1. Anders Władysław - (1892-1970), polski generał, polityk. 1914-1917 porucznik kawalerii w armii carskiej. Od 1917 w I Korpusie Polskim w Rosji (pułk ułanów krechowieckich). Uczestnik powstania wielkopolskiego 1918-1919 oraz wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921. 1923 ukończył Szkolę Wojenną w Paryżu- W maju 1926 szef sztabu wojsk rządowych dowodzonych przez generała J. Malczewskiego (przewrót majowy). 1927-1937 dowodził Wołyńską, a następnie (do 1939) Nowogródzką Brygadą Kawalerii, z którą wszedł w skład armii "Modlin" generała E. Przedrzymirskiego-Krukowicza (wojna obronna Polski). Od września 1939 w niewoli radzieckiej, internowany przez Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych (NKWD) we Lwowie i w Moskwie
Zwolniony po podpisaniu układu polsko-radzieckiego z 30 lipca 1941, dowódca Armii Polskiej w ZSRR (1941-1942), Armii Polskiej na Wschodzie (1942-1943), następnie (1943-1946) II Korpusu Polskiego (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie). W lutym 1945 ostro skrytykował ustalenia jałtańskie (jałtańska konferencja). Od lutego do maja 1945, wobec pozostawania generała T. Komorowskiego w niewoli, pełnił obowiązki Wodza Naczelnego, po złożeniu urzędu objął ponownie dowództwo II Korpusu Polskiego. 27 września 1946 pozbawiony obywatelstwa polskiego przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (pośmiertnie przywrócono mu obywatelstwo po upadku rządów komunistycznych). 1946-1954 pełnił tytularną funkcję Wodza Naczelnego i Głównego Inspektora Sit Zbrojnych. Patronował powstaniu Skarbu Narodowego. 8 sierpnia 1954 wszedł do Rady Trzech. Współorganizator Zjazdu Polski Walczącej (1966) związanego z obchodami Millennium Chrztu Polski. Autor pracy. Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939-1946 (1949).

2. Arciszewski Tomasz - pseudonim Stanisław (1877-1955), działacz socjalistyczny, polityk. Od 1896 w PPS, członek Organizacji Bojową od 1906 w PPS-Frakcji Rewolucyjną, 1912-1914 w PPS-Opozycji, od 1914 w PPS, w latach 1914-1915 w Legionach Polskich, 1919-1935 poseł na Sejm, 1939-1944 przewodniczący PPS-WRN, 1944-1947 premier rządu RP na uchodźstwie, 1949-1954 przewodniczący Rady Polityczną,
od 1954 członek Tymczasowej Rady Jedności Narodowej i Rady Trzech, przewodniczący Centralnego Komitetu Zagranicznego PPS.

3. Barcelowicz Leszek- prof. Urodził się w Lipnie w 1947 r. W roku 1970 ukończył z wyróżnieniem Wydział Handlu Zagranicznego w Szkole Głównej Planowania i Statystyki (obecnie Szkoła Główna Handlowa) w Warszawie. W 1974 r. uzyskał tytuł MBA w St.John's University w Nowym Jorku, a w 1975 r. obronił pracę doktorską w SGPiS. Przebywał na stażach naukowych m.in. w University of Sussex (1985) i w Uniwersytecie w Marburgu (1988). W październiku 1992 r. został profesorem Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, a rok później kierownikiem Katedry Międzynarodowych Studiów Porównawczych. Wykładał na uczelniach całego świata, m.in. w Austrii, Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Niemczech, na Węgrzech, w Szwecji, Japonii, Czechach, Indiach, we Włoszech, na Ukrainie, Litwie i w Stanach Zjednoczonych. We wrześniu 1989 r., objął stanowisko wicepremiera i ministra finansów w pierwszym niekomunistycznym rządzie. Był również przewodniczącym Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów. Opracował i realizował plan szybkiej stabilizacji i transformacji pogrążonej w kryzysie gospodarki polskiej, powszechnie znany jako "Plan Balcerowicza". Pełnił swoje funkcje do grudnia 1991 roku. Od kwietnia 1995 do grudnia 2000 r. pełnił funkcję przewodniczącego Unii Wolności. Od października 1997 do czerwca 2000 roku ponownie pełnił funkcję wicepremiera, ministra finansów i przewodniczącego KERM. 22 grudnia 2000 r. Sejm RP powołał Leszka Balcerowicza na stanowisko Prezesa Narodowego Banku Polskiego.

4. Bartel Kazimierz - (1882-1941), polski polityk, matematyk, profesor Politechniki Lwowskią. W okresie międzywojennym zajmował stanowiska ministerialne w administracji państwowej. Po przewrocie majowym był trzykrotnie premierem i dwukrotnie wicepremierem. Przedstawiciel kierunku liberalnego w obozie sanacji. Zamordowany przez hitlerowców.

5. Bartoszewski Władysław - (1922), historyk, pisarz, badacz dziejów Armii Krajowej, problemów żyda kulturalnego i prasy konspiracyjnej w okresie okupacji hitlerowskiej. Był członkiem Rady Pomocy Żydom i uczestnikiem powstania warszawskiego. Po II wojnie więziony. W 1955 zrehabilitowany. W latach 1972-1981 sekretarz generalny polskiego Pen CIubu. Od 1990 ambasador Polski w Austrii. W latach 1995-1996
minister spraw zagranicznych.

6. Beck Józef - (1894-1944), polski pułkownik, dyplomata. W latach 1914-1917 w Legionach Polskich, członek Polskiej Organizacji Wojskowej. W czasie przewrotu majowego szef sztabu wojsk, które opowiedziały się po stronie J. Piłsudskiego. W latach 1926-1930 był szefem gabinetu Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1930 objął urząd wicepremiera. W latach 1932-1939 kierował polską polityką zagraniczną. Uznawany za
spadkobiercę myśli polityczną J. Piłsudskiego. Przeciwnik zarówno współpracy z ZSRR skierowanej przeciwko Niemcom, jak i sojuszu z Berlinem skierowanego przeciwko ZSRR. Szukał możliwości zawarcia trwałych sojuszy z Anglią i Francją. W maju 1939 zdecydowanie przeciwstawi) się żądaniom niemieckim w sprawie Gdańska i eksterytorialnej autostrady przez polskie Pomorze do Prus Wschodnich, doprowadził do podpisania traktatów obronnych polsko-brytyjskiego i polsko-francuskiego, niwecząc tym samym hitlerowską politykę izolowania Polski na czas wojny. Po agresji Niemiec i ZSRR na Polskę przekroczył wraz z rządem, 17 IX 1939, granicę Rumunii, gdzie zmarł w 1944.

7. Berling Zygmunt - (1896-1980), polski generał, od 1915 w Legionach Polskich. W okresie międzywojennym przez kilkanaście lat w Wojsku Polskim. Po wrześniu 1939 internowany w ZSRR. Po podjęciu decyzji o tworzeniu na terenie Związku Radzieckiego wojska polskiego – na stanowisku szefa sztabu 5 Dywizji Piechoty w armii generała W. Andersa. W czasie przegrupowania na Bliski Wschód komendant bazy ewakuacyjnej w Krasnowodsku. Bitwa pod Lenino - Posądzony przez generała Andersa o współpracę z władzami radzieckimi, zdezerterował z armii. W 1943 z poręczenia Związku Patriotów Polskich został dowódcą organizującej się 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki. Dowódca 1 Armii Wojska Polskiego do września 1944. Odwołany ze stanowiska po nieudanej próbie sforsowania Wisty pod Warszawą. W latach 1948-1953 był organizatorem i pierwszym komendantem Akademii Sztabu Generalnego.

8. Bierut Bolesław - (1892-1956), działacz polskiego i międzynarodowego ruchu komunistycznego. W okresie międzywojennym członek KPP. Działacz Związku Robotniczych Organizacji Spółdzielczych oraz przedstawiciel Międzynarodówki Komunistyczną w Bułgarii, Czechosłowacji i Austrii. W 1944 został przewodniczącym, a od grudnia tegoż roku prezydentem KRN, która uzurpowała sobie uprawnienia parlamentu. Po wielu nieudanych próbach udało się Bierutowi powołał Rząd Tymczasowy (czerwiec 1945. którego członkiem byt m.in. S. Mikolajczyk), który został uznany przez państwa koalicji antyhitlerowskiej. W wyniku sfałszowanego referendum i sfałszowanych wyborów do Sejmu Ustawodawczego (1947) w wyborach zwyciężył tzw. Blok Demokratyczny, a Bierut został prezydentem RP. Urząd ten sprawował do 1952. W latach 1952-1954 był premierem (nowa konstytucja nie przewidywała urzędu prezydenta). Równocześnie, w latach 1948-1956, kierował PPR i PZPR jako sekretarz generalny, przewodniczący i l sekretarz KC. Był przewodniczącym Komisji Konstytucyjną, która opracowała zatwierdzoną przez Sejm w lipcu 1952 Konstytucję PRL. Konstytucja pozwalała na budowę państwa totalitarnego, podporządkowanego ZSRR. Bierut B., pochód 1- majowy - Okres pozostawania Bieruta na kierowniczych stanowiskach partyjnych i państwowych był czasem bezpardonową walki o władzę. W więzieniach i na zesłaniu w ZSRR znalazło się 100 tyś. żołnierzy AK i działaczy polityczną opozycji. Wytaczano procesy żołnierzom Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i oficerom podziemia. Podczas prowadzonych przez UB śledztw zamęczona została nie ustalona do dzisiaj liczba osób. Represje nie ominęły komunistów. Aresztowano M. Spychalskiego (1950) i W. Gomulkę (1951). W okresie pozostawania Bieruta na najwyższych stanowiskach społeczeństwo pozbawione zostało wszystkich podstawowych instytucji demokratycznych, obowiązywał zakaz wyjazdów do krajów kapitalistycznych, stosowano cenzurę korespondencji itp. Po śmierci J Stalina (1953) Bierut w dalszym ciągu kontynuował program budowy totalitarnego państwa komunistycznego w Polsce. Zmarł w Moskwie.

9. Bór- Komorowski Tadeusz- pseudonimy Korczak, Bór, Lawina, Znicz (1895-1966). w czasie l wojny światową oficer austriacki, od 1918 w Wojsku Polskim W okresie międzywojennym pełnił m.in. funkcje zastępcy dowódcy 9 pułku ułanów i komendanta Centrum Yffyszkolenia Kawalerii. Uczestnik wojny obronnej Polski 1939, następnie współorganizator i dowódca Organizacji Wojskowej Krakowa, która w styczniu 1940
weszła w skład Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). W latach 1940-1941 komendant okręgu i obszaru krakowskiego ZWZ, od lipca 1941 zastępca Komendanta Głównego ZWZ, między 17 VII 1943 a 2 X 1944 sprawował stanowisko Komendanta Głównego Armii Krajowej. Powstanie warszawskie (1944) - Wraz z rządem na emigracji i jego delegatem na kraj J S Jankowskim powziął decyzję o rozpoczęciu powstania warszawskiego. 30 IX 1944 mianowany przez rząd emigracyjny wodzem naczelnym Polskich Sił Zbrojnych Po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii, aktywnie uczestnicząc w życiu politycznym emigracji polskiej. W latach 1947-1949 sprawował urząd premiera rządu na emigracji.

10. Cyrankiewicz Józef - (1911-1989), polski prawnik, polityk, działacz socjalistyczny, członek PPS Od 1935 sekretarz Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS w Krakowie W latach 1941-1945 więziony w Oświęcimiu i Mauthausen Od sierpnia 1945 do grudnia 1948 sekretarz generalny Rady Naczelnej PPS Realizator komunistycznej koncepcji zjednoczenia PPS i PPR Od 1952 do 1954 wicepremier W latach 1948-1971 członek Biura Politycznego KC PZPR. 1970-1972 przewodniczący Rady Państwa. Od 1949 do 1972 prezes Rady Naczelnej ZBoWiD. W latach 1973-1986 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Obrońców Pokoju.

11. Daszyński Ignacy - (1866-1936), polski działacz socjaBstyczny i niepodległościowy, polityk- Członek Polskiej Parti Socjalno-Demokratycmej Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD) i Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Wieloletni przewodniczący Rady Naczelnej i członek Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. W 1897 wybrany do parlamentu wiedeńskiego z ramienia PPSD, gdzie domagał się m.in. powszechnego prawa wyborczego do parlamentu i rad narodowych wszystkich szczebC. Zdecydowany przeciwnik polityki "silnej ręki" namiestnika Badeniego w Galkgi. Zwolennik odbudowy państwowości polskiej. W okresie l wojny światowej pozostawał na stanowisku wiceprzewodniczącego Naczelnego Komitetu Narodowego. Bliski współpracownik J. Pteudskiego. Po l wojnie światowej na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie (7-18 XI 1918).Gabinet Daszyńskiego wydal Manifest, w którym zapowiadał przeprowadzenie szerokich reform gospodarczo-społecznych. Podporządkował swój rząd J. Piłsudskiemu, po jego powrocie do kraju. Na polecenie Naczelnika państwa otrzymał zadanie utworzenia nowego rządu na szerokie) platformie politycznej, próba ta jednak nie powiodła się. Powstał nowy gabinet utworzony przez J. Moraczewskiego. Wobec zagrożenia ze strony bolszewików Daszyrtski objął stanowisko wicepremiera w Rządzie Obrony Narodowej z W. Witosem na czele, utworzonym w lipcu 1920. Od 1922 wicemarszałek, a od 1928 marszałek sejmu. Od 1928 pozostawał w opozyqi do J. Piłsudskiego. W 1930 wycofał się z żyda politycznego, z powodu złego stanu zdrowia. Prezes Towarzystwa Uniwersytetów Ludowych w latach
1922-1933.

