I. Wiek niemowlęcy stanowi dla psychologa ten okres życia dziecka, w którym uwidacznia się silnie i wyraźnie związek rozwoju fizycznego z rozwojem psychicznym. Dojrzewanie układu kostnego mięśniowego i nerwowego oraz prawidłowy rozwój całego organizmu wyznaczają rozwój psychiczny. Tempo wzrastania niemowlęcia jest bardzo szybkie, zwłaszcza w wieku do trzech miesięcy. W pierwszym kwartale ciężar ciała niemowlęcia wzrasta około 30g dziennie, a w IV kwartale - o 12g dziennie. Po ukończeniu roku dziecko waży około 10kg. Podobnie w pierwszym kwartale obserwuje się najbardziej intensywny przyrost wzrostu, około 10 cm, w stosunku do przyrostu 4 cm w IV kwartale pierwszego roku życia. Przeciętny wzrost rocznego dziecka wynosi 76 cm .

II. ROZWÓJ RUCHOWY NIEMOWLĘCIA

Noworodek potrafi jedynie wykonywać niespecyficzne błędne ruchy, napięcie jego mięśni jest bardzo słabe, a pozycja ciała asymetryczna. W okresie pierwszego roku dojrzewający układ mięśniowy i co za tym idzie wzrastające napięcie mięśni umożliwia dziecku coraz bardziej różnorodne i precyzyjne ruchy lokomocyjne i manipulacyjne.

Prawidłowości rozwoju motorycznego

„Rozwój ruchów polega dwom prawom rozwojowym, a mianowicie prawu następstwa cefalokaudalnego i prawu następstwa proksymodalnego. Zgodnie z pierwszym prawem, ruchy rozwijają się, a napięcie mięśni wzrasta najpierw w części głowowej, przez ramiona, górną i dolną część tułowia - do nóg. W myśl drugiego prawa rozwój ruchów rozpoczyna się od głównej podłużnej osi ciała (kręgosłup) do części coraz bardziej od niej oddalonych. Dziecko opanowuje więc najpierw kontrolę ruchów głowy. Na przykład, miesięczne niemowlę doprowadzone do pozycji pionowej utrzymuje w tym położeniu głowę sztywno. W okresie pierwszych miesięcy życia dziecko doprowadzone do pozycji siedzącej przewraca się: napięcie mięśni tułowia jest zbyt małe i niemowlę nie potrafi utrzymać ciężaru swego ciała. Dziecko potrafi też znacznie wcześniej wykonywać szerokie i mało precyzyjne ruchy ramionami, znacznie później natomiast uczy się chwytać precyzyjnie drobne przedmioty.”

Rozwój lokomocji

Możliwości zmian postawy ciała pozwala dziecku na przemieszczanie się w przestrzeni. Umiejętności lokomocyjne zdobywa dziecko stopniowo. Początkowo niemowlę potrafi przewracać się z boku na bok. Dziecko 6-miesięczne przewraca się już z pleców na brzuszek i na odwrót. Napięcie mięśni kończyn górnych i tułowia jest już tak duże, że niemowlę może w tym okresie przemieszczać się w przestrzeni za pomocą pełzania. Dwa miesiące później obserwujemy bardziej doskonały rodzaj lokomocji niemowlęcia , tak zwane raczkowanie. Na ogół dzieci 9-miesięczne potrafią stawać samodzielnie, trzymając się siatki łóżka i stąpać bokiem trzymając się barierki. W okresie około roku niemowlę stawia pierwsze kroki

Niektóre dzieci rozwijają się ruchowo wcześniej, inne nieco później. Są takie, które chodzą same w wieku 11 miesięcy, inne opanowują tę umiejętność dopiero w wieku 14 lub 15 miesięcy. U wszystkich dzieci jednak występuje ten sam kierunek zmian w rozwoju lokomocji. Pewne przyspieszenia lub opóźnienia mogą być związane z ogólnym stanem zdrowia dziecka , a także warunkami, w jakich w jakich ono wzrasta. W środowisku, które nie umożliwia dziecku ćwiczenia lokomocji- jej rozwój przebiega wolniej. Dziecku potrzebna jest przestrzeń w której mogłoby się poruszać. Dlatego też tak duże znaczenie dla rozwoju ruchów lokomocyjnych ma zapewnienie niemowlęciu swobody ruchów - przy równoczesnej trosce o jego bezpieczeństwo.

