niepełnosprawności jest odchylenie od normalnego poziomu funkcjonowania na każdym z tych wymiarów, lub na niektórych z nich.

• W świetle tej koncepcji rehabilitacja jest złożonym, dynamicznym procesem, który obejmuje działania wobec jednostki i grupy społecznej.

• Osoba niepełnosprawna jest podmiotem a nie przedmiotem rehabilitacji.

• Pojawia się określenie pomocy osobie niepełnosprawnej. Pomoc ta może mieć charakter osobowy, techniczny (aparatura medyczna)

• W koncepcji tej wprowadzone są tzw. czynniki kontekstowe, na które składają się czynniki środowiskowe i indywidualne.

1. Czynniki środowiskowe
   System rehabilitacji, edukacji i pomocy osobom niepełnosprawnym. Są to również wszelkie cechy środowiska w którym człowiek żyje.
   Mogą być to czynniki, które ułatwiają lub ograniczają funkcjonowanie w życiu codziennym i społecznym.

2. Czynniki indywidualne
   Płeć, wiek, wykształcenie, status społeczny, obciążenia genetyczne, strategie radzenia sobie ze stresem, styl życia, doświadczenia.