12. Dmowski Roman - (1864-1939), polski polityk, mąż stanu. W czasach uniwersyteckich należał do Związku Młodzieży Polskiej Zet, a następnie do Kola Delegatów zrzeszającego studentów z różnych gimnazjów Królestwa Polskiego. Zorganizował w Warszawie manifestację uliczną studentów w setną rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja, za co w 1892 osadzono go w Cytadeli na niespełna pół roku. Po zwolnieniu stał na czele Komitetu Centralnego Ligi Narodowej. Za tę działalność skazany na wygnanie z kraju. W lutym 1895 osiadł we Lwowie. Redaktor Przeglądu Wszechpolskiego. W latach 1898-1900 przebywał we Francji i Anglii. W 1901 wrócił do kraju i zamieszkał w Krakowie, a następnie w 1905 przeniósł się do Warszawy. W 1907 poseł z Warszawy do drugiej, a następnie trzeciej Dumy Państwowej, parlamentu carskiej Rosji. W 1917 mianowany prezesem Komitetu Narodowego Polski z siedzibą w Paryżu. W 1897 współorganizował i stal na czele Narodowej Demokracji. W opozycji do J. Piłsudskiego. Opowiadał się za autonomią Królestwa Polskiego, współpracą z rządem carskim. Delegat polski na konferencję paryską w 1919. Brał udział ze strony polskiej w podpisywaniu traktatu wersalskiego.

13. Fieldorf Emil - (1895-1953), generał Armii Krajowej, pseudonim Nil. W czasie l wojny światowej walczył u boku J. Piłsudskiego w l Brygadzie Legionów (Legiony Polskie) . Jako dowódca kompanii wziął udział w wojnie polsko-radzieckięj. W czasie kampanii wrześniowej (Wojna obronna Polski 1939 r.) był dowódcą 51 pułku piechoty. Po klęsce przedostał się do Francji, by w lipcu 1940 powrócić do Polski jako emisariusz Rządu Polskiego na Emigracji. Następnie w strukturach dowódczych Związku Walki Zbrojnej i AK (Annii Krajowej). Od 1942 dowódca Kierownictwa Dywersji (Kedyw). W 1944 stanął na czete polityczno-wpjskowęj organizacji Nie, która miała charakter kadrowy.
Zadaniem ją" była działalność konspiracyjna w warunkach sowieckiej okupacji. Aresztowany przez NKWD i nie rozpoznany, został zesłany na Syberię (1945). Po odbyciu kary powraca do Polski. W 1949 został ponownie aresztowany przez UB i w tajnym procesie skazany na karę śmierci. Stracony w więzieniu na Mokotowie w lutym 1953. Zrehabilitowany pośmiertnie w 1958.

14. Geremek Bronisław - urodził się 6 marca 1932 r. w Warszawie. W 1954 r. ukończył studia na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1956-58 odbył studia podyplomowe w Ecole Pratique des Hautes Etudes w Paryżu. W 1960 r. uzyskał doktorat, a w 1972 r. habilitację w Polskiej Akademii Nauk. W 1989 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym. Prof. Bronisław Geremek odegrał wybitną rolę w czasie obrad tzw. Okrągłego Stołu z władzami PRL w 1989 r., które doprowadziły do pierwszych od zakończenia II wojny światowej wolnych wyborów parlamentarnych w Polsce, a następnie do upadku reżimu komunistycznego. Będąc od 1989 r. posłem na Sejm RP, prof. Geremek przewodniczył m.in. Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych( 1989-97), Komisji Konstytucyjnej (1989-91). Należał do założycieli Unii Demokratycznej (potem Unii Wolności) i był przewodniczącym klubu parlamentarnego tej partii 1990-97. Pełniąc te funkcje stał się orędownikiem uzyskania przez Polskę pełnego członkostwa w NATO i w Unii Europejskiej. Na forum parlamentarnym zarówno zwolennicy jak i oponenci prof. Bronisława Geremka są zgodni co do tego, że jest on świetnym i przekonywującym mówcą. Po czerwcowych wyborach do Sejmu RP i utworzeniu koalicji AWS-UW i powołaniem nowego rządu, dnia 31 października 1997 r. objął urząd Ministra Spraw Zagranicznych RP. Funkcję tę pełnił do czerwca 2000 r. Od lipca 2000 r. prof. Bronisław Geremek jest przewodniczącym Sejmowej Komisji Prawa Europejskiego..

15. Gierek Edward - (1913), komunista, polityk polski. W latach 1923-1934 przebywał we Francji, gdzie pracował jako górnik, a potem działacz związkowy i komunistyczny. Po wysiedleniu do Polski w 1934, w 1937 znalazł się w Belgii, gdzie mieszkał do 1948. Pełnił tam funkcję przew. Rady Narodowej Polaków i organizował Związek Patriotów Polskich. Po powrocie do kraju sprawował w latach 1949- 1954 stanowisko l sekretarza KW PZPR w Katowicach, następnie od 1954 członek KC PZPR. W 1956 udał się do Poznania w składzie delegacji rządowej wysianej w celu pacyfikacji nastrojów po tzw. wydarzeniach czerwcowych. Pełnił, w latach 1956-1970, ważne funkcje partyjne, wchodził w skład Biura Politycznego KC PZPR i był l sekretarzem partii w Katowicach. # Bunt robotniczy, grudzień 70 - Władzę zdobył w 1970 w wyniku tzw. wydarzeń grudniowych i obaleniu W. Gomulki. Uzyskał poparcie aparatu partyjnego a szczególnie E. Babiucha i F. Szlachcica. Dzięki zręcznej polityce i obawie Zachodu przed komunizmem zaciągnął niespłacalne kredyty. Szybko doszło do załamania gospodarczego, roztrwonienia majątku i kryzysów: Najpierw w 1975 w Radomiu i Ursusie, potem w 1980 na Wybrzeżu i w całym kraju. Po powstaniu NSZZ "Solidarność", pod presją .•./Ji;,-zan, zcsia! zm^-szo,-;/ J; stąpienia ;i sierp.-:; j 'SS: 'A' iipcii r.sstępnssc ::.'<u. na s!<'JtE'', raziiczsń w.-n^trznych, •^•-.•nięi; 3? - partii komunistycznej. W pamiętnikach fiasko swej polityki tłumaczył spiskiem otoczenia. W swej polityce oddany całkowicie Kremlowi poprzez takich ludzi jak m.in. W. Jaruzelski czy P. Jaroszewicz.

16. Gomułka Władysław - pseudonim Wiesław (1905-1982), polski działacz komunistyczny, polityk. Członek KPP od 1926. W latach 1934-1935 przebywał w Moskwie, w okresie II Rzeczypospolitej dwukrotnie więziony. W 1939-1942 w Białymstoku i Lwowie, 1942 w Warszawie, od 1942 w PPR (członek władz), 1943-1945 sekretarz, następnie sekretarz generalny KC PPR, 1944-1948 członek Biura Politycznego KC i sekretarz generalny partii. Inicjator KRN. 1944-1949 l wicepremier, 1945-49 minister Ziem Odzyskanych.* Przemówienie W. Gomułki - Zasłużony dla umacniania władzy komunistycznej, 1948 oskarżony o tzw. odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne, 1951-1954 więziony, usunięty z PZPR. W 1956 przyjęty do partii i wybrany na l sekretarza Komitetu Centralnego PZPR cieszył się początkowo dużym poparciem społecznym, występując jako zwolennik umiarkowanych reform i przeciwstawiając się naciskom radzieckim. Od tej linii politycznej stopniowo odstępował, ff Marcowe wydarzenia 1968 - Zaostrzy4 w latach 60. walkę z Kościołem, a także z partyjnymi intelektualistami (np. z L. Kołakowskim), 1968 poparł interwencję wojsk państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji oraz byt odpowiedzialny za przebieg wydarzeń marcowych (m.in. represje
wobec studentów, posunięcia o charakterze antysemickim, zaostrzenie cenzury). # Bunt robotniczy, grudzień '70 - W grudniu 1970 roku na jego polecenie krwawo stłumiono manifestacje na Wybrzeżu, gdzie zginęło kilkadziesiąt osób. W wyniku poważnego kryzysu politycznego został 20 XII 1970 zmuszony przez część własnego aparatu i zwolenników E Gierka do rezygnacji ze stanowiska l sekretarza KC i członka Biura
Politycznego KC PZPR, a 1971 pozbawiony innych stanowisk i przeniesiony na emeryturę. Autor Pamiętników (tom 1-2.1994)

17. Grabski Władysław - (1874-1938), polski polityk prawicowy, ekonomista i historyk, brat Stanisława Grabskiego. Autor reformy walutowej z 1923. Studia odbył w Paryżu i Halle. W latach 1905-1912 trzykrotnie wybierany jako poseł ziemi warszawskiej do rosyjskiej Dumy Państwowej W czasie l wojny światowej uwięziony przez Niemców. W 1918 objął funkcję ministra rolnictwa w gabinecie J. Świerzyńskiego. Następnie pełnił
różne funkcje państwowe by 19 grudnia 1923 stanąć na czele rządu pozaparlamentarnego. Opracował ustawę o naprawie skarbu i reformie walutowej Reforma polegała na likwidacji deficytu PKP. dwóch ministerstw i interwencji giełdowej W efekcie zrównoważono budżet Powstał prywatny Bank Polski i dokonano wymiany starej waluty marki polskiej na złotego w relacji 1,8 min marek poi. na 1 złotego. Minusem było obciążenie kapitału prywatnego, a w efekde poprzez wzrost podatków spadek koniunkury gospodarczej i wzrost bezrobocia. Było to przyczyną nawrotu inflacji i ustąpienia rządu Grabskiego Po dymisji zajął się pracą naukową w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

18. Grot-Rowecki Stefan - pseudonimy Grot. Grabica. Rakoń. Kalina (1895-1944), generał dywizji Wojska Polskiego, komendant główny ZWZ- AK w latach 1940-1943. Przed l wojną światową członek konspiracyjnego harcerstwa Od 1913 należał do Polskich Drużyn Strzeleckich W czasie l wojny światowej w Legionach Polskich, oficer i dowódca plutonu w 1, następnie 5 pułku piechoty l Brygady. Po kryzysie przysięgowym Internowany w Beniaminowie. 1918 w Polskiej Sile Zbrojnej, był m.in. instruktorem w Oficerskiej Szkole Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej następnie w Wojsku Polskim. 1919-1920 walczył w wojnie polsko-bolszewickią. m.in. jako szef Oddziału II Frontu Poludniowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniową generała E. Rydza-Śmigłego. W okresie międzywojennym na różnych stanowiskach w armii. 1921-1926 oficer Biura Ścisłej Rady Wojennej i szef wydziału naukowo-wydawniczego Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego. 1926-1930 l oficer inspektoratu armS generała J. Rybaka. 1930-1935 dowódca 55 pułku piechoty w Lesznie. 1935-1938 dowódca brygady Korpusu Ochrony Pogranicza Podole w Czortkowie. 1938-1939 dowódca piechoty dywizyjnej w 2 dywizji piechoty Legionów w Kielcach. W czerwcu 1939 otrzymał polecenie zorganizowania Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, którą dowodził we wrześniu 1939. Ostatni bój na czele brygady stoczył w dniach 18-20 września pod Tomaszowem Lubelskim. Od początku okupacji zaangażowany w pracy konspiracyjnej. W październiku 1939 mianowany zastępcą komendanta głównego i szefem sztabu Służby Zwycięstwu Polski. Od stycznia 1940 komendant Obszaru Warszawskiego ZWZ, praktycznie całego obszaru okupacji niemieckiej. W czerwcu 1940 mianowany komendantem głównym ZWZ. 1940 wystąpił do generała W. Sikorskiego z propozycją powołania Delegata Rządu RP na Kraj. Pod koniec 1941 utworzył organizację Wachlarz. Przeciwny współpracy z PPR. Rozbudował AK, zapewniając jej równocześnie właściwą strukturę organizacyjną i system dowodzenia. Doprowadził do scalenia większości wojskowych organizacji konspiracyjnych. W lipcu 1942 otrzymał zgodę na prowadzenie ograniczonej walki zbrojnej. Zdekonspirowany i aresztowany przez Niemców 30 VI 1943. Przewieziony do centrali gestapo w Berlinie, później prawdopodobnie umieszczony w Sachsenhausen, gdzie został zamordowany z rozkazu H. Himmlera w sierpniu 1944, po wybuchu powstania warszawskiego.

