Temperament

Hipokrates
ludzie różnią się proporcją czterech podstawowych soków:

krew – serdeczność, pogoda ducha, flegma – powolność, opanowanie, żółć żółta – popędliwość,
żółć czarna – smutek, refleksyjność.

Galen – zwrócił uwagę na proporcję soków i wyróżnił cztery typy temperamentu:

sangwinik – przewaga krwi, flegmatyk – przewaga flegmy, choleryk – przewaga żółci żółtej, melancholik – przewaga żółci
czarnej.

Kretschmer
temperament związany jest
z budową ciała i uwarunkowany chemizmem krwi
oraz funkcją gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Wyróżnił cztery typy budowy ciała:

leptosomatyk – wątły,
pyknik – otyły,
atletyk – umięśniony,
dysplastyk – budowa bezkształtna.

Wyróżnił trzy podstawowe
typy psychiczne:

Schizotymik

typ leptosomatyczny –
skłonność do schizofrenii, zamknięty, mało towarzyski, drażliwy, oschły, źle dostosowany
do otoczenia, skłonny do abstrakcji.

Cyklotymik

typ pykniczny
– skłonność do psychozy maniakalno-depresyjnej, towarzyski, oscyluje między radością
a smutkiem, łatwy kontakt
z otoczeniem, realista.

Iksotymik
typ atletyczny –
spokojny, mało wrażliwy, umiarkowany w gestach i mimice, rzadko występują silne afekty,
mała plastyczność umysłu, sumienność, drobiazgowość.

Sheldon
przez temperament rozumie funkcjonowanie osobowości na poziomie wyższym od mechanizmów fizjologicznych, a zarazem niższym od poziomu, na którym funkcjonują nabyte w ciągu życia postawy
i przekonania.

Struktura (ciało) determinuje funkcje (temperament).

Cechy budowy ciała:

endomorfia – silny rozwój narządów wewnętrznych, słaby układ mięśniowy i kostny, nadmiar tkanki tłuszczowej,

mezomorfia – układ mięśniowy dobrze rozwinięty, naczynia krwionośne duże, skóra gruba
i porowata, wyprostowana
i krzepka budowa

ektomorfia – delikatne i wątłe ciało, spłaszczona klatka piersiowa,
słaby rozwój narządów wewnętrznych
i słaba budowa ciała,
kończyny długie, szczupłe i słabo umięśnione, delikatny układ kostny

Cechy temperamentalne:

wiscerotonia – rozluźnienie mięśniowe i fizyczne, wygoda, towarzyskość, motywacją kierują narządy wewnętrzne,
„układ trawienny jest królem, a jego dobrobyt określa zasadnicze cele życia”,

somatotomia – składnik związany
z aktywnością mięśniową i dobrą budową ciała, dużą siła i energia życiowa, bezpośredni sposób bycia
i nastawienie na działanie,

cerebrotomia - przewaga elementów powściągu i hamowania,
co połączone jest z dużą wrażliwością nerwową, trudności
w kontaktach społecznych, duża podatność na zmęczenie,
w sytuacjach trudnych –
ucieczka w samotność

Temperament –

zespół formalnych
i względnie trwałych cech zachowania, przejawiających się
w sile lub wielkości reagowania
oraz w czasowych parametrach reakcji (Janusz Strelau)

*temperament nie stanowi treści zachowania ani nie wyznacza jej bezpośrednio,

*determinuje intensywność
i charakterystykę czasową reagowania,

*przejawia się we wszelkiego rodzaju zachowaniach i czynnościach,

*są względnie stałe

I.Pawłow – fizjologiczne podłoże temperamentu stanowi typ układu nerwowego.

Autor sprowadza temperament
do dynamicznych cech osobowości, rozumiejąc przez to siłę i szybkość reakcji.

Właściwości układu nerwowego:

* siła podstawowych procesów nerwowych:
pobudzenie i hamowanie,
* równowaga tych procesów,
* ruchliwość

Sangwinik - typ silny, zrównoważony, ruchliwy,

Flegmatyk - typ silny, zrównoważony, powolny,

Choleryk - typ silny, niezrównoważony, przewaga procesów pobudzenia,

Melancholik - typ słaby.

CECHY FORMALNE TEMPERAMENTU

Siła (wielkość) reakcji
reaktywność jest tym większa,
im słabszy bodziec wywołuje ledwie dostrzegalna reakcję.

Wydolność (odporność)
moment, w którym przestaje
działać prawo siły.

