Sektor Małych i Średnich Przedsiębiorstwo w gospodarce narodowej
Definicja i rola małych i średnich przedsiębiorstwo
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw zwany w dalszej części w skrócie MSP jest jednym z głównych czynników konkurencyjności i ich tempa wzrostu gospodarczego.
Sektor ten tworzy ponad 65 % miejsc pracy w polskich przedsiębiorstwach oraz wytwarza niemal połowę PKB oraz eksportu.
Podstawowym kryterium zaliczanie przedsiębiorstwa do sektora MSP jest zatrudnienie. Czasami stosuje się dodatkowe kryteria postaci wielkości obrotów zrealizowanych w ciągu roku lub też rodzaju prowadzonej działalności (sektora lub branży gospodarki). Kryterium wielkości obrotów stosowane jest przede wszystkim w relacjach banki - MSP.
Definicja przyjęta w statystykach ODCE klasyfikuje przedsiębiorstw w następujący sposób:
bardzo małe - zatrudniające od 1 do 19 pracowników,
małe - od 20 do 99 pracowników,
średnie - od 100 do 499 pracowników,
duże ponad 500 pracowników.
Administracja Małych Firm (Small Business Administration) za małe firmy uznaje te, które:
są własnością niezależną (od większej firmy, organizacji lub samorządu lokalnego),
działają na lokalnym rynku,
nie dominują w swojej branży.
Ponadto firma uznawana jest za małą, jeśli jej roczny dochód wynosi mniej niż 3 mln dolarów oraz gdy zatrudnia mniej niż 1000 pracowników. Takie kryteria spełnia 95 % przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych i może być uznawanych za firmy małe.
Definicja obowiązująca w Unii Europejskiej, zawarta również w polskiej ustawie Prawo działalności gospodarczej:
za małe przedsiębiorstwo uznaje się przedsiębiorstwo:
zatrudniające mniej niż 50 pracowników,
osiągające roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych poniżej 7 mln Euro lub sumę aktywów bilansu poniżej 5 mln Euro,
spełniające kryterium niezależności tj. gdy przedsiębiorcy inni niż mali nie posiadają w tym przedsiębiorstwie powyżej 25% udziałów, wkładów lub akcji, ponad 25 % prawa do udziału w zyskach lub ponad 25 % głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy);
za średnie przedsiębiorstwo uznaje się przedsiębiorstwo :
zatrudniające średniorocznie powyżej 250 pracowników,
osiągające przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający 40 mln Euro lub gdy suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekracza 27 mln Euro,
spełniające kryterium niezależności tj. gdy przedsiębiorcy inni niż mali lub średni nie posiadają w tym przedsiębiorstwie powyżej 25% udziałów, wkładów lub akcji, ponad 25% prawa do udziału w zysku lub ponad 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).
Przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż 10 pracowników określa się w Unii Europejskiej jako mikroprzedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa te stanowią około 92% przedsiębiorstw wspólnotowych.
W Polsce prawie 90% to przedsiębiorstwa zatrudniające poniżej 5 pracowników.
Sektor MSP stanowi oś gospodarek krajów członkowskich Unii Europejskiej. To przede wszystkim one przyczyniają się do wzrostu gospodarczego zachowania konkurencji. MSP wytwarzają około 2/3 wartości dodanej w Unii Europejskiej - w Polsce około 55 % oraz mają ponad 55 % udział w całkowitej sprzedaży - w Polsce 64%.
Około 50% wszystkich inwestycji w Unii Europejskiej pochodzi z MSP a ponad około 66% spośród wszystkich miejc pracy w sektorze prywatnym w Unii Europejskiej jest w MSP.
W Polsce jest to 64%.
Przeciętna wielkość małego (do 50 zatrudnionych) przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej jest większa niż w Polsce: 3,2 osoby przy 2,9 osobach Polsce, ale przeciętna wielkość średniej firmy w Unii Europejskiej jest mniejsza niż w Polsce: 91,3 osoby w UE, zaś 189,5 osób w Polsce. Wydajność przy polskich małych firm jest większa niż w średnich, podczas gdy w Unii Europejskiej produktywność pracy rośnie wraz z wielkością firmy. Byś może wynika to z faktu, że część średnich przedsiębiorców Polsce to przedsiębiorstwa państwowe lub sprywatyzowane. Małe firmy w Polsce to głównie nowe prywatne podmioty powstałe w okresie transforamacji gospodarczej.
