Barański Andrzej, Rozwadowska-Skrzeczyńska Joanna, Szymańska Maria

komentarz

ABC 2007

Komentarz do ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U.06.97.674), [w:] A. Barański, M. Szymańska, J. Rozwadowska-Skrzeczyńska, Ustawa Karta Nauczyciela. Komentarz, ABC, 2007, wyd. V.

Stan prawny: 2007.09.01

WYKAZ SKRÓTÓW

Źródła prawa

Biul. SN - Biuletyn Informacyjny Sądu Najwyższego

Dz. U. - Dziennik Ustaw

Dz. Urz. - Dziennik Urzędowy

JST - Jednostka samorządu terytorialnego

k.c. - ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.k. - ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553)

k.p. - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)

k.p.a. - ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)

k.p.c. - ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.)

MEN - Ministerstwo Edukacji Narodowej

MENiS - Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu

MOiW - Ministerstwo Oświaty i Wychowania

M.P. - Monitor Polski

NSA - Naczelny Sąd Administracyjny

OHP - Ochotnicze Hufce Pracy

ONSA - Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego

OSA - Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

OSN - Orzecznictwo Sądu Najwyższego

OSNC - Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna

OSP - Orzecznictwo Sądów Polskich

OSS - Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych

OTK - Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

OTK - A - Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A

PiZS - Praca i Zabezpieczenie Społeczne

Prok. i Pr. - Prokuratura i Prawo

Pr. Pracy - Prawo Pracy

SN - Sąd Najwyższy

WSA - Wojewódzki Sąd Administracyjny

ZFŚS - Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych

WSTĘP

Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela - wpisuje się w sięgającą jeszcze lat przedwojennych tradycję stanowienia przepisów określających status zawodowy nauczycieli w formie odrębnej regulacji ustawowej.

Pierwszą pragmatyką służbową nauczycieli była ustawa z dnia 1 lipca 1926 r. o stosunkach służbowych nauczycieli, która obowiązywała aż do roku 1956, kiedy to została zastąpiona przez ustawę z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli.

Następną tego rodzaju regulacją była ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. - Karta praw i obowiązków nauczyciela, obejmująca swoim zakresem nie tylko nauczycieli szkół i placówek oświatowych, ale również nauczycieli akademickich. Po raz pierwszy na oznaczenie służbowej pragmatyki nauczycielskiej - dla podkreślenia jej szczególnego charakteru - użyto wówczas określenia "Karta". Ustawa z 1972 r. obowiązywała najkrócej spośród dotychczasowych pragmatyk nauczycielskich i już w 1982 r. w jej miejsce została uchwalona nowa, obowiązująca do dziś - Karta Nauczyciela.

Karta Nauczyciela z dnia 26 stycznia 1982 r. była dotychczas wielokrotnie poddawana licznym, mniej lub bardziej obszernym nowelizacjom. Pomimo podnoszących się od pewnego czasu głosów postulujących jej zniesienie i zastąpienie układem zbiorowym pracy, a w pozostałym zakresie - powszechnie obowiązującymi przepisami prawa pracy, nic nie wskazuje na to, aby w najbliższym czasie tradycja ustawowego regulowania statusu zawodowego nauczycieli miała zostać przerwana.

Bezsprzecznie najistotniejszą i najbardziej gruntowną z dotychczasowych zmian Karty Nauczyciela była nowelizacja z dnia 18 lutego 2000 r. O obszerności i zakresie zmian wprowadzonych tą nowelą może świadczyć chociażby fakt, iż w jej wyniku w tekście Karty dokonano 58 różnego rodzaju modyfikacji. Niektóre z tych zmian są na tyle obszerne i gruntowne, że w istocie ustanawiają całkiem nowy system zatrudniania i wynagradzania oraz awansu zawodowego. Na plan pierwszy wysuwa się otwarcie drogi awansu zawodowego nauczycieli w powiązaniu z realnym awansem płacowym. Tym samym zapoczątkowano stopniową poprawę statusu materialnego nauczycieli, tworząc stały mechanizm zapobiegający ich degradacji płacowej. Wprowadzeniu nowych regulacji towarzyszyła operacja przyznania wszystkim nauczycielom zatrudnionym w dniu wejścia w życie nowelizacji odpowiednich stopni awansu zawodowego - nauczyciela stażysty, nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego, w zależności od dotychczasowej formy zatrudnienia i posiadanych kwalifikacji.

Drugą istotną zmianą było rozdzielenie kwestii trybu i formy nawiązania stosunku pracy od procedury uzyskiwania stopni awansu. Nadanie takiego stopnia nie jest równocześnie aktem nawiązania lub modyfikacji stosunku pracy, a ponadto do jego dokonania są właściwe organy niebędące pracodawcą nauczyciela (poza nadaniem stopnia nauczyciela kontraktowego, do czego jest uprawniony dyrektor szkoły). Postępowanie w sprawach nadawania stopni awansu zawodowego ma cechy postępowania administracyjnego, rozstrzyganego w drodze decyzji administracyjnej.

Przepisy regulujące tryb ubiegania się o kolejne stopnie awansu zawodowego, jak też przepisy przejściowe przyznające odpowiednie stopnie awansu z mocy prawa są niezmiernie szczegółowe; nie ustrzeżono się jednak w nich pewnych niespójności, a nawet luk, które ujawniły się w trakcie stosowania nowych unormowań. Stąd też od 2001 roku kilkakrotnie dokonano niezbędnych poprawek i uzupełnień zarówno w tekście Karty, jak i przepisach przejściowych ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r. Największe modyfikacje rozwiązań obowiązujących w zakresie awansu zawodowego oraz zatrudniania i wynagradzania nauczycieli zostały wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw.

Niniejszy komentarz dotyczy nie tylko całości przepisów Karty Nauczyciela, ale również przepisów przejściowych trzech ustaw nowelizujących Kartę: z dnia 18 lutego 2000 r., z dnia 23 sierpnia 2001 r. oraz z dnia 15 lipca 2004 r. Staraliśmy się w nim poruszyć podstawowe problemy interpretacyjne wiążące się z praktycznym stosowaniem przepisów Karty; wiele miejsca poświęcamy przy tym objaśnieniu ostatnio wprowadzonych zmian, a także wskazujemy orzecznictwo sądowe - przede wszystkim Sądu Najwyższego, a w sprawach awansu zawodowego również Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przy omawianiu większości przepisów, dla celów porównawczych, przypominamy ich poprzedni kształt.

Wyrażamy nadzieję, że nasze opracowanie przyczyni się do lepszego zrozumienia wprowadzonych zmian oraz prawidłowego stosowania nauczycielskiej pragmatyki służbowej w praktyce.

Art. 1.

1. Przepisy tego artykułu określają zakres podmiotowy obowiązywania Karty Nauczyciela. Obejmuje on przede wszystkim nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.), a także pracowników pedagogicznych zatrudnionych w placówkach resortu sprawiedliwości, działających na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zm.). Wymienione osoby są objęte pełnym zakresem przepisów Karty Nauczyciela.

W specyficznej sytuacji znaleźli się natomiast pracownicy publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.). Z dniem 1 stycznia 2004 r. weszły w życie przepisy art. 2 pkt 1 lit. a i b ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 137, poz. 1304), zachowujące moc obowiązującą Karty Nauczyciela wyłącznie wobec tych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, którzy byli zatrudnieni w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych i ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. przed dniem 1 stycznia 2004 r. Osoby zatrudniane w wymienionych placówkach i ośrodkach, poczynając od dnia 1 stycznia 2004 r., nie podlegają już zatem przepisom Karty Nauczyciela w jakimkolwiek zakresie.

Drugą grupę pracowników objętych przepisami Karty - jednak tylko w pewnym zakresie, określonym enumeratywnie w art. 91a oraz 91b - stanowią osoby zatrudnione w jednostkach wymienionych w ust. 2 art. 1. Do pracowników objętych tylko niektórymi przepisami Karty Nauczyciela należą nauczyciele mianowani lub dyplomowani zatrudnieni na stanowiskach związanych z wykonywaniem nadzoru pedagogicznego (wymagających kwalifikacji pedagogicznych) w:

- Ministerstwie Edukacji Narodowej;

- Ministerstwie Sprawiedliwości i podporządkowanych mu organach;

- Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz podporządkowanym mu Centrum Edukacji Artystycznej, działającym na podstawie rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 22 września 2004 r. w sprawie specjalistycznej jednostki nadzoru (Dz. U. Nr 226, poz. 2292);

- Ministerstwie Gospodarki Morskiej;

- Ministerstwie Transportu;

- Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi;

- Ministerstwie Środowiska;

- kuratoriach oświaty (łącznie z kuratorem oświaty).

Wykaz stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych w wymienionych urzędach określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz (Dz. U. Nr 235, poz. 1703).

Kolejną grupę pracowników, objętych przepisami Karty Nauczyciela jedynie w pewnym zakresie, stanowią nauczyciele zatrudnieni w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych na podstawie zezwolenia przez osoby fizyczne i osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, a także nauczyciele niepublicznych przedszkoli, placówek i szkół posiadających uprawnienia szkół publicznych. Nauczyciele szkół niepublicznych bez uprawnień szkół publicznych nie podlegają przepisom Karty w jakimkolwiek zakresie.

Węższy zakres obowiązywania przepisów Karty Nauczyciela obejmuje jeszcze nauczycieli urlopowanych do wykonywania funkcji w związkach zawodowych, instruktorów i kierowników praktycznej nauki zawodu zatrudnionych w podmiotach innych niż szkoły i placówki, a ponadto pracowników Ochotniczych Hufców Pracy zatrudnionych na stanowiskach wychowawców, pedagogów oraz na stanowiskach kierowniczych, posiadających kwalifikacje nauczycielskie i wykonujących pracę dydaktyczną i wychowawczą co najmniej w połowie obowiązującego ich czasu pracy.

2. Nowelizacja Karty Nauczyciela uchwalona dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) zmodyfikowała nieco zakres podmiotowy ustawy, wyłączając spod jej działania nauczycieli zatrudnionych w organizacjach społecznych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Nauczyciele ci, na mocy przejściowego przepisu art. 6 ust. 1 pkt 3 wymienionej ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., zachowają jednak swoje dotychczasowe uprawnienia aż do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia ich stosunku pracy - jeśli dane uprawnienie jest przewidziane w znowelizowanej Karcie.

W związku z uchyleniem przez nowelizację z dnia 18 lutego 2000 r. dotychczasowego art. 5 Karty, zawierającego upoważnienie do rozciągnięcia jej przepisów na inne grupy pracowników niż wymienione w art. 1, utraciły moc wydane na tej podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej:

- z dnia 14 września 1998 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów i kierowników praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz. U. Nr 126, poz. 833);

- z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie (Dz. U. Nr 53, poz. 340).

Grupy pracowników, na które powyższe rozporządzenia rozciągały przepisy Karty, w większości zostały przez wymienioną wyżej nowelizację wpisane bezpośrednio w art. 1 ust. 2 Karty. Nie zostali natomiast umieszczeni w tym przepisie nauczyciele zatrudnieni w ośrodkach szkolenia zawodowego oraz w prowadzonych przez organizacje spółdzielcze i społeczne placówkach kształcących i doskonalących w formach pozaszkolnych, a także nauczyciele zatrudnieni w placówkach zbiorowego zakwaterowania, prowadzący pracę wychowawczą z młodocianymi pracownikami. Z mocy art. 6 ust. 2 ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r. zachowują oni jednak do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy uprawnienia wynikające z art. 51, 64 ust. 3, art. 86-88 i 90 Karty Nauczyciela.

Po zmianie dokonanej ustawą z dnia 18 lutego 2000 r., która weszła w życie w dniu 6 kwietnia 2000 r., Karta Nauczyciela nie obejmuje już wychowawców zatrudnionych w domach pomocy społecznej. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 września 2003 r., I PK 352/02, OSNP 2004, nr 18, poz. 311, stwierdził jednak, że wyłączenie z dniem 6 kwietnia 2000 r. wychowawców zatrudnionych w domach pomocy społecznej z zakresu zastosowania przepisów Karty Nauczyciela nie spowodowało utraty statusu mianowanego wychowawcy przez osoby, które uzyskały go wcześniej, w tym także z mocy prawa.

3. Przepisy art. 1 Karty Nauczyciela dotyczą tylko nauczycieli "zatrudnionych", tj. pozostających w stosunku pracy. Karta nie obejmuje zatem nauczycieli wykonujących pracę na podstawie umowy cywilnoprawnej. W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1994 r., I PZP 37/94 OSNAP 1995, nr 7, poz. 86 został wyrażony pogląd, iż dopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela w szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej na podstawie umowy cywilnoprawnej. Sąd Najwyższy wydaje się konsekwentny w takim poglądzie, gdyż w wyroku z dnia 30 maja 2001 r., I PKN 429/00, OSNAP 2003, nr 7, poz. 174, ponownie uznał, że zatrudnienie nauczyciela w niepublicznej szkole - w tym przypadku wyższej szkole artystycznej - może być wykonywane na podstawie umowy cywilnoprawnej. Sąd, oceniając stosunek prawny łączący nauczyciela ze szkołą, zwrócił uwagę, że w zawartej pomiędzy szkołą a nauczycielem umowie nie występowało podporządkowanie typu pracowniczego, związane z obowiązkiem wykonywania bieżących poleceń wydanych w imieniu pracodawcy, ewentualnie z odpowiedzialnością porządkową pracownika. Sąd uznał, że łącząca strony umowa była w istocie umową o dzieło. Przedmiotem takiej umowy może być, zdaniem Sądu Najwyższego, osiągnięcie rezultatu niematerialnego, nieucieleśnionego, a za taki uznaje się przygotowanie i wygłoszenie cyklu specjalistycznych wykładów. Sąd Najwyższy w przywołanym wyroku zwrócił także uwagę, że za pracodawcę zatrudniającego nauczyciela powinna być uważana szkoła niepubliczna jako jednostka organizacyjna w rozumieniu art. 3 k.p., a nie osoba będąca jej założycielem. Trzeba podkreślić, że zważywszy na brzmienie art. 22 § 1¹ k.p., zawieranie umów cywilnoprawnych z nauczycielami szkół niepublicznych jest możliwe tylko wtedy, gdy umowa nie spełnia warunków wskazanych w wymienionym przepisie kodeksu pracy (wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę).

Z kolei w wyroku z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 380/99, OSNAP 2001, nr 14, poz. 470, Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczanie praktycznej nauki zawodu na podstawie umowy zlecenia i w wymiarze niższym niż 22 godziny tygodniowo nie może być uznane za pracę nauczycielską w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w zw. z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz. U. Nr 34, poz. 261 z późn. zm.).

4. Odrębnie jest regulowany zakres przepisów Karty Nauczyciela mających zastosowanie do nauczycieli i wychowawców szkół i placówek prowadzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego. Zakres ten, na podstawie upoważnienia zawartego w art. 21 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.), określa minister właściwy do spraw oświaty i wychowania na wniosek władz kościelnych. Vide rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w niepublicznych przedszkolach i niepublicznych placówkach prowadzonych przez kościelne osoby prawne (Dz. U. Nr 204, poz. 1722).

5. W wyroku z dnia 3 sierpnia 2000 r., II UKN 661/99, OSNP 2002, nr 4, poz. 93, Sąd Najwyższy orzekł, iż nauczanie religii w punktach katechetycznych prowadzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego (parafie) przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) oraz zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego (M.P. Nr 30, poz. 316) było pracą nauczycielską w pojęciu art. 1 pkt 1 w zw. z art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela oraz art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.).

Powyższą linię orzecznictwa w zakresie uznawania nauczania religii za pracę nauczycielską Sąd Najwyższy konsekwentnie kontynuuje w uchwale składu 7 sędziów z dnia 13 czerwca 2001 r., III ZP 32/00, OSNAP 2001, nr 14, poz. 1, wkładka. W jej okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy przed dniem 25 października 1991 r. (czyli przed wejściem w życie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty) jest okresem pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela.

6. Niektóre przepisy Karty Nauczyciela mają zastosowanie wyłącznie w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć. Dotyczy to przepisów art. 54-61, 71, 72 i 86-91, których z mocy art. 91b ust. 1 Karty nie stosuje się do nauczycieli zatrudnionych w wymiarze niższym.

7. W 1998 r. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 kwietnia, I PKN 47/98, OSNAP 1999, nr 8, poz. 274, orzekł, że wychowawcy-terapeuci zatrudnieni w Ośrodku Rehabilitacyjno-Wychowawczym niebędącym placówką oświatowo-wychowawczą w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela nie są nauczycielami mianowanymi, nawet jeżeli w umowach ich czas pracy został określony według reguł przewidzianych dla nauczycieli.

Wyrok dotyczył brzmienia art. 1 Karty Nauczyciela obowiązującego przed nowelizacją z dnia 18 lutego 2000 r.

8. Obecnie wychowawcy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy podlegają Karcie Nauczyciela w zakresie określonym w art. 91b ust. 2a. W poprzednim stanie prawnym kwestia ta nie była jednak tak jednoznaczna. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 marca 1999 r., I PKN 625/98, OSNAP 2000, nr 9, poz. 354, ustalił, że nauczyciel (wychowawca) zatrudniony w ochotniczym hufcu pracy podlegał Karcie Nauczyciela w okresie od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396).

Warto dodać, że w 1997 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 340), rozciągające na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy niektóre przepisy Karty Nauczyciela. Rozporządzenie to utraciło moc w 2000 r. w związku z uregulowaniem kwestii stosowania do pracowników Ochotniczych Hufców Pracy przepisów tej ustawy bezpośrednio w jej tekście.

9. Nauczyciele szkół i placówek prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego podlegają przepisom Karty Nauczyciela. Nie stosuje się do nich natomiast ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z późn. zm.), a zatem nie są pracownikami samorządowymi w jej rozumieniu. Wynika to jednoznacznie z art. 1a tej ustawy, stanowiącego, że jej przepisów nie stosuje się do pracowników jednostek samorządowych, których status prawny określają odrębne przepisy.

W konsekwencji, do nauczycieli nie stosuje się również ustanowionego w art. 6 ustawy o pracownikach samorządowych zakazu zatrudniania u pracodawców samorządowych małżonków oraz osób pozostających ze sobą w stosunku pokrewieństwa do drugiego stopnia lub stosunku powinowactwa pierwszego stopnia, stosunku opieki lub kurateli, jeżeli pomiędzy tymi osobami powstałby stosunek bezpośredniej podległości służbowej. Zatem dopuszczalne jest zatrudnianie nauczyciela w szkole, w której jego małżonek pozostaje na stanowisku dyrektora.

Natomiast w przypadku gdyby małżonek dyrektora szkoły zajmował stanowisko na przykład wójta, zakaz określony w art. 6 wymienionej ustawy będzie miał zastosowanie, gdyż wójt podlega jej przepisom, a zgodnie z art. 33 ust. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.) jest zwierzchnikiem służbowym kierowników gminnych jednostek organizacyjnych. Analogiczne rozwiązania są zawarte w pozostałych ustrojowych ustawach samorządowych (o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa).

Pracy burmistrza czy zastępcy burmistrza, nawet mającego pod nadzorem placówki oświaty, nie można traktować jako pracy w oświacie czy choćby nadzorze pedagogicznym, zaliczanej do wysługi uprawniającej do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej - orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2005 r., II UK 122/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 232.

10. Szczególną grupą objętą częściowo przepisami Karty Nauczyciela są nauczyciele zatrudnieni w administracji rządowej na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Nowelizacja z dnia 18 lutego 2000 r. zawęziła stosowanie Karty tylko do tych spośród nich, którzy są nauczycielami mianowanymi lub dyplomowanymi. Ustawodawca nie dostrzegł jednak, że z dniem wejścia w życie tej nowelizacji (tj. 6 kwietnia 2000 r.) nie wszyscy nauczyciele dotychczas zatrudnieni na wymienionych wyżej stanowiskach spełniają warunki do uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego i w efekcie staną się nauczycielami kontraktowymi. Jednocześnie w znowelizowanej Karcie w ogóle nie przewidziano możliwości powoływania komisji egzaminacyjnych dla nauczycieli-urzędników ubiegających się o stopień nauczyciela mianowanego. Rozwiązanie tej sytuacji nastąpiło dopiero w uchwalonej w dniu 23 sierpnia 2001 r. ustawie o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 111, poz. 1194 z późn. zm.). Ustawa ta, potocznie zwana ustawą "czyszczącą", wprowadziła m.in. zmiany w przepisach przejściowych zawartych w art. 10 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. nowelizującej Kartę Nauczyciela.

Dzięki tej zmianie nauczyciele zatrudnieni w dniu 6 kwietnia 2000 r. na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w urzędach oraz innych jednostkach wymienionych w art. 1 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela, niebędący nauczycielami mianowanymi, mogli pozostawać na tych stanowiskach aż do dnia 31 sierpnia 2005 r. i w tym okresie miały do nich zastosowanie przepisy Karty wymienione w jej art. 91a ust. 1 pkt 1 oraz ust. 2. W tym też okresie wspomniani nauczyciele mogli składać wnioski o podjęcie postępowania egzaminacyjnego na stopień nauczyciela mianowanego, jeżeli posiadali co najmniej 2-letni okres pracy (art. 10 ust. 1 w zw. z ust. 7 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r.). Jednocześnie w Karcie Nauczyciela wprowadzone zostały przepisy określające skład komisji kwalifikacyjnej dla nauczycieli-urzędników. Mają one odpowiednie zastosowanie również do powoływania komisji egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o stopień nauczyciela mianowanego.

11. Nowelizacja Karty Nauczyciela dokonana w ustawie "czyszczącej" z dnia 23 sierpnia 2001 r. do grupy nauczycieli objętych węższym zakresem jej przepisów zaliczyła nauczycieli zatrudnionych w szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych działających przy polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych. Szkoły te są prowadzone przez Ministra Edukacji Narodowej i funkcjonują na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 września 2004 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą (Dz. U. Nr 194, poz. 1986).

Zakres stosowania przepisów Karty Nauczyciela do nauczycieli szkół polskich za granicą wyznacza art. 91a ust. 3 Karty. Dotychczas status tej grupy nauczycieli nie był dostatecznie uregulowany. Obecnie wymieniony przepis wskazuje precyzyjnie, którym przepisom nauczyciele ci podlegają. Ponadto w ramach nowelizacji z dnia 23 sierpnia 2001 r. w art. 30 Karty Nauczyciela dodana została odrębna delegacja dla Ministra Edukacji Narodowej do określenia zasad wynagradzania nauczycieli szkół polskich za granicą. Zatem wynagrodzenie tych nauczycieli jest ustalane na zupełnie innych zasadach niż przyjęte dla nauczycieli szkół w kraju. Vide rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 września 2004 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 210, poz. 2138 i Nr 242, poz. 2419).

12. Zakres podmiotowy przepisów Karty Nauczyciela, zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt 3, obejmuje nauczycieli urlopowanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.), z tym że nauczyciele ci zostali objęci przepisami Karty jedynie częściowo - w zakresie wskazanym w art. 91a ust. 1 pkt 2. Wymieniony, węższy zakres stosowania przepisów Karty Nauczyciela dotyczy nauczycieli, którzy uzyskali urlop bezpłatny na podstawie art. 25 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych oraz wydanego na podstawie art. 25 ust. 1² tej ustawy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy (Dz. U. Nr 71, poz. 336). Ograniczony zakres stosowania przepisów Karty Nauczyciela nie dotyczy natomiast nauczycieli zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy na podstawie art. 25 ust. 2 i art. 31 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych oraz wspomnianego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów. Nauczyciele ci podlegają przepisom Karty w pełnym zakresie, z uwzględnieniem przepisów wymienionego rozporządzenia. Należy zwrócić uwagę, że w przepisach Karty Nauczyciela wyraźnie rozróżnia się nauczycieli "urlopowanych" i "zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy" na podstawie ustawy o związkach zawodowych (np. w art. 9e ust. 3).

13. W wyroku z dnia 14 lutego 2002 r., I PKN 881/00, OSNAP 2002, nr 14, poz. 10, wkładka, Sąd Najwyższy orzekł, że nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych podlegają przepisom Karty Nauczyciela, gdy placówki te spełniają wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 września 2000 r. w sprawie placówek opiekuńczo-wychowawczych (Dz. U. Nr 80, poz. 900), wydanym z upoważnienia art. 33k ust. 9 ustawy z dnia 29 listopada 1990 r. o pomocy społecznej. Trzeba jednak zaznaczyć, że od dnia 1 stycznia 2004 r. przepisy Karty Nauczyciela stosuje się tylko do tych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, którzy byli zatrudnieni w placówkach opiekuńczo-wychowawczych i ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych przed tym dniem (vide teza 1 komentarza).

14. W obecnym stanie prawnym żadna inna praca - poza pracą objętą przepisami art. 1 w zw. z art. 3 ust. 1 Karty Nauczyciela - nie jest uznawana za pracę nauczycielską (wyrok SN z dnia 31 maja 2006 r., I UK 319/05, Pr. Pracy 2006, nr 9, s. 28).

15. Karta Nauczyciela w zakresie prawa do zaopatrzenia emerytalnego nie ma zastosowania ani do szkół wyższych, ani do nauczycieli akademickich, w tym również do ubezpieczonego zatrudnionego w charakterze adiunkta na politechnice. Karta ta posługuje się pojęciem nauczyciela, czyli rozumie przez to nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 Karty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 27 października 2005 r., III AUa 1094/04, Pr. Pracy 2006, nr 10, s. 43).

Art. 3.

Artykuł 3 zawiera definicje niektórych określeń używanych w ustawie. Warto zwrócić uwagę na definicję "nauczyciela" (pkt 1) i "stażu" (pkt 3). W pierwszej definicji istotne jest położenie akcentu na zatrudnienie nauczyciela w szkole lub placówce; oznacza to, że nie jest nauczycielem w rozumieniu Karty Nauczyciela osoba, która pomimo posiadania kwalifikacji nauczycielskich nie jest zatrudniona w szkole czy placówce.

W drugiej definicji precyzuje się pojęcie "stażu". W tym przypadku z kolei istotnymi elementami definicji są: zatrudnienie w szkole, placówce lub innej jednostce organizacyjnej wymienionej w art. 1 ust. 1 i 1a oraz ust. 2 pkt 2, wymiar tego zatrudnienia - nie niższy niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć - a także fakt rozpoczęcia i realizowania tego zatrudnienia zgodnie z regułami obowiązującymi przy ubieganiu się o wyższy stopień awansu zawodowego. Pojęcie "stażu" zostało więc w ustawie zastrzeżone dla okresu zatrudnienia wykonywanego w toku procedury uzyskiwania stopni awansu zawodowego. Inne przepisy Karty, wiążące określone uprawnienia z posiadaniem odpowiednich okresów zatrudnienia, używają na ich oznaczenie innych pojęć (np. "lata pracy" czy "wysługa lat"). Jednak w przypadku dyrektorów szkół i placówek, nauczycieli zatrudnionych w organach nadzoru pedagogicznego, a także nauczycieli urlopowanych lub zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy dla pełnienia funkcji w związkach zawodowych, równoważny ze stażem jest okres pracy na stanowisku dyrektora lub w nadzorze pedagogicznym, a w przypadku nauczycieli związkowców - okres urlopowania lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy.

Art. 4.

1. Na podstawie art. 4 ust. 1 Karty Nauczyciela zostały dotychczas zawarte dwa porozumienia:

- porozumienie Ministra Oświaty i Wychowania oraz ministrów prowadzących szkoły z Zarządem Głównym Związku Nauczycielstwa Polskiego z dnia 25 czerwca 1984 r. w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji państwowej ze Związkiem Nauczycielstwa Polskiego (Dz. Urz. MOiW Nr 11, poz. 72);

- porozumienie Ministra Edukacji Narodowej z Krajową Sekcją Oświaty i Wychowania NSZZ "Solidarność" z dnia 10 lipca 1990 r. w sprawie zasad współdziałania w dziedzinie oświaty i wychowania organów administracji państwowej z instancjami Krajowej Sekcji Oświaty i Wychowania NSZZ "Solidarność" (Dz. Urz. MEN Nr 7, poz. 47).

Porozumienia te są jednak nie w pełni adekwatne do obecnego stanu prawnego, jako że były zawierane w sytuacji, gdy ówczesne organy administracji państwowej występowały w roli organów prowadzących szkoły i placówki. Obecnie prowadzenie większości publicznych szkół i placówek przeszło do kompetencji jednostek samorządu terytorialnego, które nie są stroną wymienionych powyżej porozumień. Aktualne brzmienie art. 4 ust. 1 Karty przewiduje zawieranie odrębnych porozumień przez odpowiednie organy jednostek samorządu terytorialnego z organami właściwego szczebla związków zawodowych zrzeszających nauczycieli.

W przypadku gdy nie doszło do zawarcia takiego porozumienia, współdziałanie organów jednostki samorządu terytorialnego z organizacjami związkowymi odpowiedniego szczebla odbywa się na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) oraz innych przepisów szczególnych regulujących formy tego współdziałania.

2. W związku z ustalonym przez ustawodawcę w treści art. 4 ust. 2 Karty nakazem uzgadniania aktów wykonawczych do tej ustawy ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli powstała wątpliwość co do znaczenia użytego w tym przepisie określenia "podlegają uzgodnieniu". Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 17 marca 1998 r., U 23/97, OTK 1998, nr 2, poz. 11, rozpatrując wniosek Komisji Krajowej NSZZ "Solidarność" o zbadanie zgodności rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (Dz. U. Nr 29, poz. 160 z późn. zm.) z Konstytucją RP oraz ustawą - Karta Nauczyciela, rozstrzygnął, że art. 4 ust. 2 Karty Nauczyciela nie przewiduje wydania rozporządzenia Ministra wspólnie ze związkami zawodowymi ani nie uzależnia jego wydania od ich zgody. Przepis ten dotyczy z pewnością współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa, a użyty w nim termin "uzgodnienie" ma oznaczać, zgodnie z jego sensem językowym, czynność polegającą na "doprowadzeniu do braku rozbieżności", "ujednolicaniu" czy też "harmonizowaniu" (w znaczeniu "wzajemnego dostosowania"). Ustawodawca przy konstruowaniu tej formy współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa kładzie nacisk nie na efekt uzgodnienia w postaci osiągnięcia zgody, lecz raczej na fakt uzgadniania, na sam proces dochodzenia do tej zgody, ujednolicania czy też wzajemnego dostosowywania (harmonizowania) swoich stanowisk. Świadczy o tym poprzedzenie rozważanego pojęcia słowem "podlegają". Oznacza to nałożenie na Ministra Edukacji Narodowej przede wszystkim obowiązku poddania treści aktów wykonawczych do ustawy procedurze uzgodnieniowej celem wypracowania wspólnego stanowiska. W efekcie Trybunał Konstytucyjny uznał, że skoro zaskarżone rozporządzenie zostało poddane procedurze uzgodnieniowej - w trakcie której związki zawodowe nie tylko miały możliwość wyrażenia opinii o projekcie rozporządzenia, ale prowadzone były z nimi negocjacje zmierzające do osiągnięcia możliwie pełnego uwzględnienia ich wniosków - to wymienione rozporządzenie jest zgodne z art. 4 ust. 2 Karty Nauczyciela oraz Konstytucją RP.

Powyższe orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje również kierunek wykładni analogicznego pojęcia "podlega uzgodnieniu", użytego w art. 30 ust. 6a Karty w odniesieniu do formy współdziałania organu jednostki samorządu terytorialnego ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli, przy corocznym ustalaniu regulaminu określającego wysokość stawek dodatków, szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw oraz wysokość i warunki wypłacania nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy.

3. W ostatnich latach związki zawodowe niejednokrotnie ogłaszały wstąpienie w spór zbiorowy z Rządem lub Ministrem Edukacji Narodowej, żądając podjęcia postępowania określonego w przepisach ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz. U. Nr 55, poz. 236 z późn. zm.). Jednak w świetle wymienionej ustawy ani Rada Ministrów, ani Minister nie mogą uzyskać statusu strony sporu zbiorowego. Zgodnie z jego ustawową definicją może być on prowadzony jedynie pomiędzy pracownikami a pracodawcą. Konflikt, w którym stroną miałby być podmiot inny niż pracodawca, nie jest sporem zbiorowym, o którym mowa w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, a zatem nie znajdują w tym przypadku zastosowania procedury ustalone w tej ustawie. Artykuł 1 ustawy określa, że spór zbiorowy pracowników z pracodawcą lub pracodawcami może dotyczyć warunków pracy, płacy lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych pracowników lub innych grup, którym przysługuje prawo zrzeszania się w związkach zawodowych. Pracodawcami w myśl art. 5 tej ustawy są zakłady pracy określone w art. 3 k.p. oraz osoby fizyczne zatrudniające pracowników w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Przepis art. 3 k.p., do którego odsyła ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, określa, że pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia pracowników. Określenie "pracodawca", użyte w ustawie z dnia 23 maja 1991 r., nie obejmuje zatem swoim zakresem organów administracji publicznej. Nie można ich także uznać za organizacje pracodawców, ponieważ to pojęcie ma również swój ustawowo oznaczony sens.

W kwestii, czy naczelny organ administracji rządowej może stać się stroną sporu zbiorowego, wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 24 lutego 1997 r., K 19/96, OTK 1997, nr 1, poz. 6. Badając zgodność art. 5 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych z przepisami konstytucyjnymi, Trybunał uznał, że powołany przepis, w zakresie, w jakim przyjęto w nim pojęcie pracodawcy, nie przewiduje udziału ministra resortowego lub przewodniczącego zarządu gminy w sporze zbiorowym jako odrębnej od bezpośredniego pracodawcy strony sporu zbiorowego dotyczącego pracowników zatrudnionych w państwowych lub samorządowych jednostkach sfery budżetowej.

Trybunał uznał za niesporne, że pracodawcą dla pracowników zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych stanowiących część administracji rządowej lub samorządowej (w jednostkach sfery budżetowej) są te jednostki organizacyjne, reprezentowane przez ich kierowników. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego stroną sporu zbiorowego może stać się tylko konkretny ("bezpośredni") pracodawca, natomiast państwo (Rada Ministrów, właściwy minister) lub jednostka samorządu terytorialnego (przewodniczący zarządu gminy) mogą być określani jedynie mianem "pracodawcy pośredniego", co wyłącza ich z zakresu pojęciowego art. 3 k.p., a w konsekwencji również art. 5 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. W omawianym orzeczeniu Trybunał ponadto jednoznacznie stwierdził, że na gruncie wyraźnych sformułowań art. 5 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz art. 3 k.p. nie jest możliwe dokonanie takiej wykładni tych przepisów, by uznać ministrów (przewodniczących zarządów gmin) za "bezpośrednich pracodawców", a więc włączyć ich do sporu zbiorowego w charakterze strony. Trybunał podkreślił jeszcze, że rozwiązanie ustanowione w art. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. zostało przyjęte świadomie i było wyrazem dążenia ustawodawcy do uwolnienia naczelnych i centralnych organów państwowych, a także władz samorządowych od bezpośredniego udziału w rozwiązywaniu sporów powstających w podporządkowanych jednostkach.

4. W ust. 2 art. 4 Karty Nauczyciela jako akty wykonawcze podlegające uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli wymienione zostały jedynie rozporządzenia i zarządzenia. Literalne brzmienie tego przepisu nie może jednak być interpretowane tak, że każda inna forma aktu wykonawczego nie jest objęta tym uzgodnieniem. Wymieniony przepis nie uwzględnia bowiem faktu utworzenia jednostek samorządu terytorialnego, których organy zostały wyposażone m.in. w kompetencje prawotwórcze realizowane przez stanowienie aktów prawa miejscowego (uchwał), w przypadkach gdy przepisy szczególne przewidują dla tych organów stosowne upoważnienie. Na przykład art. 30 ust. 6 Karty upoważnia organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły do określania wysokości i warunków wypłacania niektórych składników wynagrodzenia nauczycieli (np. dodatków), a także szczegółowego sposobu obliczania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe oraz za godziny doraźnych zastępstw. Zapis ten, w przypadku gminy, należy rozumieć jako upoważnienie do wydania przepisów gminnych, o których mowa w art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, powszechnie obowiązujących na obszarze gminy przez to, że odnoszą się do wszystkich szkół gminnych i zatrudnionych w nich nauczycieli. Stąd też, pomimo iż ustawodawca dla oznaczenia formy wydawanego aktu użył w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela określenia "regulamin", należy uznać, że chodzi w tym przypadku o akt prawa miejscowego, a nie o regulamin w znaczeniu art. 77² § 4 k.p. Zatem projekt aktu normatywnego przewidzianego w powyżej wymienionym przepisie Karty Nauczyciela wymaga zaopiniowania przez właściwą instancję związku zawodowego w trybie art. 19 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, a nie zgody zakładowej organizacji związkowej, o której mowa w art. 77 ² § 4 k.p. Takie też stanowisko przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 marca 2001 r., II SA 109/01, Lex, nr 54557. Trzeba wprawdzie zauważyć, że orzecznictwo sądu w tym przedmiocie jest niejednolite. We wcześniejszym orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 2 stycznia 2001, II SA 3057/00, Lex, nr 55013, oraz orzeczeniach niektórych jego ośrodków zamiejscowych pojawił się odmienny pogląd, jednak budzi on zasadnicze zastrzeżenia co do prawidłowości takiej wykładni w świetle art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela, przepisów ustawy o związkach zawodowych, ustawy o samorządzie gminnym oraz kodeksu pracy.

Art. 5.

Artykuł 5 zawierał w pierwotnym brzmieniu upoważnienie dla Ministra Edukacji Narodowej do rozciągnięcia przepisów Karty Nauczyciela lub niektórych jej postanowień na określone grupy pracowników innych niż wymienieni w art. 1, wykonujących pracę pedagogiczną i wychowawczą. Obecnie, w efekcie nowelizacji z dnia 18 lutego 2000 r., pełny zakres podmiotowy stosowania Karty Nauczyciela został zawarty w jej art. 1 i objął większość grup pracowników uprzednio korzystających z niektórych przepisów Karty, opartych na rozporządzeniach wydanych przez Ministra Edukacji Narodowej na podstawie delegacji zawartych w art. 5. Natomiast pracownicy nieuwzględnieni w nowym brzmieniu art. 1 Karty, w myśl art. 6 ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r., zachowają dotychczasowe uprawnienia do czasu rozwiązania lub wygaśnięcia ich stosunków pracy (vide teza 2 komentarza do art. 1), pod warunkiem że dane uprawnienie jest nadal przewidziane w Karcie.

Art. 6.

Przepis ten zawiera katalog podstawowych obowiązków nauczyciela. Pomimo ogólnych sformułowań, mających w pewnym stopniu charakter klauzul generalnych, stanowi on jednak punkt odniesienia przede wszystkim w procesie ustalania oceny pracy nauczyciela. Uchybienie obowiązkom określonym w art. 6 jest w przypadku nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zagrożone odpowiedzialnością dyscyplinarną (vide art. 75 ust. 1).

Art. 6(a).

1. Praca nauczyciela jest oceniana w dwojakim trybie: "zwykłej" oceny na podstawie art. 6a stosowanej wobec wszystkich nauczycieli oraz oceny dorobku zawodowego dokonywanej na podstawie art. 9c ust. 6 w stosunku do nauczycieli ubiegających się o uzyskanie wyższego stopnia awansu zawodowego. W przypadku tej pierwszej, obecnie obowiązujące przepisy nie przewidują dokonywania obligatoryjnej oceny w sztywno ustalonych okresach. Zasadą jest natomiast ocenianie nauczyciela na wniosek uprawnionego podmiotu lub z inicjatywy dyrektora szkoły.

Lista podmiotów uprawnionych do wnioskowania o dokonanie oceny pracy nauczyciela jest obszerna. Przede wszystkim powyższe prawo służy samemu zainteresowanemu, a oprócz tego: radzie szkoły, radzie rodziców, organowi prowadzącemu szkołę i organowi nadzoru pedagogicznego. Rada pedagogiczna nie jest organem uprawnionym do składania wniosku o dokonanie oceny pracy nauczyciela. Jeżeli jednak w danej szkole nie została powołana rada szkoły - jej zadania zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) wykonuje rada pedagogiczna. Dotyczy to w tym przypadku również prawa wnioskowania o dokonanie oceny pracy nauczyciela.

Oceny pracy w trybie art. 6a Karty nie dokonuje się w odniesieniu do nauczycieli stażystów. W ich przypadku ocenie podlega dorobek zawodowy osiągnięty w okresie stażu. Dokonuje jej dyrektor szkoły po zapoznaniu się z projektem oceny opracowanym przez opiekuna stażu oraz po zasięgnięciu opinii rady rodziców. Ustawodawca bardzo wyraźnie rozgraniczył obydwa postępowania oceniające, jednak o ile w przypadku oceny pracy w trybie art. 6a zasady i tryb jej dokonywania zostały wręcz drobiazgowo określone w samej ustawie oraz akcie wykonawczym, o tyle zasady oceny dorobku zawodowego na podstawie art. 9c ust. 6-11 wydają się zbyt ogólnie sformułowane, a ponadto brak jest upoważnienia do uregulowania bardziej szczegółowych spraw z tego zakresu w akcie wykonawczym.

Ocena pracy nauczyciela jest określana w formie opisowej, podsumowanej stwierdzeniem uogólniającym według skali wskazanej w ust. 4 art. 6a. Skala oceny pracy została znacznie zawężona w wyniku nowelizacji Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. Przed wejściem w życie tej nowelizacji skala oceny była pięciostopniowa: ocena szczególnie wyróżniająca, wyróżniająca, dobra, zadowalająca, negatywna.

2. Co prawda, ocena pracy nauczyciela może być dokonana w każdym czasie, jednak w celu zapobieżenia zbyt częstemu ocenianiu, mogącemu się wówczas przerodzić wręcz w środek represyjny, w ustawie wprowadzono swego rodzaju okres ochronny, przed upływem którego niedopuszczalne jest dokonanie ponownej oceny. Wynosi on co najmniej jeden rok od poprzedniej oceny lub oceny dorobku zawodowego nauczyciela dokonanej w ramach postępowania o uzyskanie stopnia awansu zawodowego.

Ustawodawca w art. 6a ust. 1 Karty potraktował równorzędnie ocenę pracy i ocenę dorobku zawodowego, zapewne ze względu na pokrywanie się ich przedmiotu. Dlatego też w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. Nr 89, poz. 826 i Nr 189, poz. 1854), od kandydata na stanowisko dyrektora szkoły wymaga się posiadania co najmniej dobrej oceny pracy uzyskanej w okresie 5 lat bezpośrednio przed powierzeniem stanowiska dyrektora albo też pozytywnej oceny dorobku zawodowego uzyskanej w okresie roku bezpośrednio przed przystąpieniem do konkursu.

3. Organem właściwym do dokonania oceny pracy nauczyciela jest dyrektor szkoły. W przypadku gdy dyrektorem jest osoba nieposiadająca kwalifikacji pedagogicznych (przepisy art. 36 ust. 2 i 2a ustawy o systemie oświaty taką możliwość dopuszczają), dokonuje ona oceny w porozumieniu z nauczycielem zajmującym inne stanowisko kierownicze w szkole, który w tym przypadku sprawuje nadzór pedagogiczny.

Kwestia ustalenia organu uprawnionego do dokonywania oceny pracy dyrektora szkoły może natomiast stanowić doskonały przykład stałego konkurowania pomiędzy administracją rządową a organami samorządu terytorialnego o decydujący wpływ na ocenianie działalności dyrektora szkoły. Kompetencje te w przeszłości zmieniały się wielokrotnie. Przez długi czas decydująca rola w procesie oceny pracy dyrektora była zastrzeżona dla organów nadzoru pedagogicznego. W 2000 r., w lutowej nowelizacji Karty Nauczyciela, przekazano ją organom prowadzącym szkoły, czyli praktycznie organom jednostek samorządu terytorialnego. Administracja rządowa odzyskała jednak wiodącą rolę w procesie oceny pracy dyrektora już rok później - w kolejnej zmianie Karty, dokonanej w ustawie "czyszczącej" z dnia 23 sierpnia 2001 r. Obecnie oceny pracy dyrektora dokonuje zatem organ sprawujący nadzór pedagogiczny w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę. Użycie sformułowania o dokonywaniu oceny pracy dyrektora przez obydwa wymienione organy "w porozumieniu" oznacza w praktyce konieczność uzyskania zgody pomiędzy nimi co do ostatecznej oceny. Wcześniej każdy z tych organów ustala oddzielnie ocenę cząstkową wykonywania przez dyrektora zadań, których nadzorowanie pozostaje w gestii danego organu. Brak zgody pomiędzy organem nadzoru pedagogicznego a organem prowadzącym szkołę co do wysokości oceny uniemożliwia zakończenie procedury oceniania pracy dyrektora.

W przypadku szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oceny pracy dyrektora dokonuje kurator oświaty odpowiednio w porozumieniu z: wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, starostą, marszałkiem województwa (vide art. 91d pkt 3 Karty).

W związku ze wspomnianą zmianą kompetencji do ustalania oceny dyrektora szkoły może powstać pytanie o sposób postępowania w okresie przejściowym, np. w sytuacji gdy wniosek o dokonanie oceny pracy dyrektora szkoły wpłynął przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. i w tym dniu było już prowadzone postępowanie oceniające. Czy w tej sytuacji oceny miał jeszcze dokonać organ prowadzący szkołę (który był do tego właściwy w myśl przepisów Karty przed nowelizacją) w porozumieniu z organem nadzoru pedagogicznego, czy też odwrotnie: oceny powinien był dokonać organ nadzoru pedagogicznego w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę? Ponieważ ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. nie zawierała w tej mierze żadnych przepisów przejściowych, należało przyjąć, że z dniem jej wejścia w życie wiodącą rolę w procesie oceny pracy dyrektora przejął organ nadzoru pedagogicznego. Stąd też organy prowadzące szkoły, niezwłocznie po wejściu w życie ustawy "czyszczącej", powinny były przekazać kuratorom oświaty nierozpatrzone wnioski o ocenę pracy dyrektorów szkół, a kuratorzy powinni byli kontynuować procedurę oceniającą.

Przy dokonywaniu oceny pracy dyrektorów należy stosować przepisy rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 98, poz. 1066 z późn. zm.), z uwzględnieniem zmian wprowadzonych nowelizacją Karty Nauczyciela w zakresie kompetencji do ustalania oceny pracy dyrektora.

Zgodnie z art. 6a ust. 7 przed dokonaniem oceny pracy dyrektora szkoły obligatoryjne jest zasięgnięcie opinii rady szkoły oraz opinii zakładowych organizacji związkowych działających w tej szkole. Trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż ustawodawca podkreślił, że właściwą do wyrażenia opinii w procesie ustalania oceny pracy dyrektora jest zakładowa organizacja związkowa "działająca w szkole". W przypadku gdy regulacje statutowe danego związku zawodowego przewidują wykonywanie zadań organizacji zakładowej przez organizację międzyzakładową, ta ostatnia będzie uprawniona do wyrażenia opinii o dyrektorze szkoły, jeżeli "działa w szkole", tj. ma w niej swoich członków (art. 34 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych - tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.). O ocenie pracy dyrektora szkoły piszemy również w tezie 9.

Dyrektor szkoły, przed dokonaniem oceny pracy nauczyciela, może ponadto (ale nie musi) zasięgnąć opinii samorządu uczniowskiego. Należy przypomnieć, że przed nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. zasięgnięcie opinii samorządu uczniowskiego było obligatoryjne. Obowiązkowe jest natomiast zapoznanie nauczyciela z projektem oceny przed jej ostatecznym ustaleniem oraz wysłuchanie jego uwag i zastrzeżeń (art. 6a ust. 8).

