TOKSYKOLOGIA

Kwas siarkowy, solny i azotowy

budowa, właściwości, objawy zatruć,

dawki toksyczne i śmiertelne,

sposób ratowania osób poszkodowanych.

A. Kwas siarkowy (H2SO4 ):

• kwas nieorganiczny

• jeden z najmocniejszych kwasów

• kwas tlenowy siarki

• produkty rozkładu termicznego (SOX) są toksyczne i drażniące

1. właściwości:

• bezbarwna, przeźroczysta ciecz o konsystencji oleistej

• ostry, duszący zapach

• substancja żrąca

• z wodą miesza się w każdym stosunku wydzielając przy tym duże ilości ciepła

• powyżej temp. 50' tworzy tritlenek siarki, który z parą wodną tworzy białą mgłę

- niszczy białko

- czernieje pozostawiony na powietrzu

2. występowanie i osoby narażone:

• pracownicy zakładów chemicznych

• osoby zatrudnione przy ładowaniu akumulatorów (H i H2SO4)

• produkcja papieru

• może być wykorzystywany do produkcji narkotyków

• wyroby barwników

• włókien sztucznych

• środków wybuchowych

• nawozy sztuczne

3. skutki kontaktu z substancją:

• przez powłoki skórne:

- ból, łzawienie oczu, oparzenia spojówki, rogówki

- silnie drażniący i żrący dla wszystkich tkanek

- ciężkie oparzenia skóry bez natychmiastowej reakcji zmycia substancji powoduje powstanie głębokich trudno gojących się ran

- oprócz oparzeń chemicznych stężony kwas powoduje również oparzenia termiczne (reakcja egzotermiczna z wilgotną skórą)

• drogą oddechową:

- ból gardła, kaszel

- odruchowe spłycenie i przyspieszenie oddechu, tachykardia

- duszności, skurcz głośni (możliwa śmierć)

- obrzęki krtani i płuc, skurcz oskrzeli

- choroby błon śluzowych dróg oddechowych i jamy ustnej

- niskie stężenie kwasu w powietrzu powoduje podrażnienia wywołując kaszel, kichanie oraz obfite wydzielanie śluzu, mogą powstać nadżerki na błonie śluzowej nosa

- duże stężenie- ostre stany zapalne błon śluzowych i obrzęk płuc lub odoskrzelowe zapalenie płuc

• drogą pokarmową:

- oparzenia jamy ustnej, gardła, przełyku

- zabarwienie oparzonej błony śluzowej na czarny kolor

- bóle w jamie ustnej i gardle

- zaburzenia połykania

- bóle w nadbrzuszu

- wymioty (krwawe)

- biegunka (krwawa)

- niepokój

- tachykardia

- spadek ciśnienia tętniczego

- wstrząs

- kwasica metaboliczna

- hemoliza

- ostra niewydolność nerek

- zwężenia przełyku

- perforacja przełyku- zapalenie chemiczne śródpiersia

- zwężenie żołądka i jelita cienkiego

- perforacja żołądka- chemiczne zapalenie otrzewnej

- krwotok z układu pokarmowego

4. dawki toksyczne i śmiertelne:

• próg wyczuwalności zapachu- 1mg/m3

• LD50 (szczur, doustnie)- 2140 mg/kg

• LC50 (szczur, inhalacja)- 510 mg/m3 (2h)

• DL (doustnie)- 6-8 g

• NDS- 1mg/m3

• NDSCh- 3mg/m3

• Substancja nie jest umieszczona w wykazie substancji i preparatów preparatów działaniu rakotwórczym lub mutagennym

5. czynności ratownicze:

• po kontakcie z oczami-

• płukać oczy co najmniej 15 min dużą ilością chłodnej wody, najlepiej bieżącej (unikać silnego strumienia wody ze względu na ryzyko mechanicznego uszkodzenia rogówki)

• po kontakcie ze skórą-

• zdjąć odzież,

• umyć skórę dużą ilością letniej wody (najlepiej bieżącej),

• nie stosować mydła,

• nie zobojętniać,

• założyć jałowy opatrunek

• po spożyciu-

• nie wywoływać wymiotów,

• podać do wypicia białko jaj kurzych, ewentualnie mleko, poza tym nie podawać niczego doustnie