W 1996 roku przeciętne MSP krajów członkowskich \unii Europejskiej wypracowało przychód wielkości 500 tys. Euro, podczas gdy przychód ze sprzedaży przeciętnego polskiego MSP w 1997 roku był prawie 5 razy mniejszy tj. wyniósł 378 000 zł (około 100 tys. Euro).
Efektywność sektora MSP w Polsce jest, więc ciągle niższa niż w Unii Europejskiej, ale jego znaczenie zarówno na rynku pracy jak i pod względem udziału w wartości dodanej i sprzedaży stale rośnie. Rozwój sektora MSP jest jednym z głównych źródeł dotychczasowych sukcesów polskiej transformacji. W znacznym stopniu złagodził on negatywne skutki procesów restrukturyzacyjnych zachodzących w dużych podmiotach. Rozwój sektora MSP w Polsce zdecydował o istotnym spadku stopy bezrobocia. Np. w latach 1993-1995 liczba nowych miejsc pracy powstałych sektorze MSP była prawie trzy razy wyższa niż liczba miejsc pracy zlikwidowanych w dużych przedsiębiorstwach, przedsiębiorstwach roku 1997 w miejsce około 200 tys. Zlikwidowanych miejsc pracy w dużych przedsiębiorstwach powstało około 400 tys. Miejsc pracy w MSP.
Mimo, iż wiele nowo powstających przedsiębiorstw szybko znika ze sceny gospodarczej, to procesy powstawania firm zachodzące w obrębie sektora są znacznie bardziej interesujące niż procesy likwidacji. Szacuje się, że około 35% - 40% MSP znika w ciągu pierwszych 3 lat funkcjonowania, a 60 % w ciągu 8 - 10 lat po rozpoczęciu działalności.
Podstawowe zasady funkcjonowania przedsiębiorstw na Jednolitym Rynku Wewnętrznym Unii Europejskiej
Podstawowe postanowienia Układu Europejskiego
Pierwszym krokiem na drodze do integracji z Unią Europejską było podpisanie Układu Europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską z jednej strony a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej strony. Zgodnie z art. 6 układu, stowarzyszenie obejmuje okres przejściowy w maksymalnym wymiarze dziesięciu lat, podzielony na dwa kolejne etapy, każdy w zasadzie trwający pięć lat, z których pierwszy rozpoczął się 1 lutego 1994 r. z dniem wejścia w życie układu.
„Rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, na którym zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu , zostaje zapewniona swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitałów”.
„Urzeczywistnienie rynku wewnętrznego odbywa się poprzez
integrację negatywną co oznacza znoszenie barier taryfowych (celnych) i pozataryfowych (ilościowych, jakościowych), znoszenie nakazów poddania się kontroli (sanitarnej, fitosanitarnej, granicznej); zniesienie kontyngentowania i licencjonowania,
integrację pozytywną polegającą na dostosowaniu porządków prawnych poszczególnych państw do regulacji wspólnotowych, bądź zastąpienie ich przepisami wspólnotowymi.”
Celem układu jest:
stworzenie odpowiednich ram dla dialogu politycznego
popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami, mających na celu sprzyjanie dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu dobrobytowi Polsce
stworzenie podstaw dla pomocy finansowej i technicznej Wspólnoty dla Polski
stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji polski ze Wspólnotą, po spełnieniu przez Polskę niezbędnych warunków
popieranie współpracy w dziedzinie kultury
Dla przedsiębiorstw, zwłaszcza dla mniejszych firm, szczególne znaczenie mają postanowienia układu regulujące ramy działalności gospodarczej, zawarte w części III: Swobodny przepływ towarów, części IV: Przepływ pracowników, zakładanie przedsiębiorstw, świadczenie usług, części V: Płatności, kapitał, konkurencja i inne postanowienia dotyczące gospodarki, części VI: Współpraca gospodarcza oraz części VIII: Współpraca finansowa.