4. Oceniany nauczyciel lub dyrektor szkoły może od ustalonej oceny pracy wnieść środek odwoławczy. W przypadku nauczyciela jest to odwołanie do organu nadzoru pedagogicznego wnoszone w terminie 14 dni od doręczenia oceny, za pośrednictwem dyrektora szkoły.

Dyrektorowi z kolei służy nie odwołanie składane do organu wyższego stopnia, lecz wniosek o ponowne ustalenie oceny pracy składany bezpośrednio do organu, który ustalił ocenę. Wniosek ten jest zatem środkiem pozbawionym cechy dewolutywności (składa się go bowiem do tego samego organu, który ustalił ocenę w pierwszej instancji), jednak niweluje to w pewnym stopniu fakt, że wymieniony organ nie rozpatruje wniosku samodzielnie, ale powołuje w tym celu zespół oceniający i właśnie ten zespół rozpatruje wniosek i dokonuje ponownej oceny (ustala nową ocenę lub podtrzymuje poprzednią). Ocena ustalona przez zespół jest ostateczna, tj. nie przysługuje od niej odwołanie.

5. Na podstawie upoważnienia zawartego w art. 6a ust. 12 Karty Nauczyciela wydane zostały następujące akty wykonawcze:

- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 98, poz. 1066 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 maja 2001 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 50, poz. 523 z późn. zm.);

- rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2001 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli szkół artystycznych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 73, poz. 772);

- rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich i rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 34, poz. 317).

6. Ocena pracy nauczyciela jest wpisywana w karcie oceny pracy, której wzór określają wskazane wyżej rozporządzenia. Przy dokonywaniu oceny pracy nauczyciela obowiązuje zasada pisemności, poczynając od wniosku o dokonanie oceny, przez powiadomienie nauczyciela o terminie oceny, sporządzenie projektu oceny, aż do wypełnienia karty oceny pracy. Na piśmie również powinny być formułowane wszelkie opinie na temat pracy nauczyciela wyrażane przez uprawnione podmioty w toku ustalania oceny.

7. Istotną nowością wprowadzoną nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. jest umożliwienie uzyskiwania oceny pracy przez nauczycieli oraz dyrektorów niepublicznych przedszkoli i placówek oraz szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, a także przedszkoli, szkół i placówek publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego. Zgodnie z art. 6a ust. 13 Karty oceny tej dokonuje się na wniosek zainteresowanego nauczyciela lub organu prowadzącego albo z inicjatywy dyrektora szkoły, z odpowiednim zastosowaniem przepisów Karty Nauczyciela oraz rozporządzeń wykonawczych dotyczących oceny pracy nauczycieli szkół publicznych. W przypadku dyrektora szkoły niepublicznej o ustalenie oceny jego pracy może wnioskować sam dyrektor lub organ prowadzący szkołę. Organem ustalającym ocenę pracy nauczyciela jest dyrektor szkoły (jeżeli dyrektor nie jest nauczycielem, to oceny dokonuje nauczyciel upoważniony do tego przez organ prowadzący szkołę), a dyrektora szkoły - organ nadzoru pedagogicznego w porozumieniu z organem prowadzącym. Trzeba zwrócić uwagę, że przy dokonywaniu oceny pracy tej grupy nauczycieli nie stosuje się przepisu art. 6a ust. 1 Karty Nauczyciela, określającego czas jaki musi upłynąć od ostatniej oceny. Zatem ocena pracy nauczyciela szkoły niepublicznej albo szkoły publicznej prowadzonej przez osobę prawną lub fizyczną może być dokonana w każdym czasie na wniosek nauczyciela lub organu prowadzącego szkołę albo z inicjatywy dyrektora szkoły niezależnie od tego, kiedy dokonano poprzedniej oceny.

8. Zasady dotyczące oceniania nauczycieli stosuje się odpowiednio do ustalania oceny pracy nauczycieli religii, z tym że organ upoważniony do dokonania oceny jest obowiązany uwzględnić ocenę merytoryczną pracy nauczyciela religii ustaloną przez właściwą władzę kościelną.

9. Na ocenę pracy dyrektora szkoły składają się oceny cząstkowe ustalane przez organ nadzoru pedagogicznego i organ prowadzący szkołę, przy czym oceny cząstkowej w zakresie:

- realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 2 i 7 ustawy o systemie oświaty oraz w art. 7 ust. 2 pkt 1 i 4 Karty Nauczyciela - dokonuje organ nadzoru pedagogicznego;

- realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy o systemie oświaty oraz w art. 7 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela - dokonuje organ prowadzący szkołę;

- realizacji zadań wymienionych w art. 39 ust. 1 pkt 1, 3, 4 i 6 ustawy o systemie oświaty, w art. 7 ust. 2 pkt 2 i 3 Karty Nauczyciela, w § 4 rozporządzenia z 2 listopada 2000 r. oraz sprawności w organizacji i zarządzaniu, wywiązywania się z obowiązków w zakresie nadzoru pedagogicznego - dokonuje organ prowadzący szkołę w porozumieniu z organem nadzoru pedagogicznego.

Organ nadzoru pedagogicznego samodzielnie dokonuje oceny pracy dyrektora szkoły w zakresie:

- sprawowanego przez dyrektora nadzoru pedagogicznego;

- współdziałania ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych;

- dydaktycznego i wychowawczego poziomu szkoły;

- zapewniania nauczycielom pomocy w realizacji ich zadań oraz ich doskonaleniu zawodowym.

Organ prowadzący szkołę ocenia samodzielnie pracę dyrektora szkoły w zakresie:

- dysponowania środkami określonymi w planie finansowym szkoły oraz ich prawidłowego wykorzystywania;

- organizowania administracyjnej, finansowej i gospodarczej obsługi szkoły;

- wykonywania zadań kierownika zakładu pracy;

- zapewniania odpowiednich warunków organizacyjnych do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych.

Wspólnej ocenie obydwu organów podlega:

- kierowanie działalnością szkoły i reprezentowanie jej na zewnątrz;

- sprawowanie opieki nad uczniami oraz tworzenie im warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego;

- realizacja uchwał rady pedagogicznej i rady szkoły, mających stanowiący charakter;

- tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków;

- przestrzeganie przepisów dotyczących oceny pracy nauczycieli;

- wykonywanie innych zadań wynikających z przepisów szczególnych.

Podstawą oceny pracy dyrektora szkoły powinny być spostrzeżenia wizytatora nadzorującego szkołę oraz uwagi i spostrzeżenia osób wykonujących w imieniu organu prowadzącego nadzór ogólny nad szkołą.

10. Uzyskanie negatywnej oceny pracy w trybie określonym w art. 6a stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania bądź umowy o pracę na czas nieokreślony z końcem miesiąca, w którym upływa 3-miesięczne wypowiedzenie, licząc od otrzymania przez nauczyciela negatywnej oceny pracy (art. 23 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 pkt 5 oraz art. 27 ust. 3). Pomimo iż od ustalonej oceny pracy nauczyciel nie może odwoływać się do sądu pracy, ocena ta może jednak zostać poddana kontroli sądu, jeżeli jest przyczyną rozwiązania stosunku pracy. W wyroku z dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN 710/99, OSNAP 2002, nr 1, poz. 6, Sąd Najwyższy uznał, że sąd pracy rozpatrujący powództwo nauczyciela o przywrócenie do pracy kontroluje prawidłowość i rzetelność negatywnej oceny pracy nauczyciela zatrudnionego na czas nieokreślony, jako przesłanki rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 6a i 27 ust. 3 Karty Nauczyciela. Podobnie Sąd Najwyższy orzekł we wcześniejszym wyroku z dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 500/98, OSNP 2000, nr 3, poz. 106.

11. Prawny charakter postępowania dotyczącego ustalenia oceny pracy nauczyciela stał się m.in. przedmiotem oceny Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, który w wyroku z dnia 7 grudnia 2005 r., II SA/Wa 1535/05, Lex, nr 187387, stwierdził, że ocena pracy nauczyciela nie jest dokonywana w ramach postępowania administracyjnego i nie przybiera procesowej formy decyzji. Czynności dokonywane przez kierownika rodzinnego ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego w ramach procedury oceniania pracy psychologa, należy traktować jako działania pracodawcy w stosunku do pracownika w ramach przyznanych mu uprawnień. Znana prawu pracy czynność oceniania ma zatem charakter wewnętrznego postępowania pracodawcy.

Art. 7.

1. Zadania dyrektora szkoły zostały zawarte w dwóch odrębnych regulacjach ustawowych: Karcie Nauczyciela oraz w ustawie z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Omawiany art. 7 ust. 2 Karty wymienia jedynie taksatywnie obszary, za które odpowiada dyrektor. W wyliczeniu tym nie wskazano co prawda wprost podstawowego zadania dyrektora, jakim jest sprawowanie nadzoru pedagogicznego wobec nauczycieli zatrudnionych w szkole, jednak zadanie to wynika z art. 35 ust. 4 oraz art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. W art. 39 ust. 1 ustawy o systemie oświaty wskazano ponadto, że dyrektor szkoły:

- sprawuje opiekę nad uczniami oraz stwarza warunki harmonijnego rozwoju psychofizycznego przez aktywne działania prozdrowotne;

- realizuje uchwały rady szkoły oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących;

- dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły, zaopiniowanym przez radę szkoły, oraz ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły;

- wykonuje inne zadania wynikające z przepisów szczególnych;

- współdziała ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych;

- odpowiada za właściwą organizację i przebieg sprawdzianu i egzaminów zewnętrznych przeprowadzanych w szkole lub placówce.

Wiele szczegółowych zadań dyrektora szkoły zawierają również przepisy wykonawcze do wymienionych powyżej ustaw.

Kompetencje dyrektora szkoły zasadniczo można zgrupować następująco:

a) kompetencje w zakresie nadzoru pedagogicznego;

b) kompetencje w zakresie zarządzania i kierowania pracą szkoły;

c) kompetencje związane z wykonywaniem czynności w sferze prawa pracy wobec pracowników szkoły;

d) kompetencje w zakresie awansu zawodowego nauczycieli;

e) inne kompetencje związane z działalnością dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą szkoły.

W zakresie nadzoru pedagogicznego dyrektor szkoły:

- sprawuje nadzór pedagogiczny nad pracą nauczycieli oraz innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w szkole (art. 35 ust. 4 ustawy o systemie oświaty);

- realizuje zalecenia, uwagi i wnioski organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą oraz powiadamia ten organ o wykonaniu zaleceń, uwag i wniosków (art. 33 ust. 6 ustawy o systemie oświaty);

- przedstawia radzie pedagogicznej, co najmniej dwa razy w roku, ogólne wnioski wynikające ze sprawowanego nadzoru pedagogicznego oraz informacje o działalności szkoły (art. 40 ust. 7 ustawy o systemie oświaty);

- wstrzymuje wykonanie uchwały rady pedagogicznej niezgodnej z przepisami prawa (art. 41 ust. 3 ustawy o systemie oświaty);

- dokonuje oceny pracy nauczycieli (art. 6a ust. 1 Karty Nauczyciela).

W zakresie zarządzania i kierowania pracą szkoły dyrektor szkoły w szczególności:

- zapewnia, w miarę możliwości, odpowiednie warunki organizacyjne do realizacji zadań dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych (art. 7 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela);

- dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie (art. 39 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie oświaty);

- organizuje administracyjną, finansową i gospodarczą działalność szkoły;

- wyraża zgodę na podjęcie w szkole działalności przez stowarzyszenia i inne organizacje - z wyjątkiem organizacji politycznych (art. 56 ust. 2 ustawy o systemie oświaty).

W zakresie prawa pracy dyrektor wykonuje m.in. następujące czynności:

- zatrudnia i zwalnia nauczycieli oraz innych pracowników szkoły (art. 39 ust. 3 ustawy o systemie oświaty);

- przyznaje nagrody oraz wymierza kary porządkowe pracownikom szkoły;

- występuje, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły, o przyznanie pracownikom szkoły odznaczeń, nagród i innych wyróżnień;

- zapewnia nauczycielom pomoc w realizacji ich zadań oraz doskonaleniu zawodowym (art. 7 ust. 2 pkt 4 Karty Nauczyciela);

- powierza stanowisko wicedyrektora oraz inne stanowiska kierownicze w szkole, a także odwołuje z nich (art. 37 ust. 1 ustawy o systemie oświaty).

W zakresie awansu zawodowego nauczycieli dyrektor szkoły:

- nadaje nauczycielowi stopień nauczyciela kontraktowego lub odmawia nadania tego stopnia (art. 9b ust. 4 pkt 1 i ust. 6 Karty Nauczyciela);

- może skrócić okres stażu nauczycielowi ubiegającemu się o stopień nauczyciela mianowanego (art. 9c ust. 2 Karty Nauczyciela oraz art. 7 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw);

- zatwierdza plan rozwoju zawodowego nauczyciela w okresie stażu i przyjmuje sprawozdanie z realizacji planu (art. 9c ust. 3 Karty Nauczyciela);

- przydziela opiekuna stażu nauczycielowi ubiegającemu się o stopień nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego (art. 9c ust. 4 Karty Nauczyciela);

- ustala ocenę dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu (art. 9c ust. 6 Karty Nauczyciela);

- wyraża zgodę na odbycie przez nauczyciela dodatkowego stażu (art. 9c ust. 11 i art. 9g ust. 8 Karty Nauczyciela);

- powołuje komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego i pełni funkcję jej przewodniczącego (art. 9g ust. 1 Karty Nauczyciela);

- uczestniczy w komisji egzaminacyjnej i komisji kwalifikacyjnej (art. 9g ust. 2 i 3 Karty Nauczyciela);

- prowadzi rejestr zaświadczeń wydanych przez komisję kwalifikacyjną dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego (art. 9g ust. 9 Karty Nauczyciela).

Pozostałe kompetencje dyrektora szkoły obejmują w szczególności:

- sprawowanie opieki nad uczniami oraz tworzenie im warunków harmonijnego rozwoju psychofizycznego przez aktywne działania prozdrowotne (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty);

- realizowanie uchwał rady szkoły i rady pedagogicznej, podjętych w ramach ich kompetencji stanowiących (art. 39 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie oświaty);

- współdziałanie ze szkołami wyższymi oraz zakładami kształcenia nauczycieli w organizacji praktyk pedagogicznych ich studentów i słuchaczy (art. 39 ust. 1 pkt 7 ustawy o systemie oświaty);

- podejmowanie decyzji o skreśleniu ucznia z listy uczniów (art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty);

- podejmowanie decyzji w sprawach wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły i odroczenia obowiązku szkolnego (art. 16 ust. 2 i 4 ustawy o systemie oświaty), a także udzielanie zezwolenia na spełnianie przez dziecko obowiązku szkolnego i obowiązku nauki poza szkołą oraz określanie warunków spełniania obowiązku w tej formie (art. 16 ust. 8 ustawy o systemie oświaty);

- kontrolowanie spełniania obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego (dyrektorzy szkół podstawowych) oraz spełniania obowiązku szkolnego (dyrektorzy szkół podstawowych i gimnazjów) przez dzieci zamieszkałe w obwodzie szkoły (art. 14b ust. 2 i art. 19 ust. 1 ustawy o systemie oświaty);

- udzielanie zezwolenia na realizowanie przez ucznia indywidualnego programu lub toku nauki oraz wyznaczanie uczniowi nauczyciela-opiekuna (art. 66 ust. 1 ustawy o systemie oświaty);

- tworzenie warunków do rozwijania samorządnej i samodzielnej pracy uczniów i wychowanków (art. 7 ust. 2 pkt 3 Karty Nauczyciela).

2. Istotną sferą działalności dyrektora szkoły są zadania wykonywane w sprawach z zakresu prawa pracy. Przepis art. 39 ust. 3 ustawy o systemie oświaty określa dyrektora jako kierownika zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole nauczycieli i pracowników niebędących nauczycielami. Aktualnie, na gruncie przepisów kodeksu pracy, pojęcie "kierownika zakładu pracy" nie występuje. Zatem w świetle konstrukcji zawartej w art. 3 oraz art. 3¹ § 1 k.p. pracodawcą nauczycieli jest szkoła, natomiast jej dyrektor jest osobą upoważnioną z mocy prawa do dokonywania za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy.

3. Obowiązujące przepisy nie dają wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta lub zarządowi powiatu albo województwa prawa do przejmowania kompetencji pracodawcy i decydowania w sprawach związanych z zatrudnianiem pracowników w prowadzonych szkołach i placówkach oświatowych. W wyroku z dnia 12 maja 2000 r., II SA 143/00, Pr. Pracy 2000, nr 7, s. 40, Naczelny Sąd Administracyjny orzekł, iż uchwała zarządu gminy zakazująca kierownikom gminnych jednostek organizacyjnych zatrudniania bez jego zgody emerytów i rencistów - jest bezprawna. W uzasadnieniu wyroku sąd stwierdził m.in., że zarząd gminy nie może wkraczać w stosunki pomiędzy pracodawcą a pracownikiem danej jednostki. Świadczy o tym chociażby regulacja zawarta w art. 30 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, która wyraźnie wskazuje, że ustawodawca ograniczył wpływ zarządu na dobór osobowy jednostki organizacyjnej gminy jedynie do osoby kierownika tej jednostki. Ponadto Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że podjęcie takiej uchwały narusza art. 65 ust. 1 Konstytucji RP, w myśl którego każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki od tej zasady może określać ustawa. Powoływanie się przez zarząd gminy na prowadzenie polityki pełnego zatrudnienia, co jest obowiązkiem wynikającym z art. 65 ust. 5 Konstytucji, nie stanowi wyjątku od regulacji przewidzianej w ust. 1 tego artykułu. Polityka ta bowiem powinna być realizowana metodami zgodnymi z prawem. Naruszenie art. 65 ust. 1 Konstytucji RP przez podjęcie takiej uchwały, zdaniem sądu, stanowiło przejaw dyskryminacji ze względu na wiek. Należy również dodać, iż ustalenie wspomnianego zakazu narusza także art. 10 § 1 k.p., zgodnie z którym każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu. Zasada ta nie oznacza ani roszczenia, ani obowiązku przyjęcia danej osoby do pracy. Oznacza ona jednak swobodę wyboru osób spełniających warunki oznaczone prawem. Warunki te muszą wynikać z prawa - i to rzędu ustawy. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego ograniczeń w tym zakresie nie mogą stanowić uchwały organu wykonawczego, a więc tym bardziej ustalenia organów gminy niesporządzone w formie przewidzianej przepisami prawa.

Z kolei w wyroku z dnia 9 maja 1995 r., SA/Rz 901/95, OSS 1996, nr 1, poz. 7, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że zarząd gminy jest organem gminy uprawnionym do zatrudniania dyrektora szkoły gminnej i realizowania innych uprawnień związanych z tym stosunkiem pracy, m.in. udzielania dyrektorowi urlopu bezpłatnego.

4. Trzeba zwrócić uwagę na wyartykułowaną w omawianym przepisie zasadę, że dyrektor jest jedynym organem szkoły uprawnionym do jej reprezentowania w stosunkach zewnętrznych. Nie może zatem przypisywać sobie tej roli rada pedagogiczna ani rada szkoły.

Art. 8.

1. Nadzór pedagogiczny jest szczególną formą nadzoru nad działalnością dydaktyczno-wychowawczą i opiekuńczą szkół i placówek oświatowych, sprawowanego przez wyspecjalizowane organy państwowe oraz dyrektorów szkół i placówek. Celem tego nadzoru jest podnoszenie jakości kształcenia, wychowania i opieki w szkołach i placówkach poprzez działalność diagnostyczno-oceniającą i wspomagającą. Podstawę prawną nadzoru pedagogicznego stanowi ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty oraz rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk wymagających kwalifikacji pedagogicznych, kwalifikacji niezbędnych do sprawowania nadzoru pedagogicznego, a także kwalifikacji osób, którym można zlecać prowadzenie badań i opracowywanie ekspertyz. (Dz. U. Nr 235, poz. 1703). W świetle art. 33 ust. 1 ustawy o systemie oświaty nadzór pedagogiczny polega na:

- ocenianiu stanu i warunków działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkół, placówek i nauczycieli;

- analizowaniu i ocenianiu efektów działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkół i placówek;

- udzielaniu pomocy szkołom, placówkom i nauczycielom w wykonywaniu ich zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych;

- inspirowaniu nauczycieli do innowacji pedagogicznych, metodycznych i organizacyjnych.

W ramach dwóch pierwszych z wymienionych wyżej zakresów nadzoru oceniane są przede wszystkim:

- zgodność zatrudniania nauczycieli z wymaganymi kwalifikacjami;

- realizacja podstaw programowych i ramowych planów nauczania;

- przestrzeganie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów oraz przeprowadzania egzaminów, a także przestrzeganie przepisów dotyczących obowiązku szkolnego oraz obowiązku nauki;

- przestrzeganie statutu szkoły lub placówki, w tym w zakresie przestrzegania praw ucznia oraz praw dziecka.

2. Organami nadzoru pedagogicznego są:

a) Minister Edukacji Narodowej - w odniesieniu do kolegiów nauczycielskich, nauczycielskich kolegiów języków obcych, publicznych placówek doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym oraz szkół przy polskich placówkach dyplomatycznych i konsularnych; Minister Edukacji Narodowej ponadto nadzoruje i koordynuje wykonywanie nadzoru pedagogicznego na terenie kraju, w szczególności nadzoruje działalność kuratorów oświaty w zakresie nadzoru pedagogicznego;

b) Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego - w odniesieniu do publicznych i niepublicznych szkół i placówek artystycznych (z wyjątkiem nadzoru nad nauczaniem przedmiotów ogólnokształcących); wymieniony minister do wykonywania zadań w zakresie nadzoru pedagogicznego rozporządzeniem z dnia 22 września 2004 r. (Dz. U. Nr 226, poz. 2292) upoważnił specjalistyczną jednostkę nadzoru - Centrum Edukacji Artystycznej;

c) Minister Sprawiedliwości i podporządkowane mu organy - w odniesieniu do zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich, ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, szkół przy tych zakładach i schroniskach oraz szkół przy zakładach karnych (z wyjątkiem nadzoru nad nauczaniem przedmiotów ogólnokształcących);

d) Minister Gospodarski Morskiej - w odniesieniu do publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie w zawodach podstawowych dla żeglugi morskiej, a Minister Transportu w odniesieniu do publicznych i niepublicznych szkół prowadzących kształcenie w zawodach podstawowych dla żeglugi śródlądowej, w zakresie realizowania w tych szkołach postanowień Międzynarodowej konwencji o wymaganiach w zakresie wyszkolenia marynarzy, wydawania im świadectw oraz pełnienia wacht z dnia 7 lipca 1978 r. (Dz. U. z 1984 r. Nr 39, poz. 201 z późn. zm.); nadzór ten jest wykonywany we współdziałaniu z kuratorami oświaty;

e) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi - w odniesieniu do prowadzonych przez tego Ministra publicznych szkół rolniczych, placówek rolniczych oraz placówek doskonalenia nauczycieli przedmiotów zawodowych, którzy nauczają w szkołach rolniczych;

f) Minister Środowiska - w odniesieniu do prowadzonych przez tego Ministra szkół leśnych;

g) kuratorzy oświaty - w odniesieniu do publicznych i niepublicznych szkół i placówek, placówek doskonalenia nauczycieli (z wyjątkiem publicznych placówek o zasięgu ogólnokrajowym), a także w zakresie nauczania przedmiotów ogólnokształcących w szkołach i placówkach artystycznych oraz szkołach nadzorowanych przez Ministra Sprawiedliwości;

h) dyrektorzy szkół i placówek - w odniesieniu do nauczycieli zatrudnionych w tych szkołach i placówkach.

Nadzór pedagogiczny nad publicznymi i niepublicznymi placówkami opiekuńczo-wychowawczymi oraz ośrodkami adopcyjno-opiekuńczymi, działającymi na podstawie ustawy o pomocy społecznej - określają przepisy tej ustawy, z tym że kurator oświaty sprawuje nadzór pedagogiczny nad szkołami działającymi w wymienionych placówkach.

3. Organy wymienione wyżej w tezie 2 lit. a-h sprawują nadzór pedagogiczny przy pomocy nauczycieli zatrudnionych w urzędach tych organów lub innych podległych im jednostkach organizacyjnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Wykaz tych stanowisk oraz kwalifikacje niezbędne do ich zajmowania określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej wymienione w tezie 1.

4. Uprawnienia nauczycieli zatrudnionych w organach nadzoru pedagogicznego, wykonujących czynności z zakresu tego nadzoru, zostały wyliczone w art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z tym przepisem w trakcie sprawowania nadzoru nauczyciele ci mają prawo:

- wstępu do szkół i placówek w każdym czasie i bez konieczności uzyskiwania czyjejkolwiek zgody;

- wglądu do prowadzonej przez szkołę lub placówkę dokumentacji dotyczącej przebiegu nauczania, wychowania i opieki oraz organizacji pracy;

- udziału w posiedzeniach rady pedagogicznej, po uprzednim powiadomieniu dyrektora szkoły; jednak pracownik nadzoru przez fakt uczestniczenia w posiedzeniu rady pedagogicznej nie staje się jej członkiem ani tym bardziej przewodniczącym - nie może zatem brać udziału w głosowaniach w sprawach rozstrzyganych przez radę;

- wstępu w charakterze obserwatora na zajęcia dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i inne zajęcia organizowane przez szkołę lub placówkę, po uprzednim powiadomieniu jej dyrektora; przepis ten podkreśla neutralną rolę pracownika nadzoru w trakcie wizytowania zajęć edukacyjnych prowadzonych przez nauczycieli; wszelkie uwagi, spostrzeżenia i wnioski pod adresem nauczyciela prowadzącego zajęcia nie powinny być przekazywane podczas zajęć, ale po ich zakończeniu;

- przeprowadzania badań służących ocenie efektywności działalności dydaktycznej, wychowawczej oraz opiekuńczej szkół i placówek.

Pracownicy nadzoru pedagogicznego mogą wydawać dyrektorom szkół i placówek doraźne zalecenia oraz zgłaszać uwagi i wnioski wynikające z przeprowadzonych czynności. Organ nadzoru pedagogicznego natomiast może wydawać organowi prowadzącemu szkołę lub placówkę zalecenia wynikające z przeprowadzonych czynności nadzoru. Zarówno dyrektor szkoły, jak i organ prowadzący mogą zgłosić zastrzeżenia do otrzymanych zaleceń. Jeżeli jednak ich zastrzeżenia nie zostaną uwzględnione, są obowiązani je zrealizować i powiadomić o tym organ nadzoru w terminie 30 dni.

Organy nadzoru pedagogicznego mają obowiązek powiadamiać organy prowadzące o uchybieniach stwierdzonych w działalności prowadzonych szkół i placówek.

Art. 9.

1. Przepis art. 9 ust. 1 ustala ogólne kwalifikacje, których posiadanie jest niezbędne do zajmowania stanowiska nauczyciela. Warunek posiadania wyższego wykształcenia należy rozumieć jako wymóg ukończenia studiów wyższych (magisterskich lub studiów I stopnia); dokumentem potwierdzającym ukończenie studiów jest dyplom ukończenia studiów. Wyższego wykształcenia nie posiada osoba, która uzyskała jedynie tzw. absolutorium, ale nie złożyła egzaminu dyplomowego i nie legitymuje się dyplomem ukończenia studiów. Analogiczne zasady obowiązują w zakresie warunku ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli. Zatem kwalifikacji nauczycielskich nie posiadają zarówno studenci szkół wyższych, jak i studenci kolegiów nauczycielskich, którzy nie ukończyli tych szkół i kolegiów.

W wyroku z dnia 19 września 2002 r., I PKN 406/01, OSNP 2003, nr 7, poz. 10, wkładka, Sąd Najwyższy stwierdził, że posiadanie wyższego wykształcenia, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy - Karta Nauczyciela, oznacza legitymowanie się odpowiednim dyplomem ukończenia studiów na określonym kierunku. Również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 listopada 2001 r., II SA 2133/01, Lex, nr 84359 wskazał, że w świetle Karty Nauczyciela, ustawy o szkolnictwie wyższym oraz przepisów rozporządzenia w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, jeżeli wymagane kwalifikacje dotyczą ukończenia studiów wyższych lub studium, kwalifikacje te obejmują legitymowanie się dyplomem ukończenia danych studiów lub studium.

2. Przepisów art. 9 nie stosuje się do nauczycieli zatrudnionych w publicznych i niepublicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych. Kwalifikacje wymagane od tych nauczycieli określa ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.) oraz akty wykonawcze do tej ustawy.

3. Pojęcie "zakładu kształcenia nauczycieli" na gruncie Karty Nauczyciela jest nieco inne niż w rozumieniu ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Ta druga bowiem w rozdziale 6 - Zakłady kształcenia i placówki doskonalenia nauczycieli - wymienia jedynie kolegia nauczycielskie i nauczycielskie kolegia języków obcych. Zasady działania obydwu rodzajów kolegiów określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1997 r. w sprawie zakładów kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 104, poz. 664 z późn. zm.). Takie rozumienie zakładu kształcenia nauczycieli w wymienionym rozporządzeniu dotyczy jednak stanu aktualnego, tj. zakładów działających obecnie w systemie oświaty.

Pojęcie "zakład kształcenia nauczycieli" jest natomiast na gruncie Karty Nauczyciela i przepisów wykonawczych do niej szersze. W świetle § 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288 oraz z 2004 r. Nr 122, poz. 1290), obejmuje ono również rodzaje zakładów kształcenia funkcjonujących przed wprowadzeniem systemu kolegiów nauczycielskich. Ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli w rozumieniu Karty Nauczyciela oznacza zatem, oprócz ukończenia kolegium nauczycielskiego i nauczycielskiego kolegium języków obcych, również ukończenie w przeszłości studium nauczycielskiego, pedagogicznego studium technicznego, studium wychowania przedszkolnego i studium nauczania początkowego.

4. Brak kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela w zasadzie uniemożliwia zatrudnienie w tym charakterze. Istnieją jednak dwa szczególne przypadki, w których formalnie dopuszcza się odstępstwo od tej reguły. Pierwszy z nich to sytuacja wskazana w art. 10 ust. 9 Karty, kiedy zaistnieje potrzeba wynikająca z organizacji nauczania lub konieczność zastąpienia nieobecnego nauczyciela. W tym przypadku dyrektor szkoły może zatrudnić nauczyciela na stanowisku, do którego zajmowania nie ma kwalifikacji, pod warunkiem że nie ma obiektywnej możliwości zatrudnienia osoby posiadającej kwalifikacje, a ponadto dyrektor uzyska zgodę organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Drugi przypadek, w którym jest możliwe zatrudnienie osoby nieposiadającej kwalifikacji nauczycielskich, został opisany w art. 7 ust. 1a i 1b ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Zgodnie z tymi przepisami, w uzasadnionych przypadkach, za zgodą kuratora oświaty, dyrektor szkoły może zatrudnić osobę niebędącą nauczycielem, jeżeli uzna, że osoba ta posiada przygotowanie odpowiednie do prowadzenia danego rodzaju zajęć. Przepisy te zostały wprowadzone nowelizacją Karty Nauczyciela dokonaną w ustawie z dnia 23 sierpnia 2001 r. i dotyczą zarówno szkół publicznych, jak i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych. Obwarowanie możliwości zatrudnienia w szkole osoby niebędącej nauczycielem koniecznością uzyskania zgody kuratora oznacza, że dyrektor szkoły będzie musiał uzasadnić potrzebę zatrudnienia takiej osoby, a także wykazać adekwatność posiadanego przez nią przygotowania do prowadzenia określonego rodzaju zajęć. Po uzyskaniu zgody kuratora oświaty dyrektor szkoły nawiązuje z wymienioną osobą stosunek pracy na zasadach określonych w kodeksie pracy. Nie stosuje się zatem do niej przepisów Karty Nauczyciela - z wyjątkiem przepisów dotyczących tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć. Osobie tej będzie przysługiwało wynagrodzenie analogiczne do przysługującego nauczycielowi kontraktowemu.

5. Szczegółowe kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowisk nauczycieli w poszczególnych typach szkół i placówek ustalają akty wykonawcze do art. 9 Karty:

- rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288 oraz z 2004 r. Nr 122, poz. 1290);

- rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 lutego 2002 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych i placówek kształcenia artystycznego (Dz. U. Nr 14, poz. 135).

W odrębnym trybie określane są kwalifikacje wymagane od nauczycieli religii. Następuje to w drodze porozumień zawieranych pomiędzy ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania oraz władzami poszczególnych Kościołów. Dotychczas zawarte zostały następujące porozumienia:

- porozumienie pomiędzy Konferencją Episkopatu Polski a Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2000 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli religii (Dz. Urz. MEN Nr 4, poz. 20);

- porozumienie pomiędzy Polską Radą Ekumeniczną a Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 4 lipca 2001 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (Dz. Urz. MEN Nr 3, poz. 18);

- porozumienie pomiędzy Zarządem Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego a Ministrem Edukacji Narodowej z dnia 13 lutego 1995 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych wymaganych od nauczycieli religii (Dz. Urz. MEN Nr 3, poz. 7).

Powyższe porozumienia uwzględniają zasady organizowania nauki religii określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. Nr 36, poz. 155 z późn. zm.), przewidujące m.in. zatrudnianie nauczycieli religii na podstawie skierowania wydanego przez właściwą władzę kościelną. Skierowanie nauczyciela religii do danej szkoły zaświadcza jednocześnie o posiadaniu przez niego kwalifikacji do nauczania religii.

6. Przepis art. 9 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela wymaga posiadania odpowiedniego przygotowania pedagogicznego, nie definiując jednocześnie, jak należy rozumieć to pojęcie. Szczegółową definicję przygotowania pedagogicznego zawiera natomiast § 1 pkt 3 wymienionego w tezie 5 komentarza rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. Przygotowanie pedagogiczne oznacza więc nabycie wiedzy i umiejętności z zakresu psychologii, pedagogiki i dydaktyki szczegółowej, nauczanych w powiązaniu z kierunkiem (specjalnością) kształcenia i praktyką pedagogiczną w wymiarze nie mniejszym niż 270 godzin oraz odbycie pozytywnie ocenionych praktyk pedagogicznych w wymiarze nie mniejszym niż 150 godzin. O posiadaniu przygotowania pedagogicznego świadczy dyplom lub inny dokument (zaświadczenie) wydany przez szkołę wyższą, dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli albo świadectwo ukończenia pedagogicznego kursu kwalifikacyjnego prowadzonego przez zakład kształcenia nauczycieli, placówkę doskonalenia nauczycieli lub inną jednostkę prowadzącą takie kursy zgodnie z przepisami w sprawie placówek doskonalenia nauczycieli.

7. Od nauczycieli wymagane jest zasadniczo ukończenie studiów na kierunku (specjalności) zgodnym z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć. Dopuszcza się jednak również ukończenie kierunku (specjalności) zbliżonego z nauczanym przedmiotem. Kierunkiem (specjalnością) zbliżonym z danym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć jest kierunek (specjalność) dający dostateczną wiedzę merytoryczną z ich zakresu. Trzeba podkreślić, że pojęcie ukończenia kierunku (specjalności) zbliżonego dotyczy wyłącznie absolwentów wyższych studiów magisterskich i zawodowych; nie ma zatem zastosowania przy ustalaniu kwalifikacji absolwentów studiów podyplomowych i zakładów kształcenia nauczycieli. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli powierzało kuratorowi oświaty kompetencje w zakresie ustalania, czy dany kierunek (specjalność) jest zbliżony z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć. W rozporządzeniu brak było jednak jakichkolwiek wytycznych do tego, w jaki sposób i w jakiej formie kurator ma ustalać, czy ukończony kierunek studiów jest zbliżony do danego przedmiotu. W wyroku z dnia 12 maja 2004 r., U 1/04, OTK-A 2004, nr 5, poz. 43, Trybunał Konstytucyjny uznał, że § 1 pkt 4 wspomnianego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w zakresie, w jakim powierza kuratorowi oświaty ustalenie, czy dany kierunek (specjalność) studiów jest zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć, jest niezgodny z art. 9 ust. 2 ustawy - Karta Nauczyciela oraz z art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. W wyniku tego wyroku zakwestionowany przepis utracił z dniem 31 maja 2004 r. moc w zakresie dotyczącym ustalania przez kuratora oświaty, czy ukończony przez nauczyciela kierunek studiów jest zbliżony z nauczanym przedmiotem. Tym samym, po dniu 31 maja 2004 r., oceny, czy kierunek (specjalność) ukończony przez nauczyciela jest zbliżony do nauczanego przedmiotu, dokonuje dyrektor szkoły lub placówki przy nawiązywaniu z nauczycielem stosunku pracy.

Warto przypomnieć, że w poprzednich latach organem właściwym do ustalenia, czy dany kierunek studiów jest zbliżony do nauczanego przedmiotu, był:

- w okresie od 31 października 1991 r. do 29 stycznia 1994 r. - organ zatrudniający nauczyciela;

- w okresie od 30 stycznia 1994 r. do 9 marca 1999 r. - organ sprawujący nadzór pedagogiczny;

- w okresie od 10 marca 1999 r. do 7 października 2002 r. - dyrektor szkoły;

- w okresie od 8 października 2002 r. do 31 maja 2004 r. - kurator oświaty.

8. W przypadku ukończenia studiów wyższych na kierunku innym niż nauczany przedmiot kwalifikacje do nauczania tego przedmiotu można również uzyskać przez ukończenie studiów podyplomowych z zakresu nauczanego przedmiotu prowadzonych przez szkołę wyższą. Ich program, czas trwania oraz warunki rekrutacji są ustalane przez samą uczelnię. Jednak nie każde studia podyplomowe nadają kwalifikacje, chociaż nie ma formalnego podziału na studia o charakterze kwalifikacyjnym i doskonalącym. Obowiązujące dotychczas rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 207, poz. 2110) określa wymagania, jakie muszą spełniać studia prowadzone w zakresie specjalizacji nauczycielskiej, w tym wymiar przedmiotów i praktyk. Szkoły wyższe prowadzą kształcenie nauczycieli w ramach specjalizacji nauczycielskiej na studiach I stopnia (studiach wyższych zawodowych), studiach II stopnia (uzupełniających studiach magisterskich), jednolitych studiach magisterskich oraz studiach podyplomowych. W programie studiów, w zakresie specjalizacji nauczycielskiej, uwzględnia się wymogi określone w standardach, tak aby absolwent studiów równocześnie z wiedzą merytoryczną w zakresie danego kierunku studiów uzyskał przygotowanie do nauczania przedmiotu (prowadzenia zajęć) i kwalifikacje zawodowe. Studia I stopnia w specjalizacji nauczycielskiej są prowadzone w zakresie dwóch specjalności nauczycielskich (głównej i dodatkowej). Studia magisterskie natomiast mogą być prowadzone zarówno w zakresie jednej (głównej) specjalności nauczycielskiej, jak i dwóch specjalności nauczycielskich (głównej i dodatkowej). Studia podyplomowe w specjalizacji nauczycielskiej są prowadzone w zakresie: przygotowania merytorycznego do nauczania przedmiotu (prowadzenia zajęć), przygotowania pedagogicznego, przygotowania do pracy w szkołach specjalnych i ośrodkach specjalnych.

9. Zarówno rozporządzenie w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli z 2002 r., jak i poprzednie rozporządzenia w tej sprawie (z 1991, 1989 oraz 1982 r.) uznają za posiadających kwalifikacje, w ich rozumieniu, nauczycieli zatrudnionych w dniu wejścia w życie tych rozporządzeń na podstawie mianowania, którzy spełniali wymagania kwalifikacyjne według dotychczasowych przepisów.

Zgodnie z przepisem § 20 rozporządzenia kwalifikacyjnego z 2002 r. nauczyciele zatrudnieni w dniu jego wejścia w życie, którzy spełniali wymagania kwalifikacyjne na podstawie wcześniejszych przepisów oraz uzyskali mianowanie, posiadają kwalifikacje w rozumieniu tego rozporządzenia.

Warto przypomnieć, że jedną z form uzyskiwania kwalifikacji przez czynnych nauczycieli szkół podstawowych i placówek oświatowo-wychowawczych, funkcjonującą w latach 80., było ukończenie studium pedagogicznego utworzonego na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 22 maja 1981 r. w sprawie zasad uzyskiwania kwalifikacji przez czynnych nauczycieli szkół podstawowych i placówek oświatowo-wychowawczych (Dz. Urz. MOiW Nr 5, poz. 28). Do studium mogli być przyjmowani nauczyciele szkół podstawowych i placówek oświatowo-wychowawczych, którzy legitymowali się świadectwem dojrzałości uzyskanym przed przystąpieniem do pracy nauczycielskiej. Obowiązujące wówczas rozporządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 24 sierpnia 1982 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudniać nauczycieli niemających wyższego wykształcenia (Dz. U. Nr 29, poz. 206), stanowiło w § 3 ust. 2, iż w terminie do dnia 31 stycznia 1990 r. kwalifikacje do nauczania w szkołach podstawowych mogły uzyskać również osoby posiadające świadectwo dojrzałości, które ukończyły studium pedagogiczne. Zatem nauczyciele, którzy spełniali dyspozycję wymienionego przepisu, czyli posiadali świadectwo dojrzałości i świadectwo studium pedagogicznego oraz uzyskali mianowanie - posiadają kwalifikacje na podstawie § 20 rozporządzenia w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli z 2002 r.

Obecnie obowiązujące przepisy kwalifikacyjne wymagają zgodności kierunku (specjalności) ukończonych studiów wyższych z nauczanym przedmiotem lub rodzajem prowadzonych zajęć. W związku z tym należy zauważyć, że wymóg ten w przypadku nauczycieli szkół podstawowych został wprowadzony dopiero w 1989 r. w rozporządzeniu kwalifikacyjnym z dnia 8 maja 1989 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 189). Poprzednie rozporządzenie z 1982 r. w § 3 ust. 1 ustalało, że kwalifikacje do nauczania w szkołach podstawowych ma osoba, która ukończyła studia wyższe (bez względu na kierunek) z przygotowaniem pedagogicznym albo studia wyższe bez tego przygotowania i studium pedagogiczne. Również osoby spełniające te warunki, które uzyskały mianowanie, zostały więc uznane w myśl § 20 rozporządzenia kwalifikacyjnego z 2002 r. za posiadające kwalifikacje w rozumieniu tego rozporządzenia.

10. Nowelizacja Karty Nauczyciela, uchwalona w dniu 18 lutego 2000 r., włączyła do grupy nauczycieli częściowo objętych przepisami Karty nauczycieli niepublicznych przedszkoli i placówek. Wskazany w art. 91b ust. 2 pkt 2 zakres przepisów Karty znajdujących zastosowanie do tych nauczycieli obejmuje również art. 9, ustalający wymagania kwalifikacyjne. Zatem obecnie wymagania kwalifikacyjne określone w art. 9 Karty oraz wydanym na jego podstawie rozporządzeniu wykonawczym należy stosować także wobec nauczycieli zatrudnionych w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć w niepublicznych przedszkolach, placówkach oraz szkołach posiadających uprawnienia szkół publicznych. Nauczyciele szkół niepublicznych nieposiadających uprawnień szkół publicznych nie podlegają przepisom Karty w jakimkolwiek zakresie; nie mają wobec tego do nich zastosowania również wymagania kwalifikacyjne.

11. Do zajmowania stanowiska nauczyciela konieczne jest także spełnianie niezbędnych warunków zdrowotnych. O spełnianiu tych warunków świadczy zaświadczenie lekarskie wydawane w trybie i na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.). Szerzej na ten temat piszemy w tezie 3 komentarza do art. 72 Karty Nauczyciela.

Art. 9(a).

1. Wprowadzenie do Karty Nauczyciela przez nowelizację z dnia 18 lutego 2000 r. systemu awansu zawodowego nauczycieli stanowi najpoważniejszą, jak dotychczas, modyfikację nauczycielskiej pragmatyki służbowej. W dotychczasowych uregulowaniach podstawowym wyznacznikiem statusu nauczyciela była forma nawiązania stosunku pracy. Akt mianowania oznaczał zatem wyłącznie czynność nawiązania stosunku pracy z nauczycielem spełniającym warunki określone w art. 10 Karty (w poprzednim brzmieniu), dokonywaną każdorazowo przez dyrektora szkoły zatrudniającego nauczyciela. Zatem nauczyciel, który uzyskał mianowanie w określonej szkole, w przypadku zmiany miejsca pracy był zatrudniany w tej formie w nowej szkole, jeżeli spełniał wszystkie warunki niezbędne do mianowania. Jeżeli natomiast nie było na przykład możliwe zatrudnienie go w pełnym wymiarze zajęć, następowało ono na podstawie umowy o pracę, a tym samym nauczyciel tracił status nauczyciela mianowanego.

Nowy system awansu wyraźnie oddziela kwestię formy nawiązania stosunku pracy od nadawania stopni awansu zawodowego. Stosunek pracy z nauczycielem nawiązuje pracodawca, natomiast stopnie awansu zawodowego, z wyjątkiem stopnia nauczyciela kontraktowego, nadają organy zewnętrzne w stosunku do szkoły. Stopień nauczyciela stażysty uzyskuje się z mocy prawa, z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole.

Źródeł koncepcji stopni awansu zawodowego nauczycieli można upatrywać w postulowanej od dawna potrzebie wprowadzenia motywacyjnego systemu zatrudniania i wynagradzania nauczycieli, stymulującego podnoszenie kwalifikacji zawodowych, a także otwierającego perspektywy poprawy sytuacji płacowej nauczycieli. Jednocześnie bowiem ustawowo zagwarantowany został wzrost wynagrodzeń nauczycielskich (art. 30 ust. 4 Karty), a ich wysokość uzależniono przede wszystkim od posiadanego stopnia awansu.

Stopnie awansu zawodowego mają charakter w pewnej mierze zbliżony do stopni specjalizacji zawodowej. Nie bez powodu przecież nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. zniosła możliwość uzyskiwania stopni specjalizacji zawodowej nauczycieli, a dla nauczycieli już posiadających je wprowadziła ułatwienie w uzyskaniu najwyższego stopnia awansu zawodowego - nauczyciela dyplomowanego, w postaci skrócenia wymaganego stażu (vide art. 7 ust. 2 ustawy nowelizującej). W doktrynie i orzecznictwie sądowym ugruntował się pogląd, iż akt nadania stopnia awansu zawodowego nauczyciela jest rodzajem certyfikatu zawodowego potwierdzającego pewne uprawnienia w tym zakresie, pochodzącego od władzy publicznej, mającego formę decyzji administracyjnej i skutkującego wobec wszystkich pracodawców - obecnych i przyszłych (vide A. Kisielewicz, Stopnie awansu zawodowego nauczycieli, Pr. Pracy 2001, nr 7-8, s. 27). Za takim charakterem aktu nadania stopnia awansu, według wymienionego autora, przemawia również fakt, że stopień jest nadawany nauczycielowi na stałe w tym sensie, iż zawsze jest możliwe uzyskanie wyższego stopnia, aż do stopnia nauczyciela dyplomowanego. Podobne zdanie wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyrokach z dnia 6 października 2004 r., II SA/Wa 4048/03, Lex, nr 160331, oraz z dnia 4 marca 2005 r., II SA/Wa 1289/04, Lex, nr 164729. Zdaniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego akt nadania stopnia awansu zawodowego jest rodzajem certyfikatu zawodowego wydawanego w trybie administracyjnym decyzją organu administracji publicznej. Nie jest to wobec tego akt pracodawcy podejmowany w ramach łączącego go z nauczycielem stosunku pracy. Certyfikat ten daje uprawnienie do zatrudnienia w określonych rodzajach szkół. Nadanie stopnia awansu zawodowego nie powoduje bezpośredniej zmiany warunków pracy (treści stosunku pracy) nauczyciela.

