Obciążenie statyczne

Definicja

Obciążenie statyczne powstaje w wyniku pracy, gdy na zewnątrz nie obserwujemy ruchu kończyn lub tułowia, ale mięśnie są napięte np. podczas utrzymywania uniesionych rąk. W czasie wykonywania pracy statycznej wydatek energetyczny powoduje większą uciążliwość niż podczas pracy dynamicznej. Jest to spowodowane różnicą pracy mięśni, które nie wykonują ruchów skurczu i rozkurczu tylko są w niezmiennym napięciu.

Wpływ na człowieka

Do skutków obciążenia człowieka wysiłkiem statycznym możemy zaliczyć:

• szybkie wywołanie zmęczenia (szybsze niż w przypadku wysiłku dynamicznego);

• występowanie zmniejszonego przypływu krwi przez napięte mięśnie, może temu towarzyszyć wzrost ciśnienia krwi i przyśpieszenie pracy serca;

• ucisk mechaniczny na naczynia krwionośne;

• nieprawidłowe zaopatrzenie komórek w tlen i odprowadzanie z nich szkodliwych substancji, które pochodzą z przemiany materii;

• szybki ubytek mięśniowych zapasów;

• lokalne zakłócenia homeostazy.

Przeciwdziałanie

Aby ustrzec się przed powyższymi skutkami możemy ocenić obciążenie statyczne któremu ulegamy. Do oceny obciążenia statycznego konieczna jest znajomość następujących czynników:

• rodzaj przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności, obciążenie statyczne jest największe w pozycji stojącej, dlatego tam gdzie jest to możliwe powinniśmy wykonywać prace w pozycji siedzącej, istnieje jednak wyjątek od tego postulatu, w przypadku gdy: wydatek energetyczny podczas pracy przekracza 2-3 kcal/min, praca wymaga większej przestrzeni dla wykonywanych ruchów, wykonywane czynności wymagają użycia dużej siły mięśniowej;

• stopień wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała, w latach 60 w Polsce został opracowany i stosowany schemat oceny obciążenia statycznego wynikający z zajmowanej pozycji ciała, schemat ten przyjął następujące kryteria: zróżnicowanie na pozycje siedzącą, stojącą oraz chodzenie, występowanie pochylenia tułowia, stopień wymuszenia zajmowanej pozycji, dopuszczalność okresowych zmian pozycji przy danej czynności;

• możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała, w każdej sytuacji pożądane są zmiany pozycji ciała, a gdy jest to niemożliwe zaleca się przerwy, które umożliwiają rozluźnienie mięśni, polepszenia warunków hemodynamicznych a także zmniejszenia monotonii;

• położenie kończyn i ich czynności ruchowe, do opisu pozycji ciała najczęściej stosuje się obserwacje stanowiska pracy, wykonywanych przez pracownika czynności i jego zachowań, dla uzyskania dokładniejszych charakterystyk filmuje się pracownika, a następnie analizuje laboratoryjnie, można także rejestrować zmiany położenia ciała za pomocą czujników umieszczonych na ciele badanego, analiz tych używa się zazwyczaj do badania pozycji ciała w aspekcie dynamicznym, jednakże wzbogacają także ocenę obciążeń statycznych przez uwzględnienie szczegółów wynikających z analizy struktury aktów ruchowych;

• chronometraż czasu pracy pracownika, rejestrowanie czasu trwania i tempa pracy, wykonywanej w danych warunkach, w celu ustalenia czasu niezbędnego do jej wykonania, gwarantującego określony poziom wydajności, a także bezpieczeństwo na stanowisku pracy, pozwala ustalić normy pracy i dostosować je do adekwatnego wynagrodzenia.

Do wyliczenia oceny należy przyjąć pozycję ciała o największym obciążeniu statycznym, jeśli jest ona utrzymywana w czasie dłuższym niż 3 godziny na zmianę roboczą. Ocenę należy wykonać według trójstopniowej skali: małe, średnie, duże.

Fragment oceny stopnia obciążenia statycznego (E. Kowal 2002, s.37)

Stopnie statycznego słownie	obciążenia w punktach	Pozycja ciała	Przykłady
mały	1-10	siedząca niewymuszona	większość prac biurowych
mały	11-20	stojąca niewymuszona z możliwością okresowej zmiany na siedzącą	ślusarz, stolarz
mały	21-30	stojąca lub stojąca na przemian z chodzeniem	nadzór techniczny, bibliotekarz
średni	31-40	siedząca wymuszona, niepochylona lub nieznacznie pochylona	obsługa komputera

• Kowal E., Ekonomiczno-społeczne aspekty ergonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa- Poznań 2002

• Wykowska M., Ergonomia, Wydawnictwa AGH, Kraków 1994

• Kirschner H., eLAB, Koszt fizjologiczny i energetyczny pracy fizycznej statycznej - pojęcia, metody oceny, opytmalizacja obciążeń, http://ergonomia.ioz.pwr.wroc.pl/klasyczna--obciazenie_praca-praca_statyczna.php , 30.04.2006

Charakterystyka
Obciążenie statyczne, wywołujące długotrwałe napięcie mięśni, stanowi poważny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny. Długotrwałe napięcie mięśnia, poprzez ucisk na naczynia krwionośne, utrudnia swobodny przepływ krwi, co z kolei zakłóca dostarczanie niezbędnych składników i usuwanie produktów przemiany materii. W tych warunkach ułatwiony jest rozwój zmęczenia. Powstaje poczucie dyskomfortu, aż do pojawienia się reakcji bólowych w napiętych mięśniach.

Kompleksowa ocena obciążenia metodą OWAS
Wśród różnych metod całościowej oceny obciążenia statycznego na uwagę zasługuje metoda zaproponowana przez autorów fińskich, nazywana w skrócie OWAS (Ovako Working Posture Analysis System).

Zaletą metody jest kompleksowe ujęcie zagadnienia oraz względna prostota, ponieważ można oprzeć się na zwykłej obserwacji stanowiska pracy. Uwzględniono w niej zajmowaną pozycję ciała i obciążenie zewnętrzne w kilogramach. W zróżnicowaniu pozycji ciała wzięto pod uwagę położenie tułowia (pleców), ramion i nóg. Obciążenie zewnętrzne obejmuje masę poniżej 10 kg, od 10 kg do 20 kg i powyżej.

Wśród zalet metody OWAS należy wymienić również fakt, że jest ona ukierunkowana na działania korekcyjne, a nie tylko na identyfikację problemu.

---