Etyka zawodu socjologa - dr M. Matusiak

Co to jest praca?

1. Podstawowa aktywność człowieka...

2. Praca historycznie:

• Mitologia - praca była prometejskim darem dla ludzi i jednocześnie źródłem zaspokojenia potrzeb i rozwoju człowieka

• Przekazy biblijne - praca jako środek odkupienia grzechu pierworodnego, walka o przetrwanie i przymus

• Protestantyzm - praca to wartość sama w sobie, droga do zbawienia, źródło uszlachetniania człowieka

• Epoka feudalna - praca dla prostaków, była skutkiem grzechu oraz piętnem i przysługiwała jedynie niskim warstwom społecznym, dla wyższych warstw była upokorzeniem

• Oświecenie - zaczęto traktować jako powinność każdego człowieka, nadającą sens ludzkiemu życiu i jako miarę wartości człowieka

• Rozwój kapitalizmu - narastanie ilości zawodów; postrzegano pozycję społeczną przez pryzmat wykonywanej pracy, zawodu od tej pory pozycja jednostki w społeczeństwie nie była dziedziczona, jak np. W epoce agrarnej, a stała się pozycją zdobywaną

• Obecnie - zanikanie zawodów i specjalności typowych dla epoki przemysłowej, zaczynają w strukturach rynków pracy dominować zawody związane z szeroko rozumianymi usługami, oprócz zaspokojenia potrzeb podstawowych coraz częściej traktowana jako droga do samorealizacji, czasem rozrywka, która bardziej bawi niż męczy.

3. Nastawienia do pracy (religia, tradycja, system społeczno - gospodarczy, cechy demograficzne, mentalne i indywidualne - pochodzenie społeczne, poziom wykształcenia, wiek, płeć, doświadczenie zawodowe)

• Punitywne - człowiek postrzega pracę jako przymus i coś narzuconego z góry (państwo, społeczeństwo, władza) traktuje jako niezgodną z własną wolą, smutna powinność, która jest efektem przemocy fizycznej, moralnej lub ekonomicznej (częściej wśród wykonujących proste prace fizyczne i o stosunkowo niskim wykształceniu)

• Instrumentalne - jest jedynie źródłem dochodu, zapewnia egzystencję, źródło zaspokojenia potrzeb (najczęściej u ludzi gorzej wykształconych)

• Autoteliczne - jest celem samym w sobie, zapewnia ciągły rozwój, służy wartościom wyższym i przyczynia się do rozwoju społeczeństwa, samorealizacji w pracy zawodowej połączona z poczuciem własnej wartości w pracy.

Moralność ogólnospołeczna, a systemy moralności zawodowej.

• Ogólny wymiar wartości, zasad, ideałów moralnych odniesiony do działalności zawodowej

• Moralność ogólnospołeczna podstawą każdego systemu etyki zawodu - konkretyzacja zasad w kodeksie w odniesieniu do ról zawodowych.

• Kodeksy zawierają hierarchie wartości i zalecane kryteria rozstrzygnięć moralnych związanych z pracą zawodową, kompatybilne z regulacjami prawnymi.

Co to jest i po co kodeks?

• Codex (łac.) Spis, lista, wykaz

• Kodeksy funkcjonujące w świadomości i tradycji przekazywane ustnie, kodeks w postaci spisanych sformalizowanych dokumentów

• Krytyka - generowanie postaw kodeksowych, brak autonomii moralnej, uleganie dyspozycjom zewnętrznym, tchórzostwo moralne, mechaniczne stosowanie się do narzuconych zasad

• Zwolennicy - pozytywna rola wychowawcza i informacyjna wobec wykonywanych ról zawodowych i ich adresatów (uzupełnienie norm powszechnych)

Kodyfikacje problemów etyki zawodu

• Starożytne kodeksy przekazywane ustnie

• Średniowiecze - kodeksy cechowe żądały wydalenia z miast niecechowych „partaczy” (cech dbał żeby majstrów się nie mnożyło, ale i nie ubywało)

