164. POZYCJA USTROJOWA PREZYDENTA RP.
Ustrojową pozycję Prezydenta określa zasada podziału władzy. Art.10 ust. 2 wymienia urząd Prezydenta jako jedno z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej. Prezydenta określa się mianem najwyższego przedstawiciela RP, jest on gwarantem ciągłości władzy państwowej oraz powierza mu się misję czuwania nad przestrzeganiem konstytucji i stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium, przestrzeganiem umów międzynarodowych.
165. PREZYDENT RP JAKO GŁOWA PAŃSTWA.
Prezydent jest częścią władzy wykonawczej. Ma on pełnić głównie funkcję arbitra( art.126) czyli jest organem państwa, gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Prezydent jako głowa państwa nie odpowiada politycznie, nie można go pozbawić urzędu w innej procedurze niż udowodnienie winy o naruszeniu Konstytucji i ustaw w związku z urzędowaniem. Jego kadencja trwa 5 lat. Jest on reprezentantem kraju na zewnątrz. Posiada funkcje tradycyjne dla tzw. głowy państwa. Jednoosobowy o kompetencjach wykonawczych, reprezentacyjnych, w zakresie arbitrażu politycznego.
166. PREZYDENT JAKO ORGAN DUALISTYCZNEJ EGZEKUTYWY.
Jest on elementem dualistycznej egzekutywy ale dysponuje samodzielnymi środkami prawnymi, które umożliwiają równoważenie pozostałych władz.
167. ZASADY I TRYB ODPOWIEDZIALNOŚCI PREZYDENTA RP.
Za swoją działalność urzędową Prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej, natomiast w razie naruszenia Konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej. Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowane z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej( Sąd Najwyższy, TS). Podlega jej prezydent. Dla postawienia prezydenta w stan oskarżenia konieczne jest podjęcie uchwały Zgromadzenia Narodowego większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby jego członków. Podjęcie takiej uchwały powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez Prezydenta, a więc jego obowiązki przejmie marszałek Sejmu. Pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej może nastąpić praktycznie jedynie w razie poważnego kryzysu konstytucyjnego i pod warunkiem, że przeciwko Prezydentowi opowie się kwalifikowana większość posłów i senatorów. Jeżeli TS stwierdzi winę Prezydenta to po przeprowadzeniu postępowania postanawia o złożeniu go z urzędu. W takim wypadku urząd prezydenta ulega opróżnieniu i przeprowadza się nowe wybory.
Odpowiedzialność parlamentarna to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu i podejmowane akty oraz decyzje.
168. ZASADY I TRYB WYBORU PREZYDENTA.
Prezydent jest wybierany przez Naród. Wybory prezydenckie są powszechne, bezpośrednie, równe i tajne. Jeśli chodzi o zasadę powszechności, to czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy- najpóźniej w dniu wyboru- ukończyli 18 lat i nie zostali pozbawieni praw wyborczych lub ich nie utracili w inny sposób. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy korzystają z pełni praw wyborczych do Sejmu, o ile ukończyli 35 lat. Zasada równości oznacza, iż każdy wyborca ma 1 głos. Zarządzania wyborów dokonuje Marszałek Sejmu. Wybory( I tura) muszą się odbyć w dniu przypadającym nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy. Kandydować na prezydenta może każdy obywatel posiadający pełnię prawa wyborcze oraz ukończył 35 lat. Prawo zgłaszania kandydatów przysługuje grupie co najmniej 100000 wyborców mających czynne prawa wyborcze. Wybór dokonywany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej- na Prezydenta zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden kandydat nie otrzymał takiej większości, musi zostać przeprowadzona II tura głosowania. W II turze pozostaje 2 kandydatów- wybrany zostaje ten który uzyska większą liczbę głosów. W razie stwierdzenia nieważności wyborów zostają przeprowadzone nowe wybory.