• po narażeniu drogą oddechową-

• wynieść zatrutego miejsca narażenia,

• zapewnić bezruch w pozycji półleżącej lub siedzącej (wysiłek fizyczny może wywołać obrzęk płuc),

• chronić przed utratą ciepła, w razie duszności podawać tlen (przez maskę),

• jeżeli wystąpiła chrypka, świszczący oddech, niemożność mówienia, uczucie duszenia się- do wdychania Atrovent z kapsułki

B. Kwas solny (HCl):

• 
  najsilniejsze stężenie jakie można osiągnąć to 37%

• nieorganiczny związek chemiczny

• kwas beztlenowy

1. właściwości:

• stężony kwas (39%) dymi się w powietrzu

• znacznie silniejszy od kwasu siarkowego czy azotowego

• nie ma właściwości utleniających, jego działaniu ulegają m.in. tkaniny, papier i skóra

• wodny kwas jest bezbarwny

• bezbarwny duszący gaz

• dobrze rozpuszczalny w wodzie

2. występowanie i osoby narażone:

• wykorzystywany do oczyszczania powierzchni metali

• z kwasem azotowym tworzy wodę królewską do roztwarzania metali szlachetnych

• może być wykorzystywany do produkcji narkotyków

• działa żrąco na błony śluzowe dróg oddechowych, spojówek i skórę

- w dużych stężeniach wywołuje zmiany zapalne i martwice dróg oddechowych kończące się obrzękiem płuc i zgonem

• małe stężenia w czasie długotrwałego narażenia powodują przewlekły nieżyt dróg oddechowych, owrzodzenie błony śluzowej nosa nawet z perforacją przegrody nosowej

3. skutki kontaktu z substancją:

• przez drogę pokarmową

• białe naloty na oparzonej błonie śluzowej

• bóle w jamie ustnej i gardle

• zaburzenia połykania

• bóle w nadbrzuszu

• wymioty (krwawe)

• biegunka (krwawa)

• niepokój

• tachykardia

• spadek ciśnienia tętniczego

• wstrząs

• kwasica metaboliczna

• hemoliza

• ostra niewydolność nerek

• krwawienie z przewodu pokarmowego

• zapaść krążeniowa

• przez drogę inhalacyjną:

• piekący ból błony śluzowej nosa, gardła

• kaszel

• sztywność mięśniowa- skurcz głośni, obrzęk krtani i płuc

• śpiączka z pogłębionym oddechem

- objawy uszkodzenia mózgu

• przez powłoki skórne:

• ból oczu, łzawienie- oparzenia powiek, spojówek, rogówki powodujący utratę wzroku

• zaczerwienienie spojówek

• uszkodzenia skóry w postaci trudno gojących się owrzodzeń, rany bliznowate

• przewlekłe zatrucie:

• uszkodzenie szkliwa zębów

• zapalenie spojówek

• przewlekłe zapalenie oskrzeli

• zapalenie skóry

4. dawki toksyczne i śmiertelne:

• próg wyczuwalności zapachu- 1,5- 53 mg/m3

• LC50 (szczur, inhalacja)- 7146 mg/m3 (30min)

• LD50 (królik, doustnie)- 900 mg/kg (wodny roztwór HCL)

- NDS- 5 mg/ m3

- NDSCh- 10 mg/ m3

- DL- 1,5- 2 mg/dm3 (30 min)

• DL- 15 g doustnie

5. czynności ratunkowe:

• kontakt z oczami:

• obficie spłukać chłodną wodą co najmniej 15 minut

• w każdym przypadku skażenia oczu konieczna pilna pomoc okulistyczna

• kontakt ze skórą:

• zdjąć skażoną odzież

• obficie spłukać skórę letnią bieżącą wodą

• nie stosować środków alkalizujących

• założyć jałowy opatrunek

• po spożyciu:

• nie wywoływać wymiotów

• podać do picia białka jaj kurzych albo mleko, nic innego

• po narażeniu drogą oddechową:

• wynieść zatrutego miejsca narażenia,

• zapewnić bezruch w pozycji półleżącej lub siedzącej (wysiłek fizyczny może wywołać obrzęk płuc),