• Współcześnie bardzo popularne - 80% firm USA, 30% w Europie (kierownicze stanowiska - ethical oficer)

Polska socjologia

• Lata 80 - prace nad Kartą Etyczną Socjologa - bez skutku

• Lata 90 - PTS wydało polską edycję Kodeksu Europejskiego Stowarzyszenia Badaczy Opinii i Rynku (ESOMAR) i polski przekład Kodeksu Etycznego Amerykańskiego Stowarzyszenia Socjologicznego (ASA)

• Publikacje - wyraźniej określiły etyczne standardy - badań społecznych, dyskusje w środowisku, wprowadziły dokształcenia.

Etyka zawodowa, profesjonalna

• Węższe znaczenie - etyka pewnych grup zawodowych czy korporacji służących dobrom publicznym najwyższego rzędu.

• Szersze - np. Etyka zawodowa - etyka biznesu, rzemiosła, służby publicznej

Powstanie grupy zawodowej:

• Średniowiecze (miasta) - korporacje zawodowe przymusowe, rzemieślnicy - cechy, kupcy - bractwa kupieckie, wsie i mniejsze miasta - niezrzeszeni. Kontrola społeczna, porządek, bezpieczeństwo obywateli, warunki przynależności, zasady cechowej równości, ale podporządkowane i realizacji interesów mistrzów.

• Czasy nowożytne - cechy funkcjonowały podobnie jak wcześniej + statuty zawierające przepisy dotyczące higieny i moralności (dni mycia w łaźni, surowy zakaz korzystania z domów publicznych, mistrz musiał się ożenić, w przypadku złego prowadzenia się żony mógł być usunięty z cechu)

• Czas rozbiorów i międzywojnia - nowe profesje - cele ekonomiczne fabryki i fabrykanci, etos zawodowy właścicieli banków i fabryk oparty na pracowitości warunkującej sukces, nowa moralność burżua oparta na dobru przedsiębiorstwa.

• XX w totalitaryzmów - nie obfitował w kodeksy moralne - anonimowość/ kombinatoryka

• Obecnie - powrót do moralności sprzed II Wojny Światowej.

Etyka zawodowa - definicja - Zbiór norm moralnych określających postępowanie przedstawicieli zawodu. Przybiera często formę kodeksu etycznego danego zawodu, opisującego akceptowany społecznie ideał. Przyczyną tworzenia jest przepis prawny lub inicjatywa własna - narzędzie rozliczenia pracowników.

Funkcje kodeksów:!!!

1. Normowanie zachowania członków korporacji

2. Dostarczanie kryteriów oceny, co do poprawności postępowania członków.

Warunki „uczciwej” kodyfikacji:

1. Kodeks musi normować a nie apelować - kodyfikacja musi zawierać normy, które maja być przestrzegane.

2. Kodeks musi stawiać na pierwszym miejscu interes publiczny - ma służyć społeczeństwu.

3. Kodyfikacja nie ma zawierać norm powtarzających powszechnie obowiązujące normy - ma wnosić coś nowego, być rzeczowy - regulacje, które trudno znaleźć w zasadach powszechnie obowiązujących.

Teoria: - Typy definicji zawodu:

1. Problemowe (socjologia, psychologia) uwarunkowania kulturowe społeczeństwa, w którym zawód funkcjonuje, niezdefiniowany jednoznacznie, podstawowe aspekty:

• Technologiczny - operacje manualne i umysłowe niezbędne do jego wykonywania

• Ekonomiczny - wielkość uzyskiwanego dochodu

• Społeczny - miejsce w strukturze społecznej

Zawód to czynności jednostki decydujące o miejscu w strukturze społecznej

2. Projektujące - wynikające z konieczności sformułowania definicji zawodu, która pozwala na sklasyfikowanie wszystkich zatrudnionych w danym społeczeństwie

Zawód to nazwa charakteryzująca działalność gospodarczą wykonywaną zbiorowo w zorganizowanych instytucjach lub jako czynności jednostek. Znajduje wyraz w podziałach wg działów lub gałęzi gosp.