Przepisy Karty Nauczyciela nie przewidują utraty nadanego stopnia, nawet w trybie odpowiedzialności dyscyplinarnej. Na przykład nauczyciel posiadający stopień nauczyciela mianowanego, który zaprzestał wykonywania pracy nauczycielskiej, przy ponownym zatrudnieniu w szkole, bez względu na okres przerwy, zachowuje ten stopień. W poprzednim stanie prawnym, przed nowelizacją z dnia 18 lutego 2000 r., z nauczycielem mianowanym, który przerwał pracę w szkole na okres dłuższy niż 5 lat, w przypadku ponownego zatrudnienia w szkole zawierano umowę o pracę, a o mianowanie nauczyciel ten musiał się ubiegać ponownie.

Ustawa nowelizująca z dnia 18 lutego 2000 r. wprowadziła czteroszczeblowy system stopni awansu: od nauczyciela stażysty do nauczyciela dyplomowanego. Ten ostatni jest najwyższym stopniem, jaki nauczyciel może uzyskać w trybie awansu zawodowego. Przewidziany w art. 9i Karty Nauczyciela tytuł profesora oświaty jest wyłącznie tytułem honorowym, który może zostać nadany nauczycielowi dyplomowanemu i nie zmienia stopnia posiadanego przez nauczyciela.

2. Zasadniczo wszyscy nauczyciele podlegający przepisom Karty zostali objęci systemem uzyskiwania stopni awansu, a zatem każdy nauczyciel zatrudniany w szkole powinien posiadać stopień awansu, a jeżeli jest zatrudniany po raz pierwszy - z dniem zatrudnienia otrzymuje z mocy prawa stopień nauczyciela stażysty. Jednak nowelizacja Karty Nauczyciela i ustawy o systemie oświaty dokonana w ustawie "czyszczącej" z dnia 23 sierpnia 2001 r. wprowadziła pewne wyjątki. Przepisów o awansie, zawartych w rozdziale 3a Karty Nauczyciela, nie będzie się stosowało do zatrudnionych w szkole, za zgodą organu nadzoru pedagogicznego, nauczycieli nieposiadających wymaganych kwalifikacji (art. 10 ust. 10). Analogiczne rozwiązanie dopuszczono w odniesieniu do nauczycieli posiadających kwalifikacje, ale zatrudnianych w szkołach na czas określony ze względu na doraźne potrzeby szkoły (art. 10 ust. 11) - z tą różnicą, że w przypadku tych nauczycieli odstąpienie od stosowania przepisów awansowych następuje tylko na ich wniosek.

Przepisów rozdziału 3a Karty Nauczyciela nie będzie się również stosowało do osób niebędących nauczycielami, które mogą zostać zatrudnione w szkole za zgodą kuratora oświaty, jeżeli dyrektor szkoły uzna, że posiadają przygotowanie odpowiednie do prowadzenia określonego rodzaju zajęć. Możliwość taką dopuszczają przepisy ust. 1a i 1b w art. 7 ustawy o systemie oświaty, dodane w ramach nowelizacji z dnia 23 sierpnia 2001 r. Osoby te nie będą zatrudniane na podstawie Karty Nauczyciela, ale na podstawie kodeksu pracy. Jedynymi przepisami Karty, które ich będą dotyczyć, są przepisy o tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin zajęć. Ponadto mają one otrzymywać wynagrodzenie ustalone jak dla nauczyciela kontraktowego.

3. Stopień nauczyciela stażysty jest stopniem, który uzyskuje z mocy prawa osoba zatrudniana w szkole, jeżeli nie posiada żadnego stopnia awansu. Uzyskanie stopnia nauczyciela stażysty następuje automatycznie z dniem nawiązania stosunku pracy i nie wymaga sporządzenia aktu nadania. Także uzyskanie stopnia nauczyciela stażysty z mocy prawa, na podstawie art. 7 ust. 6 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. nowelizującej Kartę Nauczyciela, przez nauczyciela zatrudnionego w dniu wejścia w życie tej nowelizacji (czyli w dniu 6 kwietnia 2000 r.) nie było potwierdzane odpowiednim aktem nadania.

Odrębnie zostali potraktowani nauczyciele akademiccy zatrudniani po raz pierwszy w szkole. Jeżeli nauczyciel akademicki posiada co najmniej 3-letni okres pracy w szkole wyższej, z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole lub placówce oświatowej uzyskuje stopień nauczyciela kontraktowego. Nowelizacja Karty z dnia 23 sierpnia 2001 r. wprowadziła dodatkową preferencję dla nauczycieli akademickich, posiadających stopień naukowy (czyli stopień doktora lub doktora habilitowanego) oraz co najmniej 3-letni staż pracy na uczelni, podejmujących pracę w zakładach kształcenia nauczycieli. Z dniem zatrudnienia w zakładzie kształcenia nauczycieli, będą oni uzyskiwać od razu stopień nauczyciela mianowanego, bez konieczności odbywania stażu i zdawania egzaminu.

Przepis ust. 3 w art. 9a Karty Nauczyciela przewiduje ponadto, podobnie jak w przypadku nauczycieli akademickich, szczególne uprawnienie dla innych osób rozpoczynających pracę w szkole, posiadających co najmniej 5-letni okres pracy (przy czym praca w tym okresie mogła być wykonywana u kilku pracodawców) i znaczący dorobek zawodowy. Osoby te, z dniem zatrudnienia w szkole, również uzyskują z mocy prawa stopień nauczyciela kontraktowego. Oceny, czy dorobek danej osoby jest "znaczący", dokonuje dyrektor szkoły. Wymieniony przepis nie precyzuje bliżej, o jaką grupę osób w nim chodzi. Wydaje się więc, że mieszczą się tutaj zarówno osoby, które dotychczas nie były nauczycielami (np. pracownik zatrudniony u przedsiębiorcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu), jak i osoby, które wykonywały niegdyś pracę nauczycielską na podstawie umowy o pracę, ale w dniu 6 kwietnia 2000 r. (czyli w dniu wejścia w życie nowelizacji Karty z dnia 18 lutego 2000 r.) nie były nauczycielami zatrudnionymi w szkole lub placówce. Nie dotyczy to natomiast zatrudnianych osób posiadających kwalifikacje nauczycielskie, które, co prawda, w dniu 6 kwietnia 2000 r. nie były zatrudnione w szkole, ale wcześniej były nauczycielami mianowanymi, a przerwa w pracy w szkole nie przekroczyła 5 lat przed tym dniem (do tych osób stosuje się art. 10 ust. 3 pkt 1 ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r., zgodnie z którym - z dniem ponownego zatrudnienia w szkole - uzyskują one z mocy prawa stopień nauczyciela mianowanego). Natomiast w razie gdyby przerwa w pracy tej osoby przekraczała 5 lat, będzie miał do niej zastosowanie przepis ust. 3 art. 9.

Nauczycielom akademickim oraz innym wymienionym powyżej osobom, uzyskującym stopień awansu z mocy prawa, stopień ten nadaje się w drodze decyzji administracyjnej (aktu nadania stopnia awansu) zgodnie z art. 9b ust. 4 Karty. W tym przypadku decyzja o nadaniu stopnia nauczyciela kontraktowego lub nauczyciela mianowanego ma jednak charakter stricte deklaratoryjny, gdyż potwierdza jedynie fakt uzyskania stopnia z mocy prawa, a dniem uzyskania stopnia jest dzień zatrudnienia w szkole lub zakładzie kształcenia nauczycieli.

Wydaje się, że w przypadku stopni awansu uzyskiwanych z mocy prawa Karta Nauczyciela i przepisy wykonawcze nie odróżniają z dostateczną precyzją odmiennego charakteru decyzji wydawanej w tej sprawie od decyzji o nadaniu stopnia awansu wydawanej w zwykłym trybie (po przeprowadzeniu postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego). W pierwszym przypadku bowiem właściwy organ nie tyle "nadaje" stopień awansu, który wszakże nauczyciel już uzyskał z mocy prawa z dniem nawiązania stosunku pracy, ile jedynie potwierdza ten fakt, a zatem decyzja ma charakter deklaratywny i powinna w swojej treści wskazywać datę, w której nauczyciel uzyskał stopień z mocy prawa. Natomiast w drugim przypadku mamy do czynienia z decyzją o charakterze konstytutywnym (tworzącą nowy stan prawny); organ nadaje stopień awansu z dniem określonym w decyzji.

Art. 9(b).

1. Uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego jest uzależnione od spełnienia przez nauczyciela trzech warunków: posiadania wymaganych kwalifikacji, odbycia stażu (oprócz nauczycieli wymienionych w art. 9e ust. 1-3, dla których równoważny z okresem stażu jest okres zatrudnienia) zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego, a także uzyskania pozytywnego wyniku w postępowaniu przed komisją kwalifikacyjną lub egzaminacyjną.

Podstawowym warunkiem nadania kolejnego stopnia awansu jest posiadanie przez nauczyciela wymaganych kwalifikacji. Obecne brzmienie przepisu ust. 1 w art. 9b, ustalone w ustawie z dnia 23 sierpnia 2001 r., jednoznacznie wskazuje, że nauczyciel ubiegający się o awans musi spełniać ogólne wymogi kwalifikacyjne określone w art. 9 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, jak też wymogi szczegółowe zawarte w aktach wykonawczych wydanych na podstawie art. 9 ust. 2 i 3. W przypadku nauczycieli zatrudnionych w publicznych i niepublicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie ustawy o pomocy społecznej kwalifikacje wymagane od tych nauczycieli określają przepisy tejże ustawy. Zatem nie spełnia wymagań kwalifikacyjnych nauczyciel posiadający, co prawda, wyższe wykształcenie z przygotowaniem pedagogicznym, ale nauczający przedmiotu lub prowadzący zajęcia niezgodnie z kierunkiem ukończonych studiów. Analogiczna sytuacja wystąpiłaby w przypadku, gdyby nauczyciel posiadający kwalifikacje do nauczania w szkołach ogólnodostępnych był zatrudniony w szkole specjalnej, nie posiadając przygotowania wymaganego od nauczycieli tych szkół.

Warunek posiadania odpowiednich kwalifikacji należy uznać za spełniony, jeżeli nauczyciel ukończył kierunek (specjalność) studiów zbliżony do nauczanego przedmiotu lub rodzaju prowadzonych zajęć. Ustalenia, czy dany kierunek (specjalność) jest zbliżony z nauczanym przedmiotem, dokonuje dyrektor szkoły zatrudniający nauczyciela. Jest ono równoznaczne z uznaniem spełniania przez nauczyciela wymagań kwalifikacyjnych, a zatem może on ubiegać się o kolejny stopień awansu.

W praktyce mamy niekiedy do czynienia z sytuacją, w której nauczyciel zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć naucza w ramach tego wymiaru różnych przedmiotów, również takich, do których nauczania nie posiada kwalifikacji. Jednak Karta Nauczyciela nie określa minimalnego wymiaru zajęć koniecznego do zrealizowania zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Zatem w opisanej sytuacji wystarczające jest, aby nauczyciel nauczał zgodnie z kwalifikacjami nawet przez mniejszą liczbę godzin niż połowa wymiaru zajęć.

2. Drugim warunkiem nadania stopnia awansu zawodowego jest odbycie stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego. Ustawowa definicja stażu znajduje się w art. 3 pkt 3 Karty Nauczyciela, zgodnie z którym przez pojęcie stażu należy rozumieć okres zatrudnienia nauczyciela w przedszkolach, szkołach, placówkach i innych jednostkach organizacyjnych wymienionych w art. 1 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 2, w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć, rozpoczętego i realizowanego na zasadach określonych w przepisach rozdziału 3a.

Stażu nie odbywają nauczyciele wymienieni w art. 9e ust. 1-3 (dyrektorzy szkół, nauczyciele zatrudnieni w nadzorze pedagogicznym, nauczyciele urlopowani lub zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy do pełnienia funkcji związkowych), dla których równoważny z odbywaniem stażu jest okres zatrudnienia na stanowisku dyrektora, w nadzorze pedagogicznym lub okres urlopowania czy zwolnienia do pracy w związkach (art. 3 pkt 3). W przypadku tych nauczycieli nie jest również dokonywana ocena dorobku zawodowego.

3. Trzecim warunkiem niezbędnym do nadania nauczycielowi stopnia awansu jest:

1) w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po przeprowadzonej rozmowie;

2) w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela mianowanego - zdanie egzaminu przed komisją egzaminacyjną;

3) w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela dyplomowanego - uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej po dokonaniu analizy dorobku zawodowego nauczyciela i przeprowadzeniu z nim rozmowy.

Jak wynika z powyższego, egzamin zdaje jedynie nauczyciel kontraktowy ubiegający się o stopień nauczyciela mianowanego. Wydaje się jednak, że określenie "rozmowa kwalifikacyjna", użyte na oznaczenie czynności komisji przeprowadzanej wobec kandydata na nauczyciela kontraktowego, stanowi pewien eufemizm, gdyż - jak wynika z przepisów wykonawczych określających tryb działania komisji - przebieg tej "rozmowy" w istocie mało różni się od przebiegu egzaminu na stopień nauczyciela mianowanego.

Postępowanie przed komisją toczy się w bezpośredniej obecności nauczyciela zarówno w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego lub mianowanego, jak i nauczyciela dyplomowanego. Przed nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. komisja kwalifikacyjna prowadząca postępowanie na stopień nauczyciela dyplomowanego ograniczała się wyłącznie do analizy i oceny dokumentacji przedstawionej przez nauczyciela. Wspomniana nowelizacja wprowadziła wymóg przeprowadzenia przez komisję kwalifikacyjną rozmowy z nauczycielem ubiegającym się o stopień nauczyciela dyplomowanego.

Wszczęcie postępowania przez komisję następuje na wniosek nauczyciela, który powinien zostać złożony do organu właściwego do nadania odpowiedniego stopnia (art. 9b ust. 2).

4. W wyroku z dnia 16 marca 2001 r., II SA 119/01, Pr. Pracy 2001, nr 4, s. 46, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że w przypadku gdy nauczyciel nie spełnia warunków do nadania mu kolejnego stopnia awansu, określonych w art. 9b ust. 1 Karty Nauczyciela - np. nie posiada kwalifikacji zawodowych, o których mowa w art. 9 ust. 1 tej ustawy - to gdy zwraca się o staż, należy mu odmówić nadania kolejnego stopnia awansu zawodowego. Wniosek taki wynika, według Sądu, z treści art. 9b ust. 6 Karty, który stanowi, że w przypadku niespełnienia przez nauczyciela warunków nadania kolejnego stopnia awansu zawodowego dyrektor szkoły lub właściwy organ wydaje decyzję o odmowie nadania takiego stopnia. Takim organem jest, w przypadku nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego, organ sprawujący nadzór pedagogiczny. Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił jednocześnie, że przepisy nie przewidują podejmowania przez jakikolwiek organ (w tym dyrektora szkoły) decyzji o dopuszczeniu do rozpoczęcia stażu albo decyzji odmawiającej takiego dopuszczenia. Jeżeli więc nauczyciel spełnia ustawowe wymagania uzasadniające ubieganie się o wyższy stopień awansu zawodowego, to warunkiem rozpoczęcia stażu jest jedynie jego wniosek o staż skierowany do dyrektora szkoły.

Powyższy wyrok jest jednym z pierwszych orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego wydanych w sprawach ubiegania się o nadanie stopni awansu zawodowego w trybie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego. Wyrażona w tym wyroku teza, iż w przypadku nauczyciela, który nie spełnia warunków do nadania mu kolejnego stopnia awansu zawodowego, organ właściwy do nadania tego stopnia powinien podjąć decyzję o odmowie nadania stopnia, zasługuje na poparcie. Nie byłoby bowiem racjonalne uruchamianie postępowania przed komisją kwalifikacyjną lub egzaminacyjną, jeżeli organ właściwy do nadania stopnia awansu zawodowego, do którego zgodnie z art. 9b ust. 2 Karty Nauczyciela skierowany został wniosek nauczyciela o podjęcie postępowania, stwierdziłby, że nauczyciel nie posiada wymaganych kwalifikacji lub że nie odbył stażu zakończonego pozytywną oceną dorobku zawodowego. W takim przypadku organ istotnie powinien podjąć decyzję odmawiającą nauczycielowi nadania stopnia awansu. Jednak, zdaniem autorów, nie można podzielić zawartego w uzasadnieniu powyższego wyroku poglądu, że odmowa nadania stopnia awansu powinna w opisanej sytuacji nastąpić już wtedy, gdy nauczyciel "zwraca się o staż". Przede wszystkim bowiem trzeba zauważyć, że wniosek o rozpoczęcie stażu jest zawsze kierowany do dyrektora szkoły, który jest organem uprawnionym do nadawania tylko stopnia nauczyciela kontraktowego. Po drugie, jak wcześniej słusznie sąd dostrzegł, przepisy nie przewidują podejmowania przez jakikolwiek organ decyzji o dopuszczeniu do rozpoczęcia stażu, a jedynym warunkiem jego rozpoczęcia jest złożenie wniosku (nabierającego w tych uwarunkowaniach raczej cech "zawiadomienia" o rozpoczęciu stażu). I wreszcie po trzecie, warunki określone w art. 9b ust. 1 Karty Nauczyciela dotyczą nadania stopnia awansu, a nie - rozpoczęcia stażu; trzeba wszak pamiętać, że nauczyciel stażysta rozpoczyna staż bez złożenia wniosku. Pogląd ten jest także podzielany w orzecznictwie, np. w jednym z wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie stwierdzono, że nauczyciel ubiegający się o awans zawodowy powinien spełniać wszystkie przesłanki wymagane przez prawo, lecz przepisy Karty Nauczyciela nie określają kolejności, w jakiej owe przesłanki winny być spełnione. Jeżeli nauczyciel odbył staż, w sytuacji gdy kierunek ukończonych przez niego studiów nie zgadzał się z nauczanym przedmiotem, ale w dniu złożenia wniosku o nadanie stopnia awansu zawodowego spełnił wymagania kwalifikacyjne, to brak jest podstaw do nałożenia na niego obowiązku odbycia kolejnego stażu.

Zatem, naszym zdaniem, decyzja o odmowie nadania stopnia awansu zawodowego nauczycielowi, który nie spełnił dwóch pierwszych warunków wymienionych w art. 9b ust. 1 Karty Nauczyciela, powinna być podjęta przez właściwy organ po złożeniu do niego wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego, a nie na etapie złożenia wniosku o rozpoczęcie stażu.

Ani przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, ani przepisy ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela nie dają organowi administracji publicznej prawa odmowy wszczęcia postępowania administracyjnego na wniosek nauczyciela o nadanie stopnia awansu zawodowego. Jak wynika z art. 61 § 3 k.p.a., złożenie wniosku automatycznie wszczyna postępowanie administracyjne. Powyższa zasada nie ma zastosowania tylko w przypadkach uregulowanych w art. 31 § 2, art. 149 i 157 § 3 k.p.a. Organ administracji publicznej jest zobligowany do przeprowadzenia postępowania zgodnie z treścią żądania strony, a następnie rozstrzygnięcia sprawy decyzją administracyjną (wyrok WSA w Warszawie z dnia 2 listopada 2004 r., II SA 4680/903).

5. Nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. zniosła sesyjność prac komisji kwalifikacyjnych i egzaminacyjnych. W poprzednim stanie prawnym prowadziły one postępowania wyłącznie w niektórych miesiącach, wskazanych enumeratywnie w ust. 3 art. 9b (styczeń, luty, maj, czerwiec i lipiec). Obecnie składane przez nauczycieli wnioski o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego są rozpatrywane w ciągu całego roku. Jeżeli jednak wniosek o podjęcie postępowania zostanie złożony do dnia 30 czerwca, to organ właściwy do nadania stopnia awansu zawodowego jest obowiązany wydać decyzję w tej sprawie nie później niż do 31 sierpnia tego samego roku. W przypadku gdy nauczyciel złoży wniosek o podjęcie postępowania po dniu 30 czerwca, ale do dnia 31 października danego roku, organ właściwy do nadania stopnia wydaje decyzję najpóźniej 31 grudnia tego roku.

6. Nadanie stopnia awansu zawodowego następuje w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ wymieniony w art. 9b ust. 4 Karty Nauczyciela. Do nadania stopnia nauczyciela kontraktowego właściwy jest dyrektor szkoły, stopnia nauczyciela mianowanego - organ prowadzący szkołę, a stopnia nauczyciela dyplomowanego - organ nadzoru pedagogicznego. Nadawanie natomiast wszystkich stopni awansu nauczycielom zatrudnionym w urzędach i innych jednostkach na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, a także nauczycielom urlopowanym lub zwolnionym do pracy w związkach zawodowych - należy do kompetencji właściwych ministrów.

Wicedyrektor może podpisać w zastępstwie dyrektora szkoły akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego tylko w przypadku, gdy dyrektor udzieli mu do tego pisemnego upoważnienia, stosownie do wymogów art. 268a k.p.a.

Niekiedy powstawały wątpliwości co do organu właściwego do nadawania stopnia nauczyciela mianowanego nauczycielom szkół samorządowych. W wyroku z dnia 9 maja 2001 r., II SA 3192/00, Naczelny Sąd Administracyjnego, rozpatrując sprawę, w której akt nadania stopnia nauczyciela mianowanego wydał zarząd miasta, stwierdził nieważność decyzji zarządu oraz wskazał, że decyzję powinien wydać burmistrz.

Obecnie wszelkie wątpliwości związane z ustaleniem, który z organów jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkołę podejmuje poszczególne czynności przewidziane w Karcie Nauczyciela dla organu prowadzącego, wyjaśnia nowy art. 91d wprowadzony do tekstu Karty nowelizacją z dnia 23 sierpnia 2001 r. Z wymienionego przepisu wynika, że nadawanie nauczycielom szkół samorządowych stopnia nauczyciela mianowanego należy do kompetencji: wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty oraz marszałka województwa.

W przypadku osób prawnych innych niż jednostki samorządu terytorialnego, prowadzących szkoły, właściwość ich organów do nadawania stopnia nauczyciela mianowanego ustala się na podstawie statutu danej osoby prawnej.

7. Akt nadania stopnia awansu zawodowego ma formę decyzji administracyjnej, a zatem powinien odpowiadać ogólnym wymogom określonym w art. 107 § 1 k.p.a. Przepis art. 9b ust. 5 Karty Nauczyciela określa ponadto inne składniki, jakie powinien zawierać akt nadania stopnia awansu. Decyzja w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego powinna być zgodna z wzorem ustalonym w załącznikach do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. Nr 260, poz. 2593).

Do każdego aktu nadania stopnia awansu, również dotyczącego stopnia uzyskanego z mocy prawa, obowiązkowo dołącza się uzasadnienie, zgodnie z wzorami zawartymi w wymienionym wyżej rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Ponieważ nie określa ono, jakie elementy powinno zawierać uzasadnienie aktu nadania stopnia awansu zawodowego, przy jego sporządzaniu należy uwzględniać przepis art. 107 § 3 k.p.a. Nie stosuje się natomiast w tym przypadku art. 107 § 4 k.p.a., pozwalającego na odstąpienie od uzasadnienia decyzji, gdy uwzględnia ona w całości żądanie strony.

Akt nadania stopnia awansu zawodowego uzyskanego z mocy prawa oraz akt nadania stopnia nauczyciela kontraktowego uzyskanego bez odbywania stażu w sposób określony w art. 9a ust. 3 Karty Nauczyciela różnią się od aktu wydawanego w zwykłej procedurze awansowej tym, że nie zawierają w swojej treści nazwy komisji kwalifikacyjnej lub egzaminacyjnej ani numeru i daty wydania zaświadczenia o akceptacji lub zdaniu egzaminu. Jak wspomniano wyżej, w tym przypadku akt nadania ma w istocie charakter decyzji deklaratoryjnej, stwierdzającej fakt uzyskania w określonym dniu stopnia awansu. Brak wskazania w decyzji daty uzyskania stopnia awansu z mocy prawa powoduje powstanie niejasności co do daty nabycia przez nauczyciela uprawnień wynikających z posiadania stopnia awansu. W dotychczasowym orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego brak wskazania w akcie nadania daty uzyskania stopnia awansu z mocy prawa był traktowany jako istotna wada decyzji, stanowiąca podstawę do jej uchylenia.

Nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. wprowadziła zmianę w treści aktu nadania stopnia awansu. Dotychczas wymieniał on kwalifikacje nauczyciela oraz typy i rodzaje szkół, w których mógł być zatrudniony. Dyrektor szkoły zatrudniający nauczyciela posiadającego stopień awansu był zatem zwolniony od obowiązku samodzielnego ustalania, czy nauczyciel posiada kwalifikacje do nauczania w danej szkole, gdyż było to zapisane wprost w akcie nadania stopnia. Wspomniana nowelizacja wprowadziła w to miejsce zapis zawierający jedynie informacje o poziomie wykształcenia nauczyciela (ukończony zakład kształcenia nauczycieli, wykształcenie wyższe zawodowe, wykształcenie wyższe magisterskie). Zgodnie z wzorami aktów nadania stopnia awansu, akt ten zawiera także informację o posiadanym przygotowaniu pedagogicznym.

Obecnie, przy zatrudnianiu nauczyciela, dyrektor szkoły będzie zatem musiał oceniać, opierając się na przepisach kwalifikacyjnych, czy wykształcenie posiadane przez nauczyciela i wpisane w akcie nadania jest wystarczające do zajmowania stanowiska nauczyciela w danym typie szkoły.

Zmiana treści aktu nadania wprowadzona nowelizacją, o której mowa wyżej, wywiera skutki jedynie w stosunku do nauczycieli, którym ten akt jest wydawany po wejściu w życie ustawy nowelizującej z dnia 23 sierpnia 2001 r. Nauczyciele ci będą otrzymywać akty nadania stopnia awansu zawodowego już w nowym kształcie. Natomiast dotychczas wydane akty zachowują ważność i zgodnie z art. 24 ustawy nowelizującej nie podlegają wymianie. Wskutek wspomnianej zmiany w obiegu prawnym będą zatem funkcjonować jednakowo ważne akty nadania w dwóch kształtach: wydane przed wejściem w życie wspomnianej nowelizacji, zawierające enumeratywne wyliczenie szkół i placówek, w których nauczyciel może być zatrudniony, oraz akty wydane już w nowym stanie prawnym, zawierające jedynie informację o poziomie wykształcenia nauczyciela.

W dotychczasowej praktyce zdarzały się przypadki zamieszczania przez organy wydające akty nadania stopni awansu zawodowego uzyskanych z mocy prawa, na podstawie przepisów przejściowych ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r., w treści tych aktów zapisów o możliwości zatrudnienia w konkretnej szkole będącej dotychczasowym pracodawcą nauczyciela, a niekiedy również zapisów o wygaśnięciu stosunku pracy z dniem 31 sierpnia 2006 r. Dotyczyło to nauczycieli nieposiadających wymaganych kwalifikacji, którzy uzyskali z mocy prawa stopnie nauczyciela mianowanego na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy nowelizującej, ale których stosunki pracy mają wygasnąć z dniem 31 sierpnia 2006 r., jeśli do tego czasu nie uzupełnią kwalifikacji.

Naczelny Sąd Administracyjny, rozpatrując skargi na takie decyzje, stwierdził m.in., że organ nadający stopień awansu uzyskany z mocy prawa może zamieszczać w akcie nadania jedynie ogólne informacje o kwalifikacjach nauczyciela, nie odnosząc ich do konkretnego stanowiska zajmowanego aktualnie przez nauczyciela, ale jedynie do typów i rodzajów szkół, w których nauczyciel może być zatrudniony; za nieprawidłowe uznano przy tym zamieszczanie w akcie nadania stopnia awansu postanowienia o wygaśnięciu stosunku pracy najpóźniej z dniem 31 sierpnia 2006 r. (wyrok z dnia 26 marca 2001 r., II SA 168/01).

W innym wyroku, z dnia 16 maja 2001 r., SA/Bk 179/01, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził jednoznacznie, że zawarte w art. 9b ust. 5 Karty Nauczyciela (w poprzednim brzmieniu) sformułowanie "typy i rodzaje szkół" wyłącza możliwość wpisania w akcie nadania stopnia awansu konkretnej szkoły, tj. oznaczonej co do tożsamości placówki oświatowej, ponieważ byłoby to równoznaczne z przypisaniem danemu nauczycielowi uprawnienia do zajmowania stanowiska wyłącznie w konkretnej placówce danego typu i rodzaju. Organ administracji ma uprawnienie jedynie do wymienienia kwalifikacji nauczyciela oraz wskazania typu i rodzaju szkoły mogącej go zatrudnić, ale nie może decydować wiążąco o losie zawodowym nauczyciela i zastępować jego woli w poszukiwaniu konkretnego pracodawcy.

Również w wyroku z dnia 9 maja 2001 r., II SA 467/01 (niepubl.), Naczelny Sąd Administracyjny uznał za niedopuszczalne zawarcie w decyzji potwierdzającej uzyskanie stopnia awansu z mocy prawa postanowienia, iż nauczyciel może być tylko zatrudniony w szkole będącej jego dotychczasowym pracodawcą.

Powyżej wymienione wyroki dotyczyły art. 9b ust. 5 Karty Nauczyciela w brzmieniu przed nowelizacją z dnia 23 sierpnia 2001 r. Obecnie, jak wskazano powyżej, zmieniony przepis art. 9b ust. 5 nie przewiduje wpisywania w akcie nadania typów i rodzajów szkół i placówek, w których nauczyciel może być zatrudniony, a jedynie posiadany przez niego poziom wykształcenia.

8. Odmowa nadania stopnia awansu zawodowego następuje również w formie decyzji administracyjnej. Ponieważ przepisy Karty Nauczyciela oraz wymienionego wyżej rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 2000 r. nie wprowadzają żadnych szczególnych wymogów co do składników tej decyzji, jej forma powinna odpowiadać ogólnym wymogom określonym w art. 107 § 1 i 2 k.p.a. W uzasadnieniu decyzji odmawiającej nauczycielowi nadania stopnia awansu zawodowego należy w szczególności wskazać, którego z warunków nadania stopnia, określonych w art. 9b ust. 1 Karty Nauczyciela, nie spełnił zainteresowany nauczyciel.

9. Wymaga podkreślenia, że o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego zawsze decydują organy wymienione w art. 9b ust. 4, które powinny z urzędu przestrzegać swojej właściwości. Nie są takimi organami komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne, a zatem nie są one uprawnione do podejmowania decyzji o nadaniu lub odmowie nadania stopnia. Postępowanie kwalifikacyjne lub egzaminacyjne przed komisją stanowi tylko jeden z etapów postępowania w sprawie, której przedmiotem jest nadanie nauczycielowi stopnia awansu zawodowego i którą formalnie kończy decyzja właściwego organu. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 6 października 2004 r., II SA/Wa 4048/03, Lex, nr 160331, podkreślił, że samo uzyskanie akceptacji komisji kwalifikacyjnej nie ma decydującego znaczenia i nie przesądza o obowiązku nadania nauczycielowi mianowanemu stopnia nauczyciela dyplomowanego. O dopuszczalności wydania certyfikatu (nadania stopnia awansu) rozstrzyga bowiem nie komisja kwalifikacyjna, ale organ nadzoru pedagogicznego. W toku postępowania o nadanie stopnia nauczyciela dyplomowanego organ nadzoru pedagogicznego nie jest właściwy do stwierdzenia nieważności czynności komisji kwalifikacyjnej. Nie oznacza to jednak by był zwolniony z obowiązku odniesienia się do kwestii legalności takich działań. Organ nadzoru pedagogicznego zobowiązany jest jednak zbadać sprawę nie tylko w tym zakresie. Musi dokonać samodzielnej oceny materiału dowodowego pod kątem wszystkich przesłanek warunkujących dopuszczalność nadania mianowanemu nauczycielowi stopnia nauczyciela dyplomowanego.

10. Przepis ust. 7 w art. 9b Karty Nauczyciela określa w sposób szczególny wobec art. 17 k.p.a. właściwość instancyjną do wykonywania kompetencji organu wyższego stopnia w stosunku do decyzji w sprawach nadawania stopni awansu zawodowego, wydanych przez organy pierwszej instancji. Podkreślenia wymaga szczególna pozycja organów nadzoru pedagogicznego, które w sprawach nadawania stopni awansu zawodowego stały się organem odwoławczym od decyzji wszystkich organów prowadzących szkoły, a zatem również od decyzji podejmowanych przez organy samorządowe.

11. Nadanie stopnia nauczyciela mianowanego nie oznacza automatycznie, że szkoła ma obowiązek zatrudnić nauczyciela na czas nieoznaczony. Nie ma żadnej podstawy, aby nadanie takich kwalifikacji skutkowało zmianą, z mocy prawa, podstawy zatrudnienia (wyrok SN z dnia 10 września 2004 r., I PK 431/03, "Wspólnota" 2004, nr 20, s. 57).

Art. 9(c).

1. Okresy stażu wymienione w art. 9c ust. 1 są okresami "standardowymi", obowiązującymi nauczycieli, którym przepisy przejściowe ustaw nowelizujących Kartę Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. oraz z dnia 23 sierpnia 2001 r. nie przyznały prawa do odbycia skróconego stażu.

Przed wejściem w życie nowelizacji Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. przepisy oddzielnie traktowały nauczycieli kontraktowych i mianowanych posiadających stopień naukowy doktora, przyznając im prawo do 9-miesięcznego stażu. Ponadto przepis ust. 2 w art. 9c przewidywał możliwość skrócenia do 9 miesięcy stażu odbywanego przez nauczycieli akademickich i inne osoby, które uzyskały stopień nauczyciela kontraktowego w sposób opisany w art. 9a ust. 3 Karty Nauczyciela. Wspomniana nowelizacja wydłużyła okres stażu dla tych grup nauczycieli do 1 roku i 9 miesięcy. W przypadku nauczyciela kontraktowego, który uzyskał awans ze względu na posiadanie 3-letniego okresu zatrudnienia w szkole wyższej lub 5-letniego okresu pracy i znaczącego dorobku zawodowego (art. 9a ust. 3), o ewentualnym skróceniu stażu do 1 roku i 9 miesięcy decyduje dyrektor szkoły. Przepisy nie zawierają żadnych kryteriów, według jakich dyrektor szkoły miałby decydować o skróceniu stażu, stąd też należy wnioskować, iż ocena, czy i o jaki okres danemu nauczycielowi należy skrócić staż, pozostawiona została w całości uznaniu dyrektora. Od odmowy skrócenia stażu odwołanie nie przysługuje.

Warto zwrócić uwagę na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 listopada 2001 r., II SA 2024/01, Pr. Pracy 2002, nr 1, s. 38, w którym uznano, że określenie długości stażu nauczyciela ubiegającego się o wyższy stopień awansu zawodowego nie jest decyzją administracyjną, podlegającą zaskarżeniu do sądu administracyjnego. Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił natomiast, że postępowanie o nadanie stopnia awansu zawodowego jest swoistym postępowaniem administracyjnym kończącym się decyzją o nadaniu lub odmowie nadania takiego stopnia. Postępowanie to składa się z kilku powiązanych ze sobą etapów, które w przypadku nauczyciela kontraktowego i mianowanego inicjuje sam nauczyciel, składając wniosek o rozpoczęcie stażu zawodowego. Z tego względu podejmowane na poszczególnych etapach postępowania akty i czynności odpowiednich organów nie powinny być traktowane jako samodzielne decyzje administracyjne. Nie kończą one bowiem tego postępowania, nie załatwiają sprawy o nadanie stopnia i dlatego mogą być oceniane dopiero w ramach oceny rozstrzygnięcia końcowego. Niedopuszczalność wnoszenia przez nauczyciela środków odwoławczych od poszczególnych aktów i czynności tego postępowania jest rekompensowana nadzorem administracyjnym określonym w art. 9h ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela. Trzeba jednak zauważyć, że organ nadzoru działa wyłącznie z urzędu, co oznacza, że strona postępowania o nadanie stopnia może tylko wnosić o wszczęcie postępowania nadzorczego, ale nie może się tego skutecznie domagać.

2. Nauczyciel rozpoczynający staż jest obowiązany opracować, przy pomocy opiekuna stażu, plan swojego rozwoju zawodowego w całym okresie trwania stażu i przedłożyć ten plan dyrektorowi szkoły w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć. Dyrektor szkoły, w terminie 30 dni od rozpoczęcia zajęć, zatwierdza plan lub zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian. Nauczyciel jest obowiązany uwzględnić zmiany i odpowiednio poprawić plan rozwoju zawodowego oraz ponownie przedłożyć go dyrektorowi szkoły. Konstrukcja planu rozwoju zawodowego powinna uwzględnić wymagania ustalone odpowiednio dla poszczególnych stopni awansu w § 6-8 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

Sprawozdanie z realizacji planu, składane przez nauczyciela dyrektorowi szkoły w terminie 30 dni od zakończenia stażu, powinno szczegółowo odnosić się do wszystkich zamierzeń zapisanych w planie, zarówno zrealizowanych, jak i niezrealizowanych. Sprawozdanie powinno zostać złożone przed ustaleniem oceny dorobku zawodowego nauczyciela w okresie stażu.

3. W przypadku nauczyciela stażysty ubiegającego się o stopień nauczyciela kontraktowego, a także nauczyciela kontraktowego ubiegającego się o stopień nauczyciela mianowanego, przy ustalaniu oceny dorobku zawodowego i spełnienia wymagań określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. bierze się pod uwagę jedynie dorobek z okresu stażu. Natomiast w przypadku nauczyciela mianowanego ubiegającego się o stopień nauczyciela dyplomowanego przepis ust. 3a w art. 9c Karty Nauczyciela nakazuje uznawać za spełnienie wymagań przewidzianych dla tego stopnia dorobek zawodowy z całego okresu pracy; szczególną uwagę jednak trzeba zwracać na okres od dnia uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego.

4. Nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu na okres stażu dyrektor szkoły jest obowiązany wyznaczyć opiekuna. Opiekunem tym może być tylko nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w tej samej szkole. W szkołach i placówkach niepublicznych oraz publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego opiekunem nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze w szkole. Zadaniem opiekuna stażu jest udzielanie nauczycielowi odbywającemu staż pomocy w zrealizowaniu wymogów przewidzianych w okresie stażu. Ponadto opiekun stażu, w terminie 14 dni od zakończenia stażu, opracowuje projekt oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu i przedstawia go dyrektorowi szkoły.

Opiekuna stażu nie wyznacza się nauczycielowi mianowanemu ubiegającemu się o stopień nauczyciela dyplomowanego.

Nauczycielowi, któremu dyrektor szkoły powierzył wykonywanie funkcji opiekuna stażu, przysługuje dodatek funkcyjny na podstawie § 5 pkt 2 lit. c rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181 z późn. zm.). Wysokość wymienionego dodatku dla nauczycieli szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego ustalają organy stanowiące tych jednostek na podstawie art. 30 ust. 6 pkt 1 Karty Nauczyciela. Natomiast nauczyciele zatrudnieni w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej, pełniący funkcję opiekuna stażu, zgodnie z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 lutego 2005 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 22, poz. 182) otrzymują dodatek funkcyjny w wysokości ustalonej przez dyrektora szkoły, łącznie nieprzewyższający 10% otrzymywanego wynagrodzenia zasadniczego.

5. Zapewnienie prawidłowego przebiegu stażu jest obowiązkiem dyrektora szkoły. Nauczycielowi odbywającemu staż dyrektor szkoły powinien umożliwić obserwowanie zajęć prowadzonych przez innych nauczycieli, a także udział w formach kształcenia ustawicznego, jeżeli zostało to przewidziane w planie rozwoju zawodowego. Dyrektor szkoły zbiera informacje o realizacji przez nauczyciela zadań wynikających z jego planu rozwoju zawodowego oraz o efektach prowadzonych przez nauczyciela zajęć. Powyższe wynika z § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli.

6. Podsumowanie okresu stażu następuje w ocenie dorobku zawodowego ustalanej przez dyrektora szkoły. Przed ustaleniem tej oceny dyrektor jest obowiązany zapoznać się z projektem oceny przygotowanym przez opiekuna stażu (nie dotyczy to nauczyciela mianowanego, który nie ma takiego opiekuna), a także zasięgnąć opinii rady rodziców. Treść opinii rady rodziców nie jest dla dyrektora wiążąca, powinna jednak być przedstawiona w terminie 14 dni od zawiadomienia rady rodziców o dokonywanej ocenie dorobku. Do sformułowania opinii właściwy jest organ rady rodziców ustalony w regulaminie działalności rady rodziców. Jeżeli w szkole nie została utworzona rada rodziców, dyrektor ustala ocenę dorobku bez zasięgania jej opinii. Nieprzedstawienie opinii przez radę rodziców nie wstrzymuje dalszego postępowania.

W odróżnieniu od oceny pracy nauczyciela ustalanej w trybie art. 6a Karty Nauczyciela, ocena dorobku zawodowego może być dwojaka: pozytywna lub negatywna. Od oceny dorobku ustalonej przez dyrektora nauczyciel może złożyć odwołanie do organu nadzoru pedagogicznego, w terminie 14 dni od otrzymania oceny. Rozpatrzenie odwołania powinno nastąpić w terminie 21 dni; przekroczenie tego terminu jest równoznaczne z dopuszczeniem nauczyciela do dalszego postępowania przed komisją kwalifikacyjną lub egzaminacyjną. Ocena ustalona przez organ nadzoru pedagogicznego w wyniku rozpatrzenia odwołania jest ostateczna, tj. nie przysługuje od niej żaden środek odwoławczy. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 2005 r., II PK 270/04, OSNP 2006, nr 9-10, poz. 144, stwierdził, że ocena dydaktycznych i metodologicznych umiejętności nauczyciela dokonywana przez szkołę w granicach określonych w art. 9b ust. 1 i art. 9c ust. 6 ustawy - Karta Nauczyciela jest działaniem w ramach obowiązującego porządku prawnego i nie może stanowić podstawy zasądzenia odszkodowania z tytułu naruszenia dóbr osobistych pracownika.

7. W przypadku otrzymania negatywnej oceny dorobku zawodowego nauczyciel może, za zgodą dyrektora szkoły, odbyć dodatkowy 9-miesięczny staż, ponownie oceniany przez dyrektora. W przypadku odbywania dodatkowego stażu przez nauczyciela stażystę dyrektor szkoły nawiązuje z nim kolejną roczną umowę o pracę (art. 10 ust. 2 zdanie drugie).

Art. 9(d).

1. W celu rozpoczęcia stażu nauczyciel powinien najpóźniej w ciągu 14 dni od rozpoczęcia zajęć w danym roku szkolnym skierować wniosek do dyrektora szkoły. Nie dotyczy to nauczyciela stażysty, który rozpoczyna staż automatycznie z dniem zatrudnienia, bez konieczności złożenia wniosku. Jeżeli jednak nawiązanie stosunku pracy nastąpiło po upływie 14 dni od daty rozpoczęcia zajęć w danym roku szkolnym, zarówno nauczyciel stażysta, jak i pozostali nauczyciele nie rozpoczynają stażu aż do końca tego roku szkolnego.

Ponieważ przepisy Karty Nauczyciela nie przewidują możliwości odmówienia przez dyrektora szkoły nauczycielowi rozpoczęcia stażu, wspomniany wniosek w istocie nosi cechy zawiadomienia o rozpoczęciu stażu. Wydaje się zatem, iż ustawodawca nie najszczęśliwiej określił tę czynność nauczyciela jako "wniosek", skoro nie pozwolił na wydawanie w tej sprawie przez dyrektora szkoły lub inny organ decyzji o dopuszczeniu do rozpoczęcia stażu lub odmawiającej go.

Przepisy dotyczące terminu rozpoczęcia stażu zostały zmodyfikowane przez ustawę nowelizującą z dnia 23 sierpnia 2001 r. Poprzednio nauczyciel stażysta rozpoczynał staż z dniem nawiązania stosunku pracy, niezależnie od tego, czy termin ten pokrywał się z rozpoczęciem roku szkolnego. Natomiast pozostali nauczyciele rozpoczynali staże z dniem 1 września. Obecnie, jak już podano wyżej, wszyscy nauczyciele rozpoczynają staż z początkiem roku szkolnego, jednak nie później niż w ciągu 14 dni od rozpoczęcia zajęć.

2. Nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. wydłużyła ścieżkę awansu zawodowego nauczyciela, wprowadzając obligatoryjne okresy pracy pomiędzy rozpoczęciem stażu na kolejny stopień awansu zawodowego. Nauczyciel kontraktowy może rozpocząć staż na stopień nauczyciela mianowanego po przepracowaniu 2 lat od uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Nauczyciel mianowany natomiast, aby rozpocząć staż na stopień nauczyciela dyplomowanego, musi przepracować rok od uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego.

3. Procedura ubiegania się o nadanie stopnia awansu zawodowego wymaga przestrzegania przez nauczyciela dokonywania poszczególnych czynności w określonych terminach. O terminach składania wniosków dotyczących rozpoczęcia stażu była mowa powyżej. Kolejnym, ustalonym w przepisach Karty, jest termin złożenia wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego. Nauczyciel stażysta i nauczyciel kontraktowy powinien złożyć wniosek o podjęcie postępowania w tym samym roku, w którym uzyskali pozytywną ocenę dorobku zawodowego za okres stażu. Nauczyciel mianowany natomiast może złożyć wniosek o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego w okresie 3 lat od otrzymania pozytywnej oceny dorobku zawodowego. Termin ten nie może zostać przywrócony, a jego niedotrzymanie powoduje konieczność ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze.

4. Nieobecność w pracy z powodu choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż wypoczynkowy, trwająca nie dłużej niż miesiąc, nie powoduje przerwania ani wydłużenia stażu. Natomiast nieobecność z tych przyczyn trwająca nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, ale nie dłużej niż rok, powoduje przedłużenie stażu o czas trwania nieobecności. Każda nieobecność trwająca dłużej niż rok powoduje konieczność ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze (art. 9d ust. 5).

5. Staż odbywany przez nauczyciela kontraktowego i nauczyciela mianowanego może zostać przerwany na wniosek nauczyciela w każdym czasie. Przerwany staż nie może zostać zaliczony i nauczyciel musi go ponownie odbyć w pełnym wymiarze (art. 9d ust. 6).

6. Nauczyciele skierowani do pracy za granicą na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 marca 2002 r. w sprawie zasad organizowania kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, wspomagania nauczania historii, geografii i języka polskiego wśród Polonii oraz zakresu świadczeń przysługujących nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za granicą (Dz. U. Nr 44, poz. 409), którzy po powrocie do kraju chcą się ubiegać o stopień nauczyciela mianowanego lub nauczyciela dyplomowanego, muszą odbyć staż trwający rok i 9 miesięcy.

Art. 9(e).

1. Artykuł 9e dotyczy ubiegających się o wyższy stopień awansu zawodowego dyrektorów szkół, nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w organach nadzoru pedagogicznego i innych jednostkach, a także nauczycieli urlopowanych lub zwolnionych do pracy w związkach zawodowych. Wszyscy ci nauczyciele nie odbywają stażu, gdyż dla nich równoważny z okresem stażu jest okres pracy, a w przypadku nauczycieli związkowców - okres urlopowania lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy.