19.Haller Józef – (1873-1960), generał, poBtyk prawicowy. Studia odbył w Wiedniu w Wojskowej Akademii Technicznej, następnie służył w armii austriackiej. W czasie l wojny światową został w 1916 dowódcą II Brygady Legionów. W 1918 w wyniku tzw. szarży pod Rarańczą na czele Polskiego Korpusu Posłkowego przy armii austriackiej przedostał się na stronę rosyjską. Następnie przebywał we Francji, gdzie z ramienia Komitetu Narodowego Polskiego utworzył u boku Francji tzw. Błękitną Annie. Na jej czele przybył w 1919 do kraju na front ukraiński. W 1920 objął w imieniu Polski Pomorze Gdańskie, a w czasie wojny polsko-bolszewickiej dowodził armią ochotniczą Był też Inspektorem Generalnym armi i członkiem Rady Wojennej. W latach 1920-1927 był posłem na sejm. W sposób gwałtowny atakował J. Piłsudskiego. Po wyborze na prezydenta RP G. Narutowicza podsycał wrogie mu nastroje. Po przewrocie majowym 1926 został przeniesiony w stan spoczynku. Współorganizował opozycję, tzw. Front Morges, a także utworzone w 1937 Stronnictwo Pracy. Po kampanii wrześniowej (wojna obronna Polski 1939 r.) przebywał na emigracji. W latach 1940-1943 pełnił funkcje ministra oświaty w rządzie W. Sikorskiego.

20. Hiond August - (1881-1948), kardynał i prymas Pobta". Po studiach teologicznych w Rzymie i Krakowie pełni funkcję administratora apostolskiego na Śląsku. W 1925 został biskupem śląskim, a w 1926 arcybiskupem gnieźnieńsko-poznańskim i zarazem prymasem Polski, w następnym roku kardynałem. Od września 1939 przebywał w Rzymie, by przenieść się do Francji, gdzie w 1942 został aresztowany przez Niemców. Powrócił do Polski w 1945 i przystąpił do organizacji administracji kościelnej na tzw. Ziemiach Odzyskanych. W 1946 połączył archidiecezje gnieźnieńską i warszawską. Niezłomny w swych działaniach zarówno przeciw nazistom, jak i przeciw aparatowi komunistycznego bezprawia.

21. Jaruzelski Wojciech - (1923). polski komunista, generał LWP, polityk PRL-u. Pochodzi z rodziny ziemiańskiej. Po wybuchu wojny znalazł się na Litwie, a następnie na Syberii. Nie dosta) się do armii generała W. Andersa. wstąpił do wojska organizowanego przez ZPP. Ukończył szkolę oficerską w Riazaniu. Powrócił do kraju wraz z armią Z. Berlinga. W latach 1945-1947 brał udział w walkach z polskim podziemiem patriotycznym. W 1947 wstąpił do PPR i szybko awansował, by w 1956 zostać najmłodszym generałem w LWP. W latach 1957-1960 był dowódcą dywizji zmechanizowanej, a następnie szefem Głównego Zarządu Politycznego WP (do 1965). W latach 1965-1968 zajmował stanowisko szefa sztabu generalnego, a w latach 1962-1968 wiceministra obrony narodowej. # Bunt robotniczy, grudzień '70 - Od 1968 minister obrony narodowej odpowiedzialny za użycie armii do krwawego tłumienia wystąpień grudniowych na Wybrzeżu (1970). Po objęciu władzy przez E. Gierka wszedł do Biura Politycznego KC PZPR. Na szerszą arenę polityczną wypłynął w okresie Solidarności w latach 1980-1981, ciesząc się całkowitym poparciem przywódców sowieckich. # Stan wojenny w Polsce - Był kolejno premierem rządu (1981), l sekretarzem KC PZPR (1981). 13 XII wprowadził w Polsce stan wojenny i stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego - WRON (do VII 1983). W połowie lat 80. zreorganizował swą władzę, zrzekł się urzędu premiera i został przewodniczącym Rady Państwa. Był autorem nieudanych reform gospodarczych i st?rat się za wszelka cenę utrzymać przy władzy skomoromitowaną partię komunistyczną. W wyniku "oJerestrojki" i upadku !<ntTiiini7m" "-'u';"¹ wM7i-~ sio n'¹ ro^rT"."" '"•'''•-'niaoo StohJ ^it 0'<.'?5f" Rto* • W 1989 ''ostał wvhranv ofezydentem PRi •i; "" sieroniu 198° desygnował na stanowisko premiera kandydata opozycji. Przez wielu uznawany za patriotę firmował jednak swoim nazwiskiem doktrynę użycia armii polskiej przeciwko Danii w razie wojny z NATO. W przypadku buntu (o czym świadczą materiały wykradzione przez pułkownika Kuklińskiego), wzięte w kleszcze wojsko polskie miało być zniszczone przez jednostki sowieckie.

22. Jaroszewicz Piotr - (1909-1992), komunistyczny polityk PRL. generał dywizji LWP. W latach'trzydziestych pracował jako 'nauczyciel i kierownik szkoły powszechnej w powiecie garwolińskim. Po wybuchu wojny znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej. W 1943 wstąpił do armii Z. Berlinga, utworzonej na terenie ZSRR, od 1944 członek PPR. W armii pełnił funkcję w aparacie politycznym, m.in. był zastępcą dowódcy l Armii WP do spraw polityczno-wychowawczych. W latach 1945-1950 zajmował stanowisko wiceministra obrony narodowej. W latach 1952-1970 piastował funkcję wicepremiera, a także równocześnie w latach 1954-1956 ministra górnictwa. # Bunt robotniczy, grudzień "70 - Od 1956 zasiadał w RWPG jako stały przedstawiciel PRL. W latach 1964-1980 wchodził w skład Biura Politycznego KC PZPR. Po tzw. wydarzeniach grudniowych (1970) objął stanowisko premiera. W 1972 zastąpił M. Moczara na stanowisku szefa ZBoWiD. Był współautorem tzw. manewru gospodarczego, czyli reformy gospodarczej sprowadzającej się do gwałtownych podwyżek cen żywności (1976). W efekcie doszło do protestu robotników w Ursusie i Radomiu. W 1981 został usunięty z PZPR. Pod koniec żyda zaczął pisać pamiętniki, oskarżając w nich wielu prominentnych komunistów pochodzenia polskiego o współpracę z NKWD. Został zamordowany wraz z żoną w nie wyjaśnionych okolicznościach

23. Kania Stanisław- (ur. 1927), działacz komunist.; 1945–48 w PPR, następnie PZPR, 1971–80 sekr., 1975–81 czł. Biura Polit. KC; IX 1980–X 1981 I sekr. KC PZPR; 1982–85 czł. Rady Państwa; 1972–89 poseł na sejm.

24. Korfanty Wojciech - (1873-1939), polityk i publicysta, polski działacz narodowy na Śląsku, jeden z czołowych przywódców Chrześcijańskiej Demokracji. Od 1901 ocjął redakcję Górnoślązaka w Katowicach W działalności politycznej występował przeciwko germanizacyjnym posunięciom władz i partii Centrum. Zgodnie z podstawami programowymi Narodowej Demokracji głosił hasła nierozerwalnej łączności Górnoślązaków z narodem polskim, domagał się równouprawnienia narodowego Polaków. Wyraźnie deklarował się jako przeciwnik socjalizmu, opowiadając się jednocześnie za poprawą warunków materialnych robotników oraz demokratyzacją państwa pruskiego. Działalność przed l wojną światową W latach 1903-1912 i 1918 poseł do Reichstagu oraz pruskiego Lanotagu (1903-1918) 25 X 1918 wystąpił w Reichstagu z głośnym żądaniem przyłączenia do państwa polskiego wszystkich ziem polskich zaboru pruskiego (Prusy Królewskie, Gdańsk, Wielkopolska. część Prus Książęcych oraz Śląsk Górny i Średni). Po powstaniu niepodległej Polski przeniósł się do Poznania Działalność po odzyskaniu niepodległości W styczniu 1920 mianowany przez rząd polski komisarzem plebiscytowym na Górnym Śląsku, kierował całością przygotowań organizacyjnych, propagandowych i politycznych. Jako przeciwnik polityki faktów dokonanych i rozstrzygnięć zbrojnych, sprawując funkcję faktycznego dyktatora trzeciego powstania śląskiego, po pierwszych sukcesach militarnych dal rozkaz wstrzymania działań zbrojnych i czekania na decyzję mocarstw Ententy. W latach 1922-1930 poseł na Sejm związany z Chrześcijańską Demokracją (ChD). Od października do grudnia 1923 wicepremier w rządzie W. Witosa i jego doradca z ramienia ChD. Od 1924 wydawca dzienników "Rzeczpospolita" i "Polonia". Przeciwnik J. Piłsudskiego. Po zwycięstwie sanacji stal się obiektem licznych ataków z jej strony. W 1930 aresztowany i wraz z posłami Centrolewicy osadzony w twierdzy brzeskiej. Emiaracia Od kwietnia 1935 na emigracji w Czechosłowacji- W 1936 wraz z I. Paderewskim, J. Halterem i W. Witosem brał udział w rozmowach politycznych tzw. Frontu Morges. Jeden z organizatorów i pierwszy prezes Stronnictwa Pracy, powstałego w 1937 w wyniku połączenia Chadeq'i i Narodowej Partii Robotniczej. Po aneksji przez Niemcy Czechosłowacji wyjechał do Francji, lecz w obliczu groźby wybuchu wojny potajemnie wrócił do kraju. Aresztowany na podstawie sankcji prokuratorskiej w kwietniu 1939, po trzech miesiącach został zwolniony z powodu ciężkiej choroby i wkrótce zmarł. Jego pogrzeb przekształcił się w wielką manifestację patriotyczną.

25. Kwiatkowski Eugeniusz - (1888-1974), polski polityk i działacz gospodarczy II Rzeczpospolitą. Z wykształcenia inżynier chemik. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości piastował ważne funkcje państwowe, m.in. ministra przemysłu i handlu (1926-1930). Popierał budowę Gdyni i rozwój handlu morskiego, patronował budowie Centralnego Okręgu Przemysłowego. # Gdynia, budowa - W latach 1931-1935 pozostawał na stanowisku dyrektora Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach. W latach 1935-1939 powrócił do rządu jako wicepremier i minister skarbu. W obliczu klęski wrześniowej wraz z rządem opuścił Polskę 17 IX 1939. W latach 1939-1945 internowany w Rumunii. Po wojnie w latach 1945-48 pełnomocnik rządu ds. odbudowy Wybrzeża, 1947-52 poseł. W 1952 odsunięty od działalności gospodarczej, zajął się pracą naukową z dziedziny chemii i historii.

26. Mazowiecki Tadeusz - .ajS, Mazowiecki Tadeusz (1927-). publicysta i polityk. Z wykształcenia jest prawnikiem. Po wojnie związał się z Paxem, w 1956 ze środowiskiem
Znaku l z Jego ramienia został posłem na Sam. W 2. poi. lat 70. przeszedł do grupy zdecydowanych przeciwników współpracy z komunistami. W 1980. wraz 2 grupą ekspertów, stal się doradcą NSZZ Solidarność, w 1981 pełnił funkcję redaktora naczelnego tygodnika Solidarność. W grudniu 1981 zosta) internowany, ł Okrągły Stół - Uczestniczył w obradach Okrągłego Stołu w 1989. 24 sierpnia tegoż roku Sejm powołał go na urząd premiera- W skład nowego rządu weszli także komuniści zatrzymując 5 tek ministerialnych (w tym MSW i MON). W 1991 stanął na czele Unii Demokratycznej, a później Unii Wolności (po połączeniu z Kongresem Liberalno - Demokratycznym). Od 1989 do chwil obecnej (1995) jest postem na Sejm.

27. Michnik Adam - (1947-), polski historyk, publicysta, działacz polityczny. 1968-1969 więziony za udział w protestach studenckich w marcu 1966. Od 1977 członek Komitet Obrony Robotników, redaktor czasopism poza zasięgiem cenzury: Biuletyn Informacyjny. Krytyka, Zapis. Od 1978 wykładowca Towarzystwa Kursów Naukowych. Doradca Zarządu Regionu Mazowsze Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Solidarność. Internowany 1981-1982. więziony 1984-1986. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu (1989), które przyczyniły się do upadku PRL Od 1989 redaktor naczelny Gazety Wyborczej. 1989-1991 poseł na sejm z ramienia Unii Demokratyczną. Opublikował poza cenzurą prace: Kościół, lewica, dialog (1977), Szansę polskiej demokracji (1984), Polskie pytania (1985), 2 dziejów honoru w Polsce (1985). Także ztxóf Diabeł naszego czasu. Publicystyka z lat 1985-1994 (1995).