3. Porządkujące i hierarchizujące

• Maja postać skal, w których poszczególne miejsca się różnią

• Pozwalające stwierdzić, które w hierarchii społecznego uznania położone są wyżej (np. Wg rodzaju czynności - fizyczne i umysłowe; wg wymaganych kwalifikacji - wykształcenie i umiejętności)

• Klasyfikacja opisowa (bez ocen) lub hierarchizująca (na mniej lub bardziej cenione społ.)

Zawód (Szczepański) - System czynności:

• Wewnętrznie spójny oparty na wiedzy i umiejętnościach stanowiący podstawę powstawania określonej wartości (przedmiot, usługa) zaspokajającej dane potrzeby społeczne

• Systematycznie lub trwale wykonywany przez pracownika

• Stanowiący podstawę ekonomicznego bytu pracownika i jego rodziny

• Związany z prestiżem i pozycją społeczną pracownika

Miejsce zawodu w świadomości społecznej - przedstawiciele zawodu są bardzo zróżnicowani - specyfika, wykształcenie, sytuacja materialna, zainteresowania, konsumpcja, rola i pozycja w społeczeństwie.

Zawód to wyznacznik:

1. Obiektywnego położenia jednostek i grup - sytuacja materialna, ruchliwość, zespół praw i obowiązków.

2. Subiektywnej oceny położenia jednostek w hierarchii społecznej - z jednej strony zróżnicowanie obiektywne, z drugiej - proces wartościowania (władza, wykształcenie, prestiż, atrakcyjność zawodu)

Zmiany prestiżu zawodów:

• Lata 60 - zawody awansujące - górnik, murarz, rolnik, tokarz, robotnik budowlany; zawody tracące- rzemieślnicy, duchowni, kadra oficerska, pracownicy umysłowi; zawody stabilne - lekarz, sędzia, pracownik naukowy (ustrój społeczno - gospodarczy i ideologia - industrializacja praca fizyczna, laicyzacja)

• Lata 00 - zawody tracące - wcześniej zawody awansujące - informatyk, makler, ochroniarz - nowe, których pojawienie wynika ze zmiany (stereotyp, atrakcyjność zawodu)

Sprzeczność w funkcjonowaniu modelu zawodowego

1. Między funkcjonującymi, a chcącymi wejść do zawodu - zawody hermetyczne (adwokaci, aktorzy, sędziowie) + skomplikowana procedura akcesyjna (egzaminy, składki)

2. W obrębie zawodu - walka o stanowiska wykorzystywanie podwładnych, ruchliwość zawodowa.

3. Między wykonującymi zawody a usługobiorcami - dotyczą relacji np. Lekarz - pacjent, nauczyciel - uczeń

4. Między zawodami - bliski kontakt zawodów (lekarz - pielęgniarka), brak kontaktu - jedne zawody dążą do uzyskania przywilejów kosztem innych

5. Między zawodami dążącymi do zachowania statusu „quo” a zawodami dążącymi do zmiany istniejącej sytuacji społecznej (ksiądz - genetyk)

Ograniczenia dostępu do zawodu:

1. Płeć - uprzywilejowana pozycja mężczyzn

2. Wiek i staż pracy

3. Kwalifikacje - często one, a nie sam zawód wyznaczają pozycję jednostki w zakładzie pracy

4. Prestiż - osobisty (ocena indywidualnych cech jednostki znanej oceniającemu) funkcjonalny (ocena pozycji w hierarchii firmy) pozycyjny (ocena generalna biorąca za podstawę większą zbiorowość)

Etyka społeczności zawodowej - etyka zawodowa - normy i oceny moralne związane z wykonywaniem określonej pracy zawodowej, które w danej społeczności zawodowej uznawane są za obowiązujące, choć nie zawsze posiadają postać skodyfikowaną.

