1.Ogólne podstawy ekonomiki produkcji leśnej
a)Zakres produkcji leśnej-wyróżnia się 2 zakresy produkcji
I)zakres produkcji leśnej przy pniu - należy rozumieć: wielkość pozyskiwanych corocznie sortymentów drzewnych.
II)zakres produkcji leśnej na pniu - należy rozumieć: wielkość rocznego przyrostu bieżącego drzewostanu.
Różnica między przyrostem bieżącym drewna a rozmiarem użytkowania lasu nazywa się zmianą zapasu drzewnego.
b)Okres produkcji leśnej
*zakres produkcji leśnej przy pniu posiada 1 roczny okres produkcji i trwa on od momentu ścięcia d-wa do jego sprzedaży i uzyskania należności.
*zakres produk. leśnej na pniu charakteryzuje się wieloletnim okresem produkcji i trwa od momentu wysiania lub wysadzenia sadzonek do momentu wycięcia d-stanu.
c)Czynniki produkcji leśnej
ogół czynników prod oraz zasoby ludzkie tworzą siły wytwórcze przedsiębiorstwa.
Przedmiot pracy - rzecz na którą oddziałujemy
Środki pracy - są to maszyny, urządzenia za pomocą których oddziałujemy na środki pracy.
Środkiem pracy jest las w trakcie wyrastania na wysokość i grubość.
d)Koszty produkcji leśnej - jest to wartość zużytych środków i przedmiotów pracy oraz czynnika ludzkiego w procesie produkcji leśnej.
Podział kosztów:
I)podział na własne i społeczne
Koszty własne - są to koszty materialne i niematerialne związane z tą produkcją Kw = C+V
Koszt społeczny - to koszt własny powiększony o podwyżkę finansową Ks = C+V+m, na nadwyżkę finansową składa się zysk + podatki
II)Rodzaj kosztów wg miejsca powstania (pozyskania, odnowienia, czyszczeń, trzebieży, szkółek, nasiennictwa)
III)Rodzaj podziałów kosztów - podział na jednorodne koszta w miarę wąskiej grupy kosztów z podziałem na surowce, paliwo, energię itp.
IV)Podział na koszty bezpośrednie i pośrednie
-k.bezpośrednie zalicza się koszty bezpośrednie związane z dana produkcją czy daną czynnością gosp.
-K.posrednie zaliczamy koszty pośrednie związane z daną czynnością, należy tu koszt ogólnoprodukcyjny i ogólnoadministracyjny.
k.bezpośr. + k.pośred. = koszt całkowity
V) podział kosztów na koszty stałe oraz przeciwstawne zmienne
-koszty stałe to takie, które nie zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. koszty administracyjne
-koszty zmienne to takie, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji np. prace robotników
VI)Kalkulacyjny podział kosztów
-jest to przeliczanie dowolnej grupy kosztów na tzw. jednostki kalkulacyjne
1.wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m3 drewna na pniu Km3np
2.wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m3 drewna Km3pd
3.wskaźnik wartości 1m3 pozyskanego drewna
4. wskaźnik kosztu zagospodarowania 1ha lasu
5.wartość produkcji leśnej
Cechy produkcji leśnej *uzależnienie od warunków i sił przyrody *długi okres wyrastania d-stanu *istnienie 2 zakresów i okresów produkcji leśnej *niewielki wpływ człowieka na wzrost wyników produkcji *trudność w ustalaniu produkcji globalnej leśnictwa *przestrzenność jednostek organizacyjno-administracyjnych *sezonowość *problem z prawidłowym określeniem efektów
CENA PRODUKCJI LEŚNEJ I ZASADY USTALANIA CEN NA DREWNO
Na cenę każdego produktu składają sie koszty jego wytworzenia oraz nadwyżka finansowa, która w znacznej części jest odprowadzana do budżetu państwa w postaci podatków Cpl=C+V+m
ZASADY OBLICZANIA CENY ŚREDNIEJ ORAZ RÓŻNICOWANIA CENY SORTYMENTOWEJ
Cena 1m3 drewna można obliczyć dwojako:
*teoretyczna lub kosztowa średnia cena, która ma znaczenie przy ustalaniu cen na przyszły rok
Podstawową zasadą przy obliczaniu ceny średniej jest to aby licznik i mianownik pochodziły z tego samego okresu. Cechą gospodarki leśnej jest sezonowość dlatego koszty muszą dotyczyć jednego roku.