Rozwój manipulacji

Manipulacją nazywamy umiejętność chwytania i operowania przedmiotami. Czynność ta wykształca się u człowieka już w okresie niemowlęcym .Manipulowanie przedmiotami jest związane nie tylko z rozwojem coraz bardziej precyzyjnych ruchów, ale staje się podstawą do zdobywania i poszerzania wiedzy o otaczającym świecie przez kontakt z przedmiotem i poznawanie jego własności.

Prymitywny rodzaj chwytu występuje już u noworodka. Nie jest to jednak chwyt dowolny, lecz ma on charakter odruchu bezwarunkowego. Noworodek zaciska palce na każdym przedmiocie włożonym mu do ręki. Odruch chwytny zanika mniej więcej w drugim miesiącu życia. Od tego czasu aż do piątego miesiąca dziecko nie usiłuje sięgać ręką po przedmioty umieszczone w pobliżu, lecz tylko śledzi wzrokiem to co znajduje się w polu jego widzenia. Można powiedzieć że stara się uchwycić to wzrokiem.

W piątym miesiącu życia niemowlę próbuje chwytać przedmioty. Jest to jednak początek chwytu dowolnego, którego rozwój przechodzi cztery stadia.

Stadium pierwsze, 0;4 do 0;5, dziecko usiłuje uchwycić przedmiot, kierując ku niemu obie ręce. Przeważnie nie trafia od razu do celu, lecz tylko zbliża ręce do przedmiotu. Nawet gdy dosięgnie lub gdy ktoś włoży mu przedmiot do ręki, nie jest w stanie dłużej go utrzymać.

W stadium drugim od o;5 do 0;6, niemowlę chwyta przedmiot nakrywając go całą dłonią. Jest to chwyt dłoniowy prosty, zwany także małpim. Dziecko chwyta przedmiot nieprecyzyjnie, czasem bez kontroli wzroku. W chwycie biorą udział cztery palce dłoni z wyłączeniem kciuka.

Stadium trzecie przypada na wiek od 0;7 do 0;8. Po raz pierwszy przy chwytaniu dziecko posługuje się kciukiem. Nie przeciwstawia go jednak pozostałym palcom, lecz wykonuje nim ruchy przywodzenia i odwodzenia. Dlatego też rodzaj chwytu bywa nazywany nożycowym . W tym okresie zaczyna się zaznaczać przewaga jednej z rąk przy wykonywaniu czynności chwytania.

Stadium czwarte rozpoczyna się około 9 miesiąca. Owy rodzaj chwytu, tzw. chwyt pęsetkowy polega na przeciwstawieniu kciuka pozostałym palcom. Dzięki takiemu układowi dłoni dziecko może chwytać drobne przedmioty palcem wskazującym i kciukiem. Potrafi swobodniej manipulować przedmiotami przekładać je z ręki do ręki, uderzać nimi o powierzchnię stołu lub o poręcz łóżeczka, wymachiwać itp.