Normy etyczne dotyczą:

1. Stosunku człowieka do wykonywanego zawodu jakości wykonywanej pracy, kwalifikacji merytorycznych, dyscypliny pracy, efektywności pracy

2. Stosunków w obrębie określonego zawodu, które maja kształtować zawodową solidarność, potrzebę wzajemnej pomocy, etos służby publicznej ( w zawodzie służących społ. Jako całości)

Zadania etyki zawodowej:

1. Wpływanie na stosunki międzyludzkie

• Uwrażliwienie człowieka na moralne aspekty wykonywanej pracy (honor, godność zaw.)

• Regulowanie stosunków między ludźmi wykonującymi dany zawód (wzajemna pomoc, solidarność) wpływanie na identyfikację zawodową człowieka

2. Kształtowanie oczekiwań względem pracowników:

• Wymaganie kompetencji zawodowych

• Postępowanie zgodnie z normami obowiązującymi w zawodzie

Społeczność zawodowa - zespół ludzi mających wspólne prawa i obowiązki wytwarzających określone dobra (materialne lub duchowe) dla zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Aspekty funkcjonowania społeczności zawodowej:

• Wewnętrzny - wspólnota elementów (branża, firma) solidarnych ze względu na interes zawodowy jednocześnie zróżnicowany na interes własny członków grupy

• Zewnętrzny - element społeczeństwa, którego interesów broni państwo.

Prawa: samodzielność, odrębność, autonomia.

Obowiązki: kontrola społeczna zawodu, solidarność.

Etyka i polityka w badaniach społecznych - powszechnie przyjęte w grupie naukowców normy określające, co w działalności badawczej jest dopuszczalne, a co nie jest dopuszczalne (praktyka ≠ teoria)

Dobrowolne uczestnictwo:

• Ingerencja w życie badanych, działania, których respondent się nie domagał, a wymagają nakładu sił i energii, zaburzenie normalnego planu dnia

• Oczekiwanie ujawnienia osobistych informacji (obcemu, lekarz - uzasadniony badacz?)

• Eksperymenty (medyczne - więźniowie, społeczne - studenci) oczekiwanie na nagrody

• Zasada dobrowolności - konflikt interesów badacza i badanego

• Badacz często nie może ujawnić, że prowadzi badania (terenowe, obserwacje)

• Zasada dobrowolności oraz zasada nieuszkodzenia → zasada świadomej zgody (pełna świadomość zagrożeń, informacje o badaniach) - eksperymenty medyczne, zamieszki uliczne.

Nie krzywdzenie badanych:

• Zakaz ujawniana informacji mogących wywołać kłopotliwe sytuacje, problemy rodzinne, towarzyskie, zawodowe itp.

• Ochrona badanych przed szkodami psychicznymi - przy ujawnianiu dewiacyjnych zachowań, niepopularnych poglądów, krępujących informacji (niskie dochody) - poważne naukowe uzasadnienie decyzji o pytaniu a takie kwestie.

• Ochrona przed cierpieniem (retrospekcja dotycząca własnej moralności i przeszłości) także uznanie wielokrotnego dopytywania

• Analiza i publikowanie badań, - mimo, że anonimowe może wyrządzić szkody psychiczne (np. Zachwianie wiary w siebie). Kiedy badany przeczyta opracowanie - ateista, bigot, nacjonalista, proboszcz + parafianie.

Anonimowość i poufność.

Dwie mylone techniki mające na celu zabezpieczenie interesów i dóbr osób badanych, czyli ochronę tożsamości.

Anonimowość - osoby zapoznające się z wynikami, a także badanie przeprowadzające nie mają możliwości identyfikacji autorów poszczególnych wypowiedzi (ankieta pocztowa, jeśli nie wprowadzono wcześniej numerów identyfikacyjnych) badanie narkomanii np. Na uczelni

Poufność - badacz może zidentyfikować autora wypowiedzi, ale jednoznacznie obiecuje tej informacji nie ujawniać - poinformowanie badanych niezbędnych.

Kłopoty z poufnością - policja, sąd inne instytucje. Niszczenie danych osobowych, kiedy tylko przestaną być potrzebne.