Długość okresów pracy (urlopowania, zwolnienia) wymaganych od tych nauczycieli dla uzyskania stopni awansu została przedłużona w stosunku do długości staży nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. Obecnie okres pracy wymagany dla złożenia wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela dyplomowanego (w przypadku nauczycieli związkowców również wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego na stopień nauczyciela mianowanego) wynosi 3 lata. Okresy pracy na tych stanowiskach muszą być nieprzerwane. Jeżeli zatem na przykład dyrektor szkoły zostałby odwołany z tego stanowiska przed upływem 3 lat, w celu uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego musiałby podjąć staż; do stażu tego zaliczałby mu się okres pracy na stanowisku dyrektora.

Również w przypadku nauczycieli związkowców okres urlopowania lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy musi być nieprzerwany.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że zasada równoważności okresu pracy z okresem stażu nie dotyczy wszystkich stanowisk kierowniczych w szkole, ale jedynie dyrektora szkoły. Nauczyciele zajmujący inne stanowiska kierownicze w szkole odbywają staże na ogólnych zasadach dotyczących wszystkich nauczycieli.

Dyrektor szkoły ubiegający się o stopień nauczyciela dyplomowanego oprócz wymaganego okresu pracy musi posiadać jeszcze wyróżniającą ocenę pracy uzyskaną w trybie art. 6a ust. 6 i 7 Karty Nauczyciela.

2. Nowelizacja z dnia 23 sierpnia 2001 r. przyznała nauczycielom posiadającym co najmniej stopień naukowy doktora prawo odbywania krótszego stażu. Dotyczy to również dyrektorów szkół i nauczycieli w nadzorze pedagogicznym. Posiadanie stopnia naukowego co najmniej doktora uprawniało ich do złożenia wniosku o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego na stopień nauczyciela dyplomowanego już po 9-miesięcznym, nieprzerwanym okresie pracy. Jednak kolejna nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. wydłużyła ten okres pracy do 2 lat. Ta ostatnia nowelizacja wprowadziła także wymóg przepracowania przed ubieganiem się o kolejny stopień awansu zawodowego pewnego okresu, który w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela dyplomowanego wynosi 4 lata od nadania stopnia nauczyciela mianowanego. Nauczyciele związkowcy przed złożeniem wniosku o podjęcie postępowania egzaminacyjnego na stopień nauczyciela mianowanego muszą przepracować 5 lat od nadania stopnia nauczyciela kontraktowego.

Przepis art. 9e ust. 4 reguluje sytuacje, w których przed upływem okresu pracy (urlopowania, zwolnienia) wymaganego do uzyskania stopnia awansu nauczyciel przestał zajmować stanowisko dyrektora, zakończył pracę na stanowisku wymagającym kwalifikacji pedagogicznych albo przestał korzystać z urlopu lub zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy dla celów związkowych. W takich przypadkach nauczyciel chcący ubiegać się o stopień nauczyciela dyplomowanego musi odbyć staż w wymiarze 1 roku i 9 miesięcy. Staż ten musi być rozpoczęty z dniem 1 września roku szkolnego następującego po roku szkolnym, w którym nauczyciel przestał zajmować stanowisko dyrektora szkoły, stanowisko w nadzorze pedagogicznym lub przestał korzystać z urlopu dla celów związkowych.

Podobnie uregulowano sytuację, gdy nauczycielowi odbywającemu staż powierzone zostało stanowisko dyrektora szkoły, udzielono urlopu lub zwolnienia z pracy dla celów związkowych albo nauczyciel został zatrudniony na stanowisku wymagającym kwalifikacji pedagogicznych. W takim przypadku okres odbytego stażu zalicza się do nieprzerwanego okresu pracy wymaganego do uzyskania wyższego stopnia awansu.

3. Przepis art. 9e ust. 5 znajduje również zastosowanie do nauczycieli mianowanych odbywających staż na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.), którzy w trakcie tego stażu zostali zatrudnieni na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych (powierzono im stanowisko dyrektora szkoły, urlopowano lub zwolniono z obowiązku świadczenia pracy).

Art. 9(f).

1. Zmiana brzmienia ust. 1 w art. 9f dokonana ustawą nowelizującą z dnia 23 sierpnia 2001 r. jest bezpośrednio związana z modyfikacją treści art. 9b ust. 5 określającego elementy, jakie powinny zostać zapisane w akcie nadania stopnia awansu. Wymieniony przepis nakazuje organowi właściwemu do nadawania określonych stopni wydać na wniosek nauczyciela nowy akt nadania, w przypadku gdy nauczyciel uzyskał wyższy poziom wykształcenia. Nowy akt nadania stopnia awansu zawodowego wydaje się na podstawie aktu nadania wydanego wcześniej, z uwzględnieniem uzyskanego przez nauczyciela wyższego poziomu wykształcenia; dane dotyczące komisji, która wydała zaświadczenie o uzyskaniu akceptacji lub zdaniu egzaminu, nie ulegną zmianie. Oczywiście w nowym akcie nadania znajduje się ten sam stopień awansu zawodowego co posiadany dotychczas przez nauczyciela.

Pewne wątpliwości może budzić ustalenie właściwego znaczenia użytego w omawianym przepisie pojęcia "wyższy poziom wykształcenia", a co za tym idzie - sformułowanie odpowiedniej treści wpisu w tej części aktu. Biorąc pod uwagę przepisy ustawowe obowiązujące w obszarze edukacji (ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym), należałoby przyjąć, iż w akcie nadania stopnia awansu zawodowego, w miejscu przeznaczonym na informację o poziomie wykształcenia wpisuje się odpowiednio: ukończenie zakładu kształcenia nauczycieli, wykształcenie wyższe zawodowe, wykształcenie wyższe magisterskie. Wydaje się, że w przypadku nauczyciela posiadającego stopień naukowy należałoby w akcie nadania wpisać informację o posiadaniu tego stopnia.

W akcie nadania stopnia awansu nie powinno się natomiast wpisywać kierunku (specjalności) posiadanego wykształcenia. Zatem art. 9f ust. 1 dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy na przykład nauczyciel posiadający dotychczas dyplom ukończenia zakładu kształcenia nauczycieli ukończył studia wyższe albo gdy nauczyciel posiadający wykształcenie wyższe zawodowe ukończył studia magisterskie. Nowego aktu nadania nie wydaje się w sytuacji, gdy nauczyciel ukończył formę kształcenia na tym samym poziomie co ukończona poprzednio (np. studia magisterskie), lecz na innym kierunku. Kwalifikacje tego nauczyciela ulegają co prawda poszerzeniu (uzyskał kwalifikacje do nauczania drugiego przedmiotu), ale jego poziom wykształcenia pozostał niezmieniony; nie ma zatem podstawy do wydania nowego aktu nadania stopnia awansu.

Oprócz poziomu wykształcenia w akcie nadania wpisuje się również informację o posiadanym przygotowaniu pedagogicznym.

Wprowadzenie zmienionej treści aktów nadania oznacza niewątpliwie zwiększenie odpowiedzialności dyrektorów szkół, którzy dotychczas przy nawiązywaniu z nauczycielami stosunków pracy opierali się na zamieszczanej w akcie nadania informacji o kwalifikacjach posiadanych przez nauczyciela. Obecnie dyrektor szkoły w celu ustalenia, czy zatrudniany nauczyciel posiada wymagane kwalifikacje, oprócz aktu nadania będzie musiał dysponować również innymi dokumentami (dyplom ukończenia szkoły, świadectwa ukończenia kursów kwalifikacyjnych etc.).

2. Pozostałe przepisy zawarte w art. 9f regulują sytuację, w której nauczyciel kontraktowy lub mianowany w trakcie stażu zmienia miejsce zatrudnienia (chodzi o zmianę pracodawcy). Nauczycielom tym do stażu odbywanego u nowego pracodawcy zalicza się okres stażu odbytego w szkole, w której byli poprzednio zatrudnieni, pod warunkiem że podjęli zatrudnienie nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania poprzedniego stosunku pracy, a za okres dotychczas odbytego stażu uzyskali pozytywną ocenę dorobku zawodowego. Możliwość zaliczenia w nowym miejscu pracy dotychczas odbytego stażu nie dotyczy nauczycieli stażystów, którzy w razie zmiany miejsca pracy muszą rozpoczynać staż od początku.

Art. 9(g).

1. Komisje kwalifikacyjne lub egzaminacyjne powołuje organ właściwy do nadawania odpowiedniego stopnia awansu. Akt powołania komisji powinien zawierać imienne wskazanie osób wchodzących w jej skład.

2. Oprócz osób wchodzących w skład komisji z mocy ustawy na wniosek nauczyciela do składu komisji należy włączyć przedstawiciela związku zawodowego wskazanego przez nauczyciela. Osobę występującą w roli przedstawiciela związku wskazanego przez nauczyciela wyznacza właściwy organ statutowy związku. Z poprzedniego brzmienia przepisu art. 9g ust. 5 Karty Nauczyciela wynikało, że osobę mającą być przedstawicielem związku zawodowego wskazywał sam nauczyciel. Nowelizacja z dnia 23 sierpnia 2001 r. jednoznacznie rozstrzyga, że nauczyciel może wskazać jedynie związek zawodowy, natomiast wyznaczenie konkretnego przedstawiciela związku pozostaje w gestii organu właściwego do reprezentowania związku zgodnie z jego statutem. Przedstawiciel związku zawodowego jest pełnoprawnym członkiem komisji, a zatem bierze udział we wszystkich czynnościach komisji, podpisuje protokoły etc.

Wniosek o włączenie do składu komisji przedstawiciela związku zawodowego powinien być zawarty we wniosku o wszczęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego albo w późniejszym czasie, nie później jednak niż przed dniem powołania tej komisji. Wniosek złożony już po podjęciu czynności przez komisję nie zasługuje na uwzględnienie. Vide wyrok NSA z dnia 6 czerwca 2002 r., II SA 3580/01.

Brak formalnego doręczenia organowi związku zawodowego powiadomienia o wniosku złożonym przez nauczyciela zgodnie z art. 9g ust. 5 ustawy - Karta Nauczyciela stanowi poważne uchybienie proceduralne skutkujące uchyleniem decyzji w sprawie odmowy nadania stopnia awansu zawodowego (wyrok WSA w Warszawie z dnia 14 grudnia 2004 r., II SA/Wa 470/04, Lex, nr 162319).

3. W przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela dyplomowanego przez dyrektora szkoły do składu komisji nie wchodzi dyrektor ani wicedyrektor.

4. Odrębnie została uregulowana sprawa powoływania komisji kwalifikacyjnych dla nauczycieli mianowanych zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Komisje te są powoływane na szczeblu centralnym przez właściwych ministrów wymienionych w art. 9g ust. 6. Nowelizacja z dnia 23 sierpnia 2001 r. wypełniła oczywistą lukę polegającą na braku określenia składu tych komisji; obecnie skład ten określa art. 9g ust. 6a Karty Nauczyciela. Organami właściwymi do powoływania wymienionych komisji dla nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych są:

a) Minister Edukacji Narodowej - dla nauczycieli zatrudnionych w Ministerstwie Edukacji Narodowej, kuratoriach oświaty (łącznie z kuratorem), Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i komisjach okręgowych;

b) Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego - dla nauczycieli zatrudnionych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz w Centrum Edukacji Artystycznej;

c) Minister Sprawiedliwości - dla nauczycieli zatrudnionych w Ministerstwie Sprawiedliwości, Centralnym Zarządzie Zakładów Karnych oraz innych organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, szkołami przy zakładach karnych oraz rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi;

d) Minister Pracy i Polityki Społecznej - dla nauczycieli zatrudnionych w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej i urzędach wojewódzkich.

5. Komisję egzaminacyjną i kwalifikacyjną dla nauczycieli urlopowanych lub zwolnionych z obowiązku świadczenia pracy na podstawie ustawy o związkach zawodowych powołuje Minister Edukacji Narodowej. Również i w tym przypadku nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. wypełniła lukę w zakresie składu komisji. Warto podkreślić, że w składzie tych komisji znajduje się dyrektor szkoły, w której nauczyciel został urlopowany lub zwolniony z obowiązku świadczenia pracy.

6. W skład komisji egzaminacyjnych prowadzących postępowanie na stopień nauczyciela mianowanego oraz komisji kwalifikacyjnych prowadzących postępowanie na stopień nauczyciela dyplomowanego wchodzą eksperci wpisani na listę ekspertów prowadzoną przez Ministra Edukacji Narodowej. Karta Nauczyciela po nowelizacji z dnia 15 lipca 2004 r. bezpośrednio reguluje status eksperta, przede wszystkim określa wymagania, jakie musi spełniać osoba wpisana na listę ekspertów, a także wskazuje przypadki, w jakich następuje skreślenie z listy ekspertów.

Organ powołujący komisję kwalifikacyjną lub egzaminacyjną dla nauczyciela ubiegającego się o stopień awansu zawodowego musi zapewnić w jej składzie udział ekspertów o specjalności zawodowej odpowiadającej typowi i rodzajowi szkoły, w której jest zatrudniony nauczyciel ubiegający się o stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego, a także odpowiadającej specjalności zawodowej ubiegającego się nauczyciela. W przypadku komisji dla nauczyciela zajmującego stanowisko dyrektora szkoły oraz nauczyciela zatrudnionego w nadzorze pedagogicznym w składzie komisji powinien się znajdować ekspert zatrudniony na stanowisku odpowiadającym stanowisku nauczyciela. Natomiast w przypadku komisji dla nauczyciela urlopowanego do pracy w związku zawodowym lub zwolnionego w tym celu z obowiązku świadczenia pracy w skład komisji wchodzi ekspert pełniący z wyboru funkcję związkową.

Osoba ubiegająca się o wpis na listę ekspertów musi posiadać wykształcenie wyższe magisterskie i odpowiedni staż pracy oraz spełniać pozostałe wymagania kwalifikacyjne określone w art. 9g ust. 11a Karty Nauczyciela, w tym musi posiadać rekomendację wydaną przez jedną z instytucji wskazanych w art. 9g ust. 11a pkt 8. Rekomendacja powinna zawierać opis dorobku zawodowego osoby rekomendowanej. Warto podkreślić, że późniejsze wycofanie rekomendacji, już po uzyskaniu wpisu na listę ekspertów, nie może stanowić podstawy skreślenia z listy ekspertów.

Wpis na listę ekspertów następuje na podstawie wniosku złożonego przez osobę zainteresowaną.

Wpis, odmowa dokonania wpisu na listę ekspertów oraz skreślenie z tej listy następują w drodze decyzji administracyjnej wydawanej przez Ministra Edukacji Narodowej.

Eksperci mają obowiązek uczestniczyć w pracach komisji, w skład których zostali powołani. Dwukrotna nieusprawiedliwiona nieobecność eksperta podczas prac komisji może stanowić przyczynę skreślenia go z listy ekspertów.

Karta Nauczyciela nie zawiera żadnych regulacji dotyczących ewentualnego wynagradzania ekspertów za udział w pracach komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych. W praktyce organy powołujące komisje rozwiązują ten problem na przykład przez zawieranie z ekspertami umów cywilnoprawnych.

Szczegółowe zasady prowadzenia listy ekspertów określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 maja 2005 r. w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na ekspertów wchodzących w skład komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień zawodowy, sposobu prowadzenia listy ekspertów oraz trybu wpisywania i skreślania ekspertów z listy (Dz. U. Nr 104, poz. 873).

7. Komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne prowadzą postępowania w trybie określonym w przywoływanym już powyżej rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r.

Wnioski nauczycieli o podjęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego są rozpatrywane przez komisje w kolejności, w jakiej wpłynęły do komisji.

Pierwszym etapem postępowania o nadanie stopnia awansu zawodowego jest analiza formalna wniosku i dołączonej dokumentacji, przeprowadzana przez dyrektora szkoły lub inny organ właściwy do nadania stopnia awansu zawodowego. W razie stwierdzenia braków formalnych wniosku lub dołączonej dokumentacji dyrektor szkoły lub organ właściwy do nadania stopnia awansu wskazuje szczegółowo owe braki i wyznacza termin ich uzupełnienia. Powinien być on określony tak, aby nauczyciel miał realnie możliwość jego dotrzymania. Jeżeli jednak nauczyciel, pomimo wyznaczenia mu dłuższego terminu, uzupełni wniosek wcześniej, komisja powinna podjąć dalsze postępowanie niezwłocznie, a nie wyczekiwać do upływu ostatniego dnia terminu. W przypadku uzupełnienia przez nauczyciela braków wniosku po upływie terminu wyznaczonego do ich usunięcia, termin ten może zostać przywrócony na podstawie przepisów art. 58 k.p.a. Gdyby przywrócenie terminu nie nastąpiło, wniosek powinien być traktowany analogicznie do składanego po raz pierwszy i w związku z tym rozpatrywany z uwzględnieniem kolejności wpływu. Jeżeli natomiast nauczyciel w ogóle nie przedstawiłby uzupełnienia braków wniosku, wniosek ten powinien zostać nauczycielowi zwrócony.

Kolejnym etapem postępowania przed komisją jest:

- rozmowa kwalifikacyjna, w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego;

- egzamin, w przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela mianowanego.

Posiedzenie komisji, w trakcie którego jest przeprowadzana rozmowa kwalifikacyjna lub egzamin, nie może odbyć się wcześniej niż po upływie 14 dni od powiadomienia zainteresowanego nauczyciela przez dyrektora szkoły lub inny organ właściwy do nadania stopnia awansu zawodowego o terminie i miejscu posiedzenia.

Nowelizacja Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. wprowadziła istotną zmianę w zakresie postępowania o nadanie stopnia nauczyciela dyplomowanego. Poprzednio postępowanie to było prowadzone przez komisję kwalifikacyjną bez osobistego udziału nauczyciela i ograniczało się do badania oraz oceny dokumentacji przedstawionej przez nauczyciela. Obecnie komisja kwalifikacyjna jest obowiązana przeprowadzić rozmowę z nauczycielem ubiegającym się o stopień nauczyciela dyplomowanego, podczas której nauczyciel odpowiada na pytania członków komisji dotyczące wpływu działań i zadań zrealizowanych przez nauczyciela w okresie stażu na podniesienie jakości pracy szkoły. Następnie, po przeprowadzeniu rozmowy, komisja na podstawie tej rozmowy oraz dokumentacji przedłożonej przez nauczyciela analizuje jego dorobek zawodowy.

Komisje mogą podejmować rozstrzygnięcia tylko w obecności co najmniej 2/3 ich składu. W razie braku wymaganego kworum komisja musi odroczyć posiedzenie, tak aby zachować 14-dniowy termin powiadomienia nauczyciela o następnym terminie posiedzenia.

Spełnianie przez nauczyciela wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia awansu zawodowego jest oceniane indywidualnie przez każdego członka komisji według skali od 0 do 10 punktów. Na podstawie liczby punktów przyznanych przez poszczególnych członków komisji oblicza się średnią arytmetyczną, z tym że jeżeli liczba członków komisji jest większa niż 3, odrzuca się jedną najwyższą i jedną najniższą ocenę punktową. Nauczyciel otrzymuje akceptację lub zdaje egzamin, jeżeli średnia arytmetyczna uzyskanych punktów wynosi co najmniej 7. Komisja wydaje nauczycielowi, który uzyskał akceptację lub zdał egzamin, zaświadczenie według wzoru określonego w załącznikach do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r.

Przebieg prac komisji powinien zostać odzwierciedlony w protokole zawierającym w szczególności uzyskaną przez nauczyciela punktację oraz uzasadnienie rozstrzygnięcia komisji. Nauczyciel powinien mieć możliwość zapoznania się z treścią protokołu. Z chwilą gdy decyzja o nadaniu stopnia awansu zawodowego stała się ostateczna, nauczycielowi - na jego wniosek - można zwrócić dokumentację przedstawioną komisji przy ubieganiu się o stopień awansu.

8. Brak pisemnego oświadczenia eksperta o wyrażeniu zgody na przetwarzanie jego danych osobowych pozostaje bez wpływu na prawidłowość powołania komisji kwalifikacyjnej (wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 lutego 2005 r., II SA/Wa 1294/04, Lex, nr 165761).

Art. 9(h).

1. Przepisy art. 9h wprowadzają odrębny tryb nadzorczy wobec czynności wszystkich organów uczestniczących w postępowaniu o nadanie stopnia awansu zawodowego. Nadzór ten ma charakter nadzoru legalnościowego, tj. dotyczy oceny zgodności danej czynności z przepisami Karty Nauczyciela, przepisami o kwalifikacjach wymaganych od nauczycieli oraz innymi przepisami wydanymi na podstawie art. 9g ust. 10 Karty.

2. Omawiane przepisy statuują bezwzględną nieważność z mocy prawa każdej czynności podjętej w ramach poszczególnych etapów postępowania o nadanie stopnia awansu zawodowego z naruszeniem przepisów prawa. Organa nadzoru podejmują czynności nadzorcze wyłącznie z urzędu. Oznacza to, iż strona postępowania o nadanie stopnia awansu może tylko wnosić o wszczęcie postępowania nadzorczego, ale nie może się tego skutecznie domagać ( vide wyrok NSA z dnia 15 listopada 2001 r. wskazany w tezie 1 do art. 9c oraz wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 lutego 2005 r., II SA/Wa 1356/04, Lex, nr 165763). W tym ostatnim wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny podkreślił, że postępowanie nadzorcze wszczynane jest z urzędu, co nie zmienia faktu, że odczucia nauczyciela, nawet subiektywne, co do nieprawidłowości w pracy komisji, mogą być przekazane ministrowi i można wnosić o wszczęcie postępowania nadzorczego, ale nie można się tego skutecznie domagać. Jednak zaakcentować należy, że jest to postępowanie odrębne od dwuinstancyjnego postępowania w sprawie nadania stopnia awansu zawodowego.

Komisja kwalifikacyjna lub egzaminacyjna powoływana przez organ właściwy w sprawie nadania nauczycielowi stopnia awansu zawodowego współuczestniczy z tym organem w procesie podejmowania decyzji administracyjnej w indywidualnych sprawach nauczycieli - stanowi zatem kolegialne grono pomocne i służące właściwemu organowi w realizowaniu ustawowych kompetencji. Ze względu na charakter i funkcje realizowane przez komisję, nie ma ona interesu prawnego w zaskarżaniu do sądu administracyjnego decyzji organu administracji publicznej podejmowanych w toku postępowania o nadanie nauczycielom stopnia awansu zawodowego (wyrok WSA w Warszawie z dnia 4 listopada 2004 r., II SA 4801/03). Komisja kwalifikacyjna i komisja egzaminacyjna nie mogą zatem ani odwoływać się od decyzji nadzorczej, o której mowa w art. 9h ust. 2, ani też składać na tę decyzję skargi do sądu administracyjnego.

3. Stwierdzenie nieważności czynności podjętej w postępowaniu o nadanie stopnia awansu zawodowego nie jest tożsame ze stwierdzeniem nieważności decyzji administracyjnej uregulowanym w art. 156 k.p.a. Jego przedmiotem mogą bowiem być również akty i czynności organów prowadzących postępowanie o nadanie stopnia awansu niemające formy decyzji administracyjnej. Natomiast w przypadku gdy czynność naruszająca prawo miałaby formę decyzji administracyjnej, oprócz Karty Nauczyciela będą miały zastosowanie przepisy kodeksu postępowania administracyjnego (art. 156 i n.).

4. Organ nadzoru wymieniony w art. 9h ust. 1 Karty Nauczyciela jest zobowiązany w toku postępowania odnieść się do kwestii legalności działań podejmowanych przez komisję kwalifikacyjną w ramach nadzoru sprawowanego na podstawie tego przepisu, a przedmiotem sprawowanego w tym trybie nadzoru są kwestie proceduralne, tj. zgodność czynności podejmowanych przez komisje kwalifikacyjne z przepisami ustawy Karta Nauczyciela, przepisami o kwalifikacjach nauczycieli oraz przepisami w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego (wyrok WSA w Warszawie z dnia 1 lutego 2005 r., II SA/Wa 1182/04, Lex, nr 165747).

5. W przypadku wniesienia skargi do sądu administracyjnego na decyzję odmawiającą przyznania stopnia awansu zawodowego, sąd kontroluje jedynie, czy zaprezentowane przez komisję kwalifikacyjną stanowisko, jako jeden z warunków uzyskania stopnia awansu zawodowego nauczyciela dyplomowanego, nie jest obarczone wadą formalną, która w konsekwencji mogłaby podważyć trafność wydanego przez ministra rozstrzygnięcia. Oznacza to z kolei, że sąd, badając decyzje organu, nie jest uprawniony do merytorycznego badania np. zasadności zastosowanej, w zakresie dozwolonej skalą, punktacji przez poszczególnych członków komisji (wyrok WSA w Warszawie z dnia 11 lutego 2005 r., II SA/Wa 1356/04, Lex, nr 165763).

Art. 9(i).

1. Nowelizacja z dnia 18 lutego 2000 r. wprowadziła oprócz stopni awansu zawodowego również nową instytucję - tytuł honorowy profesora oświaty. Tytuł ten może się kojarzyć z występującym w poprzedniej pragmatyce nauczycielskiej - ustawie z dnia 27 kwietnia 1972 r. - Karta praw i obowiązków nauczyciela (Dz. U. Nr 16, poz. 114 z późn. zm.) - stanowiskiem profesora szkoły średniej. Pomimo zbieżności w nazwie pomiędzy obydwoma pojęciami występują zasadnicze różnice. Stanowisko profesora szkoły średniej było najwyższym stanowiskiem przewidzianym w nomenklaturze stanowisk nauczycielskich przewidzianych w Karcie praw i obowiązków nauczyciela z 1972 r., występującym wyłącznie w szkołach średnich, w tym także w policealnych studiach zawodowych, studiach wychowania przedszkolnego i studiach nauczycielskich. Na stanowisko profesora szkoły średniej mógł być powołany nauczyciel posiadający wyższe studia magisterskie oraz 5 lat pracy na stanowisku nauczyciela dyplomowanego w szkole albo na stanowisku nauczyciela akademickiego w szkole wyższej, zatrudniony co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru zajęć. Powołania dokonywał, z upoważnienia Ministra Oświaty i Wychowania, kurator okręgu szkolnego na wniosek organu sprawującego nadzór nad daną szkołą. Powołanie na stanowisko profesora szkoły średniej miało uroczysty charakter: akt powołania był wręczany przez kuratora okręgu szkolnego lub jego przedstawiciela w czasie obchodów Dnia Nauczyciela albo uroczystości państwowych lub szkolnych.

Obecny tytuł profesora oświaty, jak to podkreślono w art. 9i ust. 1 Karty Nauczyciela, ma charakter wyłącznie honorowy, chociaż z jego uzyskaniem wiąże się wypłata jednorazowej gratyfikacji pieniężnej w niebagatelnej wysokości 6-miesięcznego, ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego (art. 31 Karty). Warunkiem uzyskania tytułu honorowego profesora oświaty jest posiadanie co najmniej 20-letniego stażu pracy, w tym co najmniej 10-letniego okresu posiadania stopnia nauczyciela dyplomowanego, a przede wszystkim znaczącego i uznanego dorobku zawodowego.

Po raz pierwszy tytuł profesora oświaty będzie mógł zostać przyznany dopiero w 2007 r., jako że pierwsze stopnie nauczyciela dyplomowanego mogły zostać nadane w 2000 r. na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy nowelizującej z dnia 18 lutego 2000 r. Inny przepis tejże ustawy - art. 8 - pozwalał na nadawanie w okresie do 31 grudnia 2010 r. tytułu profesora oświaty nauczycielom, którzy legitymowali się już 5-letnim okresem pracy jako nauczyciele dyplomowani. Jednak w 2003 r. wymieniony art. 8 został znowelizowany (Dz. U. Nr 137, poz. 1304) i wspomniany 5-letni okres wydłużono do lat 7.

2. Tytuł profesora oświaty będzie nadawany przez Ministra Edukacji Narodowej na wniosek ciała noszącego nazwę Kapituły do Spraw Profesorów Oświaty. Zasady powoływania Kapituły oraz tryb jej działania, a także kryteria oceny dorobku zawodowego nauczycieli ubiegających się o tytuł honorowy mają być określone w akcie wykonawczym do art. 9i ust. 3 Karty Nauczyciela.

Art. 10.

1. Artykuł 10 jest kluczowym przepisem Karty Nauczyciela określającym podstawy nawiązania z nauczycielem stosunku pracy. Przepis ten był wielokrotnie zmieniany. Zmianie nie uległy same formy nawiązania stosunku pracy, jakimi są w przypadku nauczycieli mianowanie i umowa o pracę, lecz warunki na jakich dochodzi do ich zawarcia. Mianowanie - w przeciwieństwie do umowy o pracę - jest tym sposobem nawiązania stosunku pracy, który gwarantuje nauczycielowi wzmożoną ochronę zatrudnienia. W dniu wejścia Karty Nauczyciela w życie stosunek pracy nawiązywany był z nauczycielem przez mianowanie, jeżeli nauczyciel posiadał obywatelstwo polskie i pełną zdolność do czynności prawnych, korzystał z praw publicznych, nie toczyło się przeciwko niemu postępowanie karne lub o ubezwłasnowolnienie, posiadał wymagane kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, mógł być zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony oraz bezpośrednio przed mianowaniem wykonywał nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata w pełnym wymiarze zajęć pracę pedagogiczną, która została pozytywnie oceniona. Jeżeli nauczyciel spełniał wszystkie warunki do mianowania poza posiadaniem oceny pracy, a obowiązku oceny nie dopełniono w okresie 3 lat od dnia zatrudnienia, uzyskiwał mianowanie z mocy prawa. Stosunek pracy na podstawie mianowania był również nawiązywany z nauczycielem, który ponownie podjął pracę w zawodzie nauczycielskim, jeżeli poprzednio był nauczycielem mianowanym, a przerwa nie przekraczała 5 lat, w przypadku dłuższej przerwy - jeżeli wykonywał w tym okresie pracę nauczyciela. Z pozostałymi nauczycielami zawierano umowy o pracę, z tym że zatrudnienie nauczyciela na czas określony następowało jedynie wówczas, gdy taka potrzeba wynikała z organizacji nauczania lub gdy chodziło o zastępstwo nieobecnego nauczyciela. Z osobami, dla których praca w szkole była dodatkowym zatrudnieniem, zawierano umowę o pracę. W wyroku z dnia 19 stycznia 1998 r., I PKN 487/97, OSNP 1999, nr 1, poz. 6, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela posiadanie kwalifikacji do zajmowania stanowiska nauczyciela nie było warunkiem zawarcia umowy o pracę na czas nieokreślony. Na mocy noweli Karty Nauczyciela, dokonanej ustawą z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 z późn. zm.), na równi z pozytywnie ocenioną 2-letnią pracą pedagogiczną uznano pracę dydaktyczną na stanowisku nauczyciela akademickiego przez okres 2 lat, która także została pozytywnie oceniona. Doprecyzowano również, że do okresu nieprzerwanej pracy warunkującej uzyskanie mianowania z mocy prawa należało wliczać przerwy z powodu choroby lub urlopów innych niż wypoczynkowe, trwających łącznie nie dłużej niż 3 miesiące. Jeżeli przerwy trwały dłużej, okres 3-letniej pracy przedłużał się o czas przerwy przekraczającej 3 miesiące. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 czerwca 1998 r., I PKN 172/98, OSNP 1999, nr 13, poz. 414, podkreślił, iż do okresu nieprzerwanej pracy wliczało się tylko przerwy wynikające z choroby lub urlopów innych niż wypoczynkowe, trwające nie dłużej niż 3 miesiące. W wyroku z dnia 21 października 1983 r., I PRN 170/83, OSNC 1984, nr 4, poz. 63, Sąd Najwyższy wyjaśnił z kolei, że wymieniony w art. 10 ust. 2 pkt 7 Karty Nauczyciela 2- i 3-letni okres pracy pedagogicznej nauczyciela, wykonywanej nieprzerwanie i w pełnym wymiarze, oznaczał pracę świadczoną zarówno na podstawie umowy, jak i mianowania. Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1985 r., I PRN 34/85, OSNC 1986, nr 3, poz. 31, uzyskanie przez nauczyciela kontraktowego w trakcie trwającego stosunku pracy statusu prawnego nauczyciela mianowanego z mocy samego prawa powodowało bezskuteczność wypowiedzenia mu umowy o pracę dokonanego na podstawie przepisów kodeksu pracy. Uzyskanie przez nauczyciela mianowania z mocy prawa oznaczało, że jego stosunek pracy - po spełnieniu warunków przewidzianych w art. 10 ust. 2 pkt 7 zdanie drugie Karty Nauczyciela - przekształcał się w stosunek pracy z mianowania. Szkoła miała obowiązek wydania nauczycielowi pisemnego potwierdzenia, że uzyskał on mianowanie z mocy prawa. Stosunki pracy nauczyciela nawiązane z innymi szkołami niż szkoła, w której uzyskał on mianowanie z mocy prawa, podlegały tym samym przepisom, mającym zastosowanie do nauczycieli mianowanych w drodze aktu mianowania i następnie podejmujących pracę w innej szkole lub szkołach. Zawarcie z nauczycielem umowy o pracę w nowej szkole, bez względu na jej rodzaj, mimo że w poprzedniej szkole uzyskał on mianowanie z mocy prawa, oznaczało nawiązanie z nim stosunku pracy z mianowania, chyba że zachodziły okoliczności, w których przewidziane jest zawieranie z nauczycielem umowy o pracę (uchwała SN z dnia 27 maja 1993 r., I PZP 14/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 189). W uzasadnieniu do powyższej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, że w sytuacji opisanej w art. 10 ust. 2 pkt 7 zdanie drugie Karty Nauczyciela skutek prawny, polegający na przekształceniu się stosunku pracy nawiązanego na podstawie umowy o pracę w stosunek pracy z mianowania, następuje automatycznie, niezależnie od tego, czy nauczycielowi wręczony zostanie określony akt mianowania. Z woli ustawodawcy sam upływ terminu 3 lat rodzi skutek materialnoprawny. Pisemne potwierdzenie tego faktu ma znaczenie tylko deklaratoryjne, przy czym wydanie określonego pisma jest celowe, gdyż umożliwia uniknięcie wątpliwości, z jakim dniem nauczyciel stał się mianowanym z mocy prawa. Następstwa odmowy wydania takiego pisma przez dyrektora szkoły powinny być przy tym oceniane w płaszczyźnie naruszenia przez niego obowiązku wynikającego ze stosunku pracy, nie zaś na przykład z odwołaniem się do przepisów o wydawaniu zaświadczeń przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego. Sprawy o nakazanie szkole wydania nauczycielowi pisemnego potwierdzenia podlegały rozpoznaniu przez sądy pracy. Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 25 czerwca 1993 r., I PZP 26/93, OSNC 1994, nr 1, poz. 12. Szczególnie istotne znaczenie miała uchwała Sądu Najwyższego z 7 czerwca 1994 r., I PZP 25/94, OSNP 1994, nr 5, poz. 83, w myśl której warunek posiadania odpowiednich kwalifikacji, konieczny do uzyskania przez nauczyciela mianowania z mocy prawa, musiał być spełniony w momencie upływu 3-letniego okresu zatrudnienia.

2. Instytucja mianowania z mocy prawa została zniesiona nowelą Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396 z późn. zm.). W myśl art. 5 noweli nauczyciele zatrudnieni w dniu jej wejścia w życie (7 sierpnia 1996 r.) na podstawie mianowania stali się nauczycielami mianowanymi w jej rozumieniu. Do nauczycieli, którzy do dnia wejścia w życie noweli nie zostali mianowani, a mieli okres zatrudnienia co najmniej 2 lata, stosowało się dotychczasowe przepisy dotyczące oceniania pracy nauczyciela przed mianowaniem, z wyłączeniem zasady uzyskiwania mianowania z mocy prawa. Powyższy przepis oznaczał, iż mianowanie uzyskiwał nauczyciel, który otrzymał jedną pozytywną ocenę pracy w trybie określonym rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 grudnia 1991 r. w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, wykazu stanowisk i kwalifikacji niezbędnych do ich zajmowania oraz zasad i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela (Dz. U. Nr 122, poz. 537 z późn. zm.) oraz spełniał pozostałe warunki niezbędne przy nawiązaniu stosunku pracy przez mianowanie, określone w art. 10 ust. 2 w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1999 r., I PKN 396/99, OSNP 2001, nr 8, poz. 258, z dniem 7 sierpnia 1996 r. przestało być możliwe nabycie przez nauczyciela mianowania z mocy prawa. Zaczął obowiązywać art. 10 w brzmieniu wymagającym do uzyskania mianowania 3-letniej nieprzerwanej pracy z jednoczesnymi dwiema ocenami co najmniej wyróżniającymi albo 4-letniego okresu pracy z jedną oceną dobrą uzyskaną na koniec czwartego roku.

Ustawa z dnia 14 czerwca 1996 r. nadała nowe brzmienie art. 10 ust. 2 pkt 7. Przewidywał on nawiązanie z nauczycielem stosunku pracy w drodze mianowania, jeżeli nauczyciel bezpośrednio przed mianowaniem wykonywał nieprzerwanie, zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami, pracę pedagogiczną w szkole w pełnym wymiarze zajęć co najmniej przez 3 lata i w tym okresie uzyskał dwie oceny co najmniej wyróżniające, lub bezpośrednio przed mianowaniem wykonywał nieprzerwanie, zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami, pracę pedagogiczną w szkole w pełnym wymiarze zajęć przez 4 lata pracy i na koniec czwartego roku pracy uzyskał co najmniej ocenę dobrą, albo bezpośrednio przed mianowaniem wykonywał nieprzerwanie jako nauczyciel akademicki pracę dydaktyczną w szkole wyższej co najmniej przez 3 lata i uzyskał ocenę pozytywną w tym zakresie. Przez wykonywanie pracy pedagogicznej zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami rozumiało się realizowanie zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych w wymiarze co najmniej połowy tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć. W wyroku z dnia 4 czerwca 2002 r., I PKN 394/01, Lex, nr 55709, Sąd Najwyższy uznał, że nauczyciel nauczający przedmiotów, które nie są zgodne lub zbliżone do kierunku ukończonych przez niego studiów, nie wykonuje pracy pedagogicznej zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami.

Do okresu nieprzerwanej pracy, warunkującej uzyskanie mianowania, wliczało się okresy przerw z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy trwających łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W wypadku dłuższej przerwy okres wymagany do mianowania przedłużał się o czas jej trwania.

Warunek pracy pedagogicznej w pełnym wymiarze zajęć był spełniony, jeżeli nauczyciel pracował w takim wymiarze w jednej szkole. Mianowania nie mógł uzyskać nauczyciel, który wprawdzie był zatrudniony w pełnym wymiarze zajęć, ale liczonym łącznie w dwóch zatrudniających go jednocześnie szkołach, np. w wymiarze 10/18 i 8/18. Ponadto wskazać należy, iż wymóg pracy przez 3 lub 4 lata w pełnym wymiarze zajęć był spełniony, jeżeli nauczyciel wykonywał nieprzerwanie pracę w pełnym wymiarze kolejno w kilku szkołach, np. rok w jednej szkole i 2 lub 3 lata w następnej. W świetle przepisów Karty Nauczyciela prawo nauczyciela do mianowania nie było bowiem uzależnione od wykonywania pracy pedagogicznej w wymaganym okresie tylko w jednej szkole.

W przypadku zatrudnienia nauczyciela, który poprzednio był nauczycielem mianowanym, należało nawiązać z nim stosunek pracy w drodze mianowania, jeżeli nauczyciel spełniał wymagania wymienione w art. 10 ust. 2 pkt 1-6, a przerwa w pracy w szkole nie przekraczała 5 lat. Jeżeli nauczyciel ponownie podejmujący zatrudnienie w szkole nie spełniał wszystkich wymagań, np. w zakresie posiadania wymaganych kwalifikacji, nawiązywało się z nim stosunek pracy w drodze umowy o pracę. W wyroku z dnia 1 października 1997 r., I PKN 295/97, OSNP 1998, nr 14, poz. 421, Sąd Najwyższy potwierdził takie stanowisko, podnosząc w tezie, że z nauczycielem zatrudnionym uprzednio na podstawie mianowania, podejmującym pracę w nowej szkole, można zawrzeć umowę o pracę, jeżeli nie ma on wymaganych kwalifikacji do zajmowania tego stanowiska. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2000 r., I PKN 517/99, OSNP 2001, nr 13, poz. 432, zatrudnienie nauczyciela na podstawie umowy o pracę, zamiast mianowania wymaganego przez art. 10 ust. 2a Karty Nauczyciela, jako mniej korzystne dla nauczyciela oznacza, że ten przepis stanowi podstawę roszczenia o ustalenie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy z mianowania. W związku z powyższym nauczyciel, z którym zawarto umowę o pracę, może domagać się ustalenia przez sąd pracy, że nawiązany z nim stosunek pracy jest stosunkiem pracy z mianowania.

W tym stanie prawnym brak było podstaw do unieważnienia aktu mianowania nauczyciela, który nie miał kwalifikacji do zatrudnienia na danym stanowisku. Takie stanowisko zostało potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 1998 r., I PKN 167/98, OSNP 1999, nr 13, poz. 418, który wskazał, że takiej podstawy nie może stanowić art. 58 k.c. Sąd przyjął, że Karta Nauczyciela wyczerpująco reguluje tryb nawiązania, zmiany i rozwiązania stosunku pracy nauczyciela mianowanego. Wśród sposobów ustania stosunku pracy nie ma "uchylenia aktu mianowania", a wśród przyczyn jego rozwiązania - dokonania aktu mianowania z naruszeniem przepisów o wymaganiach kwalifikacyjnych. W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 1998 r., I PKN 526/97, OSNP 1999, nr 2, poz. 53, wydanie nauczycielowi aktu mianowania, choćby to było sprzeczne z prawem, powoduje nawiązanie stosunku pracy z nominacji. Akt mianowania na stanowisko nauczyciela nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Uchylenie tego aktu przez dyrektora szkoły jest niedopuszczalne i nie wywołuje skutku w postaci rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym (wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 57/96, OSNP 1998, nr 4, poz. 112).

Artykuł 10 ust. 4 przewidywał zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony z nauczycielem posiadającym wymagane kwalifikacje i rozpoczynającym pracę w szkole. Nawiązanie z nauczycielem stosunku pracy na czas określony mogło nastąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas określony niezgodnie z przesłankami art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela powodowało nawiązanie stosunku pracy na czas nieokreślony (uchwała SN z dnia 14 czerwca 1994 r., I PZP 28/94, OSNP 1994, nr 10, poz. 160). W wyroku z dnia 23 października 1996 r., I PRN 92/96, OSNP 1997, nr 8, poz. 130, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, iż dopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela spełniającego wymagania, przewidziane w art. 10 ust. 2 pkt 2-4 Karty Nauczyciela, na podstawie umowy o pracę na czas określony, uzasadnione potrzebą zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Z kolei w wyroku z dnia 5 września 1997 r., I PKN 226/97, OSNP 1998, nr 11, poz. 328, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pojęcie "organizacja pracy nauczyciela", której potrzeby mogą uzasadniać zatrudnienie na czas określony, należy odnieść do zasad funkcjonowania szkoły (liczba klas, rodzaj przedmiotów, liczba godzin lekcyjnych, liczba etatów, czas nauczania poszczególnych przedmiotów, zmianowość pracy szkoły), a nie do wykształcenia czy umiejętności nauczyciela. Przeciwne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 19 stycznia 1998 r., I PKN 487/97, OSNP 1999, nr 1, poz. 6, w którym podniósł, że warunki organizacji nauczania, umożliwiające zawarcie z nauczycielem umowy terminowej, nie dotyczą organizacji szkoły. Potrzeby wynikające z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, pozwalające na nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas określony, nie obejmują "zastępstwa" wicedyrektora szkoły w zakresie obniżenia jego pensum dydaktycznego z tytułu pełnienia tej funkcji. Zastępstwo nieobecnego nauczyciela występuje w przypadku czasowej nieobecności, związanej z okresowym zwolnieniem od pracy i przewidywanym powrotem do jej wykonywania. W przypadku potrzeby zastępstwa nieobecnego nauczyciela i równoczesnego rozwiązania stosunku pracy z innym nauczycielem o przydziale prowadzonych przez nich uprzednio zajęć decyduje pracodawca w planie organizacyjnym szkoły. Nie ma to znaczenia dla oceny wystąpienia przesłanek z art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 222/98, OSNP 1999, nr 15, poz. 483). W uzasadnieniu Sąd zwrócił uwagę, iż potrzeba zapewnienia zastępstwa nieobecnego nauczyciela nie musi ani odpowiadać całkowicie wymiarowi czasu pracy nieobecnego nauczyciela, ani też dotyczyć całego okresu jego nieobecności. Wprowadzenie w młodzieżowym domu kultury eksperymentalnych zajęć z edukacji ekologicznej, których kontynuowanie w następnych latach szkolnych zależy od zgłoszenia się odpowiedniej liczby uczniów i zgody kuratora oświaty, uzasadnia zatrudnienie nauczyciela-instruktora, na podstawie terminowych umów o pracę, w związku z potrzebą wynikającą z organizacji nauczania (wyrok SN z dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 499/98, OSNP 2000, nr 3, poz. 105). Bardzo istotne znaczenie ma wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1999 r., I PKN 235/99, OSNP 2001, nr 3, poz. 64, stanowiący, iż przepis art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela, według którego nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem na czas określony może nastąpić wyłącznie w wypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, wyłącza zastosowanie art. 25 ¹ k.p. Pełna regulacja zawierania umów na czas określony znajduje się w Karcie Nauczyciela, a więc brak podstaw, aby poprzez jej art. 91c stosować przepisy kodeksu pracy, a w szczególności art. 25¹ k.p. Już pierwsza umowa o pracę zawarta w sposób sprzeczny z art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela oznacza zawarcie umowy na czas nieokreślony. Teza ta pozostaje nadal aktualna. Powyższy wyrok oznacza, że w razie zawarcia z nauczycielem dwóch terminowych umów o pracę, w związku z wystąpieniem przesłanek określonych w Karcie Nauczyciela, zawarcie trzeciej takiej umowy nie będzie równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony. Skutek taki jednakże wystąpi, jeżeli zawarto z nauczycielem kolejne umowy na czas określony pomimo braku tych przesłanek. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN 709/99, OSNP 2001, nr 24, poz. 716, w którym stwierdził, że przepis art. 25¹ k.p. nie ma zastosowania, jeżeli ustawa w sposób wyczerpujący wskazuje okoliczności, w których strony mogą zawrzeć umowę o pracę na czas określony (art. 10 ust. 4 Karty Nauczyciela). Należy zwrócić uwagę, że obecnie, zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 135, poz. 1146 z późn. zm.), przepisu art. 25¹ k.p. nie stosuje się do dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. W wyroku z dnia 23 stycznia 2001 r., I PKN 197/00, OSNP 2002, nr 18, poz. 435, Sąd Najwyższy stwierdził, że w celu ustalenia możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na podstawie umowy o pracę na czas określony jego pensum dydaktyczne jako nauczyciela przedmiotu i pensum nauczyciela bibliotekarza nie podlegają sumowaniu.

3. Zupełnie nowe brzmienie art. 10 nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.), która powiązała rodzaj nawiązywanego z nauczycielem stosunku pracy z posiadanym przez niego stopniem awansu zawodowego. Przyjęto, że począwszy od stopnia nauczyciela stażysty warunkiem nawiązania stosunku pracy jest posiadanie wymaganych kwalifikacji. Tylko w szczególnych przypadkach dopuszczono zatrudnienie osoby mającej wymagany poziom wykształcenia, lecz nieposiadającej przygotowania pedagogicznego. Sytuację nauczycieli zatrudnionych w dniu wejścia w życie ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. regulują przede wszystkim przepisy art. 7 tej ustawy. Vide komentarz do tych przepisów.