III. ROZWÓJ PROCESÓW POZNAWCZYCH W WIEKU NIEMOWLĘCYM .

Aby przystosować się do otaczającego świata, trzeba nauczyć się orientacji w ni. Świat małego dziecka jest bardzo wąski w porównani ze światem człowieka dorosłego. Dopóki niemowlę nie potrafi się przemieszczać w przestrzeni, jego „światem” jest łóżko, w którym leży, przedmioty, jakie ogarnia wzrokiem, dźwięki, które do niego docierają, wrażenia smakowe towarzyszące karmieniu. Świat niemowlęcia jest jak gdyby mozaiką wrażeń następujących po sobie bez logicznego związku i nie tworzących żadnych sensownych całości. W miarę rozwoju dziecka zaczyna stopniowo poznawać otaczający je świat . Początkowe formy tej aktywności to śledzenie wzrokiem przedmiotu, zwracanie głowy w kierunku źródła dźwięku itp. Od czasu, gdy niemowlę zaczyna przemieszczać się w przestrzeni, a zwłaszcza gdy zaczyna chwytać przedmioty będące w zasięgu ręki, jego aktywność nabiera charakteru czynności oraz bardziej sensownych i ukierunkowanych na osiągnięcie określonego celu.

Poznawanie najbliższego otoczenia

Znany psycholog Stefan Szuman wprowadził do psychologii niezwykle interesującą i trafną koncepcję rozwoju spostrzeżeń u dzieci. Udzielił on odpowiedzi na pytanie, jaka jest geneza przedmiotu w umyśle dziecka i jak spostrzeganie przedmiotu wpływa na dalszy rozwój procesów poznawczych.

„Prawdopodobne dziecko początkowo doznaje jedynie izolowanych wrażeń wzrokowych, słuchowych, smakowych. Wrażenia nie są żaden sposób ze sobą powiązane.

Niemowlę poznaje najpierw otoczenie za pomocą telereceptorów, przede wszystkim receptorów wzroku i słuchu. Gdy dziecko zwraca głowę w kierunku źródła dźwięku i kieruje oczy na przedmiot wydający jakiś odgłos, np. grzechotkę, poznaje już przedmiot za pośrednictwem kilku zmysłów. Staje się to możliwe dopiero wtedy, gdy niemowlę chwyta przedmiot, który wywołał jego zainteresowanie. Receptory dalekie, takie jak wzrok, słuch działają pobudzająco na aktywność dziecka. Kontaktoreceptory, takie jak dotyk, umożliwiają wykonanie danej czynności do końca, czyli jej finalizację.

Manipulacja jest początkowo niespecyficzna, bo niemowlę nie potrafi posługiwać się przedmiotem zgodnie z jego przeznaczeniem. Niektóre własności przedmiotu odkrywa samo, inne - naśladując czynności dorosłych. Dziecko zdobywa wiedzę o przedmiocie wykonują różnorodne eksperymenty. Tak więc wkłada przedmiot do ust, upuszcza go na podłogę i przygląda się jak spada, rzuca nim, postukuje nim, obmacuje ze wszystkich stron.”

Spostrzeganie wielozmysłowe umożliwia zatem dziecku poznanie przedmiotu i jego własności.

W późniejszym okresie - począwszy od drugiego roku życia - dziecko kojarzy przedmiot z nazwą, jaką jest oznaczany. Nazwa staje się wówczas wystarczającym sygnałem wyodrębnienia i rozpoznania pudełka, grzechotki, klocków, lalki i innych przedmiotów z najbliższego otoczenia. Dla dalszego rozwoju procesów poznawczych a przede wszystkim dla rozwoju myślenia obrazowo - ruchowego, niezbędna jest jednak spostrzeżeniowa orientacja dziecka w otoczeniu.

Przejawy inteligencji niemowlęcia

„Wybitny psycholog szwajcarski Jean Piaget w pracy pt. „Narodziny inteligencji dziecka”, stwierdza, podobnie jak S. Szuman, iż własna aktywność dziecka jest czynnikiem spajającym i koordynującym różnorodne wrażenia, których dziecko doznaje. Inteligencja stanowi zdaniem Piageta, umiejętność przystosowania się do otaczającego świata. Na adaptację środowiska składają się zaś dwa wzajemnie dopełniające się procesy: asymilacja i akomodacja.

Dziecko zaczyna przystosowywać się aktywnie do swego otoczenia tuż po urodzeniu. Początkowo adaptacja dotyczy przede wszystkim pobierania pokarm, a więc zaspokajania potrzeb biologicznych.”