28. Mikołajczyk Stanisław - pseudonim Stem (1901-1966), polityk, działacz ludowy. Powstaniec wielkopolski i ochotnik w wojnie polsko- bolszewickią 1920. Członek Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast od 1922. Współzałożyciel i prezes Wielkopolskiego Związku Młodzieży Wiejskiej (1928). W latach 1930-1935 poseł na sejm. 1933-1936 wiceprezes Stronnictwa Ludowego. Uczestnik wojny obronnej we wrześniu
1939, po klęsce Polski przedostał się do Francji. W latach 1939-1940 pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Rady Narodowej Rzeczpospolitej Polskiej, następnie do 1943 wicepremiera i ministra spraw wewnętrznych rządu polskiego na wychodźstwie. Od lipca 1943 do listopada 1944 premier. W sierpniu 1945 powołany na urząd wicepremiera powstałego zgodnie z porozumieniami jałtańskimi Tymczasowego Rządu Jedności
Narodową, który grupował komunistów i polityków emigracyjnych. Jednocześnie wybrany na wiceprezesa, a po śmierci W. Witosa na prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego. Zasadnicze różnice zdań i poglądów politycznych między Mikołajczykiem i komunistami, rozbieżności dotyczące istoty sojuszu z ZSRR, kształtu przyszłego ustroju politycznego Polski, sprowadziły na Mikołajczyka i cafe Stronnictwo ataki ze strony komunistów. Zagrożony aresztowaniem, w 1947 wyjechał z kraju. Do końca żyda przebywał na emigracji w Stanach Zjednoczonych.

29. Moczar Mieczysław - (1913-1986), komunista, generał Ludowego Wąska Polskiego. W KPP od 1937. W latach 1942-1945 był dowódcą obwodów Gwardii Ludowej (GL) i Armii Ludowej (AL), często atakował oddziały AK. Do PPR wstąpił w 1942. W latach 1945-1948 pełnił funkcję kierownika wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Loda. Od 1945 wchodził w skład Komitetu Centralnego PPR. W latach "i s56-1964 sprawował funkcje wiceministra spraw wewnętrznych a ••/' idiacn ijj4 Isoti ministra spraw wewnętrznycn vV lalac,'; iSóa '_• i .;. sekretarzem Komitetu Centralnego PZPK, 19/U-19/I członkiem tfiura ^ontycznego. Kierował numieniefn maniresiacJi siuaencMćn w iiiaiuu 1968. W tym okresie przewodził frakq'i w PZPR, tzw. partyzantom. W latach 1964-1982 byt prezesem Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD). Napisał wspomnienia partyzanckie Barwy walki (1963).

30. Moczulski Leszek - (ur. 1930), polityk, publicysta, historyk; redaktor tygodników: 1950–57 „Dookoła świata”, 1961–77 „Stolica”; 1977 współzałożyciel Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO); 1979 współzałożyciel Konfederacji Polski Niepodległej (KPN) i przewodn. jej Rady Polit.; red. czasopism wyd. poza cenzurą, m.in. 1977–78 „Opinii”, 1978–80 „Drogi”, 1979–80 „Gazety Polskiej”; wielokrotnie represjonowany, więziony 1957–58, 1980–84, 1985–86; 1991–97 poseł na sejm; Dylematy. Wstęp do historii politycznej Europy Zachodniej 1945–1970 (1971), Wojna polska 1939 (1972), wyd. poza cenzurą: Rewolucja bez rewolucji (1981), Trzecia Rzeczpospolita. Zarys ustroju politycznego (1984).

31. Mościcki Ignacy - (1867-1946), wybitny chemik, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej-w latach 1926-1939. Studia politechniczne, odbył w. .Rydze, a wiedzę poszerzył w Technical College w Finsbury i Patent Library. Następnie pracował we Fryburgu w Szwajcarii, dokonując wielu wynalazków. W 1912 przeniósł się do Lwowa, gdzie stanął na czele Katedry Elektrochemii i Fizyki Politechniki Lwowskiej. Twórca metody
otrzymywania kwasu azotowego z powietrza. Prowadził prace związane z organizacją przemysłu chemicznego w niepodległej Polsce (Chorzów i Mośdce). Pełnił także funkcję rektora Politechniki Lwowskiej Dzięki poparciu J. Piłsudskiego został wybrany w 1926 prezydentem RP. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 zorganizował umiarkowaną frakcję sanacyjną, tzw. grupę zamkową, na której czele stanął. 17 września 1939 został internowany w Rumunii, a 30 września tego roku przekazał władzę W. Raczkiewiczowi. W grudniu 1939 przeniósł się do Szwajcarii Swoje życie opisał w pamiętnikach.

32. Narutowicz Gabriel - (1865-1922), inżynier hydrotechnik. pierwszy prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Studiował w Zurychu, gdzie ukończył politechnikę i w 1908 został profesorem budownictwa wodnego Zdobył międzynarodową sławę w swojej specjalności kierując budową szeregu elektrowni wodnych w państwach Europy Zachodniej W czasie l wojny światowej utworzył Polski Komitet Pomocy Ofiarom Wojny (tzw. Komitet Vevey), należał do stowarzyszenia La Pologne et la Guerre w Lozannie. Po powrocie do kraju w marcu 1920 pełnił funkcję prezesa Akademii Nauk Technicznych (1920-1922) i przewodniczył Krajowej Radzie Odbudowy. W 1922 jako delegat Polski uczestniczył w międzynarodowej konferencji w Genewie, obradującej na temat przysztośd ustrojowej państw europejskich. W latach 1920-1921 minister robót publicznych, w 1922 minister spraw zagranicznych w gabinetach A. Śliwińskiego i J Nowaka. 9. grudnia 1922 wybrany przez Zgromadzenie Narodowe (wspólnie Sejm i Senat) na prezydenta głosami lewicy, centrum i mniejszości narodowych. W pięciokrotnym głosowaniu pokonał przedstawiciela prawicy hrabiego M. Zamojskiego Po wyborze stał się obiektem oszczerczych i bezpardonowych ataków ze strony partii prawicowych, zwłaszcza endecji. Przemocą usiłowano nie dopuścić prezydenta-elekta do złożenia przysięgi przewidzianej konstytucją 16 grudnia 1922 przybywającego na wernisaż do Zachęty prezydenta zastrzelił E Niewiadomski. fanatyczny zwolennik endecji.

33. Nowotko Marceli -, pseudonimy Marian. Stary (1893-1942), działacz komunistyczny Członek Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL) od 1916. Od 1918 członek Komunistycznej Partii Polski. W 1920 w zajętych przez Armię Czerwoną Łapach i Wysokiem Mazowieckiem organizował komitety rewolucyjne Więziony w latach 1929-1933 i 1935-1939. Od 1941 przebywał w Moskwie W grudniu 1941 przerzucony do Polski z zadaniem organizacji partii komunistycznej w okupowanym kraju. W styczniu 1942 uczestniczył w powstaniu Polskiej Partii Robotniczą (PPR), obejmując stanowisko pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego. W wyniku konfliktów i czystek wewnątrz PPR zastrzelony 28 grudnia 1942 przez Z. Molojca.

34. Ochab Edward - (1906-1989), polski polityk, działacz komunistyczny. W okresie II Rzeczypospolitą działał w KPP, za co był wielokrotnie więziony. Wybuch II wojny światowej zastał go w więzieniu, skąd po uwolnieniu przedostał się na terytorium ZSRR. Służył w szeregach Armii Czerwonej, następnie w Armii Z. Berlinga, gdzie osiągnął stopień podpułkownika. W 1944 wszedł w skład PKWN jako minister administracji publicznej. W latach 1946-1948 pełnił funkcję l sekretarza PPR w Katowicach. W 1947 stanął na czele Społem w celu skomunizowania tej organizacji spółdzielczej w okresie "bitwy o handel". W latach 1949-1950 pełnił funkcję wiceministra obrony narodowej, a w latach 1950-1957 wchodził w skład Sekretariatu PZPR. W 1956 został l sekretarzem PZPR pełniąc tę funkcję od marca do października tego roku. Następnie zajmował stanowiska ministra rolnictwa i członka Rady Państwa W 1959 wszedł w skład Biura Politycznego PZPR i ponownie w skład Sekretariatu partii. W 1964 zosta), po śmierci A. Zawadzkiego, przewodniczącym Rady Państwa. W 1966 odmówił zgody na przyjazd do PRL papieża Pawła VI na obchody tysiąclecia chrztu Polski wyznaczone na 14 IV 1966 w Gnieźnie. W 1968 został zwolniony z Biura Politycznego, w wyniku czego zrzekł się zajmowanych stanowisk.

35. Okulicki Leopold - pseudonimy m.in. Kobra, Kula, Niedźwiadek, Termit (1898-1946?), dyplomowany oficer służby stałej piechoty Wojska Polskiego, generał brygady od maja 1944, ostatni komendant AK od 21 XII 1944. W 1914 wstąpił do Legionów. Po tzw. kryzysie przysięgowym, w 1917 wcielony do armii austriackiej. W sierpniu 1918 zdezerterował i w październiku tegoż roku wstąpi do Polskiej Organizacji Wojskowej w
Krakowie. W latach 1919-1920 brat udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1925 ukończył studia w Wyższą Szkole Wojennej, w tym samym roku otrzymał przydział do Dowództwa Okręgu Korpusu w Grodnie. Od 1931 wykładał w Centrum Wyszkolenia Piechoty. W 1934 mianowany szefem sztabu 13. Dywizji Piechoty (DP), w 1939 szefem Wydziału Sytuacyjnego w Sztabie Naczelnego Wodza. Brał udział w obronie Warszawy. Od końca września 1939 współorganizował w konspiracji Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), w październiku tegoż roku objął funkcję dowódcy SZP na województwo łódzkie. Od stycznia 1940 komendant Okręgu Łódzkiego Związku Walki Zbrojną (ZWZ), we wrześniu oddelegowany do Komendy Głównej (KG) ZWZ do Warszawy. W październiku mianowany komendantem ZWZ we Lwowie, w styczniu 1941 zatrzymany przez NKWD i uwięziony. Po wybuchu wojny bolszewicko-niemieddą i podpisaniu układu między rządem generała W. SB<orekiego i rządem ZSRR, w sierpniu 1941 zwolniony z więzienia Objął funkcję szefa sztabu w tworzącej się na terenie ZSRR armii polska. W marcu 1942 objął dowództwo 7. DP, które sprawował do czerwca 1943. Na własną prośbę skierowany do pracy konspiracyjnej w kraju. Przerzucony do Polski z zadaniem objęcia komendantury tworzącej się nowej organizacji Polskiego Państwa Podziemnego Niepodległość (Nie). W lipcu 1944 objął dowództwo tzw. II rzutu KG AK, mającego kierować ruchem oporu po spodziewanym uwięzieniu generała T. Komorowskiego Bora przez. Rosjan. W powstaniu warszawskim przejściowo pełnił obowiązki Szefa Sztabu KG AK. Po upadku powstania opuścił miasto wraz z ludnością cywilną. 3 X 1944 objął po generale Komorowskim obowiązki komendanta AK, chociaż formalną nominację na tę funkcję otrzymał
dopiero 21 grudnia tegoż roku. 19 l 1945 wydał rozkaz o rozwiązaniu AK, polecając jednocześnie kadrze dowódcze) pozostanie w konspiracji, zabezpieczenie broni i sprzętu. Rozkaz miał na celu zabezpieczenie przed represjami radzieckimi szeregowych żołnierzy AK. Aresztowany w wyniku prowokacji NKWD wraz z 15 innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego. 27 III 1945 skazany w Moskwie (w tzw. procesie szesnastu) na 10 lat więzienia. Zmarł w więzieniu na Łubiance, zgodnie z informacjami uzyskanymi przez Brytyjski Czerwony Krzyż od władz radzieckich 24 XI11946.

36. Osóbka-Morawski Edward - działacz ruchu robotników, współzałożyciel KRN i jej wiceprzewodniczący; przewodniczący PKWN, 1944-45 premier i minister spraw zagranicznych Rządu Tymczasowego RP. 1945-47 premier Tymczasowego Rządu Jedność Narodowa.