Oszukiwanie badanych:

• Ukrywanie tożsamości badacza, charakteru badań, zleceniodawcy np. Pomoc społeczna

• Eksperymenty psychologiczno - społeczne - eksperyment Ascha - konformizm

A b c x

• Wprowadzanie badanych w błąd czasami konieczne dla powodzenia eksperymentu, cele po badaniu

• Debrifing - wyjaśnienie badanemu, o co chodziło w eksperymencie

Czynniki nasilające / osłabiające konformizm

• Jednoznaczność sytuacji podlegającej ocenie

• Jednomyślność grupy

• Wielkość grupy

• Osobowość

** wysoka samoocena

** pewność samooceny

• Relatywne poczucie kompetencji

• Skład grupy nacisku

** specjaliści, autorytety (eksperyment Miligrama)

** osoby znaczące

** podobieństwo członków grupy do danej jednostki

• Pozycje w grupie (poczucie bezpieczeństwa)

Analiza i prezentacja wyników

Zobowiązanie wobec „kolegów” badaczy:

• Obowiązkowe poinformowanie o technicznych słabościach i ograniczenie badań - ujawnić własne pomyłki

• Podanie negatywnych wyników analiz - wiedza o niezależności zmiennych jest tak samo ważna jak wiedza o ich relacji

• Podanie wyników uzyskanych przypadkiem jako takich, a nie jako starannie zaplanowanych

• Uczciwość i otwartość - ujawnienie wiedzy o pułapkach i problemach napotkanych w badaniu, aby inni mogli ich uniknąć - postęp w nauce

Kontrowersyjny projekt badawczy

Nr 1 - zachowania homoseksualne w toaletach.

1. Obserwacja uczestnicząca - Humphreys 1970 - przelotne kontakty seksualne między nieznajomymi, podejmowane przez mężczyzn niehomoseksualnych w parkach, toaletach publicznych, kafejkach, tearooms.

2. Moralność - normalne życie akceptacja w środowisku nierobiący nic, co mogłoby wskazywać na homoseksualne - zależało im, aby wizyty w kafejkach były całkowicie anonimowe

Jak przeprowadzić badanie?

3. Wykorzystał społeczną strukturę sytuacji: 2 osoby odbywające stosunek + 1 „czujka” - wynajął się - obserwacja terenowa (jak na wiecu politycznym)

4. Potrzeba kolejnych informacji ≠ wywiad. Notował numery rejestracyjne aut, ustalał nazwiska i adresy, odwiedzał ich w domach jako badacz opinii → uzyskał informacje prywatne nie osiągalne w toaletach.

Zarzuty:

• Ordynarny zamach na prywatność badanych

• Oszustwo badanych - sugerowanie, że jest tylko podglądaczem

• Prowadzenie badań pod fałszywym pozorem (w domach)

Aprobata:

• Temat wart zrealizowania niemożliwy do innego zbadania

• Kłamstwo nieszkodliwe dla badanych

Nr 2 - obserwacja posłuszeństwa

1. Eksperyment laboratoryjny - Milgram 1965 - często ludzie są gotowi robić rzeczy, o których wiedzą, że byłyby one uznane przez innych za niewłaściwe, jeśli mogą uzasadnić poleceniem wyższej władzy.

2. Zgromadził 40 dorosłych mężczyzn z różnych środowisk

3. Poinformował paru, że odegrają w eksperymencie rolę ucznia i nauczyciela

4. Ty jesteś nauczycielem, uczeń jest w innym pokoju, przypięty do krzesła na nadgarstkach elektrody

5. Ty masz przed sobą panel przełączników - tablica z wysokością napięcia prądu od 15 do 315V

6. Odczytujesz słowa - sprawdzasz umiejętność łączenia ich w pary

• Nie macie kontaktu wzrokowego - on sygnalizuje odpowiedź przyciskiem i na twoim panelu wyświetla się odpowiedzi

• Jeśli popełnia błąd masz zaaplikować mu ustną reprymendę zaczynając od najsłabszego

• Przez otwarte drzwi słyszysz jak reaguje

7. W miarę trwania eksperymentu aplikujesz coraz mocniejsze wstrząsy aż ten blaga o litość i przerwanie

8. Po zaaplikowaniu najwyższej dawki z pokoju obok dobiega cisza - eksperymentator stwierdza, żebrak odpowiedzi należy traktować tak samo jak błędną.