Celem postanowień dotyczących swobodnego przepływu towarów jest stopniowe wprowadzanie w okresie przejściowym - rozpoczynającym się 1 marca 1992 r.- strefy wolnego handlu towarami przetworzonymi. Wzajemna liberalizacja zasad handlu tymi towarami ma przebiegać zgodnie z harmonogramem oraz przy zachowaniu zasad:
asymetrii, w myśl której Wspólnota jako partner silniejszy gospodarczo, wcześniej niż strona polska zniesie ograniczenia importowe stosowane do produktów pochodzących z Polski
niepogarszania przez strony układu dostępu do swoich rynków, tj.:
nie wprowadzanie do dnia wejścia w życie Umowy Przejściowej jakichkolwiek nowych ceł importowych lub eksportowych lub innych opłat o podobnych skutkach i nie podwyższanie stawek już istniejących,
nie wprowadzanie jakichkolwiek nowych ograniczeń ilościowych importu czy eksportu lub innych środków o podobnych skutkach i nie zaostrzanie aktualnie istniejących środków.
Jednocześnie strony układu zobowiązały się do powstrzymania się od stosowania jakichkolwiek środków lub praktyk o wewnętrznym charakterze fiskalnym, powodujących pośrednio lub bezpośrednio dyskryminację produktów jednej strony w stosunku do podobnych produktów pochodzących z terytorium drugiej strony.
Zasad ta oznacza zatem, że towary pochodzące ze Wspólnoty lub legalnie na jej rynek dopuszczone mogą swobodnie krążyć po wspólnotowym terytorium celnym. Co prawda prawodawstwo wspólnotowe nie definiuje pojęcia towaru, ale z pomocą przychodzi orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości.
Trybunał Sprawiedliwości zdefiniował towar jako produkt, którego wartość można wyrazić w pieniądzu i jako taki może być przedmiotem transakcji handlowych.
Jeśli zaś chodzi o określenie pochodzenia towaru, uznaje się, że towar ma pochodzenie danego państwa, o ile jest całkowicie produkowany lub wydobywany w tym państwie. Jeśli towar jest produkowany przez dwa lub więcej państwa, to ma pochodzenie tego z nich, w którym nastąpiła ostatnia zasadnicza, gospodarczo uzasadniona obróbka lub przetworzenie.
Postanowienia Układu nie wykluczają utrzymania lub utworzenia unii celnych, stref wolnego handlu lub zawierania porozumień w sprawie handlu przygranicznego, jeżeli nie zmieniają one zasad handlu przewidzianych Układem.
Część IV Układu: Przepływ pracowników, zakładanie przedsiębiorstw, świadczenie usług reguluje zasadnicze z punktu widzenia MSP warunki rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej przez polskich obywateli i przedsiębiorstwa na terytorium Wspólnoty oraz przez obywateli i przedsiębiorstwa z państw członkowskich Wspólnoty na terytorium Polski. Celem tych postanowień jest rozciągnięcie na Polskę wspólnotowej zasady wolności gospodarczej, sformułowanej w Traktacie WE oznaczającej prawo do rozpoczęcia działalności gospodarczej na własny rachunek przez obywatela jednego z państw członkowskich Wspólnoty na terytorium każdego pozostałych oraz prawo do prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i osoby prawne, a w szczególności do zakładania spółek i przedsiębiorstw oraz do zarządzania nimi, zgodnie z przepisami stanowiącymi dla własnych obywateli przez państwo członkowskie, w którym działalność jest podejmowana. Tak więc obywatele Unii nie mogą być pozbawieni do zawierania umów o dzieło, najmu, dzierżawy, oraz innych, prawa do składania ofert i uczestnictwa w zamówieniach publicznych, uzyskiwania koncesji i zezwoleń a także prawa do nabywania, korzystania i dysponowania prawami oraz majątkiem ruchomym i nieruchomym.
Stan taki ma być osiągnięty poprzez wprowadzenie zasady traktowania narodowego, zgodnie z którą strony zobowiązują się do traktowania podmiotów zagranicznych sposób nie mniej korzystny niż podmiotów krajowych; poprzez zbadanie i podjęcie kroków niezbędnych dla zapewnienia wzajemnego uznania kwalifikacji, co ma ułatwić obywatelom polskim i obywatelom Wspólnoty podejmowanie i prowadzenie działalności w zawodach poddanych regulacji i w Polsce, i we Wspólnocie, Wspólnocie wreszcie poprzez przyznanie przedsiębiorstwom ze Wspólnoty, założonym na terytorium Polski od dnia wejścia w życie Układu, prawa do nabywania, używania, wynajmowania i sprzedaży nieruchomości, a w odniesieniu do zasobów naturalnych, ziemi uprawnej i lasów - prawa dzierżawy, w przypadkach gdy będzie to bezpośrednio konieczne dla prowadzenia działalności gospodarczej, dla której zostały założone.