37. Paderewski Ignacy - (1860-1941), polski pianista, kompozytor, mąż stanu. Studia muzyczne odbył w 1872-1878 w konserwatorium warszawskim, w 1878-1881 prowadza w tej uczelni klasę fortepianu. W 1881 rozpoczął studia kompozytorskie u F. Kiela i H Urbana w Berlinie Następnie doskonalił grę fortepianową u T. Leszetyckiego w Wiedniu. Debiutował jako pianista w 1887 w Wiedniu, zdobywając światowy rozgłos. # Paderewski l., Kraków Występował w większości krajów Europy, obu Ameryk, w Afryce, Australii. W 1896 zamieszkał na stałe w willi Riond Bosson w Morges (Szwajcaria). W 1910 ufundował w Krakowie Pomnik Grunwaldzki W 1913 osiedlił się w Ameryce, spędzając w Morges miesiące letnie. W 1917-1919 jako członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu podjął działalność polityczną na międzynarodowym forum dyplomatycznym na rzecz odrodzenia państwa polskiego, odbywając m.in. podróż do USA. Dzięki jego osobistemu
zaangażowaniu prezydent W. Wilson umieścił sprawę polską w trzynastym punkcie swego orędzia dotyczącego pokoju po zakończeniu l wojny światowej. Współorganizował ochotnicze oddziały polskie w USA. Współzałożył, wraz z H. Sienkiewiczem. Komitet Pomocy Polakom Ofiarom Wojny w Vevey i Polish Relief Fund w Londynie. W czasie świąt Bożego Narodzenia 1918 przybył do Poznania, co stało się impulsem do wybuchu powstania wielkopolskiego. Od 16 l 1919 do 9 XII 1919 pełnił funkcję premiera i ministra spraw zagranicznych. W czerwcu tegoż roku podpisał w imieniu Polski traktat wersalski. W latach 1920-1921 był stałym przedstawicielem Polski w Lidze Narodów. Następnie wycofał się z życia politycznego W 1936, wraz z W. Sikorskim, założył Front Morges. W czasie II wojny światowej, od 1940, był przewodniczącym Rady Narodowej w Londynie, pełniącą rolę emigracyjnego parlamentu. Wielokrotnie odznaczany, m. in. Wielkim Orderem Oficerskim Legii Honorowej i Order of British Empire. Po śmierci pochowany na cmentarzu da zasłużonych Ariington w Waszyngtonie. W 1992 prochy Paderewskiego
zostały sprowadzone do Polski i złożone w krypcie katedry warszawskią. Jego romantyczny, nacechowany silnym emocjonalizmem, patosem i dostojeństwem styl wykonawczy wywarł silny wpływ na całe pokolenie pianistów. Do jego uczniów należeli: H. Sztompka. S. Szpinalski. Z. Stojowski. " Koncert fortepianowy a-moll opus 17, część l Allegro,' Koncert fortepianowy a-moll opus 17, część III Allegro vivace W twórczości
kompozytorskiej największe znaczenie ma jego muzyka fortepianowa, w tym Koncert fortepianowy a-moll opus 17 (1888), Fantazja polska na fortepian i orkiestrę opus 19 oraz Sonata fortepianowa es-moll opus 21 (1903) i Wariacje fortepianowe es-moll opus 23 (1903), ponadto opera Manru (Drezno 1901), cykl pieśni do poezji C. Mendćsa (1903). 1937-1940 opracował wraz z L Bronarskim i J. Turczyńskim wydanie Dziet Wszystkich F Chopina, opublikowane po wojnie przez Polskie Wydawnictwo Muzyczne.

38. Piłsudski Józef - pseudonimy Wiktor, Mieczysław (1867-1935), działacz niepodległościowy, polityk, mąż stanu, marszałek Pochodził z niezamożnej rodziny ziemiańskiej o starych tradycjach niepodległościowych 1886 wysłany na studia medyczne do Charkowa, prowadził działalność rewolucyjną i niepodległościową wśród studentów. Przypadkowo zamieszany w przygotowanie zamachu na cara Aleksandra III. aresztowany w Wilnie 1887 i zesłany na Syberię, gdzie przebywa) w latach 1888-1892 Początki działalności politycznej w PPS Po powrocie wstąpił do organizującej się Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i od 1893 zosta) członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR) oraz redaktorem naczelnym Robotnika 1900 ponownie aresztowany po odkryciu redakcji pisma, pozorował chorobę psychiczną i w 1901 udało mu się zbiec ze szpitala w Petersburgu. W czasie wojny japońsko-rosyjskiej (1904-1905) udał się do Japonii z
propozycją wywołania powstania w Królestwie w zamian za pomoc finansową dla strony polskiej. W latach 1905-1908 kierował Organizacją Bojową PPS, która przeprowadziła wiele udanych akcji przeciwko zaborcom rosyjskim Po rozłamie w PPS (1906) objął przywództwo PPS. Frakcji Rewolucyjną. Ze względu na trudności w prowadzeniu działalności konspiracyjnej w zaborze rosyjskim przeniósł się do Galicji. Działając w PPS reprezentował kierunek niepodległościowy, wykazywał nieufność do rewolucjonistów rosyjskich i nie widział możliwości współpracy znimi. W sprawie niepodległości Polski reprezentował kierunek proaustriackiej, liczył na odbudowę państwa polskiego przy pomocy Austro-Węgier. 1906 prowadził rozmowy z komendantem korpusu w Przemyślu w sprawie zgody na działalność polskich organizacji o charakterze antyrosyjskim, w zamian za działalność sabotażowo-dywersyjną i szpiegowską w zaborze rosyjskim. Jego propozycja nie wzbudziła zainteresowania Austriaków. Tworzenie pierwszych organizacji paramilitarnych 1908 wykorzystując kryzys międzynarodowy wywołany aneksją Bośni i Hercegowiny polecił K. Sosnkowskiemu utworzenie tajnego Związku Walki Czynnej. 1910 na bazie Związku powołano organizacje o charakterze paramilitarnym: Związek Strzelecki we Lwowie z W. Sikorskim i Towarzystwo Strzeleckie w Krakowie, którego przewodnictwo objął osobiście. Z myślą o zapewnieniu materialnych podstaw działania tym organizacjom, w 1912 na zjeździe w Zakopanem powołał do żyda Polski Skarb Wojskowy. W tym samym roku został komendantem wojskowym Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (KTSSN). Działalność Piłsudskiego w czasie I wojny światowej Po wybuchu l wojny światowej ogłosił mobilizację oddziałów strzeleckich. Utworzona w Krakowie kompania kadrowa przekroczyła granicę z Królestwem w dniu 6 VIII 1914. Wobec braku poparcia ze strony mieszkańców zaboru rosyjskiego próba wzniecenia powstania nie powiodła się. Austriacy zażądał wcielenia strzelców do armii austriackiej. Powstanie Legionów Polskich W październiku 1914 poleci utworzenie na ziemiach zaboru rosyjskiego Polskiej Organizacji Wojskową (POW). W wyniku akcji dyplomatyczną posłów polskich w Wiedniu oraz działalności Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) władze austriackie wyraziły zgodę na organizację Legionów Polskich. Objął dowództwo 1 Pułku Legionów, przemianowanego późnią na 1 Brygadę Legionów, która brała udział w szeregu bitew na froncie galicyjskim. We wrześniu 1916 - wobec traku zainteresowania sprawami Polski ze strony państw centralnych - podał się do dymisji. Po ogłoszeniu Aktu 5 listopada mianowany szefem departamentu wojskowego Tymczasową Rady Stanu (1916-1917). Kryzy przysięgowy Wobec nieuchronności klęski państw centralnych sprowokował tzw. kryzys przysięgowy, za co został osadzony przez Niemców w więzieniu magdeburskim w lipcu 1917. Odzyskanie przez Polskę niepodległości Powrócił do Warszawy 10 XI 1918, w dniu 11 XI Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową. Powołany w dniu 22 XI 1918 przez rząd J. Moraczewskiego (powstały 18 XI) na urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa. W styczniu 1919 wybrany przez Sejm Ustawodawczy na Naczelnika Państwa Wolna polsko - bolszewicka l federalistyczne plany Józefa Piłsudskiego Dążąc do odbudowy państwa polskiego prowadził wojnę z bolszewicką Rosją 1919-1920, zakończoną korzystnym dla Polski pokojem ryskim (1921). W czasie wojny dal się poznać jako doskonały strateg, przygotowując plan i przeprowadzając udaną Bitwę Warszawską, która miała decydujące znaczenie dla wyniku wojny. W 1919 z jego inspiracji generał L. Żeligowski zajął Wilno. Nie zrealizował planów odbudowy Ukrainy i Białorusi sprzymierzonych z Polską. W marcu 1920 mianowany marszałkiem, do grudnia 1922 piastował godność Naczelnika Państwa i Naczelnika Wojska Polskiego. Uchwalona w 1921 Konstytucja marcowa nie przewidywała tych stanowisk. W grudniu 1922 zrezygnował z ubiegania się o prezydenturę. Pozostał na stanowisku ministra wojny i generalnego inspektora sił zbrojnych do czerwca 1923. Po zabójstwie prezydenta G. Narutowicza i utworzeniu rządów Chieno-Piasta zrezygnował ze wszystkich stanowisk i wycofał się z żyda politycznego. Przewrót majowy 1926 po odrzuceniu przez prezydenta S. Wojciechowskiego propozycji utworzenia rządu z A. Skrzyńskim jako premierem, dokonał zamachu wojskowego (przewrót majowy). Odrzucił proponowaną mu prezydenturę, w nowym rządzie formalnie sprawował funkcję ministra wojny i generalnego inspektora sił zbrojnych. W latach 1926-1928 i 1930 był dwukrotnie premierem. Rządy sanacji Pod hasłami zwalczania "samowładztwa" i "partyjniactwa" oraz "sanacji żyda politycznego" zwalczał opozycję. Doprowadził m.in. do rozbicia Centrolewu i procesu brzeskiego, co zapewniło zdecydowane zwycięstwo Bezpartyjnemu Blokowi Współpracy z Rządem w wyborach 1930. Opracowana pod wpływem zgrupowanych wokół niego sił politycznych Konstytucja kwietniowa (1935) znacznie zwiększała uprawnienia prezydenta i rządu. Dążył do stworzenia systemu bezpieczeństwa państwa poprzez zawarcie dwustronnych umów o nieagresji z ZSRR (1932) i Niemcami (1934). Szukał możliwości zawarcia trwałych sojuszy z Francją i Anglią. 1932 z uwagi na pogarszający się stan zdrowia prowadzenie polityki zagranicznej powierzył J, Boćkowi, sprawy krajowe W. Stawkowi. Po śmierci Piłsudskiego na czele obozu sanacji stanął jego najbliższy, długoletni przyjaciel i współpracownik, E Rydz-Śmigły. Autor Pism zbiorowych (1937).

39. Rokossowski Konstantin - (1896-1968), marszałek ZSRR i marszałek Polski. Podczas l wojny światowej powołany do armii rosyjskiej organizował Czerwoną Gwardię. 1917 odmówił wstąpienia do l Korpusu Polskiego, przeszedł na stronę bolszewików. W rosyjskiej wojnie domowej dowodził dywizjonem, następnie pułkiem kawalerii. Po wonie pozostał w Armii Czerwonej, gdzie dosłużył się stopnia generała. 1937 oskarżony o współpracę z polskim i japońskim wywiadem, aresztowany. Zwolniony w marcu 1940, powródt do armii. W czasie II wojny światowej dowodził 16 armią w bitwie pod Moskwą, później frontami: Briańskim, Dońskim. Centralnym, 1 i 2 Białoruskim. Po wojnie dowódca ^;-rfnowe' '^'uoy ''•'/-•is'< A^mi; C^.y.''.'.'.'!-' iⁿ49 .•r;:-iro'iVFir;'- "i;'rsz?.^'Jefri Pc!s:'.: : rn;ni3l;'sn'; : ;,'ony n3';<_iC',"si powoia; r;s 3;3i'!'„;i3..:; .,.' ^ⁱ..^.-
kilkuset oficerów radzieckich (tzw. doradców). Współodpowiedzialny za represje wooec oncecow i żołnierzy polskicn. v» pazozia iiii<u laao, '.» czasie trwania VIII Plenum Komitetu Centralnego PZPR, wydal rozkaz okrążenia Warszawy przez wojska radzieckie i polskie, który wycofał po wizycie delegacji radzieckiej z N.S. Chruszczowem na czele. W listopadzie tegoż roku, odwołany ze stanowiska, wyjechał do ZSRR, gdzie w 1957 objął stanowisko głównego inspektora Armii Czerwonej Wiatach 1958-1962 był wiceministrem obrony.

40. Raczkiewicz Władysław - (1885-1947). polski polityk. 1921, 1925-1926 i 1936 minister spraw wewnętrznych. 1930-1935 senator z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) i marszałek senatu. 1921-1939 wojewoda kolejno: nowogródzki, wileński, krakowski i pomorski. 1939-1947 prezydent Rzeczpospolitej Polskiej (na emigracji). W czasie l wojny światowej służył w armii rosyjskiej. 1917 należał do organizatorów Naczelnego Polskiego Komitetu Wojskowego (Naczpol). Zwolennik tworzenia polskich sił zbrojnych na terenie Rosji. 1918 brał udział w obronie Mińska przed bolszewikami. 1920 dowodził ochotniczym oddziałem kresowym walczącym o Wilno. Początkowo zbliżony do endecji, w latach 30. związał się z sanacją. Od 1934 prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Po klęsce wrześniowej na podstawie artykułu 13 Konstytucji kwietniowej z 1935 mianowany następcą na stanowisku prezydenta przez l. Mościckiego. Zrezygnował z części uprawnień prezydenckich na rzecz premiera rządu. Przeciwny układowi Sikorski-Majski z 30 VII 1941, groził ustąpieniem z urzędu. Pod presją Anglików odwołał ze stanowiska Naczelnego Wodza generała K. Sosnkowskiego wobec jego nieprzejednanej postawy w sprawie granic wschodnich. Wbrew wcześniej dokonanym ustaleniom, przed śmiercią w swoim politycznym testamencie następcą mianował A. Zateskiego. Odrzucenie uzgodnionego wcześniej kandydata. T. Arciszewskiego z PPS. doprowadziło do secesji tej partii z rządu i spowodowało długotrwałe rozbicie emigracji polskiej.