*sposób, który ma znaczenie w sprawozdawczości i analizach ekonomicznych zwany średnio ważona ceną
MECHANIZM RÓZNICOWANIA CEN SORTYMENTOWYCH
W celu ustalenia cen sortymentowych należy znać: *cenę średnią kosztową *wskaźnik wartości użytkowej poszczególnych sortymentów *średnioważony wskaźnik wartości użytkowej dla wszystkich sortymentów, który oblicza się ze wzoru
Wskaźniki wartości użytkowej sortymentów: *rodzaj *jakość techniczna drewna *wymiary *względy gospodarcze.
Po ustaleniu elementów układa się proporcję:
Ostateczna cena drewna ustalona jest na rynku w zależności od formy i zasady sprzedaży surowca drzewnego. Wyróżnia się następujące rodzaje cen na drewno: *ceny locolas (cena na miejscu w lesie a)locolas na pniu b) przy pniu) *ceny franco (oznaczają miejsce, do którego koszty oraz ryzyko ponosi producent)
PRODUKCJA GLOBALNA LEŚNICTWA
Na produkcję globalną leśnictwa składają się: *wartość wyrobionych i sprzedanych sortymentów drzewnych *remanenty drzewne *wartość uboczna użytkowania lasu i legalne pozyskanie zwierzyny łownej *wartość świadczonych usług
Teoretyczną wartość produkcji globalnej leśnictwa wylicza się jako Pglob= C+V+m
Produkcja globalna jest syntetycznym wskaźnikiem dochodu, w oparciu o który wylicza się inne mierniki dochodu:
1.produkcja czysta- jest to produkcja globalna pomniejszona o koszty materialne: Pczysta=Pglob-C. produkcja czysta była podstawą do obliczenia dochodu narodowego państwa
2.produkcja towarowa- produkt globalny pomniejszony o usługi. Kiedy PL przystąpiła do standardów Europy i świata w miejsce dochodu narodowego państwa wprowadzono PKB (suma wartości dodanej wszystkich działów gospodarki narodowej)
3.wartość dodana- to produkcja globalna pomniejszona o zużycie pośrednie.
4.akumulacja finansowa
5.zysk i inne
Różnice pomiędzy przyrostem bieżącym miąższości drewna a rozmiarem użytkowania nazywa się zmianą zapasu drzewnego na pniu, które obliczamy Zz=Pb-Ru. Dokładny pomiar zmiany zapasu można obliczyć Zz=Zn-Zn-1 W celu obliczenia wartości zmiany zapasu drzewnego na pniu należy zmiany zapasu przemnożyć przez odpowiedni wskaźnik, którym są: *Km3-koszt produkcji 1m3 na pniu *cena średnia 1m3 na pniu Cm3np *cena umowna 1m3 pozyskanego drewna na pniu Cum3pd.
Zalecana przez LP jest cena średnia 1m3 drewna przy pniu po zrywce. Cum3pd obliczamy:
Jeżeli przyjąć, że przyrost miąższości drewna pomniejszymy o rozmiar użytkowania lasu daje zmianę zapasu drzew na pniu to wartość przyrostu bieżącego miąższości jest to wartość rozmiaru uzytkowania lasu + wartość zmiany zapasu na pniu co łącznie daje produkcję globalną leśnictwa Pb-Ru=Zz, to WPb=WRu+WZz
SZACOWANIE WARTOŚCI LASU I D-STANÓW ORAZ STRAT D-STANÓW
Wyróżnia się 3 grupy metod szacowania wartości lasu i d-stanów: *statyczne (teoria lasu normalnego) *empiryczne *tablicowe.
Szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentowy:
rachunek procentu prostego - zgodnie z procentem prostym jeżeli kapitał oznaczony ko zostanie oddany na n lat przy stopie % p to odsetki od tego kapitału dn wynoszą dn=ko*0,0p*n. Stopa %, która jest najistotniejszym elementem rachunkowym obliczono z:
Na wartość końcową kapitału składa się jego wartość początkowa oraz odsetki, które z czasem do tego czasu przyrosły. Kk=Ko(1+0,0p*n)
Kapitałem początkowym jest koszt założenia uprawy.