Wyniki:

• Gdy uczeń kopal w ścianę - kończyło 5 osób

• 2/3 badanych (26) wykonało eksperyment do końca

• Uczeń był współpracownikiem eksperymentatora badanym był jedynie nauczyciel

Zarzuty:

• Konsekwencje dla badanych - bolesne przeżycie, zdenerwowanie, niekontrolowane zachowanie

Nr 3 - agresja - dezindywidualizacja

Lata 70 - Zimbardo - 2 grupy uczestniczek eksperymentu

1 grupa - ubrana w fartuchy, kaptury, unikano zwracania się do nich po imieniu, pokój zaciemniony - utrudnione zorientowanie się, kto kim jest

2 grupa - własne ubrania, imienne identyfikatory, jasne pomieszczenia

Badanie: poproszono o zaaplikowanie impulsów elektrycznych koleżankom

Wyniki:

• Osoby z grupy pierwszej bardziej agresywne bodźce elektryczne dłuższe i częstsze.

Nr 4 - obserwacja posłuszeństwa

Eksperyment SPE 1971 Zimbardo - wpływ norm reguł sytuacyjnych na zachowanie.

21 ochotników: zdrowych emocjonalnie, zrównoważeni, mężczyźni

2 grupy: więźniów i strażników

Obowiązki strażników: posiłki, pilnowanie porządku itp.

Obowiązki więźniów: milczenie, jedzenie w wyznaczonym czasie, odpowiednie zwracanie się

Obserwacja: po 3 dniach strażnicy zachowywali się brutalnie i sadystycznie, 2 dnia więźniowie wszczęli bunt, 6 - eksperyment przerwano (14)

Nr 5 - manipulacja emocjami (Epley)

1. Oglądanie filmu „Castaway” o człowieku z bezludnej wyspy, prośba o wczucie się w jego sytuację.

2. Wypełnienie przez bogatych ankiety dotyczącej osobowości badanych

3. Po analizie powiedziano 1 grupie, że na podstawie kwestionariusza można stwierdzić ze będą w przyszłości samotni. 2 grupa, że pozostaną zintegrowani ze społeczeństwem.

4. Poproszono o ocenienie przez bogatych ich wiary w Boga, anioły, diabły, cuda, zjawiska paranormalne

Wyniki:

• 1 grupa dużo bardziej utożsamiała się z wiarą w Boga, zainteresowana zjawiskami paranormalnymi

• 2 grupa - odwrotnie

Nr 6 - trafność diagnozy Rosenhan

Problemy: niezdiagnozowanie - brak pomocy, zdiagnozowanie czegoś, co nie występuje

1. 8 osób (gospodyni domowa, 3 psychologów, pediatra, lekarz, student, aktor) zgłosiło się do 12 szpitali w różnych stanach w USA

2. Telefon, prośba wyznaczenia terminu badań

3. Fałszywe nazwiska, ale prawdziwe fakty z życia

4. W badaniu zbierano masę informacji na temat traktowania pacjentów w szpitalu psychiatrycznym i następstw przyjęcia określonej diagnozy.