41. Sikorski Władysław - ( Sikorski Władysław Eugeniusz (1881-1943), polski mąż stanu, polityk, generał Współzałożyciel Związku Walki Czynnej (1908) i prezes utworzonego w 1910 Związku Strzeleckiego we Lwowie Od 1905 członek Związku Odrodzenia Narodu Polskiego, od 1910 "Polskiego Stronnictwa Postępowego. Od 1912 referent spraw wojskowych w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, następnie sekretarz generalny tejże Komisji 1914-1916 szef Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. 1916-1917 szef
Krajowego Inspektoratu Zaciągu, następnie dowódca obozu ćwiczebnego Polskiej Siły Zbrojnej w Zambrowie. Od września 1917 do lutego 1918 dowódca Uzupełnień Polskiego Korpusu Posiłkowego. Internowany przez Austriaków. W maju 1918 przybył do Lwowa, gdzie zorganizował stację zborną wysyłającą byłych legionistów i żołnierzy austriackich - Polaków do Królestwa. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim. Mianowany przez Radę Regencyjną szefem sztabu w dowództwie w Galicji, uczestniczył w obronie Przemyśla przed Ukraińcami. 1919 walczył w obronie Lwowa i dowodził grupą operacyjną na froncie polsko-ukraińskim na linii Zbrucza. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. m. in. dowodząc 5 Armią w bitwie warszawskiej, następnie 3 Armią toczącą ciężkie walki w rejonie Zamościa z Armią Konną S.M. Budionnego 1921-1922 szef sztabu generalnego. 1922-1923 premier i minister spraw wewnętrznych 15 III 1923 rząd Sikorskiego doprowadził do uznania polskich granic wschodnich przez Konferencję Ambasadorów. 1923-1924 generalny inspektor piechoty. 1924-1925 minister spraw wojskowych w gabinecie S. Grabskiego zlecił opracowanie pierwszych planów operacyjnych i mobilizacyjnych, rozbudowy marynarki i lotnictwa oraz przemysłu zbrojeniowego. Walczył z J. Piłsudskim o wpływy w wojsku. 1925 dowódca Okręgu Korpusu VI Lwów. W czasie przewrotu majowego 1926 nie zaangażował się po żadnej ze stron. 1928 odwołany ze stanowiska dowódcy Okręgu Korpusu w związku z zatargami z J. Piłsudskim.
Do 1939 pozostał "generałem do dyspozycji" ministra wojny. Przebywał przeważnie we Francji, gdzie odbywał intensywne studia wojskowe. Przeciwnik polityczny obozu sanacji. 1936 wspólnie z U. Paderewskim i J. Hallerem doprowadził do porozumienia polskich stronnictw centrowych (tzw. Front Morges). Inicjował założenie Stronnictwa Pracy. # Londyn, posiedzenie rządu emigracyjnego - 1939 wystosował raport do marszałka E. Rydza-Śmigłego z prośbą o przydział wojenny, którego nie otrzymał. Udał się do Francji, gdzie 28 IX 1939 objął dowództwo armii polskiej tworzonej we Francji. W dwa dni później desygnowany na premiera Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na emigracji, w którym objął
także tekę ministra spraw wojskowych. 7 XI 1939 mianowany Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. W listopadzie 1939 powołał Związek Walki Zbrojnej. Po kapitulacji Francuzów walcząca wspólnie z nimi 84-tysięczna armia polska utraciła ok. 2/3 stanu osobowego. Działalność Sikorskiego w czasie II wolny światowej f Sikorski W., Francja - 5 VIII 1940 Sikorski podpisał umowę w sprawie odbudowy armii polskiej w Wielkiej Brytanii. Wiosną 1941 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i Kanady w celu uzyskania pomocy materialnej i wojskowej. Po napaści Niemiec na ZSRR, 30 VII 1941 zawarł układ z rządem radzieckim normujący stosunki dwustronne i układ dodatkowy w sprawie utworzenia armii polskiej w ZSRR. Treść układu nie precyzująca przebiegu polskiej granicy wschodniej stała się przyczyną kryzysu rządowego i powstania sinej opozycji. Odkrycie grobów katyńskich doprowadziło 23 IV 1943 do całkowitego zerwania przez rząd radziecki napiętych już wcześniej stosunków dyplomatycznych z rządem polskim. Sikorski zginął w katastrofie lotniczej 4 VII 1943 w Gibraltarze, powracając z inspekcji wojsk na Środkowym Wschodzie. Przyczyn katastrofy nie wyjaśniono do chwili obecnej. Pochowany na cmentarzu polskich lotników w Newark, w Wielkiej Brytanii. 17 IX 1993 jego prochy przeniesiono na Wawel. Autor publikacji z zakresu wojskowości i
polityki, m.in.: O polską politykę państwową. Umowy i deklaracje z okresu pełnienia urzędu prezesa Rady Ministrów 18 XII 1922 - 26 V 1923 (1923). Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-radzieckiej wojny 1920 roku (1928), Przyszła wojna - jel możliwości t charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony kraju (1934).

42. Składkowski- Sławoj Felicjan - (1885-1962). generał dywizji Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, lekarz. W listopadzie 1904 aresztowany za udział w manifestacji na placu Grzybowskim w Warszawie. Od 1905 członek Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), od 1906 PPS - Frakcji Rewolucyjnej. 1911 ukończył studia medyczne na UJ. Od sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich, po kryzysie przysięgowym (1917) internowany w Beniaminowie. 191&-1920 uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej jako szef służb sanitarnych dywizji, potem armii. W czasie
przewrotu majowego (1926) opowiedział się po stronie J. Piłsudskiego. 1926-1929 i 1930-1931 minister spraw wewnętrznych. Od 1931 wiceminister spraw wojskowych i szef administracji armii. Od maja 1936 do 1939 premier. Po klęsce Polski internowany w Rumunii, skąd zbiegł na Węgry, następnie do Turcji i Palestyny. 1943-1945 szef sanitarny wojsk polskich na Środkowym Wschodzie. Od 1947 w Anglii. Autor wspomnień m.in.: Moja służba w Brygadzie. Pamiętnik polowy (tom 1-2, 1932-1933), Strzępy meldunków (1936), Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły (Londyn 1964).

43. Sosnkowski Kazimierz - pseudonim Godzlemba (1885-1969), generał broni Wojska Polskiego, polityk, działacz niepodległościowy. Od 1905 członek Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS) i Organizacji Bojowej PPS (OB PPS), komendant OB PPS okręgu warszawskiego, następnie radomskiego i zagłębiowskiego. 1908 współorganizował Związek Walki Czynnej. 1910 współzałożyciel Związku Strzeleckiego, następnie
zastępca komendanta głównego oraz szef sztabu. W czasie l wojny światowej w Legionach Polskich. Zastępca J. Piłsudskiego w 1 pułku piechoty, potem w l Brygadzie Legionów Polskich, po jego ustąpieniu z Legionów (26 IX 1916) dowódca l Brygady. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich aresztowany w lipcu 1917, w sierpniu osadzony wraz z Piłsudskim w Magdeburgu. Zwolniony 10 XI 1918. Po przybyciu do Warszawy dowódca Okręgu Generalnego Warszawa. Od marca 1919 wiceminister spraw wojskowych. W czasie wojny polsko-bolszewickiej dowódca Armii Rezerwowej, toczył z powodzeniem walki obronne na północnym odcinku frontu. W sierpniu 1920 minister spraw wojskowych (do 1924) i faktyczny dowódca obrony Warszawy w okresie bitwy warszawskiej. 1921 negocjował warunki i podpisywał umowę wojskową polsko-francuską. W 1925 mianowany przedstawicielem Polski przy Lidze Narodów na konferencję rozbrojeniową w Genewie. Z jego inicjatywy uchwalono i podpisano konwencje o zakazie użycia broni bakteriologicznej oraz w sprawie produkcji i handlu bronią. Od kwietnia 1925 dowódca VII Dowództwa Okręgu Korpusu w Poznaniu. Od 1927 do wybuchu II wojny światowej inspektor armii Podole, od 1928 także armii Polesie. 11 IX 1939 mianowany dowódcą Frontu Południowego, którego oddziały ruszyły na odsiecz Lwowa, lecz 22 września zostały rozbite w rejonie Brzuchowic. Po klęsce wrześniowej przedostał się do Francji. W październiku 1939 wyznaczony przez prezydenta W. Raczkiewicza na jego .'^'"pc.s o.'3z miar'"*.":!,--,' .'.'zawcdiiiczącyr; Komi'2;u Ministrćw c*'" Spr¹"'" Kraju ' ministrem bez 's¹';' •" rządzie generała V/ Sikorskiego Brytanii m.in. współprzewodniczył polsko-czechosłowackiemu komitetowi przygotowującemu projekt konfederacji obu państw. 1941 ustąpił z rządu na znak protestu przeciwko niesprecyzowaniu stanowiska polskiego w sprawie granic wschodnich w układzie Sikorski-Majski. Po śmierci W. Sitarskiego, 8 VII 1943 mianowany Naczelnym Wodzem. Przeciwny wybuchowi powstania warszawskiego (1944). W czasie walk w stolicy zabiegał o pomoc aliantów, zarzucając-rządom Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych niedotrzymanie zobowiązań sojuszniczych. 30 IX 1944.. zdymisjonowany pod naciskiem Brytyjczyków Po zakończeniu II wojny światowej pozostał w Kanadzie Jeden z przywódców polskiej emigracji, wyznaczony na następcę przez prezydenta A. Zaleskiego. 1952-1954 prowadził w Londynie rozmowy mediacyjne ze skłóconymi odłamami emigracji, zakończone podpisaniem aktu zjednoczenia narodowego. Zmarł w Kanadzie, pochowany na cmentarzu w Montmorency koło Paryża. 1992 urnę z jego prochami złożono w podziemiach archikatedry Św. Jana w Warszawie. Autor prac publicystycznych i pamiętników, m.in.: Z Legionów do Magdeburga (1929). Nakazy chwili, przemówienia generała (Londyn 1951), Cieniom Września (1988).

44. Witos Wicenty - (1874-1945), polski działacz ruchu ludowego, polityk, publicysta. Od 1895 członek Stronnictwa Ludowego (SL). 1903 wybrany do Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). 1908-1914 poseł do Sejmu Krajowego Galicji, 1911-1918 do Rady Państwa w Wiedniu. 1913 po rozłamie w PSL, wiceprezes PSL "Piast" Podczas l wojny światowej (1914-1918) zwolennik współpracy z państwami centralnymi, od 1914 wiceprezes Naczelnego Komitetu Narodowego. Pod koniec wojny w swych wystąpieniach w parlamencie wiedeńskim składał jednoznaczne oświadczenia o dążeniach Polaków do odbudowy wolnego i suwerennego państwa, niezależnego od żadnego z dotychczasowych państw zaborczych. W październiku 1918 stanął na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. Odmówił współpracy z rządem J. Świerzyńskiego. powołanym przez Radę Regencyjną i rządem lubelskim l. Daszyńskiego. Poseł na sejm 1919-1930. Desygnowany
na premiera pod koniec lipca 1920, w okresie bezpośredniego zagrożenia Warszawy podczas wojny polsko-radzieckiej (1919-19^0). Jako premier wszedł w skład Rady Obrony Państwa. Pozostawał na stanowisku szefa rządu do 1921. 1923 po upadku gabinetu W. Sikorskiego otrzymał ponownie misję powołania rządu. Utworzony wówczas pierwszy rząd koalicji Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i PSL Piast (tzw Chjeno-Piast) w grudniu tego samego roku podał się do dymisji Kolejne objęcie funkcji premiera przez W. Witosa w maju 1926 stało się bezpośrednią przyczyną przewrotu wojskowego dokonanego przez J Piłsudskiego. określonego jako przewrót majowy. Przeciwny rządom
sanacji, współtwórca Centrolewu (1929). 1931 doprowadził do zjednoczenia ruchu ludowego i utworzenia Stronnictwa Ludowego. Aresztowany i sadzony w procesie brzeskim, otrzymał wyrok 1.5 roku więzienia, co zdecydowało o jego wyjeździe do Czechosłowacji (1933-1939). Mimo aresztowania i późniejszej przymusowej emigracji, formalnie pozostawał członkiem władz naczelnych SL. 1931-1935 przewodniczący Rady
Naczelnej, 1935-1939 prezes Naczelnego Komitetu Wykonawczego. Współpracował z emigracyjnym ugrupowaniem antysanacyjnym Front Morges (1936). We wrześniu 1939 uwięziony przez Niemców i nakłaniany do utworzenia rządu kolaboracyjnego, nie przyjął propozycji Zwolniony z więzienia w 1941. przebywał w areszcie domowym. Wpisany do Krajowej Rady Narodowej z funkcją wicepremiera, funkcji tej nie przyjął. Nie skorzystał także z zaproszenia do wzięcia udziału w rozmowach moskiewskich w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodową. Mimo pełnienia rozlicznych funkcji politycznych, nieprzerwanie od 1908 do 1931 pozostawał sołtysem w swej rodzinnej
wsi Wierzchoslawice koło Tarnowa.