169. ZASADY FINANSOWANIA KAMPANII WYBORCZEJ W WYBORACH PREZYDENCKICH.
Kampania wyborcza rozpoczyna się z dniem ogłoszenia postanowienia Marszałka Sejmu o wyborach. Kampanii wyborczej nie można prowadzić na 24 h przed dniem głosowania i w dniu głosowania aż do jego zakończenia. Zabrania się prowadzenia kampanii wyborczej na terenie zakładów pracy lub instytucji publicznych w sposób i w formach zakłócających ich normalne funkcjonowanie. Materiały wyborcze powinny zawierać wyraźne oznaczenie od kogo pochodzą. W okresie od 15 dnia przed dniem głosowania do dnia zakończenia kampanii Telewizja Polska i Polskie Radio rozpowszechniają nieodpłatnie w programach ogólnokrajowych przygotowane przez komitety audycje wyborcze. finansowanie kampanii wyborczej jest jawne. Wydatki ponoszone przez komitety w związku z wyborami są pokrywane z ich własnych źródeł. Wydatki komitetu nie mogą przekraczać 12 000 000 zł. osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne mogą przekazywać środki na cele kampanii wyborczej prowadzonej przez komitet. Komitetowi nie mogą być przekazywane środki finansowe pochodzące:
- z budżetu państwa
- od państwowych jednostek organizacyjnych
- z budżetu jednostek samorządu terytorialnego
170. OBJĘCIE I WYGAŚNIĘCIE URZĘDU PREZYDENTA RP.
Objęcie urzędu przez nowo wybranego Prezydenta następuje po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powinno mieć miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego prezydenta. Objęcie urzędu oznacza przekształcenie Prezydenta elekta w prezydenta urzędującego i cieszącego się pełnią kompetencji prezydenta, by zakończyć się po 5 latach.
Wygaśnięcie urzędu prezydenta może nastąpić:
- w razie śmierci Prezydenta
- zrzeszenia się urzędu
- trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia- stwierdzenie tej niezdolności należy do Zgromadzenia Narodowego
- złożenie Prezydenta z urzędu orzeczeniem TS- nastąpi to w razie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej
stwierdzenie nieważności wyborów Prezydenta lub innych przyczyn nieobjęci urzędu po wyborze
171. ZASTĘPSTWO PREZYDENTA I JEGO RODZAJE.
Od opróżnienia urzędu należy odróżnić sytuację przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta, spowodowanej np.; operacją bądź chorobą. W takim przypadku nie ma potrzeby przeprowadzania wcześniejszych wyborów, ale ciągłość funkcjonowania państwa wymaga tymczasowego zastąpienia Prezydenta. W myśl Konstytucji należy to do Marszałka Sejmu i następuje na podstawie zawiadomienia dokonanego przez samego Prezydenta. Jeżeli jednak prezydent nie będzie w stanie tego dokonać to Marszałek Sejmu może zwrócić się do TK o stwierdzenie zaistnienia przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta i o powierzenie mu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta.
172. POJĘCIE, ZAKRES I FORMY AKTÓW URZĘDOWYCH PREZYDENTA RP.
Prezydent wydaje akty urzędowe: rozporządzenia z mocy ustawy, rozporządzenia, zarządzenie, postanowienia. Akty urzędowe Prezydenta wymagają podpisu premiera( kontrasygnaty) instytucja kontrasygnaty pełni 2 funkcje ustrojowe. Po pierwsze, uzależnia ona możliwości działania głowy państwa od uzgodnienia tych działań z rządem. Jest to forma ograniczenia ustrojowej pozycji głowy państwa i wymuszenie, by obydwa segmenty władzy wykonawczej zajmowały jednolite stanowisko. To forma uzależnienia głowy państwa od rządu. Po drugie rolą kontrasygnaty jest przejęcie przez Premiera lub ministra, którzy złożyli podpis na akcie głowy państwa, politycznej odpowiedzialności za ten akt przed parlamentem.
Mamy również prerogatyw. Istotą prerogatywy jest możliwość podejmowania danego aktu samodzielnie przez prezydenta, a więc odpowiedzialność za taki akt zostaje ograniczona tylko do sytuacji, gdy zostanie on podjęty z naruszeniem prawa. Akty urzędowe prezydenta wymagają kontrasygnaty.
173. KOMPETENCJE PREZYDENTA JAKO GŁOWY PAŃSTWA W ZAKRESIE SPRAW ZAGRANICZNYCH.
Kompetencje prezydenta w sprawach zagranicznych można podzielić na:
1) reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych
2) podejmowanie decyzji personalnych- prezydent mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych, przyjmując także listy uwierzytelniające i akredytujące przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych. Akty powołania i odwołania wymagają kontrasygnaty
3) ratyfikacja umów międzynarodowych
4) postanowienia o stanie wojny- ta kompetencja prezydenta ma charakter zastępczy, bo decydowanie o sprawach wojny i pokoju należy do Sejmu. Jeżeli jednak Sejm nie może się zebrać na posiedzeniu, a spełnione zostają przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny decyzje może podjąć Prezydent, z ty, że konieczne będzie uzyskanie kontrasygnaty Premiera
174. KOMPETENCJE PREZYDENTA JAKO GŁOWY PAŃSTWA W ZAKRESIE OBRONNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA.
Konstytucja przyznaje Prezydentowi pozycję najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych, choć zastrzega, że w czasie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. Prezydent powołuje Radę Bezpieczeństwa Narodowego, jako organ doradczy w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa.