• chronić przed utratą ciepła, w razie duszności podawać tlen (przez maskę),

• jeżeli wystąpiła chrypka, świszczący oddech, niemożność mówienia, uczucie duszenia się- do wdychania Atrovent z kapsułki

C. kwas azotowy (HNO3):

1.właściwości:

• bezbarwna ciecz

• żółknie podczas przechowywania

• ostry zapach

• z wodą miesza się w sposób nieograniczony z wydzieleniem ciepła

• czysty rozpuszcza się w eterze etylowym

• rozkłada się w alkoholu etylowym

• stężony kwas azotowy się dymi

• silny utleniacz nawet metali

• wchodzi w skład wody królewskiej roztwarzającej prawie wszystkie metale

2. zastosowanie i występowanie:

- otrzymuje się z niego m.in. estry (nitrogliceryna) oraz związki nitrowe (trinitrotoluen)

• wybuchowy rozkład

- w przemyśle farmaceutycznym

- do oczyszczania powierzchni metali

• składnik paliw rakietowych

3. skutki kontaktu z substancją:

• przez układ pokarmowy:

- żółty nalot na oparzonej błonie śluzowej

- bóle w jamie ustnej i gardle

- zaburzenia połykania

- bóle w nadbrzuszu

- wymioty (krwawe)

- biegunka (krwawa)

- niepokój

- tachykardia

- spadek ciśnienia tętniczego

- wstrząs

- kwasica metaboliczna

- hemoliza

- ostra niewydolność nerek

• przez powłoki skórne:

• przekrwienie spojówek

• ból i łzawienie oczu

• skażenie skóry powoduje oparzenia z martwicą koagulacyjną

• rozległe oparzenia mogą powodować wstrząs, hemolizę erytrocytów, uszkodzenie nerek i zgon

• przez drogi oddechowe:

• drażni drogi oddechowe wywołując kaszel

• pieczenie gardła

• uczucie duszności (skurcz głośni, obrzęk krtani, skurcz oskrzeli)

• krwioplucie

• po okresie utajenia (48 godz.) może wystąpić toksyczny obrzęk płuc

• następstwem może być zapalenie płuc lub oskrzeli

• objawy zatrucia przewlekłego:

• zapalenie spojówek

• przewlekłe zapalenie oskrzeli

• podrażnienie skóry

• zapalenie skóry

4. dawki toksyczne i śmiertelne:

• NDS- 10 mg/ m3

• DL - 6-8 g doustnie

5. czynności ratunkowe:

• po kontakcie z oczami-

• płukać oczy co najmniej 15 min dużą ilością chłodnej wody, najlepiej bieżącej (unikać silnego strumienia wody ze względu na ryzyko mechanicznego uszkodzenia rogówki)

• po spożyciu-

• nie wywoływać wymiotów,

• podać do wypicia białko jaj kurzych, ewentualnie mleko, poza tym nie podawać niczego doustnie

• po narażeniu drogą oddechową-

• wynieść zatrutego miejsca narażenia,

• zapewnić bezruch w pozycji półleżącej lub siedzącej (wysiłek fizyczny może wywołać obrzęk płuc),

• chronić przed utratą ciepła, w razie duszności podawać tlen (przez maskę),

• jeżeli wystąpiła chrypka, świszczący oddech, niemożność mówienia, uczucie duszenia się- do wdychania Atrovent z kapsułki

• po kontakcie z powłokami skórnymi:

• zdjąć odzież

• umyć skórę dużą ilością chłodnej wody(najlepiej bieżącą)

• nie zobojętniać

• założyć jałowy opatrunek

• należy uwzględnić ryzyko zatrucia inhalacyjnego, jeżeli poszkodowany był narażony na stężony kwas azotowy i pamiętać o możliwości wystąpienia opóźnionego obrzęku płuc

Literatura:

1. Leksykon ostrych zatruć J. Szajewski, R. Feldman, M. Glińska- Serwin, Warszawa wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2000, ISBN 83-200-2341-6

2. Toksykologia współczesna pod red. W. Seńczuka, wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2005,2006, wyd. I, ISDN 83-200-3445-0

3. Toksykologia kliniczna pod red. prof. dra hab. med. T. Bogdanka, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1988, ISDN 83-200-1326-7

4. Internet- www.chempur.pl

6