45. Wycech Czesław - (1899-1977), polski działacz oświatowy, polityk, działacz ruchu ludowego. Od 1918 członek Polskiego Stronnictwa Ludowego "Wyzwolenie", od 1931 Stronnictwa Ludowego (SL). W 1928-1932 członek Zarządu Głównego Związku Nauczycielstwa Polskiego, od 1938 wiceprezes Związku Nauczycielstwa Polskiego. W 1932 współzałożyciel i członek Zarządu Głównego Towarzystwa Oświaty Demokratycznej
"Nowe Tory". Podczas okupacji byt członkiem kierownictwa Tajnej Organizacji Nauczycielskiej i organizatorem tajnego nauczania, pełnił jednocześnie funkcję dyrektora departamentu oświaty i kultury w Delegaturze Rządu na Kraj. Po wyzwoleniu w latach 1945-1947 był ministrem oświaty w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej. Od 1945 zajmował kierownicze stanowiska w Polskim Stronnictwie Ludowym, a później
Zjednoczonym Stronnictwie Ludowym. Konformistycznie nastawiony do komunistów, opowiadał się za przystąpieniem PSL do Bloku Stronnictw Demokratycznych w wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947. Wydalony z Naczelnego Komitetu Wykonawczego, prowadził akcję propagandową skierowaną przeciwko kierownictwu PSL. We wrześniu 1947 wydalony z partii, przeszedł do PSL-Lewica. 1947-1949 w
Tymczasowym Naczelnym Komitecie Wykonawczym podporządkowanego komunistom PSL. 1949-1956 członek Rady Naczelnej i wiceprezes Naczelnego Komitetu Wykonawczego, 1956-1962 wiceprezes i 1962-1971 prezes Naczelnego Komitetu Wykonawczego ZSL. 1947-1972 poseł do Krajowej Rady Narodowej i na sejm. 1957-1971 marszałek sejmu, zastępca przewodniczącego Rady Państwa. Główne prace: Nauczycielstwo w walce o demokrację (1947), Z fStfej/Cm tajnej oświaty w latach okupacji 1939-1945 (1964), Towarzystwo Oświaty Demokratycznej •Newę Tory' 1931-1939 (1966).

46. Wyszyński Stefan - (1901-1981), prymas Polski. Absolwent KUL. Od 1930 profesor prawa kanonicznego i socjologii w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku, działacz Akcji Katolickiej l Chrześcijańskich Związków Zawodowych, 1932-1939 redaktor Ateneum Kapłańskiego. Okupację spędził na Lubelszczyźnie i w Laskach koło Warszawy. Był kapelanem AK. Od 1945 kanonik włocławski i rektor seminarium we Włocławku, 1946-48 biskup lubelski. Od października 1948 arcybiskup gnieźnieński i warszawski, prymas Polski, od 1953 kardynał. Zwolennik uregulowania stosunków Kościół-państwo. Aresztowany w 1953, przebywał kolejno w Rywaldzie, Stoczku, Prudniku i Komańczy - uwolniony w październiku 1956. Zainicjował ruch odnowy duchowej narodu, w sierpniu 1956 doprowadził do Jasnogórskich Ślubów Narodu. W połowie lat 60-tych wraz z Episkopatem Polski zwrócił się z gestem pojednania do Niemców, co spowodowało negatywną i gwałtowną reakcję władz partyjnych oraz państwowych. Uczestniczył w pracach soboru watykańskiego II. Organizował życie religijne i współtworzył nowe diecezje na Ziemiach Zachodnich. Odegrał znaczącą rolę w wyborze na tron papieski kardynała K. Wojtyły (Jan Paweł II). 1980-81 mediował między Solidarnością i władzami. Ważniejsze prace wydane drukiem: Katolicki program wała z komunizmem (1937), Ust do moich kapłanów (1969), Listy pasterskie prymasa Polski 1946-1974 (1975), Kościół w służbie narodu (1981), Zapiski więzienne (1982), Nauczanie społeczne 1946-1981 (1990).

47. Zalewski August - (1883-1972), polski historyk, dyplomata, polityk. W czasie l wojny światowej (1914-1918) w Naczelnym Komitecie Narodowym (1915-1917). 1918 kierownik polskiego przedstawicielstwa w Szwajcarii, 1919-1921 poseł w Grecji, 1922-1926 we Włoszech. Od przewrotu majowego 1926 minister spraw zagranicznych. Czynił starania o przyznanie Polsce stałego miejsca w Radzie Ligi Narodów (1927 Polska
otrzymała status tzw. członka półstałego, reprezentował ją A. Zalewski). W imieniu Polski podpisał pakt Brianoa-Kellogga o pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych (1928), protokół Utwinowa (1929) i pakt o nieagresji z ZSRR (1932). Podał się do dymisji w 1932, ustępując stanowisko J. Beckowi. 1935-1938 senator. 1935-1939 prezes Rady Naczelnej Banku Handlowego. 1939-1941 minister spraw zagranicznych w rządzie W. Sikorskiego. Przeciwny ugodzie z ZSRR, ustąpił z rządu po podpisaniu układu polsko-radzieckiego z 30 lipca 1941. 1943-1945 szef kancelarii prezydenta. 1945 mianowany następcą przez prezydenta W. Raczkiewicza, 1947 objął stanowisko prezydenta
Rzeczypospolitej Polskiej (na emigracji), które sprawował do śmierci.

48. Żeligowski Lucjan - (1865-1947), generał broni Wojska Polskiego. Od 1885 oficer w armii rosyjskiej. Uczestnik wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905. W czasie l wojny światowej dowódca pułku. 1917-1918 organizował Wojsko Polskie w Rosji. Dowódca pułku, następnie brygady w l Korpusie Polskim, dowódca 4 Dywizji Strzelców Polskich na Kubaniu. Na czele tej dywizji w kwietniu 1919 powrócił przez Odessę i Besarabię do kraju. Dywizja L Żeligowskiego weszła w skład tworzonych polskich sil zbrojnych. Podczas wojny polsko-radzieckiej 1919-1921 dowodził 10 i-'yv^lZjc( ^-lf\/!tLny, 11 cró umilić; yiupa updciCyjitc^ »v i'c]L-flic irfinl.S.ya iłi^Z^'vv.ćC<\icyC'. -J ^aZd-.J.i'.;.'^ .3-iu, C-*^3ia]ąC i\' pGi"O^.Ji'7'.:2."iiJ Z J Piłsudskiego, upozorował bunt Dywizji Litewsko-Białoruskiej i zajął Wilno. Dekretem z 12 października 1920 ogłosił utworzenie Litwy Środkowej. Pod koniec 1921 przekazał władzę na Litwie Środkowej rządowi cywilnemu A. Meysztowicza. 1923 awansowany do stopnia generała broni. W
listopadzie 1925, przy zdecydowanym poparciu J. Piłsudskiego. otrzymał tekę ministra spraw wojskowych w gabinecie A. Skrzyńskiego. Starając się uporządkować zaniedbane sprawy wojskowe, wycofał wszystkie projekty swego poprzednika, W. Sikorskiego. dotyczące-zmian organizacyjnych w naczelnych władzach wojskowych. Obsadził kluczowe stanowiska oficerami wiernymi J. Piłsudskiemu. stwarzając korzystne
warunki do przeprowadzenia przewrotu majowego. 1926-1927 inspektor armii. 1927 poprosił o dymisję i przeszedł w stan spoczynku. 1935-1939 poseł na sejm, występował przeciwko tworzeniu Obozu Zjednoczenia Narodowego i uprzywilejowanemu stanowisku Głównego Inspektora Sił Zbrojnych E. Rydza-Śmigłego. Po wrześniu 1939 we Francji, następnie w Anglii, gdzie 1942-1945 wchodził w skład Rady Narodowej. Autor publikacji Wojna w roku 1920. Wspomnienia i rozważania (1930).

49. Żymierski Michał – pseudonimy Zawisza, Morski, Rola, Lipski, właściwe Łyźwiński Michał (1890-1989), marszałek Polski od 1945. Od 1909 działał w ruchu niepodległościowym, głównie w Polskich Drużynach Strzeleckich. 1911-1912 w wojsku austriackim jako tzw. jednoroczny ochotnik. W czasie l wojny światowej (1914-1918) w Legionach Polskich, m.in. dowódca pułku w II Brygadzie Legionów, uczestnik bitew pod Rarańczą (15-16 lutego 1918) i Kaniowem (11 maja 1918). Szef sztabu II Korpusu Polskiego, następnie dowódca pułku w 4 Dywizji Strzelców Polskich generała L Żeligowskiego. Od początku 1919 w Wojsku Polskim, m.in. dowódca Okręgu Wojskowego Ciechanów. W sierpniu 1919 jako szef Ekspozytury Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego w Sosnowcu organizował pomoc dla l powstania śląskiego. W wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920 dowodził 2 Brygadą Piechoty Legionów, następnie 2 Dywizją Piechoty 1921-1923 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu Po powrocie awansowany do stopnia generała brygady i mianowany II zastępcą szefa administracji armii, odpowiedzialny za dostawy dla wojska Podczas przewrotu majowego (1926) opowiedział się po stronie rządowej W związku z bezpodstawnym odrzuceniem w
listopadzie 1925 przez podległą mu komisję wojskową 100 tyś. masek przeciwgazowych o wartości 2 min złotych, w 1927 oskarżony o korupcję i nadużycia, skazany na 5 lat więzienia, zdegradowany do stopnia szeregowca i wydalony z wojska 1931-1938 przebywał we Francji, gdzie nawiązał współpracę z komunistami i wywiadem radzieckim. W okresie okupacji od 1943 doradca do spraw wojskowych przy Sztabie Głównym
Gwardii Ludowej, od 1944 członek Krajowej Rady Narodowej i naczelny dowódca Armii Ludowej W lipcu 1944 przerzucony w grupie członków KRN do Moskwy, jako kierownik resortu obrony narodowej wszedł w skład Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. 1944-1949 minister obrony narodowej, w maju 1945 mianowany marszałkiem Polski. Poseł na Sejm Ustawodawczy (1947-1952). Odpowiedzialny za represje polityczne wobec oficerów Armii Krajowej i Wojska Polskiego. 1952-1955 więziony, zwolniony z więzienia i zrehabilitowany 1956-1967 wiceprezes Narodowego Banku Polskiego. Członek Prezydium Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, od 1971 jego honorowy prezes. 1981-1986 członek Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.

50. Bartoszewski Władysław – (ur. 1922), historyk, pisarz, publicysta;. 1940–41 więzień obozu Auschwitz, od 1942 pracownik m.in. BIP KG AK, wspołtwórca Rady Pomocy Żydom „Żegota”, 1942–44 red. mies. „Prawda Młodych”, uczestnik Powstania Warsz.; 1944–45 sekr. red. „Biuletynu Informacyjnego”, następnie w „Nie” i Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj; od 1946 czł. PSL i współred. „Gazety Ludowej”; dwukrotnie więziony (1946–48 i 1949–54); 1972–83 sekr. generalny pol. Pen Clubu, od 1982 współred. „Tygodnika Powszechnego”; wykładowca KUL, Tow. Kursów Nauk. i uniw. niem.; 1990–95 ambasador w Austrii, III–XII 1995 min. spraw zagr., 1997 senator; przewodn. Międzynar. Rady Państw. Muzeum w Oświęcimiu; badacz dziejów AK, prasy konspiracyjnej, eksterminacji ludności pol. i żyd.; 1995 odznaczonny Orderem Orła Białego; Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–45 (1967, z Z. Lewinówną), Warszawski pierścień śmierci 1939–1944 (1967), 1859 dni Warszawy (1974), Polskie Państwo Podziemne (1979), Dni walczącej stolicy. Kronika Powstania Warszawskiego (1984), Na drodze do Niepodległości (1987), Warto być przyzwoitym (1990).

51. Popiel Karol - (1887-1977). polityk konserwatywny. Podczas l wojny światowej żołnierz Legionów Polskich 1920 współzałożyciel i jeden z przywódców Narodowej Partii Robotniczej (NPR) W latach 1922-1927 poseł na sejm. Działacz Centrolewu. więziony w Brześciu Od 1936 działacz Frontu Morges. 1937, po połączeniu NPR i Chrześcijańska Demokracji w Stronnictwo Pracy (SP), początkowo wiceprezes, a następnie prezes SP. Podczas II wojny światowej minister w rządzie W. Sikorskiego, blisko związany z osobą premiera i Naczelnego Wodza. Przeciwnik rządów przedwrześniowych oraz polityków emigracyjnych i krajowych związanych z obozem sanacji. 1945 powrócił do Polski,
wybrany na posła do Krajowej Rady Narodowej (KRN), objął kierownictwo w odtworzonym SP. Z powodu infiltrowania Stronnictwa przez czynniki prokomunistyczne, w lipcu 1946 zawiesił działalność partii i złożył mandat posła KRN. 1947 opuścił kraj, przebywał w USA, Francji, we Włoszech. Działacz Światową Unii Chrześcijańskiej Demokracji. Autor pamiętników.