Mechanizm wzmacniający
i tłumiący stymulację –
koncepcja optimum pobudzenia Hebba i Laube’a

Przebieg reakcji w czasie –
szybkość reakcji,
którą mierzymy czasem latencji.

Ruchliwość –
zdolność przestawienia się z jednej reakcji na drugą. Najmniejszy przedział czasowy między różnego rodzaju bodźcami, jaki jest niezbędny do adekwatnego reagowania na te bodźce.

Trwałość reakcji –
czas wystąpienia reakcji
po zaprzestaniu bodźca,


Tempo przebiegu reakcji – maksymalna możliwa częstość występowania reakcji

ROLA TEMPERAMENTU W DZIAŁANIU

I.Pawłow – trudne warunki zakłócają równowagę między organizmem a środowiskiem.

Od układu nerwowego zależy,
czy równowaga ta zostanie zachwiana czy nie.

Dynamika wciągania się do pracy
i stopień męczliwości

silny typ układu nerwowego:
*małe zmęczenie,
*brak potrzeby odpoczynku, *tendencja, by robić wszystko
„za jednym zamachem”,
*czynności ciągłe,
*czynności jednorodne,
*stopniowe wciąganie się do pracy –
efekt „rozgrzewki”

słaby typ układu nerwowego
*duże zmęczenie,
*tendencja do częstych
odpoczynków,
*czynności przerywane,
*czynności różnorodne,
*potrzeba ciszy i spokoju,
*wykonanie zadań od trudnych
do łatwych.

II. Zakres pracy umysłowej

silny typ układu nerwowego
*krótkie czynności przygotowawcze, *równowaga między czynnościami
pomocniczymi i zasadniczymi, *dokonywanie zmian i poprawek
w czasie czynności zasadniczych, *sprawne działanie bez konieczności
uprzedniego planu pracy, *przedkładanie mowy ustnej nad
pisaną

słaby typ układu nerwowego
*długie czynności przygotowawcze
i sprawdzające,
*przewaga czynności pomocniczych nad
zasadniczymi,
*dokonywanie zmian i poprawek
w trakcie czynności kontrolnej, *tendencja do sporządzania planów dnia
i pracy,
*preferowanie wypowiedzi pisemnych

III. Stopień napięcia emocjonalnego

silny typ układu nerwowego
*stan napięcia może wywołać
zwiększenie zakresu pracy umysłowej,
*czas wykonywania zadań
skraca się,

słaby typ układu nerwowego
*pod wpływem napięcia
emocjonalnego zakres pracy
umysłowej zawęża się,
*czas wykonywania zadań wydłuża
się.

TEMPRAMENT A OSOBOWOŚĆ

*cechy osobowości są wtórne
do cech temperamentalnych (temperament ujawnia się po urodzeniu),

*cechy temperamentalne nie
pozostają w bezpośredniej
relacji do treści zachowania,
*nie wyznaczają bezpośrednio
kierunku rozwoju osobowości,
*w pewnych sytuacjach cechy
temperamentalne mogą
stanowić czynnik utrudniający
kształtowanie określonych cech
osobowości.

H. Eysenck

*introwersja - przewaga procesów
pobudzenia nad hamowaniem,

*ekstrawersja – przewaga procesów
hamowania nad pobudzeniem,

*neurotyczność – stałość/niestałość
emocjonalna,

sangwinik – ekstrwertywny,
stabilny,
flegmatyk – introwertywny, stabilny,
choleryk – ekstrawertywny,
niestabilny,
melancholik – introwertywny,
niestabilny,

Introwertycy w porównaniu
z ekstrawertykami:

- reagują silniej na stymulację zmysłową i wykazują niższy poziom wydzielania dopaminy w mózgu,
- mają niższy próg bólu,

0. uczą się szybciej, jeżeli bodźce
   bezwarunkowe są słabe lub
   wzmocnienie jest nieregularne,
   - mają lepszą pamięć skojarzeniową
   przy małym pobudzeniu niż
   przy dużym,
   - do dobrego funkcjonowania
   potrzebują mniej stymulacji
   zewnętrznej.

Koncepcja lęku Spence’a i Taylora

*jednostki różnią się pod względem
wielkości reakcji emocjonalnej
na działanie bodźców szkodliwych

*u jednostek o wysokim poziomie lęku proces warunkowania na bodźce negatywne przebiega szybciej (reakcje warunkowe wytwarzają się szybciej),

*leży to u podłoża fobii,

*u jednostek mało reaktywnych
dominuje tendencja do
aktywnego stylu samoregulacji,


*jednostki silnie reaktywne
wykazują bierny styl regulacji.