Zgodnie z nowelą z dnia 18 lutego 2000 r. nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem stażystą powinno w każdym przypadku nastąpić na podstawie umowy o pracę na czas określony:

1) na jeden rok szkolny - w celu odbycia stażu wymaganego do uzyskania awansu na stopień nauczyciela kontraktowego;

2) na kolejny jeden rok szkolny - w przypadku konieczności odbycia przez nauczyciela dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy (w razie otrzymania negatywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu oraz w razie nieuzyskania akceptacji komisji kwalifikacyjnej).

Nowela ta przewidywała zawarcie umowy o pracę na czas określony również z nauczycielem kontraktowym:

1) na okres umożliwiający uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego, nie dłużej jednak niż na okres 3 lat;

2) na jeden rok szkolny - w przypadku konieczności odbycia przez nauczyciela dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy (w razie otrzymania negatywnej oceny dorobku zawodowego za okres stażu oraz w razie niezdania egzaminu przed komisją egzaminacyjną);

3) na okres wynikający z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela.

Nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany mogą być zatrudnieni co do zasady na podstawie mianowania bądź w szczególnych przypadkach na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony lub określony. Nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania następuje w razie spełnienia przez nauczyciela przesłanek określonych w art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela. Do najważniejszych należy posiadanie przez nauczyciela kwalifikacji wymaganych do zajmowania danego stanowiska oraz istnienie warunków do zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony. Z nauczycielem mianowanym i nauczycielem dyplomowanym dopuszczalne jest zawarcie umowy o pracę:

1) na czas nieokreślony - jeżeli nauczyciel może być zatrudniony w szkole na czas nieokreślony jedynie w niepełnym wymiarze zajęć;

2) na czas określony - w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela.

4. Kolejne zmiany w zakresie zasad nawiązywania z nauczycielami stosunku pracy wprowadziła ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty, ustawy - Przepisy wprowadzające reformę ustroju szkolnego, ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Na jej mocy nauczyciel stażysta może być zatrudniany nie tylko na okres odbywania stażu, ale również na okres związany z zaistnieniem potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Oznacza to dopuszczalność nawiązania stosunku pracy z nauczycielem stażystą w trakcie roku szkolnego. Nauczyciel w takiej sytuacji nie rozpoczyna stażu z chwilą zatrudnienia w szkole, gdyż zgodnie z art. 9d ust. 1 staż realizowany jest od początku roku szkolnego. Rozpocznie się on dopiero z pierwszym dniem nowego roku szkolnego, pod warunkiem jednakże, iż nauczyciel będzie kontynuował zatrudnienie w tej szkole.

W sposób zasadniczy dokonano zmian w zakresie podstawy nawiązania stosunku pracy z nauczycielem kontraktowym. Odstąpiono od zawierania umowy o pracę na czas określony na rzecz zatrudniania nauczycieli kontraktowych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Jednocześnie wprowadzono warunek, zgodnie z którym nieuzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego w ciągu 4 lat od dnia zatrudnienia w danej szkole powoduje wygaśnięcie stosunku pracy. Nastąpi ono automatycznie z końcem roku szkolnego, a w przypadku nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii - z końcem roku kalendarzowego. Wprowadzenie powyższego przepisu oznacza de facto zwiększenie bodźca w kierunku uzyskiwania przez nauczycieli kolejnych stopni awansu zawodowego. Jednocześnie ustawodawca wyznaczył termin na uzyskanie przez nauczyciela stopnia nauczyciela mianowanego, nie wchodząc jednakże w przyczyny jego niezdobycia w ciągu 4 lat pracy w szkole. Nauczyciel, którego stosunek pracy wygaśnie w tym trybie, może znaleźć zatrudnienie w innej szkole. Natomiast w przypadku uzyskania przez nauczyciela kontraktowego stopnia nauczyciela mianowanego jego stosunek pracy powinien przekształcić się w stosunek pracy z mianowania, jeżeli spełnione zostaną przesłanki z art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela. Nauczyciel ten będzie mógł dochodzić nawiązania stosunku pracy na podstawie mianowania. W przeciwnym wypadku, tj. w razie niewystąpienia warunków do mianowania, o których mowa w art. 10 ust. 5 Karty, nauczyciel pozostanie zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. W wyroku z dnia 10 września 2004 r., I PK 431/03, Pr. Pracy 2005, nr 5, s. 35, Sąd Najwyższy stwierdził, iż z przepisów art. 10 ust. 5 i 6 Karty Nauczyciela nie wynika automatycznie przekształcenie stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na czas określony w umowę o pracę na czas nieokreślony z chwilą nadania mu stopnia awansu zawodowego nauczyciela mianowanego. Dzieje się tak tym bardziej, że w świetle art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela nie jest wykluczone - przy spełnieniu wymienionych w tym przepisie przesłanek - nawiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym na podstawie umowy na czas określony.

Pozostawiono możliwość zatrudnienia nauczyciela kontraktowego na czas określony z dotychczasowych przyczyn (potrzeba wynikająca z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela).

Ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. osłabiła zasadę niezatrudniania nauczycieli niespełniających warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 2-5 Karty Nauczyciela. Ustawa dopuściła zatrudnienie - wprawdzie w szczególnych przypadkach - nauczycieli nieposiadających wymaganych kwalifikacji, jeżeli do pracy nie zgłoszą się osoby legitymujące się nimi, a organ sprawujący nadzór pedagogiczny wyrazi zgodę na nawiązanie z takim nauczycielem stosunku pracy. Zgoda organu sprawującego nadzór pedagogiczny powinna być udzielona po zbadaniu, czy zostały spełnione przesłanki do zatrudnienia nauczyciela nieposiadającego kwalifikacji. Nauczyciele zatrudnieni w powyższym trybie nie mogą ubiegać się w czasie trwania zatrudnienia o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego i otrzymują wynagrodzenie przewidziane dla nauczycieli stażystów.

Kolejna zmiana w zasadach zatrudniania nauczycieli dopuszcza odstąpienie, w razie złożenia takiego wniosku przez nauczyciela zatrudnionego zgodnie z ust. 7, od przepisów rozdziału 3a.

5. Kolejne zmiany do zasad zatrudniania nauczycieli wprowadziła ustawa z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), która przede wszystkim uchyliła postanowienia ust. 4a, zobowiązujące nauczyciela kontraktowego do uzyskania w ciągu 4 lat stopnia nauczyciela mianowanego. Nowe ust. 5a i 5b wypełniają lukę w dotychczasowych przepisach. Nauczyciel kontraktowy, który uzyskał stopień nauczyciela mianowanego i spełnia warunki określone w ust. 5, jest zatrudniony na podstawie mianowania od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym uzyskał ten stopień. Jeżeli z powodu niespełnienia warunków określonych w ust. 5 nauczyciel mianowany lub dyplomowany był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i w trakcie trwania stosunku pracy doszło do spełnienia przedmiotowych warunków, jego stosunek pracy również przekształci się w stosunek pracy na podstawie mianowania. Przekształcenie jest automatyczne i nie wymaga składania wniosku czy też podania przez nauczyciela. Nadzór w tym zakresie sprawuje dyrektor szkoły, który po stwierdzeniu przekształcenia się stosunku pracy potwierdza ten fakt na piśmie.

Ostatnie zmiany do art. 10 wprowadziła ustawa z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 102, poz. 689), która zezwoliła na zatrudnianie nauczycieli w zespołach szkół, a nie tylko w szkołach.

6. Udokumentowanie przez nauczyciela spełnienia warunków określonych w art. 10 ust. 5 pkt 2-4 może nastąpić na podstawie złożonego przez nauczyciela oświadczenia. Pracodawca może również wystąpić do Krajowego Rejestru Karnego z zapytaniem dotyczącym niekaralności i korzystania z praw publicznych przez nauczyciela ubiegającego się o zatrudnienie na podstawie mianowania. Krajowy Rejestr Karny zastąpił dotychczas działający Centralny Rejestr Skazanych. Zgodnie z art. 6 pkt 10 ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o Krajowym Rejestrze Karnym (Dz. U. Nr 50, poz. 580 z późn. zm.) prawo do uzyskania informacji o osobach, których dane osobowe zgromadzone zostały w Rejestrze, przysługuje m.in. pracodawcom w zakresie niezbędnym do zatrudnienia pracownika, co do którego z przepisów ustawy wynika wymóg niekaralności, korzystania z praw publicznych, a także ustalenia uprawnienia do zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej. Podstawę prawną skierowania zapytania przez dyrektora szkoły lub placówki stanowią przepisy art. 10 ust. 5 pkt 2-4 Karty Nauczyciela. Zapytanie kieruje się do Biura Informacyjnego Krajowego Rejestru Karnego lub jego punktów informacyjnych działających przy niektórych sądach powszechnych. Szczegółowe wymagania dotyczące zapytania, w tym wzór formularza, oraz wykaz punktów informacyjnych Krajowego Rejestru Karnego określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 listopada 2003 r. w sprawie udzielania informacji o osobach oraz o podmiotach zbiorowych na podstawie danych zgromadzonych w Krajowym Rejestrze Karnym (Dz. U. Nr 198, poz. 1930 z późn. zm.). Udzielenie informacji z Rejestru jest odpłatne. Wysokość opłaty wynosi obecnie 50 zł, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie określenia wysokości opłaty za wydanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego (Dz. U. Nr 151, poz. 1468).

Jednym z warunków nawiązania stosunku pracy w drodze mianowania jest korzystanie przez nauczyciela z praw publicznych i posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Pozbawienie praw publicznych jest środkiem karnym, który zgodnie z art. 40 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) obejmuje: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego, utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie (art. 11 k.c.), tj. osoby, które ukończyły 18 lat lub uzyskały pełnoletniość przez zawarcie związku małżeńskiego (art. 10 k.c.). Zdolności tej nie posiadają m.in. osoby ubezwłasnowolnione całkowicie (w ogóle nie mają zdolności do czynności prawnych) lub częściowo (ograniczona zdolność do czynności prawnych).

Kolejny warunek uzyskania przez nauczyciela mianowania, dotyczący nieprowadzenia przeciwko nauczycielowi postępowania karnego lub postępowania o ubezwłasnowolnienie, jest związany właśnie ze wskazanym wyżej wymogiem posiadania pełnej zdolności do czynności prawnych i korzystania z praw publicznych. W razie wszczęcia takiego postępowania będzie bowiem istnieć ryzyko ubezwłasnowolnienia nauczyciela lub pozbawienia go praw publicznych. Nie należy zapominać, że w takiej sytuacji dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela (art. 26 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela).

Kwalifikacje, o których mowa w art. 10 ust. 5 pkt 5 Karty, określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288).

7. W wyroku z dnia 8 maja 1997 r., I PKN 127/97, OSNP 1998, nr 5, poz. 153, Sąd Najwyższy stwierdził, iż mianowanie nauczyciela gwarantuje wzmożoną trwałość zatrudnienia, która wyłącza wydanie orzeczenia zasądzającego odszkodowanie w razie bezprawnego rozwiązania stosunku pracy, jeżeli istnieje możliwość dalszego zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy.

8. Wyjątek dopuszczający zatrudnienie nauczyciela mianowanego na podstawie umowy o pracę na czas określony uregulowany został w art. 10 ust. 7 Karty Nauczyciela. W myśl tego przepisu jest to prawnie możliwe tylko wówczas, gdy zachodzi potrzeba zastępstwa nieobecnego nauczyciela lub potrzeba wynikająca z organizacji nauczania. Przepis ten, jako regulujący wyjątek od zasady, należy wykładać ściśle. Zatrudnienie nauczyciela mianowanego na podstawie umowy o pracę na czas określony jest dopuszczalne tylko wówczas gdy staje się konieczne w świetle wynikających z tego przepisu przesłanek. Taka wyjątkowa podstawa zatrudnienia nie może być zależna od uznania pracodawcy. Byłoby to sprzeczne z gwarancyjnym charakterem norm prawnych regulujących stosunek prawny nauczyciela mianowanego (wyrok SN z dnia 15 września 2006 r., I PK 62/06, Pr. Pracy 2007, nr 2, str. 31).

Art. 11.

1. Brzmienie tego przepisu przeszło ewolucję. Pierwotnie stanowił on, iż nauczycieli mianuje lub zawiera z nimi umowę o pracę organ nadzorujący bezpośrednio szkołę, w której nauczyciel ma być zatrudniony, za zgodą dyrektora tej szkoły lub na jego wniosek. Organ ten mógł przekazać dyrektorowi szkoły, na jego wniosek, uprawnienia do zawierania umów o pracę z nauczycielami, a następnie i mianowania. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 z późn. zm.) przekazała kompetencje do mianowania nauczycieli i zawierania z nimi umów o pracę dyrektorowi szkoły. Nowe brzmienie art. 11 nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396). Do dnia 5 kwietnia 2000 r. przepis ten zezwalał dyrektorowi szkoły na mianowanie nauczycieli jedynie w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Jednocześnie należy jednak zauważyć, że Karta Nauczyciela nie przewidywała sankcji związanej z niedochowaniem tego trybu. Mianowanie nauczyciela pozostawało ważne i skuteczne w przypadku niewystąpienia dyrektora szkoły w ogóle do organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskiem o mianowanie nauczyciela oraz nieuwzględnienia stanowiska tego organu. Aktualne brzmienie art. 11 zostało ustalone ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.).

2. W ocenie Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 523/00, OSNP 2003, nr 10, poz. 246), zespół szkół składający się ze szkoły podstawowej i gimnazjum, utworzony na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, jest pracodawcą dla nauczycieli wykonujących pracę w obu tych placówkach. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że dyrektor zespołu jest dyrektorem szkoły w rozumieniu ustawy o systemie oświaty (art. 62 ust. 2) i w związku z tym jest upoważniony do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy będącego jednostką organizacyjną.

3. W wyroku z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 57/96, OSNP 1998, nr 4, poz. 112, Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, iż akt mianowania na stanowisko nauczyciela nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. Uchylenie przez dyrektora szkoły tego aktu jest niedopuszczalne i nie wywołuje skutku w postaci rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym.

Nieaktualny ze względu na zmianę brzmienia art. 11 jest już wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1988 r., II URN 102/88, OSNC 1991, nr 1, poz. 7, zgodnie z którym w sytuacji przewidzianej art. 11 ust. 1, jak również w sytuacji przewidzianej art. 11 ust. 2 Karty Nauczyciela mianowany nauczyciel staje się pracownikiem tej szkoły, w której ma być zatrudniony. Organ wskazany w powołanym przepisie tylko mianuje nauczyciela lub zawiera z nim umowę o pracę, ale podmiotem zatrudniającym staje się konkretna szkoła, a nie organ nadzorujący.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 maja 2000 r., II SA 143/00, Pr. Pracy 2000, nr 7, s. 40, uchwała zarządu gminy zakazująca kierownikom gminnych jednostek organizacyjnych (takimi kierownikami są dyrektorzy szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego) zatrudniania bez jego zgody emerytów i rencistów jest bezprawna. Organ gminy - zarząd - nie może wkraczać w stosunki między pracodawcą a pracownikiem danej jednostki.

4. Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2003 r., I PK 352/02, OSNP 2004, nr 18, poz. 311, wyłączenie z dniem 6 kwietnia 2000 r. wychowawców zatrudnionych w domach pomocy społecznej z zakresu zastosowania przepisów Karty Nauczyciela nie spowodowało utraty statusu mianowanego wychowawcy przez osoby, które uzyskały go wcześniej, w tym także z mocy prawa.

Art. 11(a).

1. Przepis ten został dodany przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Pozostaje on w bliskim związku z przepisami ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440 z późn. zm.). Stosownie bowiem do § 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2002 r. w sprawie rodzajów dokumentów poświadczających uprawnienia do korzystania z ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz. U. Nr 179, poz. 1495 z późn. zm.) dokumentami poświadczającymi uprawnienie do korzystania z ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, na podstawie biletów jednorazowych lub imiennych miesięcznych, oraz autobusowego w komunikacji zwykłej, na podstawie biletów imiennych miesięcznych, dla nauczycieli szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych - publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych - są legitymacje nauczyciela. Omawiany przepis zlikwidował lukę prawną w tym zakresie, gdyż żaden przepis nie regulował kwestii wydawania takich legitymacji.

2. Nauczyciel nie ma obowiązku posiadania legitymacji. Jej wydanie przez dyrektora szkoły następuje zawsze na wniosek nauczyciela. Wydanie legitymacji może być uzależnione od dokonania przez nauczyciela opłaty z tytułu kosztów jej wytworzenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 września 2006 r. określiło jednolity wzór legitymacji oraz tryb jej wystawiania (Dz. U. Nr 189, poz. 1393). Do otrzymania dokumentu są uprawnieni nauczyciele zarówno szkół publicznych, jak i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, niezależnie od wymiaru zatrudnienia (art. 91b ust. 2 pkt 1 Karty).

Art. 12.

Z przepisem ust. 2 koresponduje art. 22a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn.zm.), zgodnie z którym nauczyciel wybiera program wychowania przedszkolnego, program nauczania oraz podręcznik spośród programów i podręczników dopuszczonych do użytku szkolnego. Nauczyciel przedstawia wybrany program oraz podręcznik radzie pedagogicznej, która po zasięgnięciu opinii rady rodziców ustala zestaw programów wychowania przedszkolnego lub szkolny zestaw programów nauczania i szkolny zestaw podręczników (art. 22a ust. 2a i 2b). Zasady te obowiązują od roku szkolnego 2007/2008 poczynając od klasy pierwszej i klasy czwartej szkoły podstawowej oraz od klas pierwszych pozostałych typów szkół (art. 6 ustawy z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 80, poz. 542).

Art. 13.

Do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) stosunek pracy z nauczycielem na podstawie mianowania nawiązywał się również z dniem uzyskania mianowania z mocy prawa, po spełnieniu warunków określonych w art. 10 ust. 2 pkt 7 Karty Nauczyciela.

Art. 14.

Kwestią budzącą przez długi czas wątpliwości był charakter prawny aktu mianowania. Dopiero w wyroku z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 57/96, OSNP 1998, nr 4, poz. 112, Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że akt mianowania na stanowisko nauczyciela nie jest decyzją administracyjną w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W uzasadnieniu Sąd wyjaśnił, że jego zdaniem mianowanie na stanowisko nauczyciela jest niewątpliwie sprawą indywidualną, lecz nienależącą do właściwości organów administracji publicznej, załatwianą w drodze decyzji. Zgodnie bowiem z art. 11 Karty nauczycieli mianuje lub zawiera z nimi umowę o pracę dyrektor szkoły, który w zakresie nawiązywania stosunku pracy nie może być uznany za organ administracji publicznej w rozumieniu art. 1 § 1 pkt 1 i § 2 pkt 1 k.p.a., akt mianowania zaś na stanowisko nauczyciela jest czynnością z zakresu prawa pracy.

2. Przepis ust. 2 został dodany ustawą z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 102, poz. 689). W razie nawiązania stosunku pracy z nauczycielem przez zespół szkół, akt mianowania lub umowa o pracę powinny określać szkoły, w których nauczyciel ma wykonywać pracę. Zgodnie z treścią tego przepisu wystarczy wskazanie typu (rodzaju) szkoły.

Art. 15.

1. Obecne brzmienie temu przepisowi nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Do czasu jej wejścia w życie ślubowanie składał nauczyciel, z którym nawiązywano stosunek pracy na podstawie mianowania. Obecnie złożenie ślubowania związane jest z uzyskaniem przez nauczyciela stopnia nauczyciela mianowanego. Nauczyciel mianowany, co wynika z przepisów art. 10 Karty Nauczyciela, może być zatrudniony na podstawie mianowania lub umowy o pracę (na czas określony lub nieokreślony). Wspomniana nowela Karty Nauczyciela ustaliła także nowy tekst roty ślubowania.

2. Nauczyciele, którzy otrzymali stopień nauczyciela mianowanego na podstawie art. 7 lub art. 10 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r., a wcześniej nie składali ślubowania, powinni je złożyć po otrzymaniu decyzji o nadaniu tego stopnia. Nauczyciele, którzy złożyli ślubowanie, nie mają obowiązku jego powtórnego składania.

Art. 16.

Wygaśnięcie stosunku pracy następuje z upływem 7 dnia od dnia nawiązania stosunku pracy, jeżeli nauczyciel do tego czasu nie wskaże przyczyny usprawiedliwiającej nieobecność w pracy.

Odnośnie do innych przypadków wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela vide komentarz do art. 26 Karty Nauczyciela.

Art. 17.

1. Brzmienie tego artykułu od dnia wejścia w życie Karty Nauczyciela ulegało wielokrotnym zmianom. Pierwotnie określał zasady powierzania funkcji kierowniczych. Funkcję taką powierzał organ nadzorujący szkołę tylko czynnym nauczycielom mianowanym, po pozytywnym zaopiniowaniu przez radę pedagogiczną. W uchwale z dnia 30 lipca 1987 r., III PZP 13/87, OSNC 1988, nr 11, poz. 155, Sąd Najwyższy wyjaśnił, że organem właściwym do powierzenia mianowanemu nauczycielowi funkcji dyrektora przedszkola działającego przy państwowym gospodarstwie rolnym i odwołania z tej funkcji jest inspektor oświaty i wychowania właściwego terenowego organu administracji państwowej. Odwołanie z funkcji kierowniczej mogło nastąpić z końcem roku szkolnego, za 3-miesięcznym wypowiedzeniem, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach również w czasie roku szkolnego. Zgodnie z tym przepisem stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych w organach administracji państwowej mogli zajmować jedynie nauczyciele mianowani, którzy na czas ich piastowania otrzymywali urlop bezpłatny. W uchwale z dnia 25 września 1991 r., W 1/91, OTK 1991, nr 1, poz. 19, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że odwołanie nauczyciela z funkcji kierowniczej w szkole, dokonane w szczególnie uzasadnionych wypadkach w czasie roku szkolnego na podstawie art. 17 ust. 3 Karty Nauczyciela, powinno być poprzedzone wysłuchaniem zainteresowanego oraz zapoznaniem się z opinią właściwego związku zawodowego, a sama decyzja powinna zawierać pisemne uzasadnienie faktyczne i prawne. Są to wymogi formalne, których brak nie powoduje jednak sam przez się nieważności decyzji, jeżeli istniała materialnoprawna przesłanka odwołania nauczyciela z funkcji kierowniczej w czasie roku szkolnego. W uchwale z dnia 27 sierpnia 1986 r., III PZP 54/86, OSNC 1987, nr 8, poz. 112, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, iż przepis art. 17 ust. 3 w zw. z art. 98 ust. 2 Karty Nauczyciela nie wyłącza drogi sądowej do dochodzenia przez nauczyciela mianowanego, odwołanego z funkcji kierowniczej z końcem roku szkolnego, roszczenia o przywrócenie do pracy na stanowisko kierownicze. Sąd jednak nie jest uprawniony do badania i oceny merytorycznej zasadności odwołania. W innej natomiast uchwale, z 15 sierpnia 1986 r., III PZP 50/86, OSNC 1987, nr 7, poz. 97, Sąd Najwyższy przyjął, że sąd nie jest uprawniony do badania zasadności odwołania nauczyciela mianowanego z funkcji kierowniczej. Jeżeli jednak odwołanie następuje przed zakończeniem roku szkolnego, dopuszczalne jest badanie, czy odwołanie nastąpiło w szczególnie uzasadnionych wypadkach.

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. Nr 95, poz. 425 z późn. zm.) nadała nowe brzmienie temu artykułowi. W myśl ust. 1, który nie został do dnia dzisiejszego zmieniony, zasady powierzania stanowisk kierowniczych w szkole określają odrębne przepisy, ust. 2 natomiast stanowił, że nauczyciele powołani na stanowisko kuratora oświaty oraz nauczyciele przechodzący do pracy w urzędach administracji państwowej na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych otrzymują urlop bezpłatny na czas ich zajmowania. Następnie nowela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) doprecyzowała zapisy ust. 2 oraz dodała ust. 3, zgodnie z którym nauczyciele zajmujący stanowisko dyrektora mają obowiązek zrezygnowania z tego stanowiska przed udzieleniem im urlopu bezpłatnego w związku z powołaniem na stanowisko kuratora oświaty lub przejściem do pracy na stanowisko wymagające kwalifikacji pedagogicznych w nadzorze pedagogicznym. Aktualna treść art. 17 została ustalona przez kolejną nowelę Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), na mocy której poza zmianami w ust. 2 został dodany ust. 2a.

2. Odrębne przepisy dotyczące publicznych szkół i placówek, do których odwołuje się ust. 1, to przede wszystkim art. 36-38 ustawy o systemie oświaty. Zawierają one zasadnicze uregulowania w zakresie statusu dyrektora szkoły i placówki. Dyrektorem może być nauczyciel, któremu powierzono to stanowisko albo osoba niebędąca nauczycielem (nie sprawuje ona nadzoru pedagogicznego). Może ona kierować szkołą lub placówką jedynie za zgodą kuratora oświaty. Ten ostatni przy wyrażaniu zgody powinien uwzględnić w szczególności posiadanie przez nią wykształcenia i przygotowania zawodowego odpowiadającego kierunkowi kształcenia w szkole lub zakresowi zadań placówki. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. przewidywała, że od dnia 1 września 2002 r. można będzie powierzyć stanowisko dyrektora tylko takiemu nauczycielowi, który uzyskał stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego. Kolejna nowela, z dnia 23 sierpnia 2001 r., wydłużyła termin zajmowania stanowiska dyrektora przez nauczycieli, którzy nie uzyskali stopnia nauczyciela mianowanego, do dnia 31 sierpnia 2005 r. (art. 29 ust. 1).

Szczegółowe przepisy w zakresie kwalifikacji, jakimi powinien legitymować się dyrektor, zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. Nr 89, poz. 826 z późn. zm.).

3. Kandydat na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki wyłaniany jest w drodze konkursu. Do czasu powierzenia stanowiska dyrektora, zgodnie z przepisami ustawy o systemie oświaty, organ prowadzący może powierzyć pełnienie obowiązków dyrektora wicedyrektorowi szkoły lub placówki, a jeżeli nie ma wicedyrektora - innemu nauczycielowi zatrudnionemu w tej szkole lub placówce, nie dłużej jednak niż na okres 6 miesięcy. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 maja 1999 r., II SA 422/99, Pr. Pracy 1999, nr 8, s. 40, wyraził stanowisko, iż w przypadku gdy dyrektor szkoły został radnym i wystąpił w związku z tym o urlop bezpłatny, jego następcę trzeba zatrudnić na czas określony, w drodze konkursu. Obowiązek przeprowadzenia konkursu nie dotyczy szkół i placówek publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne i prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz szkół prowadzonych przez Ministra Obrony Narodowej i Ministra Sprawiedliwości lub podporządkowane im organy.

Organ prowadzący szkołę lub placówkę powołuje komisję konkursową. Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. (Dz. U. Nr 137, poz. 1304) odebrała organowi prowadzącemu uprawnienie do określania regulaminu konkursu. Powyższe uprawnienie przysługuje obecnie ministrowi właściwemu do spraw oświaty i wychowania, a w stosunku do szkół i placówek artystycznych - ministrowi właściwemu do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W rozporządzeniu z dnia 23 października 2003 r. (Dz. U. Nr 189, poz. 1855) Minister Edukacji Narodowej i Sportu określił regulamin konkursu na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki i tryb pracy komisji konkursowej. W szkołach i placówkach artystycznych obowiązuje rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 28 maja 2004 r. (Dz. U. Nr 128, poz. 1339). W uchwale z 23 marca 1994 r. (Dz. U. Nr 45, poz. 184), W 9/93, OTK 1994, nr 1, poz. 20, Trybunał Konstytucyjny ustalił, że uprawnienia przewidziane w art. 36 ust. 5 ustawy o systemie oświaty, obejmujące powołanie komisji konkursowej w celu wyłonienia kandydata na dyrektora szkoły lub placówki oświatowej oraz określenie regulaminu pracy tej komisji w gminie, przysługują radzie gminy. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 stycznia 1997 r., II SA/Wr 1267/96, OSS 1997, nr 3, poz. 86, potwierdził, że uprawnienie do powołania komisji konkursowej do wyłonienia kandydata na stanowisko dyrektora gminnej szkoły lub placówki oświatowej oraz określenia regulaminu pracy tej komisji przysługują radzie gminy, natomiast powierzenie czynności dyrektora szkoły lub placówki oświatowej kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu należy do zarządu gminy. Z kolei w wyroku z dnia 5 listopada 1999 r., II SA 1561/99, Pr. Pracy 2000, nr 1, s. 41, Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że ustalenie regulaminu konkursu na stanowisko dyrektora szkoły prowadzonej przez powiat należy do kompetencji rady powiatu. Odmienne uregulowanie w tym zakresie wprowadziła ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r., która kompetencje wymienione w art. 36a ust. 1, 2, 4, 4a, 5, 6 i 9 ustawy o systemie oświaty przyznała zarządowi gminy, powiatu i województwa. Stąd też w wyrokach z dnia 19 lipca 2005 r., I OSK 424/05, Lex, nr 186591, oraz z dnia 7 grudnia 2005 r., II OSK 336/05, ONSA WSA 2006, nr 3, poz. 84, Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że dla powołania komisji konkursowej ustanowiono kompetencje organu wykonawczego gminy, co wyłącza domniemanie właściwości rady gminy w rozumieniu art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.).

Zgodnie ze stanowiskiem zajętym przez Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 sierpnia 1998 r., II SA 1482/97, Pr. Pracy 1999, nr 1, s. 43, regulamin konkursu na dyrektora szkoły nie może uzależniać powierzenia stanowiska kandydatowi wyłonionemu w tym trybie od innych okoliczności nieprzewidzianych w art. 36a ust. 3 ustawy o systemie oświaty. W innym wyroku, z dnia 3 kwietnia 1998 r., I SA 1827/97, Lex, nr 44615, Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, iż stosownie do przepisu art. 36a ust. 3 i 5 ustawy o systemie oświaty regułą jest wyłonienie kandydata na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki w drodze konkursu. Przy tym w celu przeprowadzenia tego konkursu organ prowadzący szkołę określa regulamin konkursu i powołuje komisję konkursową. Regulamin taki jest aktem skierowanym do komisji, ustalającym jedynie sposób i tryb wykonywania nałożonego na nią zadania, natomiast nie może zawierać warunków konkursu i ustalać wymagań, jakim winien odpowiadać dyrektor szkoły lub placówki. Zostały one bowiem szczegółowo określone w rozporządzeniu z dnia 31 stycznia 1996 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby zajmujące stanowiska dyrektorów oraz inne stanowiska kierownicze w poszczególnych typach szkół i placówek (Dz. U. Nr 20, poz. 91), wydanym na podstawie ustawowej delegacji zawartej w art. 36 ust. 3 wymienionej ustawy. Nie ma zatem żadnej podstawy prawnej ani faktycznej do powoływania w regulaminie konkursu zapisów tego rozporządzenia czy przepisów innych aktów prawnych regulujących te kwestie.

W świetle postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 stycznia 1992 r., SA/Wr 101/92, ONSA 1993, nr 2, poz. 36, regulamin pracy komisji konkursowej, powołanej w celu przeprowadzenia konkursu wyłaniającego kandydata na stanowisko dyrektora szkoły, nie odpowiada cechom żadnego z aktów podlegających kontroli sądowoadministracyjnej.

Skład komisji konkursowej jest ustalony przez ustawę o systemie oświaty i wygląda następująco:

1) trzech przedstawicieli organu prowadzącego;

2) trzech przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny;

3) dwóch przedstawicieli rady pedagogiczne;

4) dwóch przedstawicieli rodziców;

5) po jednym przedstawicielu zakładowych organizacji związkowych (przedstawiciel organizacji nie może być zatrudniony w szkole lub placówce, których dyrektora się wyłania).

W szkołach i placówkach, w których nie wymaga się tworzenia rady pedagogicznej lub w których w skład rady szkoły (placówki) nie wchodzą rodzice, w komisji konkursowej nie uczestniczy odpowiednio przedstawiciel rady pedagogicznej lub rodziców. W szkołach i placówkach nowo zakładanych organ prowadzący określa skład komisji konkursowej w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką. W przypadku konkursu na stanowisko dyrektora nowo zakładanego zespołu szkół lub placówek dwóch przedstawicieli rady pedagogicznej wyłania się spośród przedstawicieli rad pedagogicznych wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół, natomiast dwóch przedstawicieli rodziców - spośród rodziców wszystkich uczniów.

Zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 października 1997 r., II SA/Wr 795/97, OSS 1998, nr 3, poz. 86, organ gminy jako organ prowadzący szkołę powołuje komisję konkursową do przeprowadzenia konkursu na stanowisko dyrektora szkoły w określonym składzie, co oznacza, że wyznaczeni przez dany podmiot przedstawiciele do składu komisji konkursowej zostają do niej imiennie powołani w drodze uchwały organu gminy. W wyroku z dnia 19 września 2003 r., II SA/Po 1438/03, OSS 2005, nr 2, poz. 44, Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że organem uprawnionym do wyznaczenia do składu komisji konkursowej przedstawicieli organu prowadzącego jest rada gminy, a nie jak przyjęto w regulaminie konkursu na dyrektora szkoły - burmistrz. Na uwagę zasługuje również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 r., III RN 123/99, OSNP 2000, nr 21, poz. 779, zgodnie z którym wszelkie czynności urzędowe podejmowane przez organy gminy lub z ich umocowania przez powołaną w tym celu komisję konkursową, zmierzające do realizacji ustawowego obowiązku powierzenia stanowiska dyrektora publicznej szkoły podstawowej kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu, mają znamiona prawne działań z zakresu publicznej administracji samorządowej sprawowanej przez organy gminy (art. 5 ust. 5 oraz art. 36 i 36a ust. 1-5 ustawy o systemie oświaty w zw. z art. 30 ust. 1 i ust. 2 pkt 5 ustawy o samorządzie gminnym) i podlegają kognicji Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przeciwne stanowisko Sąd Najwyższy wyraził w postanowieniu z dnia 29 sierpnia 2001 r., III RN 123/00, OSNP 2002, nr 12, poz. 282, w którym stwierdził, że zainteresowany wynikiem konkursu na dyrektora szkoły może kwestionować prawidłowość jego przeprowadzenia, ale nie w trybie administracyjnym, lecz przed sądem pracy. W uzasadnieniu Sąd podkreślił, iż w związku z tym, że przepisy ustawy o systemie oświaty nie zawierają wyraźnej i jednoznacznej kwalifikacji charakteru postępowania konkursowego, należy traktować je jako przebiegające w ramach stosunków pomiędzy prawnie równorzędnymi podmiotami. W wyroku z dnia 2 września 1998 r., I PKN 292/98, OSNP 1999, nr 18, poz. 581, Sąd Najwyższy określił, iż jeżeli regulamin konkursu na stanowisko dyrektora szkoły przewiduje, że dla wyłonienia kandydata wymagane jest ponad 50% głosów, to warunek ten jest spełniony, gdy kandydata poparła więcej niż połowa głosujących. Uchybienie regulaminowemu terminowi do składania ofert w konkursie na dyrektora szkoły uzasadnia niedopuszczenie do konkursu, nawet jeżeli regulamin konkursu wprost tego nie przewiduje (wyrok NSA z dnia 16 marca 2001 r., II SA 3181/00, Pr. Pracy 2001, nr 7-8, s. 75).

Jeżeli w wyniku przeprowadzenia konkursu zostanie wyłoniony kandydat na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki, organ prowadzący powierza mu to stanowisko, gdy organ sprawujący nadzór pedagogiczny w terminie 14 dni od przedstawienia mu kandydata nie zgłosił umotywowanego zastrzeżenia. Stosownie do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 23 września 2005 r., I SA/Wa 1826/04, Lex, nr 192948, 14-dniowy termin do zajęcia stanowiska w sprawie przedstawionego kandydata na dyrektora szkoły przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny, tzn. zgłoszenia umotywowanego zastrzeżenia, nie jest terminem zawitym i jego przekroczenie nie skutkuje brakiem możliwości wyrażenia swojej opinii w sprawie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny (zgłoszenie umotywowanego zastrzeżenia). Jest to termin instrukcyjny, którego przekroczenie może spowodować jedynie skutki w określonych sytuacjach, np. powierzenie stanowiska dyrektora szkoły przed powzięciem wiadomości o umotywowanych zastrzeżeniach organu nadzoru pedagogicznego. Z kolei w wyroku z dnia 10 czerwca 2005 r., I SA/Wa 1707/04, Lex, nr 179134, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził, że artykuł 36a ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) o systemie oświaty stanowi o zastrzeżeniu umotywowanym, co powinno odnosić się do przedstawionej organowi nadzoru pedagogicznego kandydatury, a nie do trybu, w jakim nastąpi powierzenie stanowiska dyrektora. Niezależnie bowiem od tego, czy nastąpi w trybie konkursu czy też poza konkursem, w sytuacji przewidzianej w art. 36a ust. 4 tejże ustawy, zastrzeżenia powinny odnosić się do osoby kandydata, w tym zwłaszcza jego kwalifikacji do objęcia stanowiska dyrektora szkoły, a nie do trybu jego wyłonienia.

Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły lub placówki należy do kompetencji zarządu danej jednostki samorządu terytorialnego. W razie odmowy powierzenia stanowiska dyrektora kandydatowi wyłonionemu w drodze konkursu, co do którego organ sprawujący nadzór pedagogiczny nie zgłosił zastrzeżeń, kandydat może dochodzić powierzenia tego stanowiska na drodze sądowej. W wyroku z dnia 30 października 1996 r., I PRN 98/96, OSNP 1997, nr 9, poz. 150, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż roszczenie nauczyciela o powierzenie funkcji dyrektora szkoły przez organ prowadzący szkołę jest roszczeniem ze stosunku pracy, do którego rozpoznania właściwy jest sąd pracy. Natomiast Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 28 stycznia 1993 r., SA/Wr 129/93, ONSA 1994, nr 2, poz. 57, rozstrzygnął, że odmowa powierzenia przez kuratora oświaty funkcji dyrektora szkoły nauczycielowi wyłonionemu na to stanowisko w drodze konkursu nie jest decyzją administracyjną podlegającą zaskarżeniu do NSA. Na uwagę zasługuje też wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 15 listopada 2001 r., SA/Wr 2250/01, OSS 2002, nr 2, poz. 46, w którym sąd uznał, że rada gminy na podstawie art. 18 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym nie może unieważnić postępowania konkursowego na stanowisko dyrektora szkoły. Z orzecznictwa do aktualnie obowiązujących przepisów wart polecenia jest wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 1 września 2005 r., I OSK 328/05, OSS 2006, nr 3, poz. 77, stosownie do którego analiza przepisów zawartych w art. 36a i art. 5c ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty wskazuje, że to wójt gminy jest podmiotem, któremu zostały powierzone kompetencje do podejmowania wszystkich czynności związanych z obsadzaniem stanowisk dyrektorów w szkołach publicznych prowadzonych przez gminy. Oznacza to, że wójt jako organ prowadzący szkołę ogłasza konkurs na stanowisko dyrektora szkoły, a co za tym idzie - jest również uprawniony do jego unieważnienia.

Jeżeli natomiast konkurs nie wyłonił kandydata na stanowisko dyrektora lub jeżeli do konkursu nie zgłosił się żaden kandydat, organ prowadzący może powierzyć stanowisko dyrektora ustalonemu przez siebie kandydatowi. Przed powierzeniem tego stanowiska zobowiązany jest jednak zasięgnąć opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej oraz zaprezentować własnego kandydata organowi sprawującemu nadzór pedagogiczny, który może przedstawić zastrzeżenia. Osoba, której w tym trybie powierza się stanowisko dyrektora, powinna posiadać kwalifikacje wymienione w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 maja 2003 r.

4. Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły lub placówki powinno nastąpić na okres 5 lat szkolnych, jednakże w uzasadnionych przypadkach, po uzgodnieniu z kuratorem oświaty, a w przypadku szkoły i placówki artystycznej oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom szkół artystycznych w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania - z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, stanowisko dyrektora może być powierzone na okres krótszy, ale nie mniej niż jeden rok szkolny. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1999 r., I PKN 11/99, OSNP 2000, nr 12, poz. 466, zasadność powierzenia stanowiska dyrektora szkoły na okres krótszy niż 5 lat szkolnych podlega kontroli sądowej. We wcześniejszym natomiast wyroku z dnia 22 kwietnia 1998 r., I PKN 54/98, OSNP 1999, nr 8, poz. 277, Sąd Najwyższy podniósł, że organ upoważniony do powołania dyrektora szkoły jest uprawniony do oceny, czy występuje uzasadniony przypadek skrócenia okresu powołania. Zdaniem Sądu Najwyższego powierzenie stanowiska dyrektora placówki szkolnej "do czasu rozstrzygnięcia konkursu" jest uzasadnionym przypadkiem, o jakim mowa w art. 36a ust. 8 zdanie drugie ustawy o systemie oświaty, pozwalającym na powierzenie tego stanowiska na okres krótszy niż 5 lat szkolnych, nie krótszy jednak niż 1 rok szkolny (wyrok z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 656/98, OSNP 2000, nr 13, poz. 503).

W wyroku z dnia 10 maja 2002 r., I SA 3085/01, Lex, nr 81668, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że możliwość wystąpienia zmian organizacyjnych w zarządzaniu oświatą mieści się w pojęciu uzasadnionych przypadków, o których mowa w art. 36a ust. 8 ustawy o systemie oświaty, jeśli wynikają one z materiału dowodowego potwierdzającego ich wystąpienie.

W sytuacji gdy w momencie powierzenia stanowiska dyrektora istnieją przyczyny uzasadniające powierzenie go na okres krótszy niż 5 lat, które to przyczyny ustaną w trakcie trwania krótszego okresu powierzenia stanowiska dyrektora, organ prowadzący, za zgodą dyrektora szkoły lub placówki, może zmienić okres powierzenia stanowiska przez ustalenie, iż będzie ono wynosiło łącznie 5 lat szkolnych. Taka zmiana okresu powierzenia nie będzie stanowiła przedłużenia powierzenia stanowiska w rozumieniu art. 36a ust. 9 ustawy o systemie oświaty.

Po upływie okresu, na jaki powierzono stanowisko dyrektora szkoły lub placówki, organ prowadzący może przedłużyć to powierzenie dotychczasowemu dyrektorowi na kolejny okres. Warunkiem przedłużenia powierzenia stanowiska dyrektora jest zasięgnięcie przez organ prowadzący opinii rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, a także uzgodnienie faktu przedłużenia powierzenia tego stanowiska z kuratorem oświaty, a w przypadku szkoły i placówki artystycznej oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom szkół artystycznych w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania - z ministrem właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Wymóg zasięgnięcia opinii jest spełniony, jeżeli organ prowadzący szkołę zwróci się o taką opinię do rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej. Opinia ta nie ma jednak dla organu prowadzącego charakteru wiążącego. Ustawa o systemie oświaty nie zawiera ograniczenia co do liczby przedłużeń powierzenia stanowiska dyrektora tej samej osobie, w związku z czym czynność ta może być powtarzana wielokrotnie. Za każdym jednak razem dyrektor powinien spełniać wymagania określone w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać osoba zajmująca stanowisko dyrektora oraz inne stanowisko kierownicze w poszczególnych typach szkół i placówek.

5. Odwołanie dyrektora szkoły lub placówki z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przypadkach wymienionych w art. 38 ustawy o systemie oświaty. Odwołania dokonuje organ prowadzący w razie:

1) złożenia przez dyrektora rezygnacji, za 3-miesięcznym wypowiedzeniem;

2) ustalenia przez organ prowadzący negatywnej oceny pracy lub negatywnej oceny wykonywania zadań podlegających nadzorowi tego organu, bez wypowiedzenia;

3) złożenia przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny wniosku o odwołanie dyrektora, bez wypowiedzenia w trakcie roku szkolnego lub z końcem roku szkolnego;

4) zaistnienia szczególnie uzasadnionego przypadku, po uzyskaniu pozytywnej opinii kuratora oświaty (nie dotyczy szkół i placówek prowadzonych przez osoby fizyczne i osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego), a w przypadku szkoły i placówki artystycznej oraz placówek zapewniających opiekę i wychowanie uczniom szkół artystycznych w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania - po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, bez wypowiedzenia w czasie roku szkolnego.

Odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora nie pociąga za sobą rozwiązania stosunku pracy w szkole lub placówce. Odwołany dyrektor powraca na stanowisko nauczyciela zajmowane przed powierzeniem mu stanowiska dyrektora.

Problematyce odwołania dyrektora szkoły lub placówki poświęconych jest wiele orzeczeń Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego. W wyroku z dnia 9 grudnia 2003 r., I PK 103/03, OSNP 2004, nr 21, poz. 371, Sąd Najwyższy wskazał, że uchwała zarządu gminy o odwołaniu nauczyciela ze stanowiska dyrektora szkoły podstawowej na podstawie art. 38 pkt 2 powinna zawierać odpowiednie uzasadnienie. W kwestii uzasadnionych przypadków stanowiących przyczynę odwołania wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 14 marca 1997 r., II SA/Wr 472/96, OSS 1997, nr 2, poz. 53, oraz z dnia 23 września 2005 r., I OSK 91/05, Lex, nr 192086, podnosząc, iż zaniedbania w zakresie gospodarki finansowej szkoły, polegające na uchybieniach w dziedzinie jej rachunkowości, nie stanowią szczególnie uzasadnionych powodów odwołania osoby z funkcji dyrektora szkoły w trybie art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty. Takiego przypadku nie mogą stanowić także uchybienia w zakresie organizacji pracy szkoły. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził również, że uchwała zarządu gminy o powołaniu na stanowisko dyrektora szkoły, podjęta z naruszeniem prawa, może być przez ten organ uchylona wyłącznie z uwzględnieniem przesłanek odwołania z tego stanowiska, określonych w art. 38 ustawy o systemie oświaty (wyrok NSA z dnia 8 listopada 2000 r., II SA 2070/00, Pr. Pracy 2001, nr 3, s. 34). Orzeczenie zostało podjęte w związku z naruszeniem prawa, jakim był sposób powołania komisji konkursowej (art. 36a ust. 6 ustawy o systemie oświaty). W ocenie sądu był to błąd proceduralny, który nie mieści się w pojęciu szczególnie uzasadnionych przypadków w rozumieniu art. 38 ust. 2 ustawy o systemie oświaty. W myśl wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 września 2001 r., II SA 1657/01, Pr. Pracy 2002, nr 2, s. 39, wotum nieufności rady pedagogicznej wobec dyrektora szkoły nie uzasadnia odwołania go ze stanowiska w trybie natychmiastowym w trakcie roku szkolnego.

Złożenie rezygnacji ze stanowiska dyrektora szkoły nie pozwala organowi prowadzącemu szkołę na odwołanie dyrektora z innych powodów niż jego rezygnacja (wyrok NSA z dnia 19 marca 2003 r., SA/Rz 1725/02, Pr. Pracy 2003, nr 7-8, s. 60). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2001 r., I PKN 260/00, OSNP 2002, nr 22, poz. 542, nie ma podstaw prawnych roszczenie nauczyciela o uznanie za niezgodne z prawem i nieuzasadnione odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły podstawowej przez zarząd gminy na podstawie art. 38 pkt 2 w zw. z art. 42 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, jeżeli pozostał on nauczycielem mianowanym i następnie rozwiązał stosunek pracy ze szkołą na zasadzie porozumienia stron (art. 23 ust. 4 pkt 1 Karty Nauczyciela).

Odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego w szkole może nastąpić tylko z przyczyn wymienionych w art. 38 ustawy o systemie oświaty. Organem właściwym do podjęcia uchwały o odwołaniu dyrektora szkoły podstawowej jest zarząd gminy (wyrok SN z dnia 19 lutego 1997 r., III RN 3/97, OSNP 1997, nr 19, poz. 369). W uzasadnieniu do powyższego wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że art. 38 ustawy o systemie oświaty przewiduje możliwość odwołania nauczyciela w szczególnie uzasadnionych przypadkach, jednakże zarówno ocena, jak i uznanie organów administrujących w tym zakresie nie mogą mieć charakteru dowolnego lub arbitralnego, lecz powinny być dokładnie i szczegółowo wywiedzione i uargumentowane w uzasadnieniu. Ów wywód zaś i argumentacja powinny podlegać szczególnie intensywnej kontroli zarówno organów nadzoru, jak i sądu.

Postanowieniem z dnia 25 stycznia 1995 r., III PO 12/94, OSNP 1995, nr 9, poz. 114, Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym rozstrzygnęło, że do rozpoznania sprawy z powództwa nauczyciela o roszczenie z tytułu odwołania z funkcji dyrektora szkoły podstawowej właściwy jest sąd rejonowy - sąd pracy. Nauczycielowi mianowanemu, odwołanemu z funkcji dyrektora szkoły z naruszeniem art. 38 pkt 2 ustawy o systemie oświaty, przysługuje wyłącznie odszkodowanie obejmujące dodatek funkcyjny za czas, do upływu którego pełnienie funkcji miało trwać, nie więcej jednak niż za 3 miesiące. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 138/97, OSNP 1998, nr 9, poz. 261. Oznacza to, że nauczyciel nie może skutecznie dochodzić na drodze sądowej przywrócenia na zajmowane przed odwołaniem stanowisko dyrektora szkoły lub placówki.

W uchwale z dnia 16 grudnia 1996 r., OPS 6/96, ONSA 1997, nr 2, poz. 48, Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, iż wojewoda może w trybie art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1996 r. Nr 13, poz. 74 z późn. zm.) stwierdzić nieważność uchwały zarządu gminy o odwołaniu dyrektora szkoły podstawowej z powodu sprzeczności tej uchwały z przepisami art. 38 ustawy o systemie oświaty.

Ostateczne rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody stwierdzające nieważność decyzji odwołującej ze stanowiska dyrektora szkoły podstawowej powoduje, że treść stosunku pracy odwołanego nauczyciela mianowanego należy oceniać z uwzględnieniem uprawnień wynikających z pełnienia funkcji dyrektora szkoły (wyrok SN z dnia 6 grudnia 2005 r., III PK 96/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 318). Natomiast w wyroku z dnia 22 czerwca 2005 r., I OSK 296/05, Lex, nr 186659, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że odwołanie nauczyciela ze stanowiska kierowniczego ma charakter kompetencji władczej, związanej z wykonywaniem publicznoprawnych zadań w zakresie oświaty, określonych w przepisach mających charakter publicznoprawny. Personalny charakter aktu odwołania z funkcji kierowniczej nie stanowi zatem o jego prywatnoprawnym charakterze, gdyż obsada stanowiska kierowniczego w szkole jest formą zarządzania szkołą publiczną, a zarządzanie szkołą wchodzi w zakres administracji publicznej. Okoliczność, iż akt taki wywołuje konsekwencje w sferze prawa pracy, ma jedynie ten skutek, że osoba odwołana może własnego interesu prawnego w sferze stosunków pracowniczych dochodzić przed sądem pracy.

6. Stanowisko dyrektora powierza się nauczycielowi zatrudnionemu w szkole lub placówce, w związku z czym nie dochodzi do nawiązania odrębnego stosunku pracy na stanowisku dyrektora. Jeżeli nauczyciel, któremu ma zostać powierzone stanowisko dyrektora, nie jest pracownikiem danej szkoły lub placówki, należy z nim najpierw nawiązać stosunek pracy na stanowisku nauczyciela w tej szkole lub placówce. W przypadku gdy nauczyciel zatrudniony jest na czas określony, krótszy niż okres powierzenia mu stanowiska dyrektora, zawarta z tym nauczycielem umowa o pracę ulega przedłużeniu do końca okresu powierzenia tego stanowiska. Jak wspomniano w pkt 5, odwołanie ze stanowiska dyrektora nie odnosi się do sfery stosunku pracy nauczyciela, gdyż odwołany dyrektor pozostaje nadal zatrudniony w szkole lub placówce na stanowisku nauczyciela. Takie stanowisko potwierdził Najwyższy Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 27 września 1994 r., SA/Wr 1489/94, ONSA 1995, nr 3, poz. 129, stwierdzając, że powierzenie funkcji dyrektora szkoły jest zbliżone charakterem do powołania na stanowisko kierownicze, o jakim mowa w art. 68 § 1 k.p., a odwołanie z tego stanowiska - do odwołania w rozumieniu art. 70 § 1 k.p., z uwzględnieniem szczególnych warunków odwołania, o jakich mowa w art. 38 ustawy o systemie oświaty. Odwołanie ze stanowiska dyrektora szkoły (placówki) nie powoduje jednakże rozwiązania stosunku pracy na stanowisku nauczyciela. Na szczególną uwagę zasługuje uchwała z dnia 16 grudnia 1996 r., OPS 6/96, ONSA 1997, nr 2, poz. 48, w uzasadnieniu do której Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, iż "akt powierzenia stanowiska dyrektora szkoły, o którym mowa w art. 36 ust. 1 ustawy o systemie oświaty, wywołuje niewątpliwie skutki w sferze stosunku pracy nauczyciela. Nie jest jednak aktem nawiązania stosunku pracy. [...] Powierzenie stanowiska dyrektora szkoły powoduje w sferze zatrudnienia nałożenie na nauczyciela za jego zgodą dodatkowych obowiązków i przyznanie mu dodatkowych uprawnień. [...] Akty powierzenia stanowiska dyrektora szkoły i odwołania z tego stanowiska nie są czynnościami prawa pracy. Ich istota bowiem nie sprowadza się do przekształceń w zakresie praw i obowiązków pracowniczych. Mają one treść administracyjnoprawną. [...] Prawu pracy nie jest znana jednostronna czynność powierzenia pracownikowi dodatkowej funkcji albo stanowiska, z jaką mamy do czynienia w ustawie o systemie oświaty. W rezultacie nie ma w prawie pracy roszczenia, które mogłoby służyć do wzruszenia bezzasadnego odwołania z takiego stanowiska". Odwołanie nauczyciela ze stanowiska dyrektora szkoły jest czynnością prawa pracy, zmieniającą treść stosunku pracy (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2003 r., I PK 74/02, OSNP 2004, nr 13, poz. 221).

W wyroku z dnia 24 listopada 1999 r., II SA 1735/99, Pr. Pracy 2000, nr 4, s. 37, Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że zarząd gminy nie jest organem zarządzającym szkołą w rozumieniu art. 3¹ k.p., dokonującym za szkołę czynności prawnych z zakresu stosunku pracy wobec jej dyrektora. Zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych przez zarząd gminy w żadnym razie nie oznacza, że zarząd przez powołanie dyrektora szkoły uzyskuje względem niego kompetencje w zakresie, w jakim przepisy prawa pracy upoważniają pracodawcę do kierowania pracą podporządkowanych mu pracowników. Dyrektor szkoły jest jej pracownikiem, a nie zarządu gminy i szkoła jako jednostka organizacyjna jest jego pracodawcą. Dyrektor szkoły nie ma nad sobą bezpośredniego przełożonego kierującego jego pracą. W tę rolę nie wchodzi zarząd gminy, ponieważ przepisy prawa wyposażają go tylko w niektóre kompetencje pracodawcy względem dyrektora szkoły (powierzenia stanowiska i odwołania z tego stanowiska). Jednocześnie należy wskazać, iż w wyroku z dnia 9 maja 1995 r., SA/Rz 901/95, OSS 1996, nr 1, poz. 7, Naczelny Sąd Administracyjny wyraził pogląd, że zarząd gminy jest jej uprawnionym organem do zatrudniania dyrektora szkoły gminnej i realizowania innych uprawnień związanych z tym stosunkiem pracy, m.in. udzielania dyrektorowi urlopu bezpłatnego.

7. Powierzenia innych stanowisk kierowniczych w szkole lub placówce dokonuje dyrektor. Istniejące w szkole lub placówce stanowiska kierownicze, np. wicedyrektora, kierownika internatu, świetlicy, określa statut szkoły (placówki). Przed powierzeniem nauczycielowi stanowiska kierowniczego dyrektor powinien zasięgnąć opinii organu prowadzącego (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa), rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej (art. 37 ust. 1 ustawy o systemie oświaty). Odwołania nauczyciela ze stanowiska kierowniczego dokonuje dyrektor szkoły lub placówki w przypadkach określonych w art. 38 ustawy o systemie oświaty, które zostały omówione w tezie 5 komentarza.

W wyroku z dnia 10 kwietnia 1997 r., I PKN 88/97, OSNP 1998, nr 1, poz. 10, Sąd Najwyższy stwierdził, że odwołanie ze stanowiska wicedyrektora szkoły stanowi jednostronną zmianę warunków pracy lub płacy na niekorzyść pracownika w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych. W ocenie Sądu między odwołaniem ze stanowiska na podstawie art. 38 ustawy o systemie oświaty a wypowiedzeniem zmieniającym zachodzi tak istotne podobieństwo, że w sprawie roszczeń wynikających z wadliwego odwołania należy pomocniczo stosować przepisy kodeksu pracy dotyczące rozwiązywania umów o pracę. W wyroku tym Sąd odwołuje się do swej wcześniejszej uchwały z dnia 5 maja 1993 r., I PZP 15/93, OSNC 1993, nr 12, poz. 217, w której wyjaśnił, że nauczycielowi mianowanemu odwołanemu z funkcji wicedyrektora szkoły, powierzonej na czas nieokreślony, z naruszeniem art. 37 ust. 1 lub art. 38 ustawy o systemie oświaty nie przysługuje roszczenie o orzeczenie bezskuteczności odwołania czy o przywrócenie do pracy na dotychczasowym stanowisku. Przysługuje mu natomiast roszczenie o odszkodowanie na podstawie stosowanych odpowiednio art. 45 § 2 i art. 47¹ k.p. Ponadto Sąd Najwyższy podkreślił, że warunkiem odwołania nauczyciela z funkcji kierowniczej z końcem roku szkolnego z inicjatywy własnej organu, który funkcję kierowniczą powierzył, jest otrzymanie przez nauczyciela negatywnej oceny pracy.

8. Kwestie związane z powierzaniem stanowisk kierowniczych w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich oraz odwoływaniem z tych stanowisk regulują przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2001 r. w sprawie zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz. U. Nr 124, poz. 1359).

Stanowiska dyrektorów publicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz publicznych ośrodków adopcyjno-opiekuńczych są powierzane w trybie określonym w art. 112 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.).

9. Przepisy art. 17 ust. 2 i 3 regulują kwestie dotyczące stosunku pracy nauczycieli, którzy są zatrudnieni na stanowisku kuratora oświaty lub przechodzą do pracy na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych w jednostkach organizacyjnych sprawujących nadzór pedagogiczny oraz w komisjach egzaminacyjnych. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. do tej grupy dodała także nauczycieli, z którymi został nawiązany stosunek pracy na podstawie wyboru. Urlopu bezpłatnego udziela się im na okres zajmowania wymienionych stanowisk lub okres pełnienia funkcji z wyboru. Dyrektor szkoły lub placówki, a w stosunku do dyrektora - organ prowadzący, ma obowiązek udzielenia urlopu bezpłatnego, jeżeli otrzyma informację o zatrudnieniu nauczyciela na stanowisku kuratora oświaty lub w jednej z jednostek wymienionych w ust. 2, a także o wyborze nauczyciela na określoną funkcję. Po rozwiązaniu stosunku pracy na stanowisku kuratora oświaty lub stanowisku wymagającym posiadania kwalifikacji pedagogicznych, a także zakończeniu pełnienia funkcji z wyboru nauczyciel powraca do pracy w szkole lub placówce. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. wprowadziła dodatkowe uregulowanie, zgodnie z którym nauczyciel zajmujący stanowisko dyrektora przed udzieleniem mu urlopu bezpłatnego ma obowiązek złożenia rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Przepis ten ma na celu uniknięcie niejasnej sytuacji w szkole lub placówce w okresie, gdy nauczyciel, któremu powierzono stanowisko dyrektora, w rzeczywistości nie wykonuje zadań i obowiązków dyrektora. Artykuł 7 noweli z dnia 15 lipca 2004 r. przewiduje, że nauczyciele, którym udzielono urlopu bezpłatnego w związku z nawiązaniem stosunku pracy na podstawie wyboru, są zobowiązani do złożenia, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, rezygnacji z zajmowanego stanowiska dyrektora, jeżeli nie zrobili tego przed udzieleniem im urlopu. W razie niezłożenia rezygnacji w powyższym terminie powierzenie stanowiska dyrektora szkoły wygasa z mocy prawa z upływem 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy.

10. Ustęp 2a został dodany przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. Przewiduje on obowiązek udzielenia nauczycielom skierowanym do pracy w szkołach europejskich urlopu bezpłatnego na okres tego skierowania. Dyrektor szkoły przed udzieleniem urlopu zobowiązany jest złożyć rezygnację z zajmowanego stanowiska. Szczegółowe zasady kierowania nauczycieli do pracy w tych szkołach zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 września 2004 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą (Dz. U. Nr 194, poz. 1986). Stosownie do § 20 rozporządzenia nauczycieli do pracy w szkołach europejskich kieruje minister. O skierowanie do pracy w szkole europejskiej mogą ubiegać się nauczyciele dyplomowani, posiadający kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela, biegle znający co najmniej jeden z następujących języków: angielski, francuski lub niemiecki oraz posiadający aktualne zaświadczenie lekarskie o braku przeciwwskazań do pracy w określonym kraju. Kandydatów na nauczycieli w szkołach europejskich wyłania się w drodze konkursu. Minister powołuje komisję konkursową oraz ustala jej skład i regulamin działania.

Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia nauczyciel skierowany do pracy w szkole europejskiej jest zatrudniany przez Dyrektora Zespołu Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą na podstawie umowy o pracę na czas określony równy okresowi skierowania. Okres pracy w szkołach europejskich będzie zaliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia nauczyciela wynikające ze stosunku pracy, np. do urlopu dla poratowania zdrowia (art. 91b ust. 4-6 Karty Nauczyciela).

W okresie wykonywania pracy w szkołach europejskich nauczycielom przysługuje wynagrodzenie w wysokości równej ekwiwalentowi pieniężnemu za urlop wypoczynkowy, ustalonemu według zasad określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 67 ust. 3 Karty Nauczyciela.

Nadzór pedagogiczny nad nauczycielami skierowanymi do pracy w szkole europejskiej jest sprawowany z uwzględnieniem postanowień Konwencji o Statucie Szkół Europejskich.

Zespół Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą jest obowiązany wyposażyć nauczyciela kierowanego do pracy w szkole europejskiej w podręczniki, środki dydaktyczne, literaturę metodyczną i pomoce niezbędne w procesie nauczania, chyba że szkoła europejska zapewnia te środki we własnym zakresie.

Szkoły europejskie działają na podstawie Konwencji o Statucie Szkół Europejskich, sporządzonej w Luksemburgu dnia 21 czerwca 1994 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 10), i ich celem jest kształcenie dzieci personelu Wspólnot Europejskich.

Art. 18.

1. Karta Nauczyciela przewiduje dwa sposoby przeniesienia nauczyciela do pracy w innej szkole: za zgodą nauczyciela lub bez takiej zgody. Pierwszy przypadek został uregulowany w art. 18 Karty, natomiast kwestie związane z przeniesieniem nauczyciela bez jego zgody określa art. 19. Przeniesienie nauczyciela na podstawie art. 18 odbywa się bez rozwiązywania dotychczasowego stosunku pracy. Pozostaje on nawiązany w drodze mianowania i jest kontynuowany w nowym miejscu pracy. Przeniesienie dotyczy wyłącznie nauczycieli, których podstawą nawiązania stosunku pracy jest mianowanie. Oznacza to, iż z tego trybu mogą skorzystać nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni na podstawie mianowania. Nauczyciel powinien być przeniesiony na takie stanowisko, do którego zajmowania posiada kwalifikacje. Jednakże w razie przeniesienia nauczyciela na stanowisko, do zajmowania którego nie posiada wymaganych kwalifikacji, ich brak nie może stanowić przyczyny uzasadniającej przyjęcie, iż w nowej szkole nastąpiło z nauczycielem nawiązanie stosunku pracy na podstawie umowy o pracę.

W wyroku z dnia 25 stycznia 2007 r., I PK 195/06, Pr.Pracy 2007, nr 4, s. 33, Sąd Najwyższy wskazał, iż zamiar zmiany miejsca pracy przez nauczyciela mianowanego nie realizuje się przez zawarcie umowy o pracę, lecz tylko w drodze przeniesienia na własną prośbę (za zgodą lub z urzędu) na inne stanowisko w tej samej lub innej szkole, w tej samej lub innej miejscowości, na takie samo lub inne stanowisko. Po przeniesieniu nauczyciela mianowanego, jego stosunek pracy na nowym stanowisku stanowi kontynuację poprzedniego, a tym samym jest stosunkiem pracy z mianowania.

2. Nauczyciel może być przeniesiony na własną prośbę lub za jego zgodą. W tym trybie nauczyciel może nie tylko zająć inne stanowisko w tej samej szkole, ale również takie samo lub inne stanowisko w innej szkole, która może znajdować się w miejscowości będącej dotychczasowym miejscem pracy nauczyciela bądź też w innej miejscowości. W razie dokonywania przeniesienia nauczyciela z urzędu do innej miejscowości należy zapewnić nauczycielowi mieszkanie, którego wielkość będzie zależeć od liczby członków jego rodziny, znaleźć pracę dla współmałżonka, jeżeli jest on również nauczycielem, a także zwrócić koszty przeniesienia (art. 21 Karty Nauczyciela). Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) zniosła obowiązek wypłaty zasiłku osiedleniowego w wysokości 2-miesięcznego, ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego wraz z dodatkami. Na mocy powyższej noweli skreślony został także ust. 3, który rozciągał przepisy dotyczące przeniesienia nauczyciela na przypadki przenoszenia nauczycieli do szkoły prowadzonej przez inny organ. Oznacza to, że w trybie art. 18 można nauczyciela przenieść nie tylko wtedy, gdy obie szkoły (ta, w której nauczyciel dotychczas pracuje, i ta, do której nauczyciel ma być przeniesiony) są prowadzone przez ten sam organ, ale także w przypadku występowania różnych organów prowadzących (wówczas trzeba zasięgnąć opinii obydwu organów).

W wyroku z dnia 5 lutego 2002 r., I PKN 849/00, OSNP 2002, nr 18, poz. 5, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż pojęcie "stanowisko pracy" z art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela należy interpretować zgodnie z jej art. 42.

3. Warunkiem przeniesienia nauczyciela na podstawie art. 18 Karty Nauczyciela jest wyrażenie zgody na przeniesienie przez dyrektora szkoły, w której nauczyciel pracuje, i uprzednie zasięgnięcie opinii organu prowadzącego szkołę (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa). W przypadku otrzymania przez nauczyciela religii skierowania do pracy w innej szkole przeniesienia dokonuje dyrektor tej szkoły w porozumieniu z dyrektorem szkoły, w której nauczyciel dotychczas pracuje, i po zawiadomieniu organów prowadzących te szkoły. Odmowa wyrażenia zgody przez dyrektora szkoły może być spowodowana niemożliwością zapewnienia prawidłowej obsady kadrowej w szkole w związku z odejściem nauczyciela. Jeżeli dyrektor nie wyrazi zgody na przeniesienie nauczyciela, ten może rozwiązać stosunek pracy z końcem roku szkolnego za uprzednim 3-miesięcznym wypowiedzeniem i od początku nowego roku szkolnego nawiązać stosunek pracy w drugiej szkole. W nowej szkole stosunek pracy będzie z nauczycielem nawiązany na podstawie mianowania, jeżeli spełnione zostaną warunki, o których mowa w art. 10 ust. 5 Karty Nauczyciela. Formalności związanych z przeniesieniem dokonuje dyrektor szkoły, do której nauczyciel ma być przeniesiony. W akcie przeniesienia należy wskazać nowego pracodawcę i miejsce wykonywania pracy (jeżeli ulegają zmianie), stanowisko, na jakie nauczyciel jest przenoszony, oraz datę przeniesienia.

4. Artykuł 97 § 1 k.p. przewiduje, że świadectwo pracy wydaje się w razie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Sytuacje te nie mają miejsca przy przeniesieniu nauczyciela, gdyż, jak wskazano powyżej, następuje kontynuacja stosunku pracy na podstawie mianowania. Niejednokrotnie można jednak się spotkać z praktyką wystawiania w takich przypadkach świadectw pracy ze względu m.in. na żądania organów emerytalno-rentowych.

5. Dotychczasowy pracodawca nauczyciela powinien przekazać jego akta osobowe nowemu pracodawcy. Podstawę do takiego działania stanowi § 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.). Vide też artykuł E. Preis, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS 2003, nr 10.

6. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 1999 r., I PKN 82/99, OSNP 2000, nr 16, poz. 610, przeniesienie mianowanego nauczyciela w ramach tej samej placówki (szkoły, przedszkola), nawet jeżeli łączy się ze zmianą miejsca wykonywania pracy (ale bez zmiany stanowiska), nie podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela i może nastąpić bez zgody nauczyciela, chyba że w akcie mianowania jego miejsce pracy zostało wyraźnie powiązane z wykonywaniem czynności w określonej jednostce organizacyjnej placówki (szkoły, przedszkola) lub z określoną miejscowością.

Zatrudnienie nauczyciela mianowanego w charakterze wychowawcy w świetlicy jest wykonywaniem pracy na innym stanowisku niż stanowisko nauczyciela przedmiotów początkowych (wyrok SN z dnia 1 lipca 1998 r., I PKN 217/98, OSNP 1999, nr 15, poz. 479).

W uchwale z dnia 7 marca 1997 r., III ZP 6/97, OSNP 1997, nr 19, poz. 373, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż nauczycielowi mianowanemu, którego w sposób sprzeczny z art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela przeniesiono do pracy na stanowisko wychowawcy w internacie, nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie za pracę świadczoną w obowiązującym go na tym stanowisku wymiarze czasu pracy. Sprawa dotyczyła przeniesienia nauczyciela zespołu szkół na stanowisko wychowawcy internatu, na którym wymiar zajęć jest wyższy od obowiązujących nauczyciela poprzednio 18 godzin tygodniowo. Sąd Najwyższy rozstrzygał kwestię, czy praca powyżej 18 godzin tygodniowo jest pracą w godzinach ponadwymiarowych.

W wyroku pochodzącym również z dnia 7 marca 1997 r., I PKN 52/96, OSNP 1997, nr 21, poz. 421, Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli w szkole utrzymują się uniemożliwiające zatrudnienie nauczyciela mianowanego skutki przeprowadzonych zmian organizacyjnych, to nie jest wyłączone rozwiązanie z nim stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela, po przywróceniu go do pracy na poprzednich warunkach wyrokiem sądowym z powodu przeniesienia na inne stanowisko bez jego zgody (art. 18 ust. 1 Karty Nauczyciela), choćby nie wystąpiły nowe okoliczności.

Art. 19.

1. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) zastąpiła dotychczasowe skierowanie do pracy w innej szkole przeniesieniem, a ponadto doprecyzowała, że przeniesienia dokonuje organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa). Warunkiem przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania (na takiej podstawie może być zatrudniony nauczyciel mianowany lub dyplomowany) do pracy w innej szkole bez jego zgody jest potrzeba zapewnienia tej szkole nauczyciela z odpowiednimi kwalifikacjami, którego w inny sposób nie udało się w szkole zatrudnić. Wyboru nauczyciela do przeniesienia oraz szkoły, z której zostanie on przeniesiony, dokonuje organ prowadzący szkołę, biorąc pod uwagę potrzeby prowadzonych przez siebie szkół. Przeniesienie w tym trybie może nastąpić do szkoły w tej samej lub innej miejscowości. W razie przeniesienia nauczyciela do pracy w innej miejscowości, która nie jest miejscem zamieszkania tego nauczyciela, nauczycielowi przysługują określone w ust. 2 art. 19 uprawnienia, mające na celu złagodzenie niedogodności związanych z przeniesieniem. Dyrektor szkoły, do której przeniesiono nauczyciela, powinien tak ustalić rozkład czasu pracy, aby nauczyciel prowadził zajęcia jedynie w cztery dni tygodnia. Ponadto nauczycielowi przysługuje zakwaterowanie w miejscowości, w której znajduje się szkoła, do której go przeniesiono, oraz dodatek za uciążliwość pracy. Dodatek ten wynosi 20% wynagrodzenia zasadniczego otrzymywanego przez nauczyciela. Dodatek za uciążliwość pracy stanowi element wynagrodzenia nauczycieli w rozumieniu art. 30 ust. 1 Karty Nauczyciela.

2. Kwestia skutków prawnych w sferze stosunku pracy nauczyciela skierowanego do pracy w innej szkole bez jego zgody budziła kontrowersje w orzecznictwie. W uzasadnieniu do uchwały z dnia 24 marca 1983 r., III PZP 8/83, OSNC 1983, nr 9, poz. 130, Sąd Najwyższy wskazał, iż analiza art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela prowadzi do wniosku, że skierowanie nauczyciela do innej szkoły na okres nie dłuższy niż 3 lata nie powoduje rozwiązania stosunku pracy z tym nauczycielem; stosunek pracy nadal istnieje między nauczycielem a zakładem pracy, który korzysta jedynie z możliwości przekształcenia - na ściśle określony czas - treści tego stosunku w odniesieniu do jednego elementu, tj. miejsca wykonywania pracy przez nauczyciela. W uchwale z dnia 16 września 1993 r., I PZP 38/93, OSNC 1994, nr 3, poz. 64, Sąd Najwyższy podzielił pogląd, że przeniesienie nauczyciela do pracy w innej szkole w trybie art. 19 Karty Nauczyciela nie powoduje rozwiązania stosunku pracy ze szkołą macierzystą i nawiązania stosunku pracy ze szkołą, do której nauczyciel jest przenoszony. W uchwale z dnia 18 stycznia 1996 r., I PZP 37/95, OSNP 1996, nr 18, poz. 262, Sąd Najwyższy rozstrzygnął, iż skierowanie nauczyciela na podstawie art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela powoduje ustanie dotychczasowego i nawiązanie nowego stosunku pracy na czas nieokreślony w placówce, do której został skierowany. Po upływie okresu skierowania nauczycielowi przysługuje w terminie określonym w art. 264 § 3 k.p. prawo powrotu na uprzednie stanowisko w szkole, w której był zatrudniony przed skierowaniem. Zdaniem Sądu przepis art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela nie przewiduje, iż stosunek pracy w nowej szkole nie może trwać dłużej niż 3 lata, tylko że okres skierowania, rozumiany jako warunek uzyskania prawa powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko, nie może przekraczać 3 lat. Prawo powrotu na uprzednio zajmowane stanowisko jest równoznaczne z możliwością wystąpienia nauczyciela do szkoły zatrudniającej go przed skierowaniem z żądaniem nawiązania z nim stosunku pracy. Z żądaniem takim może on wystąpić w każdej chwili po upływie okresu skierowania. W razie odmowy przyjęcia go do pracy przez szkołę zatrudniającą go przed skierowaniem może wystąpić do sądu pracy z żądaniem nawiązania stosunku pracy w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia o odmowie przyjęcia do pracy. W związku z powyższym w razie przeniesienia nauczyciela do innej szkoły bez jego zgody należy wydać nauczycielowi świadectwo pracy. Vide artykuł E. Preis, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, PiZS 2003, nr 10.

W uchwale z dnia 11 lutego 2004 r., III PZP 14/03, Biul. SN 2004, nr 2, poz. 19; OSNP 2005, nr 4, poz. 50, Sąd Najwyższy ponownie zaprezentował stanowisko, iż przeniesienie mianowanego nauczyciela bez jego zgody do innej szkoły przez organ prowadzący szkołę w trybie art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela nie powoduje nawiązania nowego stosunku pracy.

3. W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1983 r., III PZP 8/83, OSNC 1983, nr 9, poz. 130, nauczyciel skierowany do pracy w innej szkole na podstawie art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela, kwestionujący istnienie przesłanek przewidzianych w tym przepisie, może dochodzić przed organami wymienionymi w art. 98 ust. 2 tejże ustawy (obecnie art. 91c ust. 2) uznania bezskuteczności tego skierowania. W uchwale z dnia 14 stycznia 1983 r., III PZP 64/82, OSNC 1983, nr 8, poz. 109, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że skierowanie nauczyciela bez jego zgody na podstawie art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela do innej szkoły nie wymaga uprzedniego wypowiedzenia; w takim przypadku organy rozpatrujące spory pracownicze są uprawnione tylko do badania, czy występują przesłanki wymienione w powołanym przepisie prawa.

Art. 20.

1. W dniu wejścia Karty Nauczyciela w życie przepisy art. 20 przewidywały, w razie zmian organizacyjnych powodujących całkowitą lub częściową likwidację szkoły i uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela mianowanego na zajmowanym stanowisku w tej szkole, jeżeli nauczyciel nie wyraził zgody na przeniesienie na inne stanowisko w tej szkole lub do innej szkoły na takie samo lub inne stanowisko, obowiązek przeniesienia nauczyciela - na jego wniosek - w stan nieczynny lub rozwiązania z nim stosunku pracy. Należy zauważyć, iż początkowo przepisy tego artykułu dotyczyły wyłącznie nauczycieli mianowanych. W okresie 6-miesięcznego przebywania w stanie nieczynnym nauczyciel zachowywał prawo do wynagrodzenia zasadniczego, natomiast w przypadku rozwiązania z nim stosunku pracy otrzymywał odprawę w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. W tym stanie prawnym, w uchwale z dnia 10 marca 1983 r., III PZP 5/83, OSNC 1983, nr 9, poz. 129, Sąd Najwyższy uznał, że połączenie szkół, bez ograniczenia zakresu ich działalności, w zbiorczy zakład szkolny dokonane na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 6 września 1974 r. (Dz. Urz. MOiW Nr 9, poz. 73) nie stanowi całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Natomiast w myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 1987 r., III PZP 49/87, OSNC 1988, nr 7-8, poz. 92, likwidacja jednej lub kilku grup wychowawczych w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla nieletnich w rezultacie zmniejszenia liczby wychowanków w tych placówkach - podjęta przez uprawniony organ - może być uznana za zmianę organizacyjną dającą podstawę do zastosowania art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Nowe brzmienie art. 20 nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.). Po pierwsze, przepisy tego artykułu zostały rozciągnięte na wszystkich nauczycieli, bez względu na podstawę zatrudnienia (mianowanie czy umowa o pracę). Po drugie, zakresem została objęta nie tylko całkowita lub częściowa likwidacja szkoły, lecz także zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, zmiany planu nauczania oraz zwiększenia obowiązkowego wymiaru zajęć, uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. W razie wystąpienia jednej z tych przesłanek dyrektor szkoły rozwiązywał z nauczycielem stosunek pracy lub - na jego wniosek - przenosił go w stan nieczynny. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1993 r., I PZP 6/93, OSNC 1993, nr 11, poz. 193, rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym następowało bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pogląd taki został potwierdzony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1993 r., I PZP 25/93, PiZS 1994, nr 1, poz. 59, w myśl której przepis art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r., w przypadku okoliczności w nim przewidzianych uprawniał dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę bez zachowania wypowiedzenia. Przy rozwiązaniu stosunku pracy nie było wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej (uchwała SN z dnia 25 czerwca 1993 r., I PZP 24/93, PiZS 1993, nr 12, poz. 81). Podobnie, stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1995 r., I PRN 7/95, OSNP 1995, nr 18, poz. 230, w razie rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie jest wymagane uzyskanie stanowiska organizacji związkowej przewidzianego w art. 38, 52 § 3 czy art. 53 § 4 k.p. W przypadku tym jednak nie zostaje uchylona ochrona wynikająca z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o związkach zawodowych. W wyroku z dnia 19 stycznia 1998 r., I PKN 478/97, OSNP 1998, nr 24, poz. 709, Sąd Najwyższy stwierdził, iż na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r., wystąpienie rzeczywistych zmian organizacyjnych uprawniało dyrektora szkoły, według jego wyboru, do rozwiązania stosunku pracy lub przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny. W przypadku doręczenia nauczycielowi pisma o rozwiązaniu stosunku pracy w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przed dniem 7 sierpnia 1996 r. przepis ten miał zastosowanie w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r., bez względu na datę rozwiązania stosunku pracy (wyrok SN z dnia 9 maja 1997 r., I PKN 152/97, OSNP 1998, nr 6, poz. 183).

Kolejna nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) dokonała zasadniczych zmian w konstrukcji art. 20. Od dnia jej wejścia w życie w razie wystąpienia przesłanek określonych w tym przepisie dyrektor szkoły przenosił nauczyciela w stan nieczynny lub - na jego wniosek - rozwiązywał z nim stosunek pracy. Nauczyciel mianowany mógł wyrazić zgodę na ograniczenie wymiaru zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Rozwiązanie stosunku pracy następowało po uprzednim 3-miesięcznym wypowiedzeniu, z reguły z końcem roku szkolnego (z wyjątkiem nauczycieli szkół, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii szkolnych, nauczycieli placówek kształcenia ustawicznego oraz nauczycieli szkół, w których przewidziane są ferie szkolne, jeżeli likwidacja szkoły następuje w trakcie roku szkolnego). W wyroku z dnia 1 lutego 2000 r., I PKN 513/99, OSNP 2001, nr 12, poz. 413, Sąd Najwyższy stwierdził, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela może nastąpić w każdym czasie, także w czasie trwania roku szkolnego. Czynność ta nie wymaga zachowania okresu wypowiedzenia. Sąd Najwyższy podniósł, iż teza, że dyrektor szkoły może skutecznie dokonać czynności przewidzianych w art. 20 ust. 1 najpóźniej w dniu 31 maja, jest prawdziwa tylko w odniesieniu do wypowiedzenia. Przeniesienie w stan nieczynny nie jest czynnością rozwiązującą, lecz zmieniającą stosunek pracy nauczyciela. Może być ono dokonane w każdym czasie i nie wymaga zachowania okresu wypowiedzenia. Stanowisko takie Sąd Najwyższy zajął również w wyroku z dnia 17 listopada 1998 r., I PKN 438/98, OSNP 2000, nr 1, poz. 10. Stosownie z kolei do wyroku z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 145/99, OSNP 2000, nr 19, poz. 708, rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem na jego wniosek z przyczyn uzasadniających przeniesienie go w stan nieczynny następuje z końcem roku szkolnego, po uprzednim 3-miesięcznym wypowiedzeniu, i nie jest tożsame z wygaśnięciem stosunku pracy z mocy prawa z upływem 6 miesięcy pozostawania w stanie nieczynnym. W wyroku z dnia 12 stycznia 1998 r., I PKN 467/97, OSNP 1998, nr 21, poz. 678, Sąd Najwyższy orzekł, iż przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie wymaga konsultacji ze związkami zawodowymi przewidzianej w art. 38 k.p. Przepis art. 177 § 1 k.p. nie ma zastosowania w razie przeniesienia w stan nieczynny nauczycielki w ciąży. Powinno być ono jednak ocenione z punktu widzenia zasad wynikających z art. 8 k.p. To samo dotyczy sytuacji, gdy wskutek zmiany okoliczności po stronie pracodawcy powstała możliwość kontynuowania zatrudnienia nauczycielki w ciąży, pozostającej w stanie nieczynnym, a pracodawca nie skorzystał z tej możliwości (wyrok SN z dnia 2 września 1999 r., I PKN 225/99, OSNP 2000, nr 24, poz. 896). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 2002 r., I PKN 963/00, OSNP 2002, nr 15, wkładka; Prok. i Pr. 2002, nr 11, poz. 41, w którym stwierdził, iż przepis art. 177 k.p. nie ma zastosowania do nauczycielki przeniesionej w stan nieczynny z przyczyn określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Przy rozpatrywaniu kwestii z powyższego zakresu należy sięgnąć również do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2000 r., I PKN 764/99, OSNP 2001, nr 17, poz. 536, w którym Sąd Najwyższy uznał, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie jest prawnym obowiązkiem pracodawcy.

Szkoła nie miała obowiązku zaproponowania nauczycielowi ograniczenia zatrudnienia na podstawie art. 20 ust. 1 zdanie ostatnie w zw. z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym w 1999 r., w sytuacji gdy "w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnienie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć", nauczyciel nie wyraził zgody na propozycję zatrudnienia w połowie wymiaru czasu pracy w świetlicy oraz na prowadzenie dodatkowo zajęć z gimnastyki korekcyjnej, mimo że posiadał w tym zakresie kwalifikacje (wyrok SN z dnia 20 czerwca 2001 r., I PKN 505/00, OSNP 2003, nr 9, poz. 217).

2. Od dnia 6 kwietnia 2000 r., tj. od dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.), w razie całkowitej likwidacji szkoły dyrektor szkoły rozwiązuje stosunki pracy ze wszystkimi nauczycielami zatrudnionymi w tej szkole, bez możliwości złożenia przez nich wniosków o przeniesienie w stan nieczynny. Natomiast częściowa likwidacja szkoły, zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczycieli w pełnym wymiarze zajęć uprawniają dyrektora do rozwiązania stosunków pracy z nauczycielami, których te przesłanki dotyczą. W razie jednak wystąpienia przez tych nauczycieli z pisemnymi wnioskami o przeniesienie w stan nieczynny, w terminie do 30 dni od dnia doręczenia wypowiedzenia, dyrektor szkoły ma obowiązek uwzględnić te wnioski. W takim przypadku wypowiedzenie staje się bezskuteczne. W ocenie Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r., I PKN 489/99, OSNP 2001, nr 11, poz. 381) przejęcie zadań dydaktycznych w zakresie kształcenia uczniów przez inną szkołę stanowi przejęcie części zakładu pracy przez innego pracodawcę (art. 23¹ k.p.) i nie oznacza wewnętrznych zmian organizacyjnych dotychczasowego pracodawcy, uzasadniających rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. Przejęcie przez nowego pracodawcę warsztatów szkolnych nie oznacza częściowej likwidacji szkoły w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, lecz powoduje skutki określone w art. 23¹ k.p. (wyrok SN z dnia 9 kwietnia 1998 r., I PKN 42/98, OSNP 1999, nr 8, poz. 271). Natomiast w wyroku z dnia 17 maja 1995 r., I PRN 15/95, OSNP 1995, nr 21, poz. 264, Sąd Najwyższy podniósł, iż w razie przejęcia szkoły w całości lub części z mocy art. 23¹ § 2 k.p. nauczyciel staje się pracownikiem nowej szkoły, co wyklucza możliwość zwolnienia go z pracy przez szkołę zatrudniającą go do chwili przejęcia na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela. Na uwagę zasługuje też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 listopada 2003 r., I PK 523/02, OSNP 2005, nr 1, poz. 3, zgodnie z którym wprowadzenie nowego ustroju szkolnego, związanego z przekształceniami organizacyjnymi jednych szkół i likwidacją drugich, jest zmianą organizacyjną, o której mowa w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, stanowiącą przyczynę uzasadniającą rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy za wypowiedzeniem. Z kolei w wyroku z dnia 2 marca 2005 r., I PK 271/04, OSNP 2005, nr 21, poz. 334, Sąd Najwyższy uznał, że częściowa likwidacja szkoły, zmiany organizacyjne i zmiany planu nauczania uzasadniają rozwiązanie stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela tylko wówczas, gdy zadania szkoły wykonywane przez nauczyciela nie podlegają przekazaniu innej placówce oświatowej.

W wyroku z dnia 7 sierpnia 2002 r., I PKN 483/01, OSNP 2004, nr 8, poz. 139, Sąd Najwyższy uznał, że przepis art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. ma zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony. Z kolei w świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I PK 159/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 230, przepisy art. 33 i art. 41¹ k.p. nie mają zastosowania do rozwiązania z nauczycielem umowy o pracę na czas określony na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie wymaga zachowania okresu wypowiedzenia, natomiast rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela może nastąpić na koniec roku szkolnego, z zachowaniem okresu wypowiedzenia (wyrok SN z dnia 11 września 2001 r., I PKN 616/00, OSNP 2003, nr 17, poz. 412).

Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny może nastąpić, jeżeli dochodzi do faktycznej likwidacji szkoły albo zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów szkoły, nawet wtedy gdy likwidacja ta lub zmiany następują z naruszeniem przepisów proceduralnych (wyrok SN z dnia 4 kwietnia 2000 r., I PKN 581/99, OSNP 2001, nr 18, poz. 552). Teza tego wyroku przestała być aktualna w zakresie odnoszącym się do przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny w razie całkowitej likwidacji szkoły. W uzasadnieniu do wyroku Sąd Najwyższy podniósł, iż z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie wynika, że warunkiem przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny jest to, by likwidacja szkoły (całkowita lub częściowa) albo zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmiany planu nauczania następowały według ściśle ustalonej w przepisach procedury, lecz by faktycznie wystąpiły. Oznacza to, że regulacje prawa oświatowego dotyczące procedury likwidacji szkoły czy też jej zmian organizacyjnych nie mogą być utożsamiane z regulacjami odnoszącymi się do procedury i warunków przenoszenia nauczycieli w stan nieczynny (rozwiązywania z nimi stosunku pracy). W wyroku z dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 492/98, OSNP 2000, nr 3, poz. 101, Sąd Najwyższy przyjął, że brak jest przesłanek rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, jeżeli pozostali nauczyciele tej samej specjalności mają w planie organizacyjnym szkoły przydzieloną taką liczbę godzin ponadwymiarowych, że możliwe byłoby zatrudnianie zwolnionego nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Dla oceny istnienia przesłanek określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela nie jest istotne, czy zmniejsza się ogólna liczba zatrudnionych nauczycieli, lecz to, czy wszyscy nauczyciele danej specjalności mogą po zmianach organizacyjnych być zatrudnieni w pełnym wymiarze zajęć (wyrok SN z dnia 6 marca 1998 r., I PKN 529/97, OSNP 1999, nr 4, poz. 122). W wyroku z dnia 17 grudnia 1997 r., I PKN 437/97, OSNP 1998, nr 21, poz. 628, Sąd Najwyższy uznał, iż samo tylko stwierdzenie, że liczba przydzielonych nauczycielom godzin lekcyjnych przekracza pensum dydaktyczne, nie przesądza o możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela w szkole po zmianach organizacyjnych określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela. W ocenie możliwości dalszego zatrudnienia nauczyciela po wprowadzeniu zmian organizacyjnych określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela należy uwzględniać, poza przydzieloną nauczycielom liczbą godzin lekcyjnych, także inne okoliczności, w tym zwłaszcza kwalifikacje zawodowe nauczyciela. Podobnie w wyroku z dnia 9 kwietnia 1997 r., I PKN 72/97, OSNP 1998, nr 1, poz. 8, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że zatrudnianie nauczycieli w niewielkiej liczbie godzin ponadwymiarowych nie świadczy o niespełnieniu przesłanek do zastosowania art. 20 Karty Nauczyciela. W tezie wyroku z dnia 1 grudnia 1999 r., I PKN 423/99, OSNP 2001, nr 8, poz. 261, Sąd Najwyższy stwierdził, że gdy nauczanie początkowe w każdej z klas I-III prowadzi jeden nauczyciel, który wystawia jedną ocenę opisową, nauczanie zaś ma charakter nauczania zintegrowanego, okoliczność, że nauczycielom tych klas przydzielono także godziny ponadwymiarowe, nie uzasadnia utworzenia etatu dla innego nauczyciela, skoro przyjęcie przez szkołę planu nauczania uniemożliwia nauczanie w każdej z tych klas i wystawianie uczniowi oceny opisowej przez więcej niż jednego nauczyciela.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 1998 r., I PKN 482/98, OSNP 2000, nr 2, poz. 61, przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela może nastąpić wówczas, gdy istnieje związek przyczynowy między zmianami organizacyjnymi szkoły a niemożnością dalszego zatrudniania nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć. Skutek zmian polegający na niemożności zatrudnienia może być odłożony w czasie.

Plan nauczania w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela jest dokumentem opracowanym przez dyrektora szkoły, zawierającym podział na poszczególne przedmioty nauczania i zajęcia, organizację pracy szkoły, tygodniowy minimalny wymiar godzin lekcyjnych pozostający do dyspozycji dyrektora i wychowawców oraz wykaz godzin lekcyjnych przeznaczonych do rozdysponowania i podziału pomiędzy nauczycieli, wraz z godzinami ponadwymiarowymi (wyrok SN z dnia 3 czerwca 1998 r., I PKN 165/98, OSNP 1999, nr 11, poz. 367). W wyroku z dnia 7 maja 1998 r., I PKN 67/98, OSNP 1999, nr 9, poz. 301, Sąd Najwyższy stwierdził, że zmianą planu nauczania uniemożliwiającą dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć jest także zmiana przydziału planowych godzin dydaktyczno-wychowawczych, uniemożliwiająca zatrudnienie w pełnym wymiarze w ramach wyuczonej specjalności zawodowej. Natomiast w myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2000 r., I PKN 138/00, OSNP 2002, nr 16, poz. 374, pominięcie nauczyciela w przydziale zajęć z powodu "niedoboru etatów" powstałego w rezultacie wadliwej polityki dyrektora szkoły w zakresie zatrudnienia, bez związku z procesem dydaktyczno-wychowawczym, nie stanowi zmiany planu nauczania w rozumieniu art. 20 Karty Nauczyciela.

W wyroku z dnia 9 sierpnia 2005 r., II PK 392/04, OSNP 2006, nr 11-12, poz. 179, Sąd Najwyższy uznał, iż zmiana planu nauczania może uzasadniać rozwiązanie stosunku pracy, na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, z nauczycielem wykonującym wyłącznie funkcje wychowawcze w świetlicy, jeżeli w jej wyniku możliwe będzie przydzielenie zajęć wychowawczych w świetlicy nauczycielom prowadzącym działalność dydaktyczną, a niemających pełnego obciążenia. Wskazanie przez szkołę jako przyczyny uzasadniającej rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem zwrotu ustawowego zawartego w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie narusza art. 30 § 4 k.p., jeżeli w okolicznościach sprawy, w tym uwzględniając informacje podane przez pracodawcę w inny sposób, stanowi to dostateczne skonkretyzowanie tej przyczyny.

Aktualność zachowuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 1997 r., I PKN 150/97, OSNP 1998, nr 7, poz. 211, zgodnie z którym w postępowaniu sądowym dotyczącym zastosowania art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym do dnia 6 sierpnia 1996 r. sąd powinien z urzędu dokonać ustaleń, czy pracodawca przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu stosunku pracy poinformował nauczyciela o zaistnieniu przesłanek do tego rozwiązania i czy w ten sposób umożliwił nauczycielowi złożenie wniosku o przeniesienie w stan nieczynny.

W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2001 r., I PKN 656/00, OSNP 2003, nr 20, poz. 483, w świetle przepisów Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 kwietnia 2000 r., nie budzi wątpliwości, że w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, dyrektor szkoły przenosi nauczyciela w stan nieczynny lub, na wniosek zainteresowanego, rozwiązuje z nim stosunek pracy. Jeżeli jednak w grę wchodzi dalsze zatrudnianie w wymiarze co najmniej połowy pensum, to dyrektor może najpierw zaoferować taką zmianę warunków pracy i płacy (art. 22 ust. 2), a dopiero potem przenieść w stan nieczynny, który - przy zachowaniu prawa do wynagrodzenia i innych świadczeń pracowniczych - trwa przez okres 6 miesięcy, po czym następuje wygaśnięcie stosunku pracy (art. 20 ust. 6).