Zatem proces asymilacji oparty jest na przyswajaniu sobie przez dziecko nowych informacji o świecie zewnętrznym i włączaniu ich w ramy schematów czynności, jakimi dziecko w danym wieku dysponuje. Niektóre z informacji zostają włączone w już istniejące, gotowe schematy, inne stają się zaczątkami nowych schematów czynnościowych.

Akomodacja zaś to dostosowanie się do nowej sytuacji zewnętrznej przez zmiany w samym podmiocie - dziecko dokonuje pewnych zmian w zachowaniu zgodnie z obiektywnymi własnościami przedmiotu.

„Przystosowanie do środowiska u dzieci do lat dwóch ma charakter sensoryczno - motoryczny, czyli zmysłowo - ruchowy. Ten sam charakter mają inteligencja i myślenie małego dziecka. Dziecko myśli działając, gdyż nie wykształciło jeszcze mowy, która w późniejszych latach życia pozostaje w stałym związku z procesami myślenia.

Przygotowawcza faza w rozwoju mowy

Pierwszy rok życia jest okresem przygotowawczym w rozwoju mowy dziecka. Od najwcześniejszych miesięcy życia niemowlę wydaje różnorodne dźwięki, które pełnią funkcję komunikatywną, sygnalizując potrzeby dziecka. Tak więc krzyk czy postękiwanie może być sygnałem głodu, bólu itp. Począwszy od 2 - 3 miesiąca życia wokalizacja niemowlęcia wzbogaca się o dźwięki artykułowane o pozytywnym zabarwieniu emocjonalnym. Dźwięki te nazywamy gruchaniem.

Gruchanie

Gruchanie jest pierwszym ćwiczeniem językowym: dziecko ćwiczy swój aparat artykulacyjny i osłuchuje się z wydawanymi przez siebie odgłosami. W drugim kwartale życia niemowlę staje się bardziej wrażliwe na ton mowy dorosłych: uśmiecha się , a nawet głośno śmieje, gdy matka przemawia do niego łagodnym, pieszczotliwym głosem, krzywi się do płaczu, gdy ktoś mówi do niego tonem szorstkim lub ostrym.

Gaworzenie

W wieku 5 - 6 miesięcy dziecko zaczyna gaworzyć, to jest bardziej zróżnicowane dźwięki artykułowane, będące kombinacją różnych głosek. Najczęściej spotykane sylaby to ma, pa, da, la. Wymawiając je, dziecko w dalszym ciągu przeprowadza jakby ćwiczenia językowe. Nieraz powtarza wypowiedzianą wcześniej sylabę wielokrotnie. W efekcie, ktoś nie znający prawidłowości rozwoju mowy może sądzić, że dziecko umie już mówić, bo woła ma - ma lub ta - ta.”

Zjawisko powtarzania czynności już wykonanej na zasadzie samaonaśladownictwa nazywamy reakcją okrężną, natomiast zjawisko powtarzania dźwięków jest to echolalia.

Dzieci wszystkich narodowości gaworzą podobnie. Także w kontaktach z dorosłymi, dźwięki wydawane przez nie są wówczas jakby odpowiedzią na słowa dorosłego.

Naśladownictwo

„W ostatnim kwartale pierwszego roku, w związku z rozwijającym się słuchem fonematycznym, czyli wrażliwością na dźwięki mowy ludzkiej, dziecko zaczyna naśladować różne słowa wypowiadane przez dorosłych. Kojarzy je z przedmiotem, który pokazuje mu dorosły (np. lala), lub jego osobą (mama, tata). Dziecko zaczyna nazywać ze zrozumieniem osoby z najbliższego otoczenia, wyrażać żądanie (da), a także sprzeciw (nie). Przeciętne dziecko wymawia w ciągu pierwszego roku pięciu wyrazów, rozumie zaś kilkanaście słów i zwrotów językowych.”