52. Piasecki Bolesław Bogdan- pseudonim SablewskI (1915-1979), prawicowy polityk polski, publicysta, członek Stronnictwa Narodowego (SN), później Obozu Wkilkięj Polsta' (OWP). Od 1934 jeden z przywódców Obozu Narodowo-Radykalnego (ONR). 1934 po zabójstwie ministra spraw wewnętrznych B. Pierackiego aresztowany i osadzony w Berezie Kartuskiej. Po rozłamie w ONR przywódca ONR-Falanga, nacjonalistycznej organizacji głoszącej hasła faszystowskie i antysemickie. 1937-1939 współtworzył nacjonalistyczny Związek Młodej Polski (ZMP), zrzeszający młodzież o nacjonalistycznych i faszystowskich poglądach. 1940 współzałożyciel Konfederaci Narodu - tajnej organizacji utworzoną przez działaczy ONR-Falanga. 1941 komendant główny konfederacji i dowódca Jej sit zbrojnych - Konfederacji Zbrojnej oraz Uderzeniowych Batalionów Kadrowych, w 1943 scalonych z Armią Krajową. Organizował PAX, od 1945 redagował tygodnik Dziś l Jutro. Skupiona wokół pisma grupa intelektualistów głosiła potrzebę aktywnego udziału katolików w życiu politycznym państwa socjalistycznego. Potępiony przez Stolicę Apostolską (1953), prymasa S. Wyszyńskiego i hierarchię kościelną po wydaniu książki Zagadnienia Istotne (1954). Od maja 1956 redagował czasopismo Kierunki. W okresach zaburzeń politycznych 1956 i 1968 popierał najbardziej zachowawcze grupy w PZPR. 1964 jako przewodniczący PAK wszedł do sejmu. 1971 członek Rady Państwa

53. Finder Paweł -(1904-1944), polski komunista, inżynier chemik, urodzony w Galicp, studia odbył w Wiedniu i Miluzie. Agent •? ~? Komintemu w Austrii i Francji. W 1928 wydalony z Francji powrócił do Polski. W 1934 skazany w Polsce na sześć lat więzienia. Po kampanii wrześniowej przebywał w radzieckiej strefie okupacyjnej w Białymstoku. W czasie wojny przeszkolony w Moskwie i zrzucony do Polski w tzw. grupie inicjatywne! PPR. Po zamordowaniu przez współtowarzyszy M. Nowodd staje na czele PPR jako sekretarz generalny. Współautor dwóch deklaracji programowych partii. Aresztowany w 1943, rozstrzelany w trakcie likwidacji Pawiaka.

54. Dobrzański Henryk - pseudonim Hubal (1896-1940). polski jeździec, instruktor jazdy konnej, major Wojska Polskiego. Zdobywca Pucharu Narodów w Nicei w 1925, wielokrotny reprezentant Polski. Brał udział w wojnie obronnej 1939. Po jej zakończeniu wraz ze swoim oddziałem kontynuował walkę z okupantem niemieckim w Górach Świętokrzyskich, a później w lasach spalskich. Zginął w bitwie pod Anielinem 30 IV
1940.

55. Radkiewicz Stanisław - (1903-1987), polski generał, działacz komunistyczny. Przed II wojną światową działacz Komintemu (III Międzynarodówki), m.in. w 1938 oddelegowany do likwidacji komórek KPP. W czasie wojny w składzie Centralnego Biura Komunistów Polskich w ZSRR. Odgrywał czołową rolę w PKWN jako szaf Resortu Bezpieczeństwa Publicznego. Do 1954 pozostawał na stanowisku ministra bezpieczeństwa publicznego. Lojalny wobec swych mocodawców z NKWD, oprócz Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) nadzorował Urząd Bezpieczeństwa, Milicję Obywatelską, Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wojska Ochrony Pogranicza. 1949 wszedł w skład Komisji Bezpieczeństwa Sekretariatu Komitetu Centralnego PZPR. Aranżował aresztowania i rozprawy sadowe działaczy politycznych i oficerów Wojska Polskiego, m.in. W. Gomulki i J. Kuropieski. Po uchwale Biura Politycznego 1954 w sprawie kolegialności kierowania partią i rozwiązaniu MBP przesunięty na stanowisko ministra Państwowych Gospodarstw Rolnych. Wydalony z PZPR w 1957. Odpowiedzialny za liczne zbrodnie, nigdy nie stanął przed sądem.

56. Rzepecki Jan - pseudonimy Górski. Prezes, Rejent, Sędzia, Doktor. Ożóg (1899-1983), pułkownik Wojska Polskiego, działacz konspiracyjny, historyk. W czasie l wojny światowej w Legionach Polskich (1914-1917). Od 1918 w wojsku polskim. Ukończył Wyższą Szkołę Wojenną. Od 1924 wykładowca w Oficerskiej Szkole Piechoty w Warszawie. W czasie przewrotu majowego (1926) na czele batalionu szkolnego walczył po
stronie rządu. 1928-1932 pracował w Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie. 1935-1939 wykładowca w Wyższą Szkole Wojennej Podczas kampanii wrześniowej szef Oddziału III armii Kraków 1940-1944 w konspiracji, szef Biura Konspiracji i Propagandy ZWZ i AK Uczestnik powstania warszawskiego. Po upsd'"_ pows'.;^':- •/; obozach w !-3mbi."c".vicach i Dobiegniswie. W lutym 1945 powr/:i¹ ^ wrzawy Po aresztowaniu przywódców polskiego państwa podziemnego przez NKWD w marcu 1945, pełnił obowiązki komendanta organizacji Nie Od maja do sierpnia 1945 Delegat Sil Zbrojnych na Kraj. W lipcu 1945 wydal odezwę wzywającą żołnierzy AK do powrotu do normalnego żyda Rozwiązał Delegaturę Sił Zbrojnych na Kraj, następnie kierował tajną organizacją niepodległościową Wolność i Niezawisłość (WiN). Aresztowany w listopadzie 1945, sądzony w 1947, skazany na 8 lat więzienia. Ułaskawiony przez prezydenta B. Biecuta, pracował w Wojskowym Instytucie Historycznym (1947-1949). 1949-1955 ponownie więziony. Zrehabilitowany. Od 1955 pracował w Instytucie Historii PAN

57. Walery Sławek –1879-1939, polityk sanacyjny; członek OB PPS, legionista; założyciel i prezes BBWR; 1930-31 i 1935 premier; współautor konstytucji z 1935; 1938 marszałek sejmu.

58. Sokorski Włodzimierz -, pseudonim Andrzej Sokora (1908-), polski prozaik, publicysta, polityk. Ukończył Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Warszawskiego. Działacz Polskiej Partii Socjalistyczną-Lewicy i Komunistycznej Partii Polski (1935-1938), więziony za działalność polityczną 1931-1935. 1936 opublikował pod pseudonimem Andrzej Sokora powieść Rozdarty bruk. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, przebywał do 1944 w ZSRR. gdzie był współorganizatorem (1943) i członkiem władz Związku Patriotów Polskich oraz zastępcą dowódcy l Dywizji Wojska Polskiego do spraw politycznych. 1945-1948 sekretarz Centralnej Rady Związków Zawodowych, 1948-1952 wiceminister, 1952-1956 minister kultury i sztuki, 1956-1972 prezes Komitetu do spraw Radia i Telewizji, 1966-1990 redaktor naczelny Miesięcznika Literackiego 1980-1984 prezes Zarządu Głównego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Publicystyka: m.in. Sztuka w walce o socjalizm (1950). Grubą kreską Dialogi o sztuce, moralności i socjalizmie (1959). Refleksje o kulturze. Literatura i sztuka trzydziestopięciolecia (1980). Romans z komuną Zwierzenia intymne (1991). Powieści, np.: Piotr (1976), Mikołaj (1980), Uwikłania (1990). Wspomnienia: m.in. Ludzie i sprawy (1977), Tamte lata (1979). Reportaże, opowiadania, szkice {Leon Schiller. 1978)

59. Jagielski Mieczysław - ur. 1924, działacz państwowy i partyjny, ekonomista, profesor SGPiS; 1959-70 minister rolnictwa; 1970-81 wicepremier; od 1964 zastępca członka , a 1971-81 członek Biura Politycznego KC PZPR; 1971-75 przedstawiciel Polski w Komitecie Wykonawczym RWPG.

60. Jankowski Jan Stanisław - (1882-1953). polski polityk chadecki. pseudonimy konspiracyjne: Soból, Ktonowski, Sobolewski Z wykształcenia inżynier rolnik. W 1905 wstąpił do Narodowego Związku Robotniczego, później przywódca Narodowej Partii Robotniczej W czasie l wojny światowej był żołnierzem Legionów. W 1921 i 1926 pełnił funkcje ministra pracy i opieki społecznej. Aktywnie działał w chadeckim ruchu związkowym 1921-1935 był postem na sejm z ramienia Narodowej Partii Robotniczej Od 1937 był członkiem Stronnictwa Pracy W okresie okupacji w czasie II wojny światowej aktywnie działał w konspiracji cywilnej związanej z Rządem Polskim w Londynie W latach 1942-1943 zajmował stanowisko Dyrektora Departamentu Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu RP na Kraj. Od X 1942 był zastępcą Delegata Rządu, a od V 1943 do III 1945 Delegatem Rządu na Kraj. a także wicepremierem rządu na emigracji. Jego decyzja dała podstawę do wybuchu powstania warszawskiego. W 1945 zostaje aresztowany przez Sowietów i w tzw. procesie moskiewskim skazany na osiem lat więzienia. Umiera w sowieckim więzieniu.

61. Iwanów Generał-Sierow Iwan - (1905-1990), generał armii ZSRR Od 1928 oficer artylerii w Armii Czerwonej, następnie skierowany do NKWD W latach 30 osobisty sekretarz J.W. Stalina. 1939-1941 kierował deportacją ludności z krajów nadbałtyckich i wschodnich województw Polski, 1943-1944 z Kaukazu i Krymu. Od 1941 wice-komisarz NKWD, następnie skierowany do kontrwywiadu wojskowego działającego pod kryptonimem Smiersz. Po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie rozpracowywał podziemie podległe rządowi w Londynie. Doprowadził m.in. do podstępnego aresztowania- przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, sadzonych w procesie szesnastu. Nadzorował działalność polskich organów bezpieczeństwa publicznego, kontrolował pracę Rządu Tymczasowego. Odwołany z Polski na skutek interwencji W. Gomułki, po powrocie do ZSRR pełnił m.in. funkcję pierwszego zastępcy ministra bezpieczeństwa- 1954-1958 naczelnik Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB)
wydzielonego z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. 1956 nadzorował przebieg radzieckiej interwencji na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), aresztował członków rządu l. Nagya. 1958-1962 szef radzieckiego wywiadu wojskowego.

62. Grabski Stanisław - (1871–1949), brat Władysława, polityk, ekonomista, publicysta, ideolog ND; prof. uniw. we Lwowie i Warszawie; od 1890 red. „Gazety Robotniczej” w Berlinie; 1892 współzałożyciel i do 1905 czł. PPS; od 1906 czł. Ligi Nar.; od 1907 wiceprezes Stronnictwa Demokr.-Nar. w Galicji; w czasie I wojny świat. czł. prezydium Rady Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie; 1917–19 czł. Kom. Nar. Polskiego w Paryżu; 1919–27 poseł na sejm; 1923 i 1925–26 min. wyznań rel. i oświecenia publ.; 1924 współtwórca ustawy o języku nauczania w szkołach i 1925 tzw. ugody pol.-żyd.; po przewrocie majowym 1926 wycofał się z życia polit. i poświęcił pracy nauk.; po 17 IX 1939 więziony przez władze sowieckie, zwolniony po zawarciu układu pol.-sowieckiego 1941; 1942–45 przewodn. Rady Nar. w Londynie; po powrocie do kraju wiceprzewodn. KRN; gł. prace: Ekonomia społeczna (1927–32), Państwo narodowe (1929), Ku lepszej Polsce (1937), Na nowej drodze (1946), Pamiętniki (t. 1–2 1989).

63. Kuraś Józef „Ogień" - pseud. Ogień, Orzeł (1915–47), dowódca partyzancki; podoficer KOP; 1941–42 dow. oddziału partyzanckiego Konfederacji Tatrzańskiej, a po jej rozbiciu — AK; 1944 przeszedł do Lud. Straży Bezpieczeństwa; I 1945 uczestniczył w wyzwoleniu Nowego Targu; komendant powiatowy Milicji Obywatelskiej, następnie kier. Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publ.; IV 1945 uwolnił z więzienia aresztowanych i zorganizował na Podhalu oddział walczący do II 1947 z władzą komunist.; osaczony podczas obławy przez KBW, popełnił samobójstwo.

64. Walentynowicz Anna - (1919-), polska działaczka związków zawodowych. Pracownica Stoczni Gdańskiej. Za działalność w Wolnych Związkach Zawodowych Wybrzeża (powstały w 1978) zwolniona z pracy (9 sierpnia 1980). Zwolnienie jej stało się bezpośrednią przyczyną strajku rozpoczętego 14 sierpnia 1980 w Stoczni Gdańskiej, który doprowadził do powstania Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego
"Solidarność".