Oświadczenie dyrektora szkoły o przeniesieniu w stan nieczynny wywołuje skutek z chwilą dotarcia do nauczyciela (art. 61 k.c.) i najwcześniej od tej chwili rozpoczyna bieg 6-miesięczny termin przewidziany w art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela, chyba że w oświadczeniu dyrektora została wskazana późniejsza data rozpoczęcia okresu stanu nieczynnego (wyrok SN z dnia 21 września 2001 r., I PKN 631/00, OSNP 2003, nr 17, poz. 414). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 12 czerwca 2002 r., I PKN 164/01, OSNP 2004, nr 7, poz. 120, zawarte w piśmie rozwiązującym stosunek pracy z nauczycielem mianowanym za wypowiedzeniem dodatkowe informacje o możliwości wystąpienia z wnioskiem o przeniesienie w stan nieczynny lub wyrażenia zgody na ograniczenie wymiaru zatrudnienia nie stanowią składnika oświadczenia woli w przedmiocie rozwiązania stosunku pracy. Na uwagę zasługuje również wyrok z dnia 18 grudnia 2002 r., I PK 15/02, OSNP 2004, nr 12, poz. 207, w którym Sąd Najwyższy uznał, że dyrektor szkoły jest zobowiązany do poinformowania nauczyciela o możliwości przejścia - na jego wniosek - w stan nieczynny. Informacja taka może być przekazana w piśmie zawierającym oświadczenie woli o wypowiedzeniu nauczycielowi stosunku pracy. Jednocześnie Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nauczyciel nie jest związany wyznaczonym mu przez dyrektora szkoły terminem do złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny. Takie stanowisko Sądu Najwyższego ma doniosłe znaczenie praktyczne i powinno wywrzeć wpływ na dotychczasowe postępowanie w przedmiotowym zakresie. Ponadto w powołanym wyroku Sąd potwierdził, iż nauczyciel nie ma obowiązku złożenia wniosku o przeniesienie w stan nieczynny przed wypowiedzeniem mu przez dyrektora szkoły stosunku pracy. Domniemanie prawne z art. 139 § 1 k.p.c., że pismo sądowe doszło do adresata, nie ma zastosowania do ustalenia chwili powstania skutków oświadczenia woli pracodawcy o przeniesieniu nauczyciela w stan nieczynny (wyrok SN z dnia 26 września 2001 r., I PKN 656/00, OSNP 2003, nr 20, poz. 483).

W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2005 r., I PK 94/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 320, do trybu rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie należy ani zasięgnięcie przez dyrektora szkoły informacji co do możliwości uzupełniającego zatrudnienia nauczyciela mianowanego, ani złożenie mu propozycji ograniczenia zatrudnienia (art. 22 ust. 1).

3. Wiele orzeczeń Sądu Najwyższego poświęconych jest kwestii kryteriów wyboru nauczycieli do zwolnienia. Stosownie jednak do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2004 r., I PK 608/03, OSNP 2005, nr 3, poz. 36, kryteria, według których dokonuje się wyboru jednego z nauczycieli do zwolnienia z pracy, nie są tożsame z ustawowymi przyczynami wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi mianowanemu. W wyroku z dnia 12 września 2000 r., I PKN 26/00, Pr. Pracy 2001, nr 3, s. 32, Sąd Najwyższy wskazał, iż przy podejmowaniu decyzji o wyborze nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny pracodawca może się kierować własnymi, uzasadnionymi potrzebami. Natomiast w wyroku z dnia 7 kwietnia 1999 r., I PKN 652/98, OSNP 2000, nr 11, poz. 426, podkreślił, że wybór nauczyciela do przeniesienia w stan spoczynku w razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela może być zakwestionowany przez sąd pracy w przypadku oceny, iż był on dowolny lub dyskryminujący. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1997 r., I PKN 399/97, OSNP 1998, nr 18, poz. 541, w razie zmian organizacyjnych w szkole w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela przyjęte przez pracodawcę kryteria wyboru nauczyciela do zwolnienia z pracy podlegają kontroli sądowej w celu dokonania oceny, czy rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem było uzasadnione. Podobnie w wyroku z dnia 7 września 1994 r., I PRN 56/94, OSNP 1995, nr 1, poz. 5, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie konieczności rozwiązania stosunku pracy z jednym spośród kilku nauczycieli ocenie sądu podlegają również kryteria wyboru osoby, która została zwolniona. Na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela dyrektor szkoły może rozwiązać z nauczycielem stosunek pracy, gdy nie jest możliwe dalsze zatrudnienie wszystkich nauczycieli danej specjalności (wyrok SN z dnia 6 lutego 1997 r., I PKN 70/96, OSNP 1997, nr 19, poz. 374). Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99, OSNP 2000, nr 19, poz. 714, w ocenie prawidłowego zastosowania kryteriów wyboru nauczyciela do zwolnienia lub przeniesienia w stan nieczynny decydujący jest moment dokonania tych czynności. Nauczyciel nielegitymujący się dyplomem ukończenia wyższej uczelni w chwili przeniesienia w stan nieczynny nie spełnia kryterium posiadania pełnych kwalifikacji zawodowych, choćby późniejszy termin ukończenia studiów (egzaminu magisterskiego) był znany dyrektorowi szkoły.

Interesująca jest teza wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2000 r., I PKN 29/00, OSNP 2002, nr 8, poz. 183, w której Sąd uznał, że długotrwałe, dezorganizujące pracę w szkole nieobecności nauczyciela w pracy z powodu choroby mogą uzasadniać jego wybór do przeniesienia w stan nieczynny. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy podniósł, iż zgodnie z art. 6 Karty Nauczyciela do powódki należało rzetelne realizowanie podstawowych funkcji szkoły: dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej. Zły stan zdrowia powódki i związane z tym absencje nie pozwalały na to. Nie można decyzji pracodawcy uważać za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego tylko dlatego, że powódka nie mogła skorzystać z rocznego urlopu dla poratowania zdrowia i nabyć prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. Interesowi szkoły, jako placówki kształcącej i wychowującej młodzież, nie może być przeciwstawiany socjalny i ekonomiczny interes nauczyciela, który już od kilku lat nie może wykonywać i nie wykonuje należących do niego zadań. Przeciwny punkt widzenia oznaczałby, że bez względu na cele szkoły oraz dobro dzieci i młodzieży należy chronić nauczyciela, od którego nie można oczekiwać świadczenia pracy.

Nie narusza zasady równego traktowania pracownika (art. 11² k.p.) ani zasady niedyskryminacji (art. 11³ k.p.) przeniesienie w stan nieczynny nauczyciela legitymującego się kwalifikacjami zawodowymi równymi z posiadanymi przez innych nauczycieli, lecz którego praca jest najniżej oceniana przez przełożonych oraz uczniów i ich rodziców, a jego sytuacja osobista nie jest gorsza niż pozostałych pracowników (wyrok SN z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 420/98, OSNP 1999, nr 24, poz. 784).

W wyroku z dnia 14 grudnia 2000 r., I PKN 138/00, OSNP 2002, nr 16, poz. 374, Sąd Najwyższy stwierdził, że w wyborze nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny pracodawca powinien uwzględnić także podstawę nawiązania stosunku pracy (mianowanie, umowa o pracę).

Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00, OSNP 2002, nr 10, wkładka, w którym Sąd Najwyższy uznał, iż porównanie kwalifikacji zawodowych, jako kryterium wyboru nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny, wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu przedmiotu. W ocenie zasadności wyboru nauczyciela do przeniesienia w stan nieczynny należy brać pod uwagę w pierwszej kolejności okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, nie zaś ogólny czas wykonywania zawodu.

Z powyższych przepisów wynika, iż dyrektor szkoły, podejmując decyzję o zastosowaniu przepisów art. 20 Karty Nauczyciela, powinien liczyć się z koniecznością udzielania wyjaśnień w sądzie pracy w zakresie przesłanek, jakimi kierował się, dokonując wyboru nauczyciela do zwolnienia, jeżeli nauczyciel złoży odwołanie do tego sądu.

W ocenie Sądu Najwyższego (wyrok SN z dnia 11 września 2001 r., I PKN 610/00, OSNP 2003, nr 15, poz. 356) nie jest dyskryminacją przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na podstawie niekorzystnej oceny jego pracy i osiągnięć w nauczaniu oraz wychowaniu uczniów.

Kryterium możliwości zatrudnienia nauczyciela w innej szkole oraz jego oceny z punktu widzenia gwarancji sprostania pracy w pełnym wymiarze zajęć w zatrudniającej go szkole stanowi ważny społecznie element decyzji personalnych podejmowanych przez szkołę na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. Interes szkoły jako placówki kształcącej i wychowującej młodzież (art. 6 Karty Nauczyciela) powinien mieć pierwszeństwo przed indywidualnym interesem nauczyciela (wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 570/00, OSNP 2003, nr 13, poz. 311).

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 549/00, OSNP 2003, nr 11, poz. 271, niemożność dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć jako przesłankę przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny należy odnosić do przedmiotu nauczanego dotąd przez nauczyciela, a wyjątkowo tylko można brać pod uwagę inne przedmioty, do których nauczania ma kwalifikacje, jeżeli w szkole występuje potrzeba dokonania zmian w tym zakresie, podyktowana dobrem uczniów lub brakami kadrowymi. Z kolei w wyroku z dnia 16 maja 2001 r., I PKN 492/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 123, Sąd uznał, że przy ocenie, czy zmiany organizacyjne w rozumieniu art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela uzasadniają przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny, należy uwzględnić wszystkie posiadane przez niego kwalifikacje nauczycielskie, a nie tylko kwalifikacje odnoszące się do przedmiotów, których nauczał przed przeniesieniem w stan nieczynny. W innym wyroku, z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 318/00, OSNP 2003, nr 2, poz. 31, Sąd stanął na stanowisku, iż możliwość dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć należy odnosić do tych wszystkich nauczycieli, którzy mają wymagane kwalifikacje do nauczania po dokonaniu w szkole zmian organizacyjnych, niezależnie od tego, jakich przedmiotów i w jakich klasach (oddziałach) dotychczas nauczali.

4. W razie rozwiązania stosunku pracy nauczycielowi przysługuje odprawa pieniężna, której wysokość zależy od podstawy zatrudnienia nauczyciela. Nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania otrzymuje odprawę w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego. Wysokość odprawy, która przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę, określa art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 z późn. zm.). Ustawa ta zastąpiła dotychczasową ustawę z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.).

Nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę otrzyma odprawę w wysokości:

1) miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;

2) 2-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;

3) 3-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.

Odprawę ustala się zgodnie z zasadami obowiązującymi przy obliczaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. nie zawiera katalogu przesłanek, które wyłączają prawo pracownika do odprawy pieniężnej. Oznacza to, że w każdym przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 1 ustawy, pracownik odprawę otrzyma. Pod rządami ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę, pomimo wystąpienia przesłanek z art. 20 Karty Nauczyciela, nie otrzymywał odprawy (art. 8 ust. 3), jeżeli:

1) do dnia rozwiązania stosunku pracy przyjął propozycję zatrudnienia w zakładzie pracy przejmującym w całości lub w części mienie dotychczas zatrudniającego go zakładu albo w zakładzie pracy powstałym w wyniku takiego przejęcia;

2) po rozwiązaniu stosunku pracy rozpoczyna działalność gospodarczą na własny rachunek lub w ramach spółki albo spółdzielni w związku z przejęciem określonych składników mienia ruchomego lub nieruchomego zakładu pracy (dotyczy to również pracownika, który w chwili rozwiązania stosunku pracy jest wspólnikiem w spółce lub członkiem spółdzielni dokonującej takiego przejęcia);

3) jest zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy i otrzymuje emeryturę lub rentę albo jest zatrudniony w innym zakładzie pracy w pełnym wymiarze czasu pracy lub w kilku zakładach pracy łącznie w pełnym wymiarze czasu pracy;

4) prowadzi działalność gospodarczą na własny rachunek;

5) prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych powyżej 5 ha przeliczeniowych albo gospodarstwo stanowiące dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, z którego wysokość podatku rolnego przekracza wysokość podatku z 5 ha przeliczeniowych.

Artykuł 28 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. przewiduje, że do trwających w dniu 1 stycznia 2004 r. postępowań dotyczących rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy stosuje się przepisy dotychczasowej ustawy - z dnia 28 grudnia 1989 r. Pracownikom przysługuje odprawa pieniężna na zasadach określonych w dotychczasowych przepisach, chyba że odprawa pieniężna przysługująca na podstawie nowej ustawy jest dla nich korzystniejsza.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 1995 r., I PRN 29/95, OSNP 1995, nr 22, poz. 277, nauczyciel, z którym rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, ma prawo do odprawy pieniężnej przewidzianej w ust. 2 tego artykułu, choćby niezwłocznie podjął inne zatrudnienie. Brak jest zatem podstaw do odmowy wypłaty odprawy, jeżeli dyrektor posiada informację o zatrudnieniu nauczyciela w innej szkole po rozwiązaniu z nim stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela. Jednocześnie jednak nauczycielowi mianowanemu, przeniesionemu na własną prośbę lub za jego zgodą do innej szkoły, nie przysługuje odprawa, o której mowa w art. 20 ust. 2 ustawy - Karta Nauczyciela, także wówczas gdy szkoła, w której był zatrudniony przed przeniesieniem, uległa likwidacji (wyrok SN z dnia 12 grudnia 2001 r., I PKN 712/00, OSNP 2003, nr 23, poz. 564). Podobne stanowisko Sąd zajął w wyroku z dnia 22 listopada 2001 r., I PKN 701/00, OSNP 2003, nr 21, poz. 518, w którym stwierdził, że nauczycielowi przeniesionemu do innej szkoły na jego wniosek, uzasadniony likwidacją dotychczasowego pracodawcy, nie przysługuje odprawa przewidziana w art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela. Przeniesienie nauczyciela mianowanego do innej szkoły na podstawie art. 18 Karty Nauczyciela nie powoduje rozwiązania dotychczasowego stosunku pracy, a zatem nauczycielowi nie przysługuje odprawa przewidziana w art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela, choćby przyczyną przeniesienia była likwidacja szkoły (wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 591/00, OSNP 2003, nr 16, poz. 374).

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1993 r., I PZP 43/93, Lex, nr 14707, warunkiem nabycia prawa do odprawy określonej w art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.), jest rozwiązanie z nauczycielem stosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawie ust. 1 tego przepisu. Nie spełnia tego warunku nauczyciel, z którym umowę o pracę rozwiązano z zachowaniem okresu wypowiedzenia na podstawie art. 27 ust. 1 Karty. Stanowisko takie zostało potwierdzone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1995 r., I PRN 120/94, OSNP 1995, nr 14, poz. 171.

Odnośnie do zbiegu prawa do odprawy na podstawie art. 20 ust. 2 i art. 87 Karty vide komentarz do art. 87.

W wyroku z dnia 2 października 2002 r., I PKN 609/01, OSNP 2004, nr 10, poz. 167, Sąd Najwyższy stwierdził, że obowiązek zapłaty odprawy z art. 20 ust. 2 w zw. z art. 20 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela, ciążący na likwidowanej szkole, może być przejęty przez organ prowadzący szkołę, który zarządził jej likwidację, na podstawie czynności prawnych związanych z procesem likwidacji.

Brak okoliczności pozwalających dyrektorowi szkoły na rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela wyklucza przyznanie nauczycielowi odprawy na podstawie art. 20 ust. 2 (wyrok SN z dnia 21 września 2001 r., I PKN 647/00, OSNP 2003, nr 18, poz. 429).

5. Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny otrzymuje w okresie przebywania w tym stanie, który wynosi 6 miesięcy, wynagrodzenie zasadnicze bez innych składników wynagrodzenia, np. dodatku za wysługę lat. Nauczyciel zachowuje prawo do dodatku wiejskiego, a także do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego. Przez inne świadczenia pracownicze należy rozumieć m.in. prawo do urlopu wypoczynkowego, ulg przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego czy świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Wynagrodzenie w stanie nieczynnym przysługuje niezależnie od tego, czy nauczyciel jest w tym okresie zdolny lub niezdolny do pracy. W związku z powyższym nauczyciel nie ma w okresie pobierania wynagrodzenia prawa do zasiłku chorobowego z tytułu choroby.

6. Nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny powinien zostać przywrócony do pracy w szkole w razie powstania możliwości jego ponownego zatrudnienia. Obowiązek wykonania dyspozycji wynikającej z ust. 7 art. 20 spoczywa na dyrektorze szkoły. Warunkiem przywrócenia nauczyciela do pracy jest legitymowanie się przez niego kwalifikacjami niezbędnymi do zajmowania wakującego stanowiska. W wyroku z dnia 27 maja 1999 r., I PKN 77/99, OSNP 2000, nr 18, poz. 681, Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczyciel może skorzystać z przewidzianego w art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela roszczenia o przywrócenie do pracy w pierwszej kolejności także wtedy, gdy brak było podstaw do przeniesienia go w stan nieczynny, a sytuacja taka utrzymuje się po przeniesieniu. Możliwość ponownego podjęcia zajęć istnieje także wtedy, gdy realizacja prawa do przywrócenia do pracy łączy się z koniecznością dokonania przez pracodawcę pewnych czynności organizacyjnych lub z innego rodzaju utrudnieniami w bieżącym funkcjonowaniu placówki.

W wyroku z dnia 4 kwietnia 2002 r., I PKN 214/01, OSNP 2004, nr 6, poz. 95, Sąd Najwyższy stwierdził, iż nauczycielowi, którego stosunek pracy wygasł wskutek upływu 6-miesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym, nie przysługuje uprawnienie do ponownego zatrudnienia przewidziane w art. 12 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2002 r. Nr 112, poz. 980 z późn. zm.).

Zgodnie z art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela dyrektor szkoły (przedszkola) ma w pierwszej kolejności obowiązek przywrócenia do pracy w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony lub na okres, na który została zawarta umowa, w tej samej szkole, na tym samym stanowisku, nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, w razie powstania możliwości podjęcia przez niego pracy, pod warunkiem posiadania wymaganych kwalifikacji. Odmowa podjęcia pracy przez nauczyciela powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy (wyrok SN z dnia 18 grudnia 2002 r., I PKN 659/01, Wokanda 2003, nr 10, poz. 20).

Roszczenia z art. 20 ust. 7 i 8 Karty Nauczyciela wynikają z odmiennej podstawy faktycznej i prawnej niż żądanie przywrócenia poprzednich warunków pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny z naruszeniem przesłanek art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 23 listopada 2001 r., I PKN 663/00, OSNP 2003, nr 22, poz. 536).

W wyroku z dnia 21 września 2001 r., I PKN 655/00, OSNP 2003, nr 18, poz. 431, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że przywrócenie do pracy nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym na podstawie art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela zależy od "powstania możliwości" zatrudnienia nauczyciela, czyli od istnienia wolnego stanowiska lub liczby godzin nauczania, pozwalających na zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.

Nauczycielowi (także mianowanemu) przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje roszczenie o przywrócenie dotychczasowych warunków pracy, a jeżeli stosunek pracy wygasł ze względu na upływ okresu stanu nieczynnego - o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach. Są to roszczenia oparte na innej podstawie faktycznej i prawnej niż roszczenie z art. 20 ust. 7 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 20 czerwca 2001 r., I PKN 476/00, OSNP 2003, nr 10, poz. 240).

7. W okresie przebywania w stanie nieczynnym nauczyciel może podjąć zatrudnienie w przypadkach wymienionych w ust. 8 art. 20. Jedynym ograniczeniem wykonywania zatrudnienia jest jego okres, który nie może być dłuższy niż okres stanu nieczynnego. Z nauczycielem przeniesionym w stan nieczynny zawiera się odrębny stosunek pracy. Nauczyciel otrzymuje wówczas wynagrodzenie z tytułu dodatkowego zatrudnienia oraz wynagrodzenie wynikające z pozostawania w stanie nieczynnym. Sąd Najwyższy w tezie wyroku z dnia 2 września 1999 r., I PKN 230/99, OSNP 2000, nr 24, poz. 898, wyraził pogląd, iż zatrudnienie nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny na czas określony w zastępstwie nauczyciela korzystającego z urlopu macierzyńskiego nie oznacza, że przeniesienie w stan nieczynny było bezpodstawne.

8. Sąd Najwyższy wypowiadał się również odnośnie do kwestii możliwości udzielenia nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny urlopu dla poratowania zdrowia. W wyroku z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99, OSNP 2000, nr 19, poz. 714, Sąd Najwyższy podniósł, że nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. O skuteczności aktu przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny decydują okoliczności istniejące w chwili jego dokonania. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia po przeniesieniu go w stan nieczynny nie ma znaczenia dla prawnej skuteczności aktu przeniesienia. Natomiast stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 września 1996 r., I PRN 70/96, OSNP 1997, nr 7, poz. 113, kompetencja dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w trybie art. 20 Karty Nauczyciela nie obejmuje - z wyjątkiem sytuacji całkowitej likwidacji szkoły - nauczycieli mających na podstawie art. 73 ust. 1 Karty roszczenie o udzielenie płatnego urlopu dla poratowania zdrowia. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie takiego urlopu w określonym terminie nie jest przeszkodą do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela przed terminem wskazanym jako początek urlopu (wyrok SN z dnia 7 listopada 1995 r., I PRN 83/95, OSNP 1996, nr 12, poz. 169). Natomiast w wyroku z dnia 26 września 2001 r., I PKN 656/00, Prok. i Pr. 2002, nr 5, poz. 47, Sąd Najwyższy wskazał, iż niesporne jest, że zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na okres do jednego roku w celu przeprowadzenia leczenia zaleconego przez komisję lekarską ma nauczyciel z co najmniej 5-letnim stażem pracy i zatrudniony w szkole na czas nieokreślony oraz w pełnym wymiarze zajęć. Z tego prawa nie może zatem korzystać nauczyciel przeniesiony w stan spoczynku. W wyroku z dnia 20 kwietnia 2001 r., I PKN 377/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 115, Sąd Najwyższy stwierdził, że przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny po rozpoczęciu urlopu dla poratowania zdrowia jest sprzeczne z celami tego urlopu i uzasadnia żądanie uznania tego przeniesienia za bezskuteczne.

9. W razie wystąpienia przesłanek określonych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela zastosowanie mają przepisy art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.), które przewidują ochronę przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracowników będących członkami zarządu lub komisji rewizyjnej organizacji związkowej. Ochrona ta będzie wyłączona w razie całkowitej likwidacji szkoły, w myśl art. 41 ¹ § 1 k.p. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., I PKN 52/00, OSNP 2002, nr 9, poz. 204, przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny stanowi zmianę na niekorzyść jego warunków pracy i płacy w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Podobne stanowisko wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 176/00, OSNP 2002, nr 16, poz. 381.

Przeniesienie przez pracodawcę nauczyciela będącego członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej w stan nieczynny może nastąpić tylko po uprzednim uzyskaniu na to zgody tegoż zarządu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 stycznia 2002 r., I PKN 835/00, Pr. Pracy 2002, nr 9, s. 34.

10. Uzasadniony wydaje się pogląd, że zarówno nauczycielom zatrudnionym na podstawie mianowania, jak i umowy o pracę przysługuje ochrona przewidziana w art. 39 i 41 k.p. w zw. z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Powyższe wynika z faktu, iż Karta Nauczyciela nie zawiera szczególnych regulacji dotyczących ochrony trwałości zatrudnienia nauczyciela w wieku przedemerytalnym i niezdolnego do pracy. Przepisy ochronne znajdują się wprawdzie w rozdziale kodeksu pracy dotyczącym umów o pracę, jednakże stosowanie ich również w stosunku do nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania wiąże się z zasadą, że mianowanie ma gwarantować większą niż umowa o pracę trwałość zatrudnienia. W wyroku z dnia 21 października 2003 r., I PK 519/02, OSNP 2004, nr 19, poz. 337, Sąd Najwyższy stwierdził, że do wypowiedzenia stosunku pracy nauczycielowi mianowanemu na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 20 ust. 3 Karty Nauczyciela stosuje się tryb konsultacji określony w art. 38 k.p., jak również ochronę przed rozwiązaniem stosunku pracy w okresie niezdolności do pracy z powodu choroby (art. 41 k.p.). Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2001 r., I PKN 752/00, OSNP 2003, nr 24, poz. 592, przepis art. 41 k.p. nie chroni nauczyciela przed przeniesieniem w stan nieczynny. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2006 r., I PZP 4/06, OSNP 2007, nr 7-8, poz. 89, w przypadku istnienia podstaw do rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela nie stosuje się art. 41 Kodeksu pracy. Przeniesienie w stan nieczynny nauczycielki korzystającej z urlopu wychowawczego jest możliwe tylko w razie całkowitej likwidacji szkoły (wyrok SN z dnia 31 maja 2001 r., I PKN 428/00, OSNP 2003, nr 7, poz. 178).

11. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. dodała do art. 20 ust. 5a i 5b regulujące kwestie związane z udziałem organizacji związkowych w procesie rozwiązywania z nauczycielem stosunku pracy w drodze wypowiedzenia. Dyrektor szkoły ma obowiązek zawiadomienia reprezentującej nauczyciela zakładowej (międzyzakładowej) organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia nauczycielowi stosunku pracy. Organizacja ma prawo w terminie 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia do zgłoszenia dyrektorowi umotywowanego zastrzeżenia. Dyrektor szkoły jest zobowiązany rozpatrzyć stanowisko organizacji związkowej (co nie oznacza obowiązku jego uwzględnienia). Wypowiedzenie może być dokonane po upływie 7 dni od zawiadomienia organizacji związkowej, chyba że wcześniej organizacja przekaże swoje stanowisko.

Należy pamiętać, iż zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) w sprawach indywidualnych stosunków pracy związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków. Na wniosek pracownika niezrzeszonego związek zawodowy może podjąć się obrony jego praw i interesów wobec pracodawcy.

W glosie, OSNP 1997, nr 11, poz. 214 do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 1996 r., I PKN 20/96, Walery Masewicz wskazał, że legitymacja do działań związkowych w indywidualnych sprawach ze stosunku pracy może wynikać z dwóch źródeł: a) z faktu członkostwa pracownika w danym związku zawodowym, co oznacza, że związek zawodowy jest wprawdzie prawnie legitymowany do wszelkich działań, których jednak nie musi podejmować w każdym indywidualnym wypadku, gdyż związek zawodowy nie spełnia funkcji pełnomocnika i nie jest bezwzględnie związany życzeniami pracownika; jest natomiast jego przedstawicielem, a okoliczność ta sprawia, że pracownik jest związany ze swym macierzystym związkiem zawodowym szczególną więzią organizacyjną i prawną; b) z porozumienia między związkiem a pracownikiem niezrzeszonym co do podjęcia się funkcji reprezentanta interesów i praw, i to porozumienia, które:

1) może być w każdej chwili rozwiązane z inicjatywy każdej ze stron;

2) może być ograniczone tylko do pewnych spraw lub działań określonego rodzaju;

3) podlega przepisom prawa cywilnego o zleceniu;

4) może mieć charakter stały lub czasowo ograniczony.

Pracodawca powinien być zawiadomiony we właściwym czasie, a w każdym razie przed podejmowaniem decyzji w sprawie dotyczącej pracownika, o zawarciu takiego porozumienia. Odmowa zakładowej organizacji związkowej podjęcia się obrony praw pracownika niezrzeszonego stwarza stan pewnej "pustki" prawnej w zakresie reprezentacji interesów pracownika, kształtując sytuację podobną do tej, w której u danego pracodawcy nie działa żadna organizacja związkowa. Nie wymaga ona w zasadzie żadnego uzasadnienia i nie może być poczytana za domniemaną aprobatę znanych przecież organizacji związkowej przyczyn wypowiedzenia umowy o pracę, gdyż odmowa podjęcia się funkcji reprezentanta wyklucza możliwość oceny jej postępowania na tej właśnie płaszczyźnie, a wszelkie ewentualne ustne wypowiedzi, komentarze itp. przedstawicieli tej organizacji dotyczące przyczyn wypowiedzenia umowy nie mogą być już traktowane jako aprobata lub dezaprobata ich zasadności.

12. W wyroku z dnia 7 stycznia 2000 r., I PKN 335/99, Pr. Pracy 2000, nr 12, s. 33, Sąd Najwyższy stwierdził, że wydane nauczycielowi świadectwo pracy nie może być automatycznie uznane za rozwiązanie z nim stosunku pracy, w sytuacji gdy żadna ze stron nie złożyła jednoznacznego oświadczenia woli, z którego wynikałby zamiar rozwiązania stosunku pracy. Z kolei w wyroku z dnia 21 marca 2002 r., III APa 81/01, OSA 2002, z. 8, poz. 30, Sąd Apelacyjny w Warszawie uznał, że wydanie błędnego świadectwa pracy nie prowadzi do ustania stosunku pracy z nauczycielem mianowanym, jeżeli nie podjęto czynności prawnych zgodnych z Kartą Nauczyciela, prowadzących do ustania tego stosunku. W tej sytuacji nauczycielowi mianowanemu przysługuje roszczenie o dopuszczenie do pracy, jak i roszczenie o wynagrodzenie za okres gotowości do jej wykonywania.

Nauczyciel, który zawarł ugodę sądową akceptującą przeniesienie go w stan nieczynny, nie może, powołując się na art. 469 k.p.c., uchylić się od jej skutków prawnych tylko dlatego, że w postępowaniu rentowym okazało się, iż nie spełnia wszystkich warunków wymaganych do nabycia prawa do emerytury (postanowienie SN z dnia 27 stycznia 1999 r., I PKN 679/98, OSNP 2000, nr 7, poz. 275). Wniosek nauczyciela o przeniesienie w stan nieczynny jest szczególnym oświadczeniem woli dokonywanym w ramach stosunku pracy, do którego na podstawie art. 84 i 88 k.c. w zw. z art. 300 k.p. i art. 91c Karty Nauczyciela ma zastosowanie reguła przewidująca możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem błędu (wyrok SN z dnia 3 czerwca 1998 r., I PKN 168/98, OSNP 1999, nr 11, poz. 368).

Jeżeli w szkole utrzymują się uniemożliwiające zatrudnienie nauczyciela mianowanego skutki przeprowadzonych zmian organizacyjnych, to nie jest wyłączone rozwiązanie z nim stosunku pracy w trybie art. 20 Karty Nauczyciela, po przywróceniu go do pracy na poprzednich warunkach wyrokiem sądowym z powodu przeniesienia na inne stanowisko bez jego zgody, choćby nie wystąpiły nowe okoliczności (wyrok SN z dnia 7 marca 1997 r., I PKN 52/96, OSNP 1997, nr 21, poz. 421). W wyroku z dnia 27 maja 1999 r., I PKN 81/99, OSNP 2000, nr 16, poz. 609, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że wykonanie prawomocnego wyroku przywracającego nauczyciela do pracy nie może polegać na przeniesieniu go w stan nieczynny.

Nauczycielowi mianowanemu, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do niej wobec bezzasadnego rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela, przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, określone w art. 57 k.p. w zw. z art. 98 ust. 1 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 25 października 1995 r., I PZP 30/95, OSNP 1996, nr 10, poz. 139).

W wyroku z dnia 20 lipca 2000 r., I PKN 740/99, OSNP 2002, nr 3, poz. 72, Sąd Najwyższy stwierdził, iż ogólne powołanie się pracownika na jego sytuację rodzinną, sprowadzające się do wskazania, że ma na utrzymaniu dzieci, nie wystarcza do uznania, że pracodawca rozwiązał stosunek pracy sprzecznie z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.). W uzasadnieniu Sąd podniósł, iż wielu pracowników ma na utrzymaniu dzieci, i gdyby okoliczność ta sama w sobie stanowiła o sprzeczności przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny z zasadami współżycia społecznego, oznaczałoby to w istocie wykluczenie możliwości rozwiązania stosunku pracy z każdym nauczycielem posiadającym dzieci na utrzymaniu. Takie rozumowanie nie jest uprawnione na gruncie obowiązującego prawa.

13. Na uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2000 r., I PKN 607/99, OSNP 2001, nr 19, poz. 581, zgodnie z którym termin do zgłoszenia żądania przywrócenia do pracy lub zasądzenia odszkodowania dla nauczyciela, którego stosunek pracy wygasł wskutek przeniesienia go w stan nieczynny z upływem 6-miesięcznego okresu pozostawania w tym stanie, wynosi 14 dni i liczy się od dnia wygaśnięcia stosunku pracy (art. 264 § 2 k.p. w zw. z art. 20 Karty Nauczyciela).

14. Rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym zostało uregulowane w Karcie Nauczyciela w sposób całościowy i wyczerpujący. Nie zostały natomiast uregulowane konsekwencje rozwiązania przez pracodawcę stosunku pracy z nauczycielem z naruszeniem prawa. Dlatego jedynie na podstawie przepisów kodeksu pracy można skonstruować konsekwencje niezgodnego z prawem działania pracodawcy, które doprowadziło do rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy z mianowania (wyrok SN z dnia 16 kwietnia 2003 r., I PK 91/02, Pr. Pracy 2003, nr 12, poz. 35).

Art. 21.

1. Odrębne przepisy, o których mowa w ust. 1, to art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wysokości i warunków wypłacania świadczeń urzędnikom państwowym przeniesionym do pracy w innej miejscowości (Dz. U. Nr 66, poz. 597).

2. Nauczyciel zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas zwolnienia od pełnienia obowiązków służbowych.

Art. 22.

1. Obecne brzmienie temu artykułowi nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) oraz z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Celem tego przepisu jest stworzenie możliwości dalszego zatrudniania nauczyciela w szkole, w sytuacji gdy nie ma w niej wystarczającej liczby godzin zajęć, których realizację można powierzyć nauczycielowi w ramach obowiązującego go wymiaru pensum. W takim przypadku nauczyciel, pozostając zatrudnionym w jednej szkole w pełnym wymiarze zajęć, wykonuje część swojego pensum w innym miejscu. Konstrukcję tę można zastosować, jeżeli w dotychczasowym miejscu pracy nauczyciela realizuje on zajęcia co najmniej w połowie obowiązującego go wymiaru. Uzupełnianie pozostałej części pensum może odbywać się w jednej szkole lub w kilku szkołach, jeżeli tylko w ten sposób można zapewnić realizację przez nauczyciela pełnego pensum. Uzupełnianie pensum jest instytucją szczególną, występującą w stosunkach pracy nauczycieli i nieregulowaną przepisami kodeksu pracy. Nauczyciel zobowiązany przez organ prowadzący szkołę (wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, starostę, marszałka województwa) do prowadzenia zajęć w innej szkole lub szkołach pozostaje zatrudniony w dotychczasowym miejscu pracy w pełnym wymiarze zajęć, gdyż szkoła (szkoły), w której nauczyciel uzupełnia pensum, nie nawiązuje z nim odrębnego stosunku pracy. Uzupełnianie odbywa się wyłącznie do pełnego wymiaru pensum nauczyciela. Nauczyciel w szkole (szkołach), w której uzupełnia pensum, nie może mieć przydzielonych godzin ponadwymiarowych. Jeżeli szkoła ta chce powierzyć nauczycielowi realizację zajęć w wymiarze przekraczającym liczbę godzin koniecznych do uzupełnienia pensum, zawiera z nauczycielem odrębny stosunek pracy na liczbę godzin ponad pensum. Szkoła (szkoły), w której nauczyciel uzupełnia pensum, nie musi znajdować się w tej samej miejscowości co szkoła macierzysta. Zmiany w tym zakresie wprowadziła nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r., która stworzyła możliwość uzupełniania pensum w kilku szkołach. Powinno odbywać się ono na tym samym co zajmowane dotychczas stanowisku. Nauczyciel może wyrazić zgodę na uzupełnianie pensum na innym stanowisku, należy jednak zwrócić uwagę, iż powinien on legitymować się kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania tego stanowiska.

W wyroku z dnia 20 marca 1991 r., I PR 6/91, OSNC 1992, nr 11, poz. 208, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nie jest wymagana zgoda nauczyciela na pracę w innej szkole w tej samej miejscowości w celu uzupełnienia obowiązującego wymiaru zajęć dydaktycznych (wychowawczych) w wymiarze nie większym niż 1/2 etatu. Zgoda nauczyciela, także mianowanego, na pracę w innej szkole w tej samej miejscowości w celu uzupełnienia obowiązującego wymiaru zajęć dydaktycznych (wychowawczych) w wymiarze nie większym niż 1/2 etatu zgodnie z art. 22 Karty Nauczyciela jest wymagana wyłącznie w przypadku zatrudnienia na innym stanowisku. Przy zachowaniu tego samego stanowiska i pozostałych przesłanek tego przepisu zgoda nauczyciela nie jest potrzebna i musi się on poddać dyspozycji przełożonych.

W sytuacji gdy uzupełnianie pensum zależy od zgody nauczyciela, a nauczyciel jej nie wyraża, zmniejsza się jego wymiar zatrudnienia, a tym samym i wysokość wynagrodzenia, proporcjonalnie do realizowanego wymiaru zajęć.

W powołanym wyżej wyroku Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę na fakt, iż ani art. 22, ani żaden inny przepis Karty Nauczyciela nie reguluje kwestii zakończenia skierowania do innej szkoły w celu uzupełniania obowiązkowego wymiaru zajęć. Zdaniem Sądu można bez zgody nauczyciela skrócić okres tego zobowiązania i powrócić do sytuacji wyjściowej, tj. do wykonywania zatrudnienia tylko w jednej szkole. Stanowi to bowiem powrót do sytuacji normalnej, niepogarszającej w żadnym zakresie pozycji nauczyciela. Otrzymuje on przecież to samo wynagrodzenie, a pracę wykonuje w jednym miejscu, bynajmniej nie w wyższym wymiarze. Takie stanowisko oznacza, że w sytuacji gdy w macierzystej szkole powstanie możliwość realizacji przez nauczyciela zajęć w pełnym, obowiązującym go wymiarze, organ prowadzący może, a nawet powinien, cofnąć zobowiązanie do uzupełniania przez nauczyciela pensum w innej szkole (szkołach).

2. Uzupełnianie przez nauczyciela obowiązującego go wymiaru zajęć może odbywać się nie tylko w szkole (szkołach) położonej w tej samej miejscowości, w której znajduje się dotychczasowa szkoła, ale również w innej miejscowości. W takiej sytuacji powstaje problem związany z kosztami przejazdu, które czasami mogą być znaczne. Karta Nauczyciela nie reguluje tej kwestii. Wydaje się, iż we wskazanym przypadku organ prowadzący powinien rozważyć możliwość stosowania do nauczycieli w drodze analogii zasad obowiązujących przy ustalaniu należności przysługujących pracownikom z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.

3. W razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiającch dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, nauczyciel może być zobowiązany do uzupełniania pensum w innej szkole (szkołach), jeżeli istnieją możliwości do takiego uzupełniania. W razie braku takich warunków nauczyciel może wyrazić zgodę na ograniczenie wymiaru zatrudnienia i zmniejszenie wysokości wynagrodzenia, jeżeli w szkole pomimo zachodzących w niej zmian może nadal realizować co najmniej połowę obowiązującego go wymiaru zajęć. Jeżeli takiej zgody nie wyrazi nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania, dyrektor szkoły rozwiązuje z nim stosunek pracy lub przenosi - na wniosek nauczyciela - w stan nieczynny. Odmowa przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę stanowi niewyrażenie zgody na warunki wypowiedzenia zmieniającego i wywołuje skutek określony w art. 42 § 3 k.p.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1996 r., I PZP 22/96, OSNP 1997, nr 7, poz. 111, ograniczenie pełnego wymiaru zajęć nauczyciela mianowanego, poza sytuacjami określonymi w art. 22 Karty Nauczyciela, jest niedopuszczalne. Zgoda nauczyciela mianowanego na zatrudnienie w niepełnym wymiarze zajęć ma znaczenie jedynie dla oceny jego gotowości do pracy.

W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1998 r., I PKN 476/97, OSNP 1998, nr 23, poz. 684, przepis art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela nie ma zastosowania, jeżeli szkoła gminna nie ma możliwości zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, a szkoła państwowa, w której prowadzi on zajęcia, odmawia szkole gminnej refundacji wynagrodzenia wypłaconego przez nią za pracę nauczyciela w szkole państwowej. Odmienne stanowisko naruszałoby ustawowo zagwarantowaną samodzielność gmin (art. 2 i 8 ustawy o samorządzie gminnym - tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1593 z późn. zm.). Gmina bowiem z własnych środków i wbrew swej woli musiałaby wypłacać nauczycielowi wynagrodzenie za pracę w szkole państwowej. Możliwość uzupełnienia w szkole państwowej wymiaru godzin zajęć nauczyciela istniałaby wtedy, gdyby gmina lub szkoła gminna zawarła stosowną umowę z kuratorem oświaty lub szkołą państwową.

4. Regulacja zawarta w ust. 2a została dodana przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. Ma ona na celu doprecyzowanie podstawy ustalenia odprawy przysługującej nauczycielowi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela i wynagrodzenia otrzymywanego przez nauczyciela w trakcie przebywania w stanie nieczynnym.

5. Przepisy ust. 3 i 4 zostały dodane nowelą Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. Uregulowanie zawarte w ust. 3, jak wynika z uzasadnienia do projektu tej nowelizacji, jest wynikiem konieczności dostosowania przepisów Karty Nauczyciela do nowych warunków pracy nauczycieli, którzy w związku z utworzeniem gimnazjów muszą realizować zajęcia w kilku szkołach. W myśl tego przepisu w razie realizowania przez nauczyciela zajęć w kilku szkołach w wymiarze niższym niż połowa obowiązującego wymiaru, ale łącznie w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego nauczyciela wymiaru zajęć, nie ma zastosowania do tego nauczyciela zastrzeżenie zawarte w art. 91b ust. 1 Karty Nauczyciela. Oznacza to, że nauczycielowi pracującemu w ten sposób przysługuje m.in. zasiłek na zagospodarowanie, nauczycielski dodatek mieszkaniowy i tzw. dodatek wiejski. Świadczenia te wypłaci nauczycielowi każda z zatrudniających go szkół, proporcjonalnie do wysokości otrzymywanego wynagrodzenia (zasiłek na zagospodarowanie, dodatek wiejski). Kwestie prawa do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego w razie zatrudnienia nauczyciela w kilku szkołach powinien rozstrzygać regulamin określany przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 56, poz. 585 oraz 2004 r. Nr 281, poz. 2791) stanowi, iż w takiej sytuacji nauczycielowi przysługuje tylko jeden dodatek, wypłacany przez wskazanego pracodawcę.

6. W razie zatrudnienia nauczyciela w kilku szkołach na warunkach określonych w ust. 3 nauczyciel może uzyskiwać kolejne stopnie awansu zawodowego. Dyrektora szkoły, który będzie wykonywał czynności związane z odbywaniem stażu przez nauczyciela, powoływał opiekuna stażu, dokonywał oceny dorobku zawodowego nauczyciela, wyznacza organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad danymi szkołami. Organ ten wskazuje również, który - w zależności od stopnia awansu zawodowego - dyrektor szkoły lub organ prowadzący szkołę będzie właściwy do przyjęcia wniosku nauczyciela o wszczęcie postępowania kwalifikacyjnego lub egzaminacyjnego.

7. Burmistrz działający w imieniu gminy jako organu założycielskiego szkoły (art. 91d pkt 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela) może samodzielnie ustanowić pełnomocnika procesowego występującego w sprawie dotyczącej roszczenia wywiedzionego z art. 22 ust. 1 tej ustawy (postanowienie SN z dnia 11 lutego 2001 r., I PKN 666/01, OSNP 2004, nr 4, poz. 64).

Art. 23.

1. Przepisy art. 23 dotyczą wyłącznie nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych na podstawie mianowania. W ust. 1 określone zostały sytuacje, w których dyrektor szkoły lub organ prowadzący szkołę w stosunku do dyrektora ma obowiązek rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem.

W razie złożenia przez nauczyciela wniosku o rozwiązanie stosunku pracy, np. w związku z zamiarem skorzystania z prawa do emerytury bez względu na wiek (art. 88), stosunek pracy nauczyciela ulega rozwiązaniu z końcem roku szkolnego, tj. z dniem 31 sierpnia. Nie dotyczy to nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których organizacji nie przewidziano ferii szkolnych. Nauczyciel zobowiązany jest do złożenia uprzedniego trzymiesięcznego wypowiedzenia (w przypadku tzw. szkół feryjnych do dnia 31 maja).

2. Stosunek pracy nauczyciela ulega rozwiązaniu, jeżeli nauczyciel jest niezdolny do pracy z powodu choroby przez okres dłuższy niż 182 dni. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) doprecyzowała, iż do rocznego okresu nieobecności w pracy wlicza się te dni, w które w szkole nie odbywają się zajęcia, a na które nauczyciel nie otrzymał zwolnienia lekarskiego. Chodzi tu o okresy ferii szkolnych, przerw świątecznych, świąt oraz dni wolnych od pracy w szkole, takich jak soboty i niedziele. Zgodnie z nowelą Karty Nauczyciela dokonaną ustawą z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 10, poz. 71) okres nieobecności w pracy może być przedłużony o kolejne 12 miesięcy, jeżeli nauczyciel uzyska prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub zostanie mu udzielony urlop dla poratowania zdrowia. Do dnia wejścia w życie wymienionej wyżej ustawy, jeżeli nauczyciel po okresie nieobecności w pracy trwającej jeden rok skorzystał z prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, stosunek pracy nauczyciela ulegał rozwiązaniu po zakończeniu takiego urlopu, gdy okres nieobecności wraz z okresem choroby wyniósł ponad 2 lata. Takie przedłużenie okresu nieobecności nauczyciela w pracy było dopuszczalne wtedy, gdy lekarz leczący nauczyciela stwierdził poprawę stanu zdrowia, która zaowocuje powrotem nauczyciela do pracy. Jeżeli nauczyciel był chory na przykład przez 9 miesięcy, a bezpośrednio przed okresem choroby skorzystał z urlopu dla poratowania zdrowia w wymiarze 12 miesięcy, nie było podstaw do rozwiązania z nim stosunku pracy. Doliczanie okresu urlopu dla poratowania zdrowia do okresu niezdolności do pracy z powodu choroby stosowało się jedynie wtedy, gdy okresy nieobecności w pracy z obydwu tytułów przekraczały 2 lata, a ponadto następowały bezpośrednio po sobie. Rozwiązanie stosunku pracy następowało z końcem miesiąca, w którym minął okres odpowiednio jednorocznej lub dwuletniej nieobecności nauczyciela w pracy.

Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. zlikwidowała przywilej nauczycieli mianowanych, polegający na tym, że zasiłek chorobowy otrzymywali oni przez okres 12 miesięcy, a więc dłuższy o połowę od ogółu pracowników (zasadą było 180 dni).

3. Niezdolność do wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela stanowi podstawę rozwiązania stosunku pracy, jeżeli jest potwierdzona orzeczeniem wydanym przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne. Podstawę wydania takiego orzeczenia stanowią przepisy rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.). Od orzeczenia nauczycielowi przysługuje odwołanie. Stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu na podstawie ostatecznego orzeczenia lekarskiego o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy, tj. orzeczenia wydanego na skutek odwołania lub orzeczenia, od którego nauczyciel nie odwołał się. Rozwiązanie stosunku pracy następuje z końcem miesiąca, w którym dyrektor szkoły otrzymał takie orzeczenie. W wyroku z dnia 25 lipca 2005 r., I PK 47/06, Pr. Pracy 2006, nr 12, s. 36, Sąd Najwyższy wskazał, iż ponadroczna niezdolność do pracy spowodowana chorobą stanowi obligatoryjną przesłankę rozwiązania stosunku pracy i wyłącza obowiązek udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, gdy ponadto nie zostało stwierdzone przez lekarza leczącego, że nastąpiła poprawa w stanie zdrowia umożliwiająca powrót do pracy.