IV. ROZWÓJ EMOCJONALNY I SPOŁECZNY

Początki uczuć i emocji

W związku z niedojrzałością układu nerwowego przeżycia emocjonalne małego dziecka są krótkotrwałe i cechują się labilnością, tzn. uczucia dziecka są nie stałe i podatne na nagłe zmiany nastroju.

Psychologowie zastanawiali się, czy noworodek i kilkumiesięczne niemowlę doznają przeżyć emocjonalnych. J. B. Watson , znany psycholog amerykański, twierdził, że niektóre uczucia mają charakter wrodzony i można obserwować je nawet u noworodków. Do takich uczuć zaliczał gniew, wyraźny przy unieruchomieniu głowy dziecka, i strach występujący w sytuacji utraty równowagi lub gwałtownej zmiany pozycji. Do wrodzonych emocji pozytywnych należało, zdaniem Watsona, uczucie zadowolenia, występujące przy gładzeniu ciała dziecka.

Inni psychologowi twierdzą, że u noworodka można jedynie zaobserwować stan ogólnego podniecenia, gdy pobudzenie jest dostatecznie silne. Ten niezróżnicowany stan emocjonalny przechyla się wkrótce ku jednemu z dwóch biegunów : pozytywnemu lub negatywnemu. Zależnie od tego, czy potrzeby biologiczne niemowlęcia zostały w porę zaspokojone, odczuwa ono emocje przyjemne albo nieprzyjemne. Bardziej różnorodne i określone stany uczuciowe kształtują się nieco później, w miarę poznawania przez niemowlę otaczającego go świata oraz nawiązywania przez niego kontaktów społecznych.

Kontakty uczuciowe i społeczne w wieku niemowlęcym

Emocje pozytywne wiążą się z dobrym samopoczuciem dziecka i z całokształtem kontaktów społecznych z otoczeniem. Pod koniec pierwszego miesiąca życia dziecko odpowiada już uśmiechem na uśmiech dorosłego. W wieku 3 miesięcy obserwujemy u niemowląt specyficzną rekcję społeczną, tzw. kompleks radosnego ożywienia. Na widok matki lub innej osoby dorosłej, która pochyla się nad dzieckiem i czule do niego przemawia, niemowlę ożywia się, wydaje dźwięki, uśmiecha się, porusza kończynami i całym ciałem.

Od tej pory niemowlę domaga się kontaktów z dorosłym, a im jest starsze, tym wyraźniej stara się zwrócić na siebie uwagę matki lub innych domowników i niechętnie przebywa samo. W drugim półroczu życia kontakty społeczne, jakie nawiązuje dziecko z otoczeniem, staja się podstawowym czynnikiem wpływającym na kształtowanie jego osobowości.

V. Pisząc ową prace zająłem się charakterystyką wieku niemowlęcego. Starałem się ukazać w niej zarówno rozwój fizyczny, jak również rozwój psychiczny niemowląt. Fazy rozwoju ruchów niemowlęcia, najważniejsze etapy rozwoju lokomocji, pierwsze przejawy inteligencji dziecka. Uważam iż opisany w moje pracy okres niemowlęcy jest jednym z najważniejszych okresów w życiu każdego człowieka.

Elbląska Uczelnia Ekonomiczno - Humanistyczna

Przemysław Frankiewicz

Gr. V. Semestr I. 2001 - 2002

TEMAT: Charakterystyka okresu niemowlęcego

Elbląg 2002

Spis treści :

I. Wstęp.

II. Rozwój ruchowy niemowlęcia.

III. Rozwój procesów poznawczych w wieku niemowlęcym.

IV. Rozwój emocjonalny i społeczny.

V. Zakończenie.

Bibliografia:

I. M. Przetacznikowa , G. Makiełło - Jarża : „Psychologia rozwojowa”

II. M. Demel : „Pedagogika zdrowia”

III. N. Wolański : „Rozwój biologiczny człowieka”

M. Przetacznikowa G. Makiełło-Jarża „Psychologia rozwojowa” s.58

Tamże s. 63

Tamże s. 64

Tamże s. 66

Tamże s. 66

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---