Znając końcową wartość d-stanu można obliczyć jego wartość początkową
*rachunek procentu składanego- ma większe znaczenie w szacowaniu wartości lasu. Jeśli las zostanie oddany do banku na zasadzie procentu składanego na n lat przy stopie % p to corocznie wzrasta wartość tego kapitału nie tylko o odsetki od wartości kapitału początkowego ale również o odsetki od odsetek, które z czasem przyrosty przy danej stopie %
Przy procencie składanym odsetki rosną w postępie geometrycznym, im dłuższy okres czasu tym odsetki szybciej rosną. Szacowana wartość lasu przy tym procencie daje wyższe wartości do procentu prostego.
Szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek rentowy.
W zależności od tego jak często pieniądze wpływały do kasy renty dzielono: *na roczne *okresowe.
W zależności od tego jak długo: *wieczne *skończone
Wyróżnia się 2 metody szacowania wartości lasu w oparciu o rachunek rentowy
1)renta leśna -dochód daje las czyli grunt wraz z d-stanem. Wartość nieruchomości leśnej obliczono poprzez kapitalizacje dochodu, która ten las przynosi r=Ko*0,0p
Rentę, czyli dochód czysty z lasu obliczono: r=Au+D-(C+uV)
2)renta gruntowa zwana metoda bezpośrednią lub składnikową gdyż oddzielnie szacuje sie wartość gruntów i d-nów a suma tych wartości daje całkowita wartość lasu.
Empiryczne metody szacowania wartości s-tanu
Wartość upraw i młodników glaser obliczył za pomocą metody wyłożonych kosztów, która polegała na sumowaniu wszystkich kosztów od momentu założenia uprawy do wieku wyceny. D-stan średnich klas wieku szacowano za pomocą wartości spodziewanej d-stanu
Ten wzór dawał zawyżone wyniki. Wartość d-stanu zmienia się proporcjonalnie do kwadratu wieku d-stanu
Ten wzór dawał zaniżone wyniki wartości d-stanu, stąd wersja wzoru:
Wartość d-stanów dojrzałych obliczamy za pomocą wartości sprzedażnej
Prof. Świąder dokonał modyfikacji wzorów Glasera
1)Metody kosztów reprodukcji dla młodników i upraw Wr=(Kj+Kk*n+Ko*i)z*p*BWP
BWP- obliczamy go jako iloraz zasobności d-stanu rębnego rosnącego na danej bonitacji do zasobności d-stanu rębnego rosnącego na najgorszym siedlisku dla danego gatunku
2)wartość d-stanu średniej klasy wieku -metoda wartości spodziewanej
3)d-stany dojrzałe należy szacować metodą wartości sprzedażnej Au=(M1C1+...+MnCn)-Kp
Tablicowe metody szac.wart. d-stanów
W tablicach zawarte są 3 rodzaje wartości: Wk- wartość wg poniesionych kosztów, Wi- wartość spodziewana d-nu, Ws- wartość sprzedażna. W celu uzyskania wartości d-nu w zł należy wskaźnik wartości odczytać z tablic, przemnożyć przez cenę GUS
SZACOWANIE STRAT
Szacowanie strat w d-nie wynika z:
*szacowania strat na przyroście w d-nach które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości drzewa
*zniszczenia przez siły przyrody, działania ludzkie
*przedterminowy wyręb np. pod budowę autostrady i in.
Straty w d-nach można szacować za pomocą:
1)metod klasycznych (wzorów) wyliczamy: szacowanie strat na przyroście w wyniku przedterminowego wyrębu straty na przyroście, które na skutek zniszczenia lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości drewna. Te metody różni to czy powierzchnia po d-nie podlega odnowieniu. W przypadku nie odnawiania powierzchni leśnej wartość strat na przyroście szacuje się za pomocą SiI=(Pk*k-Pi*i)*z*Cśr*p
W przypadku nie odnawiania wielkość straty na przyroście jest różnica między zasobnością d-nu w wieku kulminacji a zasobnością d-nu w wieku szacowania. W przypadku odnawiania powierzchni pod d-tan szacowanie strat odbywa się za pomocą formuły SiII=(Pk-Pi)*i*z*Cśr*p
Szacowanie strat w przypadku zniszczenia:
*strata w uprawie lub młodniku Str=Wr=(Kj+Kk*n+Ko*i)*z*p*BWP.