5. Pacjenci mieli zachowywać się normalnie z wyjątkiem robienia notatek

6. Dla personelu zachowania te były postrzegane przez pryzmat diagnozy i świadczyły o zaburzeniach

7. Ciekawostka: inni pacjenci zorientowali się, że maja doczynienia z symulantami

8. Eksperyment dowiódł, że osoby diagnozujące mają tendencję do postrzegania innych przez pryzmat zaburzeń - wpływ kontekstu na diagnozę

9. Po wypłynięciu sprawy jeden z dyrektorów szpitala stwierdził, że u niego w szpitalu nie było to możliwe

10. Rosenhan - kolejne doświadczenie - powiadomił szpital, że w ciągu 3 m-cy pojawi się kilku symulantów

Wyniki:

• Ponad 20 % zgłaszających się uznano za symulantów (1 osoba personelu, 10% więcej niż 1) - ukierunkowany na wyszukiwanie pseudo pacjentów personel znalazł ich sporo

• W rzeczywistości ilu zgłosiło się pseudo pacjentów? - Żaden!!!

Obowiązki

1. Wyrównywanie kosztów i zysków

• Zestawienie potencjalnych korzyści z badań dla badacza → zwiększenie wiedzy teoretycznej i stosowanej dla badanego - finanse, satysfakcja z przyczynienia się do rozwoju nauki, lepsze zrozumienie istoty badań naukowych.

• Ze stratami - naruszenie godności osobistej, przezywanie lęków, zawstydzenie, utrata zaufania do więzi międzyludzkich, utrata poczucia autonomii i prawa do samodzielnego myślenia, zaniżenie samooceny.

2. Uzyskanie zgody

• Idea powstała z akceptacji wartości kulturowych i regulacji prawnych

• Źródła: prawo do wolności i samookreślenia, szacunek dla jednostki

• Osoby dobrze poinformowane same potrafią się chronić

• Przeniesienie części odpowiedzialności na badanych + zmniejszenie prawnej odpowiedzialności badaczy

• Procedura uzyskania zgody 4 etapowa: kompetencje, dobrowolność, pełne informacje, zrozumienie

Uzyskanie zgody - procedura w trakcie, której osoby podejmują decyzję czy uczestniczyć w badaniach po tym jak zostaną poinformowane o faktach, które mogłyby wpłynąć na ich decyzję.

Kompetencja - każda decyzja podejmowana przez osobę odpowiedzialną o dojrzałą, której udostępniono wszystkie niezbędne informacje jest decyzją właściwą - wyłączeni pacjenci w stanie śpiączki, małe dzieci, pacjenci psychiatryczni

Dobrowolność - osoba zainteresowana powinna mieć rzeczywistą możliwość wyrażenia własnej zgody. Powinien znaleźć się w takiej sytuacji, aby jej decyzja była podjęta zgodnie z jej wolą bez jakichkolwiek elementów przymusu, oszustwa, podstępu, nadużycia czy innych form wymuszenia.

• Badacz - naukowiec + jego pacjent, więźniowie, pacjenci szpitali, uczniowie

Sposoby:

• Ustalenie stosunku badacz - badany na płaszczyźnie egalitarnej - badanie to wspólne przedsięwzięcie

• Obecność trzeciej neutralnej osoby w trakcie wyrażania zgody

• Porozumiewanie się pomiędzy potencjalnymi badanymi przed podjęciem przez nich decyzji, co do uczestnictwa

Pełna informacja - problemy ile i jakich informacji udzielać? Ujawnienie celu lub zbyt wielu informacji - badanie bezsensowne, negatywne skutki dla badań. Rozwiązanie - odpowiedź na pytanie, co osoba rozsądna i roztropna powinna wiedzieć? Obowiązek poinformowania o szczegółach dotyczących badań, które mają związek z dobrami osobistymi badanego, wiedza o konsekwencjach fizycznych i psychologii powoływanie zespołów badaczy i przyszłych badanych - zespołowe.

Zrozumienie - przekonanie, że osoby uczestniczące w badaniach wyraziły zgodę na podstawie właściwej wiedzy o procedurze badawczej zwłaszcza, gdy jest ono ryzykowne

Sposoby:

• Angażowanie do badań osób lepiej wykształconych pojmujących przekazywane im informacje

• Zatrudnienie konsultantów omawiających badanie z potencjalnymi uczestnikami

• Stosowanie przerwy miedzy prośbą o udział w badaniach a wyrażeniem zgody

• Stosowanie ankiety sprawdzającej rozumienie

1