Swobodny przepływ usług
Zakres tej swobody obejmuje te czynności, które zagwarantowane są w swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej.
Czynności te obejmują:
podejmowanie i wykorzystywanie pracy na własny rachunek,\
zakładanie, prowadzenie przedsiębiorstw w tym spółek, agencji, filii.
Usługi traktowane są jako produkty niewidzialne i w ramach usługi następuje przekazanie know-how.
Wyróżnia się następujące formy przepływu usług:
czynna swoboda przepływu usług - usługodawca udaje się do usługobiorcy do innego państwa członkowskiego,
bierna swoboda przepływu usług - usługobiorca udaje się do usługodawcy do innego państwa,
usługa korespondencyjna - granicę przekracza sama usługa (np. audycja radiowa).
Swobodny przepływ kapitału i płatności.
Po wejściu w życie Układu strony zobowiązują się zapewnić swobodny przepływ kapitału związanego z :
inwestycjami bezpośrednimi w przedsiębiorstwa utworzone zgodnie z przepisami kraju lokalizacji inwestycji;
inwestycjami realizowanymi zgodnie z postanowieniami rozdziału dotyczącego zakładania przedsiębiorstw;
likwidacją lub repatriacją tych inwestycji oraz wszelkich zysków z tego wynikających.
Strony układu zobowiązują się akceptować wszelkie płatności w swobodnie wymienialnej walucie w obrotach na rachunkach bieżących bilansu płatniczego, jeżeli transakcje stanowiące podstawę płatności dotyczą liberalizowanego zgodnie z postanowieniami Układu przepływu towarów, usług oraz osób.
Liberalizacja zasad płatności i przepływu kapitału nie wyklucza stosowania określonych klauzul ochronnych, mających charakter dwu- bądź jednostronny albo przywracających niektóre z ograniczeń, albo wprowadzających nowe środki ochronne.
Istotnymi z punktu widzenia MSP elementami Układu Europejskiego są postanowienia i wynikające z nich zobowiązania do zbliżania przepisów w zakresie: przeciwdziałania praktykom monopolistycznym, doskonalenia ochrony prawa własności intelektualnej, przemysłowej i handlowej oraz otwarcie przetargów na realizację zamówień publicznych na zasadach niedyskryminacji i wzajemności.
Szczególne korzyści sektorowi MSP mogą przynieść postanowienia Układu dotyczące współpracy gospodarczej, tym bardziej że w myśl przyjętych zapisów Polska i Wspólnota zobowiązały się dążyć do rozwoju MSP i popierania współpracy między polskimi i unijnymi firmami oraz do wymiany informacji i know-how w dziedzinach związanych m. in. z:
tworzeniem prawnych, administracyjnych, technicznych, podatkowych i finansowych warunków do zakładania i rozwoju MSP oraz do współpracy o charakterze transgranicznym;
zapewnieniem usług specjalistycznych, potrzebnych MSP, w tym szkoenia w zakresie zarządzania, rachunkowości, marketingu, kontroli jakości itp.;
umacnianiem placówek świadczących takie usługi;
ustanawianiem odpowiednich powiązań z jednostkami gospodarczymi Wspólnoty w celu polepszenia przepływu informacji do MSP;
popieraniem współpracy o charakterze międzynarodowym .
Z punktu widzenia MSP istotne są także zapisy części VIII: Współpraca finansowa, będąca podstawą wspierania finansowego i pomocy technicznej Wspólnoty dla tego sektora w ramach programu Phare.
P. Kuropatwińński (1994), przesłanki i sposoby wspierania małej i średniej przedsiębiorczości, w: Polityka gospodarcza, pod red. H. Ćwikliński, Gdańsk 1994.
Dz. U. 1999, Nr 101, poz
TWE, cz I - art. 14 (ex. 7A) §2
„Warunki zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej w krajach Unii Europejskiej” Publikacja pod redakcją Marty Cisek-Babiarz i Marcina Dratwa Centrum Euro Info PL-410 w Rzeszowie