*w przypadku zniszczenia d-nów średniej klasy wieku wartość straty obliczamy
D-ny, które nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości dodatkowo oblicza się wartość strat Str=Ai+SiII
*szacowanie strat w d-nach rębnych i przeszłorębnych obliczamy za pomocą metody wartości sprzedażnej Str=Au(M1C1+...+MnCn)-Kp
Jeśli d-an jest po kulminacji przyrostu miąższości starta na przyroście =0.
2)szacowanie strat za pomocą tablic
*w przypadku zniszczenia d-nu Str=Wi*z*p
*w przypadku częściowego uszkodzenia d-nu Str=(Wiu-Wi)(Zi-Zs)p
*w przypadku przedterminowego wyrębu sposób szacowania jest w rozporządzeniu Ministra:
-wartość strat dla młodszych d-nów Str=Wki*z*p
-wartość starszych d-nów Str=(Wi-Wspi)*z*p
3)Metody szacowania wartości pozagospodarczych funkcji lasu
Trzy kategorie funkcji lasu:
*produkcyjne- dostarczanie z lasu na rzecz społeczeństwa drewna i innych produktów
*ochronne- rola klimatyczna, hydrologiczna, glebotwórcza, glebochronna, itp.
*społeczne- to przede wszystkim szerokie oddziaływanie lasu na warunki życia, wypoczynku i rekreacji.
Funkcje ochronne i społeczne są nazywane funkcjami pozagospodarczymi. Metody wyceny pozagospodarczej funkcji lasu dzielimy: * wskaźnikowe *oparte o rachunek kosztów
Wg Ostrowskiego las oprócz funkcji gospodarczych pełni funkcje społeczne i obliczamy:
Wskaźnik jakości gospodarstwa leśnego uzależniony jest od stanu sanitarnego lasu stopnia zainwestowania w gospodarstwo leśne R=Dc+(E-U)Cśrnp+z*k Dc=Wglob-(C+V).
Taki sposób liczenia wart.gosp. jest poprawny w sytuacji istnienia równowagi gospodarczej.
Modyfikacja Podgórskiego
Wartość społeczną d-stanu Ostrowski proponuje obliczać: Ws=Wg*a*b*c
Metoda oceny względnej wartości użytkowej produkcji i usług powstała dzięki socjalnym funkcjom lasu
Metoda współczynników infrastrukturalnych lasu Ancukiewicza: WIFL=WPb*∑współcz.
Wartość infrastrukturalnych funkcji lasu jest to wartość przyrostu pomnożona przez sumę współczynników.
PODSTAWY EKONOMIKI PRACY W GOSPODARCE LEŚNEJ
Podstawowe znaczenie w organizacji procesów produkcyjnych oraz w ekonomice gospodarstwa leśnego posiadają 2 czynniki:
-zasoby materialne gospod.leśn. (d-an+majątek trwały obrotowy)
-zasoby ludzkie, które są nieodzownym elementem każdego procesu produkcyjnego
Wskaźniki techniczne wyposażenia pracy dzieli się na 2 rodzaje:
*bezwzględne- podają wartość środków trwałych lub określają grupy środków trwałych w przeliczeniu na jednostkę powierzchni
*względne- podają wartość środków trwałych w przeliczeniu na 1 osobę
Wskaźnik utechnicznienia pracy określa się porównując koszty materialne z kosztami niematerialnymi.
Ocenę zasobów ludzkich, szczególnie ocenę robotników: *pracochłonność -czas zużyty na wykonanie jednostki produkcji
*wydajność- wielkość produkcji wykonaną w jednostce czasu
*norma techniczna wydajności produkcji
*norma techniczna czasu pracy- czas pracy niezbędnie potrzebny do wykonania jednostki produkcji określonej drogą technicznej normy pracy
W niektórych sytuacjach określenie normy wydajności produkcji można wykonać metodą graficzną. W tym celu dokonuje się wielokrotnego czasu pracy dla minimalnych i maksymalnych zadań produkcji. Średnie pomiary wartości z czasu pracy nanosi się na układ współrzędnych, z którego można odczytać czas pracy mieszczący się między maksymalną a minimalną zad. prod.