W czasie pokoju, w normalnej sytuacji politycznej, konkretne kompetencje prezydenta sprowadzają się do podejmowania decyzji personalnych. Mianuje on Szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców rodzajów sił zbrojnych. Rola prezydenta wzrasta w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa państwa. Na czas wojny prezydent mianuje na wniosek Premiera Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych może też w razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera, zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa.
175. KLASYCZNE UPRAWNIENIA PREZYDENTA JAKO GŁOWY PAŃSTWA.
W każdym systemie głowie państwa przysługują pewne kompetencje tradycyjne, które z uwagi na ich specyfikę nie da się powierzyć innemu organowi państwa. Na gruncie obecnej Konstytucji, można wskazać 3 takie kompetencje:
1) prawo łaski
2) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
3) nadawania orderów i odznaczeń
176. KOMPETENCJE PREZYDENTA W STOSUNKU DO PARLAMENTU.
Stosunki Prezydenta z Parlamentem wyznaczają ogólne zasady systemu parlamentarnego w formie nadanej mu przez Konstytucję . uprawnienia prezydenta wobec Parlamentu można podzielić na:
1) organizacyjne- zarządzanie wyborów, zwoływanie pierwszych posiedzeń izb( tu prezydent jest podporządkowany terminom ściśle wyznaczonym przez konstytucję)
2) inicjatywne- inicjatywa ustawodawcza, zarządzanie referendum( co wymaga zgody Senatu)
3) hamujące- weto ustawodawcze, kwestionowanie ustaw przed Trybunałem Konstytucyjnym, w procedurze kontroli prewencyjnej bądź następczej, a także rozwiązanie Sejmu
sposobem komunikowania się Prezydenta z Parlamentem może też być orędzie tzn. wystąpienie Prezydenta na forum Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego
177. KOMPETENCJE PREZYDENTA W STOSUNKU DO RZĄDU.
Stosunki Prezydenta z rządem mają zróżnicowany charakter. Prezydentowi przysługują poważne kompetencje w procesie powoływania Rady Ministrów. Dotyczą one: przyjmowania dymisji Rady Ministrów, desygnowanie Premiera i powoływanie nowego rządu, a w razie niepowodzenia 3 kolejnych procedur uzyskania sejmowego wotum zaufania dla nowego rządu- rozwiązywania Sejmu. Istotniejsze są kompetencje Prezydenta związane z dokonywaniem zmian w składzie urzędującego gabinetu, tylko że prezydent musi działać na wniosek premiera. Ma możliwość prezydent zwrócić się do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie Premiera lub ministra do odpowiedzialności konstytucyjnej, ale może to nastąpić tylko w przypadku złamania przez nich prawa. W sprawach szczególnej wagi Prezydent może zwołać posiedzenie Rady Ministrów pod swoim przewodnictwem. Jednakże Rada Gabinetowa nie przejmuje kompetencji Rady Ministrów. Do p rezydenta należy też podejmowanie pewnych rozstrzygnięć w sprawach dotyczących polityki zagranicznej czy obronności.
178. KOMPETENCJE PREZYDENTA W STOSUNKU DO WŁADZY SĄDOWNICZEJ.
Stosunki Prezydenta z władzą sądowniczą mają charakter specyficzny, bo uwzględnić muszą zasadę niezależności tej władzy i niezawisłą pozycję sędziów. Prezydent nie ma jakichkolwiek instrumentów wpływania na orzecznictwo sądów i trybunałów. Jedynym wyjątkiem jest prawo łaski, pozwalające Prezydentowi na darowanie lub złagodzenie kary każdej osobie skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego, z wyłączeniem możliwości ułaskawienia osoby skazanej prawomocnym wyrokiem sądu karnego. Prezydent powołuje sędziów( z wyjątkiem sędziów TK i TS), działać tu jednak musi na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej. Prezydent ma też istotny wpływ na ustalanie wysokości wynagrodzeń sędziowskich. Konstytucja przewiduje, że prezydent powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Prezesa NSA.