Metody określania wydajności pracy w gospodarstwie leśnym:
1)metoda mierników naturalnych -polega na tym, że rozmiary produkcji przedstawione są w jednostkach naturalnych (m, ha)
Metoda mierników naturalnych ma dużo wad ale jest najpowszechniej stosowana w leśnictwie, aby była dobra czynniki produkcji powinny być jednorodne a w leśnictwie są niejednorodne.
2)metoda mierników wartościowych -polega na tym, że rozmiary produkcji wyrażone są wartościowo (zł). Ma dwie wersje: *w przypadku ustalania wydajności dla poszczególnych prac
wartość produkcji można ustalić mnożąc wielkość produkcji razy cenę jednostkową. *w przypadku ustalenia wydajności całej jednostki leśnej za wartość produkcji można podstawić ogólne ekonomiczne kategorie dochodów: -produkcja globalna czysta dodana towarowa
Podstawową wadą tej metody jest brak prostej zależności między wartością produkcji a nakładami potrzebnymi na wykonanie tej jednostki.
3)metoda mierników umownych -metoda powstała w wyniku poszukiwania metody określenia pracy dla zespołu, w którym efekty mierzy się różnymi jednostkami
4)metoda mierników czasowych- metoda ta wykorzystuje odwrotna współzależność jaka zachodzi miedzy pracochłonnością a wydajnością
EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA
Efektywność gospodarow.=sprawność ekonom.=efekt ekonomiczny - jest to zdolność jednostki gospodarczej do wytwarzania w danym czasie i za pomocą posiadanych sił wytwórczych określonej ilości dóbr i usług zapewniający zaspokojenie potrzeb odbiorcy. Z efektem wiążą się 2 nierozerwalne cechy: szybkość i celowość działania. Efekt gospodarczy określić można za pomocą metody pośredniej i bezpośredniej. Bezpośrednie- w leśnictwie wyróżnia się 2 pojęcia wchodzące w skład efektywnego gospodarowania:
*efekt pracy- stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do wartości bieżących kosztów działalności
*efekt produkcji- stosunek efektu uzyskanego w procesie pracy do wartości zasobów produkcji.
W zależności od tego jaką kategorię ekonomiczną przyjmujemy za efekt produkcji takie otrzymamy wskaźniki efektu produkcji.
Tak skonstruowane wskaźniki efektywności pracy choć poprawnie metodycznie, nie pozwalają poprawnie ocenić efektu pracy w nadleśnictwie w różnych warunkach gosp. Wzór należy przemnożyć przez sumaryczny współczynnik korygujący (Q), który powinien składać się z dwóch cząstkowych odzwierciedlających zróżnicowane koszty zagospodarowania i pozyskania.
POŚREDNIE METODY OKREŚLANIA EFEKTYWNOŚCI
Zaliczamy tu:
*wskaźnik nakładochłonności -obligatoryjny w Lp np. wskaźnik poziomu kosztu
Im wyższe wskaźniki nakładochłonności tym niższa efektywność
*metody indeksowe- mamy tu do czynienia z odwróconym indeksem kosztów gdyż efektywność wnioskujemy z kosztów, a między kosztami a efektywnością zachodzi odwrotna współzależność
*metoda diagramu przełomu- opiera się na prostej zasadzie jaka zachodzi między wielkością produkcji a kosztami. Metoda ta wykorzystuje podział kosztów na stałe i zmienne.
EFEKTYWNOŚĆ POSTĘPU TECHNICZNEGO
Postęp techniczny -wdrażanie do procesu pracy innowacji technicznych, technologicznych i organizacyjnych mających na celu poprawę efektywności pracy i produkcji w gospodarstwie leśn. Zmianę w postępie technicznym można mierzyć wskaźnikami mechanizacji oraz wskaźnikami opartymi na rachunku kosztów. Wyróżnia się 2 wskaźniki: *mechanizacji pracy *mechanizacji produkcji