W pierwotnym brzmieniu Karta Nauczyciela przewidywała rozwiązanie stosunku pracy w razie orzeczenia przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia trwałej niezdolności nauczyciela do pracy w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku. Przedmiotowe komisje przestały funkcjonować z dniem 1 września 1997 r. w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 28 czerwca 1996 r. o zmianie niektórych ustaw o zaopatrzeniu emerytalnym i o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. Nr 100, poz. 461). Ustawa ta zlikwidowała komisje do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, których zakres działania przejął jedynie częściowo lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tymi zmianami przestały być aktualne wytyczne Ministra Oświaty i Wychowania oraz Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 czerwca 1985 r. w sprawie zapewnienia prawidłowej realizacji art. 23 Karty Nauczyciela (Dz. Urz. MOiW Nr 7-8, poz. 35). Występującą w tym zakresie lukę w przepisach zapełniła dopiero nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r., która zezwoliła na wykorzystanie orzeczeń wydawanych przez lekarzy medycyny pracy do celów określonych w Karcie Nauczyciela. W wyroku z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 720/99, OSNP 2002, nr 2, poz. 36, Sąd Najwyższy orzekł, że od chwili likwidacji komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia podstawę przewidzianego w art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem stanowiło orzeczenie wydane przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Nauczyciel, z którym rozwiązano stosunek pracy w trybie art. 23 ust. 1 pkt 3, otrzymuje odprawę pieniężną na podstawie art. 28 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Z orzeczeń dotyczących poprzedniego brzmienia art. 23 ust. 1 pkt 3 należy wskazać na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1999 r., I PKN 681/98, OSNP 2000, nr 14, poz. 541, zgodnie z którym nauczyciel nie może żądać na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia przez sąd, że został bezpodstawnie skierowany na badania przez komisję lekarską lub zawieszony w pełnieniu obowiązków. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1998 r., I PKN 328/98, OSNP 1999, nr 22, poz. 722, podstawą faktycznego skierowania z urzędu nauczyciela na badania przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia w celu ustalenia jego niezdolności do pracy w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku mogą być zmiany w stanie zdrowia nauczyciela powstałe po prawomocnym przywróceniu go do pracy. Zgodnie natomiast z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 1990 r., I PRN 39/89, Lex, nr 14661, za trwale niezdolnego do pracy w pełnym wymiarze zajęć na zajmowanym stanowisku, w rozumieniu art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela, należy uznać także nauczyciela, który stał się trwale niezdolny do wykonywania pracy w pełnym wymiarze, chociaż zachował zdolność do jej wykonywania w niepełnym wymiarze. W wyroku z dnia 11 listopada 1982 r., I PRN 97/82, OSNC 1983, nr 7, poz. 98, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie orzeczenia przez komisję lekarską do spraw inwalidztwa i zatrudnienia trwałej niezdolności do pracy nauczyciela mianowanego, zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć, stosunek pracy z nim rozwiązuje się z końcem miesiąca, w którym doręczono mu wydaną przez właściwy organ szkolny decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy.

4. Stosunek pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu z końcem tego roku szkolnego, w którym nauczyciel (niezależnie od tego, czy jest kobietą czy mężczyzną) ukończył 65 lat. W takim przypadku pracodawca powinien wypowiedzieć nauczycielowi stosunek pracy co najmniej na 3 miesiące przed końcem roku szkolnego. Nauczyciel powinien więc otrzymać wypowiedzenie do 31 maja. W stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których organizacji nie przewidziano ferii szkolnych, nie ma zastosowania wymóg rozwiązania stosunku pracy z końcem roku szkolnego. Jeżeli nauczyciel nie nabędzie uprawnień emerytalnych z osiągnięciem wieku 65 lat, jego okres zatrudnienia może być przedłużony maksymalnie o 2 lata od ukończenia przez nauczyciela 65 roku życia. Zrównanie wieku, w którym dochodzi do rozwiązania stosunku pracy, nastąpiło na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 marca 2000 r., K 27/99, OTK 2000, nr 2, poz. 62; Dz. U. Nr 22, poz. 291, który stwierdził, że art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela w zakresie, w jakim stwarza podstawę do rozwiązania - bez zgody osoby zainteresowanej - stosunku pracy z nauczycielem mianowanym-kobietą wcześniej niż z nauczycielem mianowanym-mężczyzną jest niezgodny z art. 32 i 33 Konstytucji RP przez to, że ustanowione w tym przepisie zróżnicowanie sytuacji prawnej kobiet i mężczyzn przybiera charakter dyskryminacji ze względu na płeć.

W wyroku z dnia 12 marca 1991 r., I PRN 3/91, PiZS 1991, nr 8, poz. 65, OSP 1992, z. 1, poz. 20, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż przejście nauczyciela na emeryturę na zasadach określonych w § 4 w zw. z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) nie jest obowiązkiem nauczyciela, lecz jego uprawnieniem, dlatego też bez wniosku nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy przez zakład pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela jest niedopuszczalne.

5. Rozwiązanie stosunku pracy następuje w razie otrzymania przez nauczyciela jednej negatywnej oceny pracy, z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia. Do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) obowiązywały przepisy art. 23 ust. 5 oraz art. 24 Karty Nauczyciela, przewidujące rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem, który otrzymał drugą negatywną ocenę pracy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 500/98, OSNP 2000, nr 3, poz. 106, prawidłowość i rzetelność negatywnej oceny pracy nauczyciela mianowanego (art. 6a w zw. z art. 23 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela) podlega kontroli sądu pracy rozpatrującego powództwo o przywrócenie do pracy.

6. Obowiązek rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania dotyczy również sytuacji cofnięcia nauczycielowi skierowania do nauczania religii w danej szkole. Rozwiązanie następuje z końcem miesiąca, w którym cofnięto nauczycielowi skierowanie. W takim przypadku nauczyciel otrzyma odprawę w wysokości miesięcznego wynagrodzenia za każdy rok pracy na stanowisku nauczyciela religii, maksymalnie jednak w wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia (art. 28 ust. 2a Karty Nauczyciela).

Zakaz rozwiązania stosunku pracy bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych) nie dotyczy rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem religii z powodu cofnięcia skierowania do nauczania religii w szkole (wyrok SN z dnia 23 stycznia 2004 r., I PK 208/03, OSNP 2004, nr 23, poz. 401).

7. Karta Nauczyciela dopuszcza możliwość rozwiązania stosunku pracy na podstawie porozumienia stron. Rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie jest możliwe w każdym czasie, jeżeli strony stosunku pracy dojdą do porozumienia co do terminu zakończenia stosunku pracy. Ustanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron, ale na wniosek złożony przez nauczyciela, umożliwia nauczycielowi przejście na emeryturę bez względu na wiek. Vide komentarz do art. 88.

8. Rozwiązanie stosunku pracy, w zależności od decyzji pracodawcy, może nastąpić, jeżeli nauczyciel nie zgłosi się na badania profilaktyczne i nie usprawiedliwi swojej nieobecności. Zakończenie stosunku pracy dokona się z końcem miesiąca, w którym pracodawca otrzymał informację o takim zdarzeniu, jeżeli pracodawca zechce skorzystać z powyższego uprawnienia. Niezależnie od terminów obligatoryjnych badań profilaktycznych dyrektor szkoły posiada uprawnienie do skierowania na badania lekarskie nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania w każdym czasie. W razie dwukrotnego nieprzybycia nauczyciela na badania i nieusprawiedliwienia swojej nieobecności dyrektor szkoły może wykorzystać uprawnienie do rozwiązania stosunku pracy. Należy pamiętać, iż pracodawca ponosi koszty przeprowadzenia tych badań.

W wyroku z dnia 26 stycznia 2005 r., II PK 179/04, OSNP 2005, nr 19, poz. 304, Sąd Najwyższy uznał, że do trybu skierowania nauczyciela na badania lekarskie na podstawie art. 23 ust. 4 pkt 2 i art. 23 ust. 5 Karty Nauczyciela ma zastosowanie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy. Podstawę rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania określoną w art. 23 ust. 5 zdanie drugie Karty Nauczyciela stanowi dwukrotne nieusprawiedliwione niezgłoszenie się na badania lekarskie, a nie odmowa przyjęcia przez nauczyciela skierowania na badania.

W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 września 1997 r., I PKN 283/97, OSNP 1998, nr 11, poz. 331, oceny legalności rozwiązania z nauczycielem mianowanym stosunku pracy w trybie art. 23 ust. 4 pkt 2 i ust. 5 Karty Nauczyciela dokonuje się według stanu prawnego obowiązującego w dniu złożenia przez pracodawcę oświadczenia woli.

9. W wyroku z dnia 5 lutego 1998 r., I PKN 495/97, OSNP 1999, nr 1, poz. 16, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż rozwiązując z nauczycielem mianowanym stosunek pracy na podstawie art. 23 Karty Nauczyciela, pracodawca nie jest zobowiązany do przewidzianej w art. 38 k.p. konsultacji ze związkami zawodowymi. Jako podstawę Sąd podaje, że art. 38 k.p. dotyczy tylko umów o pracę, nie może więc mieć zastosowania w przypadku rozwiązania z pracownikiem mianowanym stosunku pracy na podstawie art. 23 Karty Nauczyciela.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1991 r., I PR 420/90, OSP 1991, z. 11-12, poz. 303, OSNC 1993, nr 1-2, poz. 23, mianowanemu nauczycielowi nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze na podstawie przepisów o czynach niedozwolonych za czas pozostawania bez pracy jako uzupełnienie przyznanych mu świadczeń majątkowych z mocy przepisów kodeksu pracy, przewidujących roszczenia z tytułu wadliwego rozwiązania stosunku pracy przez zakład pracy.

W dniu 7 marca 1987 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę, III PZP 10/86, OSNC 1987, nr 2-3, poz. 24, zgodnie z którą nauczycielowi mianowanemu przywróconemu do pracy, wobec bezzasadnego rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 52 k.p., przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy na zasadach określonych w art. 57 § 1 k.p.; jeżeli nauczyciel mianowany należy do osób wymienionych w art. 57 § 2 k.p., wynagrodzenie przysługuje mu za cały czas pozostawania bez pracy.

10. Do nauczyciela mianowanego nie stosuje się art. 42 k.p. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lutego 1999 r., I PKN 595/98, OSNP 2000, nr 8, poz. 300. W uzasadnieniu Sąd wyjaśnił, że ważnym argumentem przemawiającym przeciwko możliwości stosowania wypowiedzenia zmieniającego jest jego konstrukcja, zwłaszcza zaś przewidziany w art. 42 § 3 k.p. skutek odmowy przyjęcia przez pracownika nowych warunków pracy lub płacy w postaci rozwiązania się umowy o pracę z upływem okresu wypowiedzenia. Tymczasem Karta Nauczyciela, określająca sytuacje, w których następuje rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem mianowanym (art. 23), nie wymienia wśród nich rozwiązania się stosunku pracy wskutek odmowy przyjęcia przez nauczyciela mianowanego nowo zaproponowanych mu warunków pracy lub płacy. Pogląd o dopuszczalności stosowania do stosunku pracy tych nauczycieli wypowiedzenia zmieniającego prowadziłby do skutku nieprzewidzianego w omawianej ustawie (rozwiązanie stosunku pracy), a zarazem sprzecznego z zasadą stabilizacji ich zatrudnienia.

11. W wyroku z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99, OSNP 2002, nr 2, poz. 37, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że mianowanemu nauczycielowi przysługuje roszczenie o dopuszczenie do pracy i wynagrodzenie za cały okres pozostawania w gotowości do jej wykonywania, jeżeli stosunek pracy nie został rozwiązany lub nie wygasł w sposób określony w Karcie Nauczyciela.

Informacja o możliwości wystąpienia z wnioskiem o przeniesienie w stan nieczynny lub wyrażenia zgody na ograniczenie wymiaru zatrudnienia, zawarta w piśmie rozwiązującym za wypowiedzeniem stosunek pracy z nauczycielem mianowanym, nie stanowi składnika oświadczenia woli w przedmiocie rozwiązania stosunku pracy (wyrok SN z dnia 18 czerwca 2002 r., I PKN 164/01, OSNP 2004, nr 7, poz. 120).

Art. 24.

Artykuł ten został skreślony przez art. 1 pkt 18 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Przepis ten dotyczył ustalenia negatywnej oceny pracy nauczyciela. Obecnie kwestie związane z dokonywaniem oceny pracy nauczycieli reguluje art. 6a Karty Nauczyciela.

Art. 25.

Artykuł ten został skreślony przez art. 1 pkt 18 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. W artykule tym określono organ podejmujący decyzję o rozwiązaniu stosunku pracy z nauczycielem w przypadku wystąpienia którejkolwiek z okoliczności wymienionych w art. 23 Karty Nauczyciela.

Art. 26.

1. Przepis art. 26 dotyczy wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela niezależnie od podstawy nawiązania stosunku pracy, w związku z czym znajduje on zastosowanie do nauczyciela zatrudnionego tak na podstawie mianowania, jak i umowy o pracę. Artykuł ten nie określa wszystkich przypadków, w których dochodzi do wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela. Zgodnie z art. 20 ust. 5c Karty Nauczyciela stosunek pracy nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny wygasa z upływem 6-miesięcznego okresu pozostawania w stanie nieczynnym. W myśl natomiast art. 16 Karty Nauczyciela mianowanie lub umowa o pracę wygasa, jeżeli nowo zatrudniony nauczyciel nie usprawiedliwi w ciągu 7 dni swojego nieprzystąpienia do pracy. Do wygaśnięcia stosunku pracy dojdzie również w przypadku śmierci nauczyciela, zgodnie z art. 63¹ k.p. w zw. z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela.

2. Stosunek pracy nauczyciela wygasa z mocy prawa, co oznacza, iż skutek w postaci ustania stosunku pracy następuje z dniem wystąpienia jednej z przesłanek wymienionych w ust. 1. Stwierdzenie wygaśnięcia stosunku pracy przez dyrektora szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły - przez organ prowadzący szkołę (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę, marszałka województwa) - ma charakter deklaratoryjny.

3. Stosunek pracy nauczyciela wygasa w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie. Nie ma znaczenia rodzaj przestępstwa i kwestia ewentualnego zawieszenia przez sąd orzeczonej kary. Przepis ten związany jest z art. 6 i 9 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Szczególnie istotne znaczenie ma pkt 5, zgodnie z którym wygaśnięcie stosunku pracy nastąpi w razie zatrudnienia nauczyciela na podstawie mianowania pomimo niespełnienia warunków zawartych w art. 10 ust. 5 pkt 1-5 Karty Nauczyciela. Przepisy obowiązujące do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) nie stwarzały takiej możliwości. Powodowało to sytuacje, w których za skuteczne należało uznać mianowanie dokonane z naruszeniem przepisów Karty Nauczyciela. Obecne uregulowania w tym zakresie mają za zadanie zapobieganie właśnie takim sytuacjom. Jest to istotne o tyle, o ile jednym z warunków zatrudnienia nauczyciela na podstawie mianowania jest posiadanie przez niego odpowiednich kwalifikacji. Nowela z dnia 23 sierpnia 2001 r. wyłączyła skutek w postaci wygaśnięcia stosunku pracy w razie zatrudnienia nauczyciela nieposiadającego wymaganych kwalifikacji na podstawie art. 10 ust. 9 Karty Nauczyciela.

4. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1987 r., III PZP 10/87, OSNC 1988, nr 9, poz. 111, stosunek pracy mianowanego nauczyciela wygasa z mocy art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela z dniem uprawomocnienia się wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności także wówczas, gdy na poczet tej kary zaliczono okres co najmniej 3 miesięcy tymczasowego aresztowania. Z kolei w wyroku z dnia 29 kwietnia 2005 r., III PK 3/05, OSNP 2005, nr 23, poz. 373, Sąd Najwyższy uznał, że prawomocny wyrok nakazowy skazujący nauczyciela za przestępstwo z art. 178a § 1 k.k. powoduje wygaśnięcie stosunku pracy na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela.

W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2006 r., I PK 140/05, M.P.Pr. 2006, nr 8, poz. 429, OSNP 2007, nr 5-6, poz. 61, wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela w razie prawomocnego skazania za przestępstwo popełnione umyślnie następuje z mocy prawa, choćby stwierdzenie tego przez dyrektora szkoły nastąpiło z opóźnieniem. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał, iż z przepisu art. 26 ust. 2 Karty Nauczyciela nie wynika w żaden sposób, aby po upływie pewnego czasu nie mogło już dojść do stwierdzenia wygaśnięcia stosunku pracy. Można uznać, że stwierdzenie to powinno nastąpić niezwłocznie po uzyskaniu przez dyrektora szkoły informacji o skazaniu nauczyciela. Powinna to być jednak informacja pewna (sprawdzona) i nie można stawiać dyrektorowi szkoły zarzutu, że podejmuje działania prowadzące do uzyskania takiej pewności. Chodzi przy tym o uzyskanie informacji o prawomocnym skazaniu nauczyciela za przestępstwo umyślne, a nie tylko o toczącym się postępowaniu karnym czy nawet o wyroku skazującym sądu I instancji (nieprawomocnym).

W uchwale z dnia 29 września 1984 r., III PZP 16/84, OSNC 1985, nr 2-3, poz. 20, Sąd Najwyższy wyraził zasadę prawną, że przepis art. 64 § 1 k.p. nie ma zastosowania do nauczyciela mianowanego.

5. W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 2001 r., III ZP 17/01, OSNP 2002, nr 11, poz. 259, uznanie nauczyciela mianowanego w postępowaniu karnym winnym popełnienia przestępstwa o charakterze umyślnym, ściganego z oskarżenia prywatnego, i odstąpienie od wymierzenia kary na podstawie art. 59 k.k. z nałożeniem środka karnego w postaci nawiązki nie jest prawomocnym skazaniem za przestępstwo popełnione umyślnie w rozumieniu art. 26 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela.

6. W wyroku z dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 721/99, OSNP 2002, nr 2, poz. 37, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że mianowanemu nauczycielowi przysługuje roszczenie o dopuszczenie do pracy i wynagrodzenie za cały okres pozostawania w gotowości do jej wykonywania, jeżeli stosunek pracy nie został rozwiązany lub nie wygasł w sposób określony w Karcie Nauczyciela.

Art. 27.

1. Każda ze stron stosunku pracy - nauczyciel oraz dyrektor zatrudniającej nauczyciela jednostki organizacyjnej - może zdecydować się na jego rozwiązanie. W takim przypadku Karta Nauczyciela przewiduje złożenie przez jedną ze stron umowy zawartej na czas nieokreślony 3-miesięcznego wypowiedzenia, którego skutek nastąpi z końcem roku szkolnego. Warunek rozwiązania umowy z końcem roku szkolnego nie ma zastosowania do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których organizacji pracy nie przewidziano ferii. Wypowiedzenie składane przez pracodawcę powinno zawierać uzasadnienie, zgodnie z art. 30 § 4 k.p. w zw. z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Stosownie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1995 r., I PRN 120/94, OSNP 1995, nr 14, poz. 171, nauczyciel, z którym na podstawie art. 27 ust. 1 Karty Nauczyciela rozwiązano stosunek pracy za wypowiedzeniem, nie ma prawa do odprawy określonej w art. 20 ust. 2 tejże ustawy. Natomiast w wyroku z dnia 26 maja 1983 r., I PR 43/83, OSNC 1983, nr 12, poz. 206, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż wypowiedzenie nauczycielowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony z naruszeniem art. 27 ust. 1 Karty Nauczyciela zachowuje swą skuteczność, przy czym umowa ta zostaje rozwiązana dopiero we właściwym terminie, a wnioskodawcy przysługuje wynagrodzenie za czas do chwili jej rozwiązania, pomniejszone o ewentualne zarobki uzyskane w tym czasie gdzie indziej (art. 49 k.p.).

2. Przepis ust. 2 zawiera uregulowanie analogiczne do zawartego w art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela w brzmieniu obowiązującym do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 10, poz. 71), z tym jednak, że nie przewiduje, aby do okresu niezdolności do pracy wliczano przypadające w tym czasie przerwy obejmujące dni, w których w szkole, zgodnie z odrębnymi przepisami, nie odbywają się zajęcia. Brak takiego zapisu należy uznać za przeoczenie ustawodawcy, którego intencją nie jest przecież zróżnicowanie wskazanych regulacji. Wydaje się więc, iż we wspomnianym zakresie należy stosować analogicznie przepisy art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Na marginesie należy dodać, że niejasne są powody pominięcia w ustawie z dnia 17 grudnia 2004 r. zmiany w art. 27 ust. 2 Karty Nauczyciela. W chwili obecnej występuje więc sytuacja, w której nauczyciele zatrudnieni na podstawie umowy o pracę mają większe uprawnienia niż nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania.

3. Do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony dojdzie ponadto w razie:

1) orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;

2) ukończenia 65 lat życia;

3) uzyskania negatywnej oceny pracy;

4) cofnięcia skierowania do nauczania religii.

Wystąpienie powyższych przesłanek skutkuje obligatoryjnym rozwiązaniem stosunku pracy z nauczycielem.

Pracodawca może ponadto rozwiązać z nauczycielem umowę o pracę na mocy porozumienia stron, w razie nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie okresowe lub kontrolne bądź dwukrotnego nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się nauczyciela na badanie, na które skierował go pracodawca z własnej inicjatywy. Vide komentarz do art. 23 Karty Nauczyciela.

W wyroku z dnia 29 czerwca 2000 r., I PKN 710/99, OSNP 2002, nr 1, poz. 6, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż przesłanką rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 6a i 27 ust. 3 Karty Nauczyciela z nauczycielem zatrudnionym na czas nieokreślony jest prawidłowe i rzetelne uznanie, że powinien on być negatywnie oceniony, co podlega kontroli sądu pracy rozpatrującego powództwo o przywrócenie do pracy.

4. Rozwiązanie za wypowiedzeniem zawartej z nauczycielem umowy o pracę na czas określony może nastąpić wyłącznie w przypadku, o którym mowa w art. 33 k.p. W myśl tego przepisu dopuszczalne jest rozwiązanie umowy o pracę zawartej na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy, jeżeli strony przewidziały w umowie możliwość jej wcześniejszego rozwiązania za 2-tygodniowym wypowiedzeniem. Oczywiście strony mogą w każdym czasie rozwiązać umowę zawartą nawet na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, na mocy porozumienia stron. Umowa o pracę na czas określony może być ponadto rozwiązana bez wypowiedzenia w razie wystąpienia przesłanek określonych w kodeksie pracy.

Art. 28.

1. Przepis ten określa sytuacje, w których nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania przysługuje prawo do odprawy pieniężnej. Nauczyciel otrzymuje odprawę w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu:

1) orzeczenia przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy;

2) upływu 2-letniego okresu urlopu bezpłatnego udzielonego nauczycielowi, który wniósł podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania małżonka, ale podania tego nie można było uwzględnić;

3) cofnięcia skierowania do nauczania religii.

Ostatnia przyczyna uzyskania przez nauczyciela odprawy została dodana przez ustawę z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396).

Brzmienie ust. 1 art. 28 zostało ustalone nowelą Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. Na jej mocy dostosowano ten przepis do zmian wynikających z obszernej nowelizacji Karty Nauczyciela ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. Dokonując bowiem tych zmian, ustawodawca przeoczył art. 28 i pozostawił w nim zapis, zgodnie z którym wysokość odprawy była uzależniona od liczby lat pracy nauczycielskiej, zaliczanej do okresów pracy pedagogicznej w myśl przepisów wydanych na podstawie art. 31 pkt 1 Karty Nauczyciela. W związku z nadaniem nowego brzmienia art. 31 odwołanie do przepisów wydanego na tej podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (Dz. U. Nr 29, poz. 160 z późn. zm.) stało się bezprzedmiotowe.

2. W wyroku z dnia 4 kwietnia 1995 r., I PRN 4/95, OSNP 1995, nr 16, poz. 206, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że uprawnienie do odprawy na podstawie art. 28 ust. 1 w zw. z art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela przysługuje mianowanemu nauczycielowi, który stał się trwale niezdolny do wykonywania pracy w pełnym wymiarze, chociaż zachował zdolność do jej wykonywania w niepełnym wymiarze czasu pracy (zajęć). Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1990 r., I PR 276/90, OSNC 1992, nr 11, poz. 202, odprawa pieniężna przysługuje każdemu nauczycielowi w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę (art. 87), natomiast w przypadku rozwiązania stosunku pracy z powodu trwałej niezdolności do pracy na zajmowanym stanowisku odprawa przysługuje tylko nauczycielowi mianowanemu (art. 28 ust. 1).

Art. 29.

1. Obowiązek zapewnienia szkole warunków do realizacji przez nauczycieli zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych spoczywa na wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta, zarządzie powiatu i województwa (art. 91d pkt 2 Karty Nauczyciela).

2. Na podstawie ust. 3 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wydał rozporządzenie z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie określenia podstawowych warunków, niezbędnych do realizacji przez szkoły artystyczne zadań statutowych i programów oraz realizacji przez nauczycieli tych szkół zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (Dz. U. Nr 26, poz. 290). Rozporządzenie wymienia warunki, jakie powinny spełniać pomieszczenia i obiekty szkolne niezbędne do realizacji przez szkoły artystyczne zadań statutowych, oraz określa tryb wyposażania szkoły w środki dydaktyczne, a także wyposażenie, jakie przysługuje nieodpłatnie każdemu nauczycielowi.

3. Do tej pory Minister Edukacji Narodowej nie wykonał delegacji z ust. 3. W chwili obecnej nie obowiązuje już zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 30 lipca 1982 r. w sprawie określenia podstawowych warunków do realizacji przez szkoły i nauczycieli zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (Dz. Urz. MOiW Nr 10, poz. 93 oraz Dz. Urz. MEN z 1991 r. Nr 2, poz. 9). Zarządzenie utraciło moc obowiązującą na podstawie art. 16 noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.).

Art. 30.

1. Tak jak art. 10 ma zasadnicze znaczenie dla formy nawiązania stosunku pracy z nauczycielami, tak art. 30 odgrywa tę samą rolę w stosunku do zasad wynagradzania nauczycieli. W momencie wejścia w życie Karty Nauczyciela przepis ten stanowił, iż wynagrodzenie nauczycieli składa się z wynagrodzenia zasadniczego i dodatków. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego uzależniona była od posiadanego przez nauczyciela poziomu wykształcenia i stażu pracy, a dodatków - od wykonywanej funkcji, zajmowanego stanowiska, warunków pracy i osiąganych wyników pracy oraz kwalifikacji specjalistycznych. Delegacja dla Ministra Edukacji Narodowej w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej do określenia wysokości stawek wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, wynagrodzenia za zajęcia dodatkowe oraz zasad zaszeregowania i przyznawania dodatków do wynagrodzenia nauczycieli, a także szczegółowych zasad awansowania nauczycieli do wyższego szczebla wynagrodzenia zasadniczego znajdowała się w art. 31 Karty Nauczyciela (dodana została nowelą Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r.).

2. Odmienne zasady wynagradzania nauczycieli zostały wprowadzone nowelą Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). System wynagradzania został powiązany ze stopniami awansu zawodowego wprowadzonymi jednocześnie przez tę nowelę. Dotychczasowy system wynagradzania nauczycieli był co do zasady systemem sztywnym i bardzo zróżnicowanym co do wysokości poszczególnych elementów wynagrodzenia, co odbiegało od oczekiwań nauczycieli, szczególnie młodych, z niewielkim stażem pracy. Zmiany wprowadzone powyższą ustawą spowodowały, że wysokość wynagrodzenia została powiązana z posiadanymi przez nauczycieli stopniami awansu zawodowego i kwalifikacjami. Odstąpiono od ustalania wysokości wynagrodzenia zasadniczego w zależności od stażu pracy pedagogicznej nauczyciela. Wskazana ustawa wprowadziła również podział kompetencji w zakresie określania wysokości poszczególnych składników wynagrodzenia nauczycieli pomiędzy ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz organy prowadzące szkoły, będące jednostkami samorządu terytorialnego.

Artykuł 30 ust. 1 Karty Nauczyciela zawiera definicję wynagrodzenia nauczycieli. Zgodnie z tym przepisem wynagrodzenie nauczycieli składa się z następujących elementów:

1) wynagrodzenia zasadniczego;

2) dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego, funkcyjnego i za warunki pracy;

3) wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw;

4) nagród i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, w tym odpraw (np. emerytalnych, z tytułu rozwiązania stosunku pracy w sytuacjach przewidzianych w Karcie Nauczyciela), nagród jubileuszowych, dodatkowego wynagrodzenia rocznego, z wyjątkiem świadczeń z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz dodatków socjalnych: dodatku wiejskiego i nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego.

W myśl art. 30 ust. 2 Karty Nauczyciela wysokość wynagrodzenia zasadniczego uzależniona jest od stopnia awansu zawodowego, posiadanych kwalifikacji oraz wymiaru zajęć obowiązkowych. Wysokość dodatków zależy natomiast od okresu zatrudnienia, jakości świadczonej pracy, wykonywania dodatkowych zadań lub zajęć, powierzonego stanowiska lub sprawowanej funkcji oraz trudnych lub uciążliwych warunków pracy.

3. Karta Nauczyciela określa wysokość średniego wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego, z tym że pierwotnie osiągnięcie wartości docelowych zostało przewidziane na 2002 r. Na mocy noweli Karty Nauczyciela z dnia 17 grudnia 2001 r. (Dz. U. Nr 154, poz. 1794) realizacja ostatniego etapu wprowadzania nowego systemu wynagradzania nauczycieli została przesunięta na 2003 r. W dniu 12 września 2002 r. uchwalona została ustawa zmieniająca ustawę o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw, ustawę o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw oraz ustawę o zmianie ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 152, poz. 1267), która wprowadziła trzeci etap podwyżek dla nauczycieli związanych z systemem awansu zawodowego z dniem 1 października 2002 r.

Podstawę do określenia średniego wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni stanowi wysokość kwoty bazowej ustalanej dla pracowników państwowej sfery budżetowej na podstawie art. 5 pkt 1 lit. a i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255 z późn. zm.). W roku 2000 kwota bazowa wynosiła 1490,30 zł, w 2001 i 2002 r. - 1603,56 zł, w 2003 r. - 1667,70 zł, w 2004 r. - 1717,73 zł, w 2005 r. - 1769,26 zł, a w 2006 i 2007 r. - 1795,80 zł.

Średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty stanowi co najmniej 82% ustalanej corocznie w ustawie budżetowej kwoty bazowej. Średnie wynagrodzenie nauczycieli pozostałych stopni awansu powiązane jest z wysokością średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty i wynosi od dnia 1 października 2002 r. odpowiednio dla:

1) nauczyciela kontraktowego - 125%;

2) nauczyciela mianowanego - 175%;

3) nauczyciela dyplomowanego - 225%

średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. wysokość średniego wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni w okresie od dnia 1 stycznia 2000 r. do dnia 30 września 2002 r. wynosiła:

1) w roku 2000 dla:

a) nauczyciela kontraktowego - 121%,

b) nauczyciela mianowanego - 145%,

c) nauczyciela dyplomowanego - 150%

średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty;

2) w latach 2001 i 2002 (do dnia 30 września) dla:

a) nauczyciela kontraktowego - 123%,

b) nauczyciela mianowanego - 161%,

c) nauczyciela dyplomowanego - 184%

średniego wynagrodzenia nauczyciela stażysty.

4. Kompetencje ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania w zakresie ustalania wysokości poszczególnych składników wynagrodzenia nauczycieli wynikają z art. 30 ust. 5, 7 i 7b, art. 32 ust. 4, art. 33 ust. 3 oraz art. 34 ust. 2 Karty Nauczyciela. Podstawowym uprawnieniem w powyższym zakresie jest coroczne ustalanie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli. W momencie wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. przepis art. 30 ust. 5 pkt 1 przewidywał, że średnia minimalna stawka wynagrodzenia zasadniczego powinna stanowić co najmniej 75% średniego wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego. Z zasady tej zrezygnowano w ustawie z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela, ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu oraz ustawy o zmianie niektórych ustaw związanych z funkcjonowaniem administracji publicznej (Dz. U. Nr 122, poz. 1323). Na podstawie art. 30 ust. 5, art. 33 ust. 3 oraz art. 34 ust. 2 Karty Nauczyciela Minister Edukacji Narodowej i Sportu wydał rozporządzenie z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181 z późn. zm.). Natomiast na podstawie art. 30 ust. 7 Karty Nauczyciela w dniu 2 lutego 2005 r. Minister Edukacji Narodowej i Sportu podpisał rozporządzenie w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 22, poz. 182).

Kwestie wymienione w art. 30 ust. 7b reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 września 2004 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 210, poz. 2138 i Nr 242, poz. 2419).

5. Organ prowadzący szkołę lub placówkę będący jednostką samorządu terytorialnego (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa) określa, w drodze regulaminu:

1) wysokość stawek dodatków: motywacyjnego, funkcyjnego i za warunki pracy, a także szczegółowe warunki przyznawania dodatków;

2) wysokość nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowe zasady jego przyznawania i wypłacania;

3) szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia zasadniczego za godziny ponadwymiarowe oraz za godziny doraźnych zastępstw;

4) wysokość i warunki wypłacania pozostałych składników wynagrodzenia, jeśli nie zostały one określone w ustawie lub w odrębnych przepisach, w taki sposób, aby średnie wynagrodzenia nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach na obszarze działania danej jednostki samorządu terytorialnego odpowiadały co najmniej średnim wynagrodzeniom określonym w art. 30 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela.

Z przedstawionych uregulowań wynika, że w Karcie Nauczyciela stworzono mechanizm corocznego waloryzowania wynagrodzeń nauczycieli, gdyż wraz ze wzrostem wysokości kwoty bazowej zwiększana będzie wysokość średniego wynagrodzenia nauczycieli poszczególnych stopni awansu zawodowego. W myśl art. 30 ust. 11 Karty Nauczyciela podwyższenie wynagrodzeń nauczycieli następuje nie później niż w terminie określonym dla pracowników państwowej sfery budżetowej z wyrównaniem od dnia 1 stycznia danego roku.

Pracownicy państwowej sfery budżetowej otrzymują skorygowane wynagrodzenia w ciągu 3 miesięcy po ogłoszeniu ustawy budżetowej na dany rok (art. 8 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw - Dz. U. Nr 110, poz. 1255 z późn. zm.).

6. Na gruncie przepisów art. 30 Karty Nauczyciela wprowadzonych ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. wątpliwości budziła kwestia konieczności uzgadniania regulaminu ze związkami zawodowymi. Wątpliwości te rozstrzygnęła nowela z dnia 15 lipca 2004 r., która wprowadziła do art. 30 ust. 6a stwierdzający, iż regulamin podlega uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli. W wyroku z dnia 19 kwietnia 2006 r., IV SA/Wr 313/05, Dz. Urz. Województwa Dolnośląskiego 2007, nr 4, poz. 31, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu uznał, iż Karta Nauczyciela nie przewiduje współdziałania związku zawodowego w indywidualnych sprawach w sprawie ustalania składników wynagrodzenia i ich wysokości, jak również nie ma podstaw, aby takie współdziałanie wprowadzić w drodze aktu prawa miejscowego. Wprowadzenie obowiązku uzyskania opinii związku zawodowego przy nagrodzie dla nauczyciela jest ograniczeniem ustawowych kompetencji dyrektora. Podobnie w wyroku z dnia 26 kwietnia 2006 r., IV SA/Wr 379/05, Dz. Urz. Województwa Dolnośląskiego 2007, nr 4, poz. 33, Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu stwierdził, iż opiniowanie wysokości i okresu przyznania dodatku motywacyjnego i funkcyjnego przez związki zawodowe może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych pracownika, o których mowa w art. 23 k.c., w wyniku stworzenia możliwości zapoznania się przez związki zawodowe zarówno z elementami wynagrodzenia, jak i faktem ich przyznawania.

Inną kwestią, która budzi spory interpretacyjne, jest ustalenie, czy regulamin posiada cechy regulaminu wynagradzania, o którym mowa w art. 77² k.p. W powyżej cytowanym wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu stwierdził, że zakresy obowiązywania regulaminu i regulaminu wynagradzania są odmienne. Regulamin ustalany przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie ma charakteru zakładowego, charakterystycznego dla regulaminu wynagradzania. Regulamin wynagradzania wprowadzany jest przez pracodawcę, podczas gdy regulamin, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela, uchwala właściwy organ jednostki samorządu terytorialnego prowadzącej szkoły na określonym terenie. W wyroku z dnia 10 lipca 2001 r., SA/Wr 2729/00, OSS 2002, nr 1, poz. 19, Najwyższy Sąd Administracyjny uznał, że regulamin wynagradzania nauczycieli nie jest regulaminem wynagradzania w rozumieniu art. 77² k.p. Regulamin wynagradzania nauczycieli jest aktem prawa miejscowego w rozumieniu art. 94 Konstytucji RP i w ujęciu funkcjonalnym jego moc została zrównana z rozporządzeniem wykonawczym. W jednej z rozpatrywanych spraw skład orzekający uznał, iż wydane odmienne wyroki uzasadniają rozstrzygnięcie kwestii charakteru prawnego regulaminu przez skład 7 sędziów. Uchwała w tym zakresie została podjęta dnia 24 września 2001 r., OPS 7/01, ONSA 2002, nr 1, poz. 8. Najwyższy Sąd Administracyjny w składzie 7 sędziów stanął na stanowisku, że regulamin, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela, obejmujący swym zasięgiem więcej niż jedną szkołę, nie jest regulaminem wynagradzania w rozumieniu art. 77² § 1 k.p. W uzasadnieniu Najwyższy Sąd Administracyjny wskazał, iż ustanowienia regulaminu dotyczącego niektórych składników wynagrodzenia nauczycieli wszystkich szkół prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego nie można traktować w kategoriach kompetencji pracodawcy rozumianego tak, jak to nakazuje art. 3 k.p.

7. W wyroku z dnia 14 kwietnia 2003 r., K 34/02, OTK-A 2003, nr 4, poz. 30, Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela jest zgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Przewidziane w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela upoważnienie dla rady gminy do określenia w regulaminie niektórych składników wynagrodzenia nauczycieli należy od 1 stycznia 1994 r. do obowiązkowych zadań własnych gminy. Upoważnienie to dotyczy w dodatku wydania przepisów gminnych, o których mowa w art. 40 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym (wyrok NSA z dnia 20 marca 2001 r., II SA 109/01, Sam. Teryt. 2001, nr 12, poz. 61).

8. Ustawa z dnia 11 grudnia 2003 r. (Dz. U. Nr 228, poz. 2258) uchyliła dwie ustawy: ustawę z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 128, poz. 1404 z późn. zm.) oraz ustawę z dnia 17 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2002 r. Nr 4, poz. 32 z późn. zm.), które miały wprowadzić zmiany do art. 30.

9. W wyroku z dnia 14 października 2004 r., I PZP 7/04, "Wspólnota" 2004, nr 23, s. 54; OSNP 2005, nr 19, poz. 305, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że jeśli ustanowione w regulaminie rady gminy wynagrodzenie nauczyciela szkoły samorządowej jest niższe, niż wynika to z regulacji Karty Nauczyciela, nie może on dochodzić wyrównania w drodze procesu pracowniczego. Sąd podkreślił, że Karta Nauczyciela mówi o średnim, a nie minimalnym wynagrodzeniu, regulamin wynagradzania zaś ma charakter prawa miejscowego i reguluje tylko część wynagrodzenia (dodatki).

10. Na uwagę zasługuje wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 26 kwietnia 2006 r., IV SA/Wr 274/05, OSS 2006, nr 3, poz. 79, w którym sąd wyraził pogląd, iż przepis art. 30 ust. 6 pkt 1 Karty Nauczyciela upoważnia organ prowadzący szkołę do określenia w drodze regulaminu m.in. wysokości stawek dodatku motywacyjnego oraz szczegółowych warunków jego przyznawania. W tak wskazanym upoważnieniu nie mieści się kompetencja organu do uregulowania zasad "cofania" dodatku motywacyjnego. Przepis art. 30 ust. 6 pkt 2 Karty Nauczyciela upoważnia organ prowadzący szkołę do ustalenia w ramach regulaminu jedynie szczegółowych warunków obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw. Mieści się w nim tylko delegacja do ustalania warunków i wypłacania (wydawania) należnych kwot, a nie upoważnienie do decydowania, kiedy nauczyciel zachowuje lub traci prawo do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe. Sposób obliczania wynagrodzenia nauczyciela za godziny ponadwymiarowe w tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub dni ustawowo wolne od pracy, oraz w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia, narusza prawo, jeśli spowodowałby, iż w niektórych tygodniach nauczyciel nie otrzymałby wynagrodzenia za przydzielone mu i niewykonane godziny ponadwymiarowe, chociaż prawo do takiego wynagrodzenia wynika z przepisów prawa pracy. Określenie w regulaminie zasad przyznawania dnia wolnego albo wynagrodzenia za zajęcia wykonywane w dniu wolnym od pracy narusza przepis art. 30 ust. 5 pkt 4 Karty Nauczyciela.

W wyroku z dnia 29 listopada 2006 r., I SA 1287/06 (niepubl.), Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że nauczycielom przedszkoli i oddziałów przedszkolnych sprawujących funkcję wychowawcy należy się dodatek za wychowawstwo.

11. W związku z tym, iż regulaminy wynagradzania podlegają jako akty prawne odpowiednich organów samorządowych kontroli wlaściwych wojewodów, warto wskazać następujące rostrzygnięcia nadzorcze:

1) rada gminy ma obowiązek ustalenia jednoznacznie określonej wysokości dodatku motywacyjnego dla nauczycieli (rozstrzygnięcie wojewody podlaskiego z dnia 30 listopada 2006 r., NK.II.J.S.0911-182/06, "Wspólnota" 2006, nr 52, s. 31);

2) podjęcie przez radę gminy uchwały w sprawie regulaminu wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w przedszkolu i szkołach prowadzących przez gminę bez uprzedniego uzgodnienia ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli jest istotnym naruszeniem prawa (rozstrzygnięcie wojewody podlaskiego z dnia 27 kwietnia 2006 r., PN.II.E.D.0911-65/06, "Wspólnota" 2006, nr 20, s. 30);

3) dodatek funkcyjny przysługuje nauczycielowi oddzielnie za każdą sprawowaną funkcję czy zajmowane stanowisko, niezależnie od tego, ile stanowisk piastuje lub funkcji sprawuje (rozstrzygnięcie wojewody podlaskiego z dnia 29 marca 2006 r., PN.II.A.Ch.0911-52/06, "Wspólnota" 2006, nr 18, s. 30);

4) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego nie mogą we własnym zakresie normować okresów pracy nauczyciela uprawniających do dodatku za wysługę lat (rozstrzygnięcie wojewody podlaskiego z dnia 10 lutego 2006 r., PN.II.J.S.0911-32/06, "Wspólnota" 2006, nr 11, s. 48);

5) do ogólnych warunków przyznawania nauczycielom dodatku motywacyjnego należy zaangażowanie w realizację czynności i zajęć, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela. Zaliczenie przez radę gminy do warunków, o których wyżej mowa, również zaangażowania w realizację zajęć i czynności, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 3 Karty Nauczyciela, było zatem nieuprawnione (rozstrzygnięcie wojewody łódzkiego z dnia 3 lutego 2006 r., PN.I.0911/32/06, OSS 2006, nr 2, poz. 43);

6) wprowadzenie w regulaminie wynagradzania nauczycieli możliwości wstrzymania lub zawieszenia wypłaty dodatku motywacyjnego nauczycielowi, który z własnej winy zaprzestał realizacji zadań, za które dodatek został przyznany, nie znajduje uzasadnienia w obowiązującym prawie. Przyznany dodatek motywacyjny jest składnikiem wynagrodzenia i staje się istotnym elementem umowy o pracę. Zmiany wynagrodzenia na niekorzyść pracownika wymagają wypowiedzenia warunków płacy (rozstrzygnięcie wojewody łódzkiego z dnia 1 lutego 2006 r., PN.I.0911/1/06, OSS 2006, nr 2, poz. 45);

7) Karta Nauczyciela nie przewiduje, aby w regulaminie wynagradzania nauczycieli były zawarte postanowienia ustalające zasady obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielom, którym powierzono stanowiska kierownicze (rozstrzygnięcie wojewody podlaskiego z dnia 26 stycznia 2006 r., PN.II.A.Ch.0911-19/06, "Wspólnota" 2006, nr 8, s. 30).

Art. 31.

Obowiązek wypłaty gratyfikacji pieniężnej z tytułu uzyskania przez nauczyciela tytułu honorowego profesora oświaty spoczywa na wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta, staroście i marszałku województwa (art. 91d pkt 3 Karty Nauczyciela).

Art. 32.

1. Przepis ten do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. określał składniki wynagrodzenia nauczycieli zatrudnionych na stanowiskach, do których zajmowania wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty, specjalistycznej jednostce nadzoru, komisjach egzaminacyjnych oraz organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz szkołami przy zakładach karnych. Otrzymywali oni wynagrodzenie na podstawie przepisów Karty Nauczyciela złożone z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatków: za wysługę lat, motywacyjnego oraz służbowego. Przedmiotowa nowela podporządkowała wymienionych wyżej nauczycieli w zakresie wynagradzania przepisom ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 1999 r. Nr 49, poz. 483 z późn. zm.). Obecnie jest to ustawa z dnia 24 sierpnia 2006 r. (Dz. U. Nr 170, poz. 1218).

Do dnia 5 kwietnia 2000 r. ust. 1 i 2 tego artykułu zawierały uregulowania dotyczące prawa do dodatku funkcyjnego nauczycieli, którym powierzono stanowiska kierownicze w szkole lub którym powierzono obowiązki kierownicze w zastępstwie. Przepis ust. 3 określał uprawnienia do dodatku służbowego.

2. Wysokość wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli zatrudnionych w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181), natomiast dodatku służbowego i motywacyjnego - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 stycznia 2005 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych (Dz. U. Nr 22, poz. 180).

Art. 33.

1. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.) dodatek za wysługę lat zastąpiła dodatkiem za staż pracy. Dodatek za wysługę lat przywróciła ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Przepis ust. 2 został skreślony przez ustawę z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) zmieniającą Kartę Nauczyciela. Przepis ten stanowił, iż uprawnienie do dodatków za wysługę lat przysługuje nauczycielom zatrudnionym powyżej 20 lat pracy od dnia 1 stycznia 1982 r., a pozostałym - od dnia 1 września 1983 r.

2. Pierwszy dodatek za wysługę lat nauczyciel otrzyma w miesiącu rozpoczynającym czwarty rok pracy w szkole. Dodatek ten będzie wynosił 3% wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela. W wyroku z dnia 6 października 2005 r., II PK 65/05, OSNP 2006, nr 15-16, poz. 2410, Sąd Najwyższy wskazał, że użyte w art. 33 Karty Nauczyciela sformułowanie od "czwartego roku pracy" dotyczy nie tylko pracy nauczycielskiej, ale całego stażu pracy, jeśli tylko mieści się on w ramach wynikających z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (Dz. U. Nr 29, poz. 160 z późn. zm.).

Na podstawie delegacji zawartej w ust. 3 zostało wydane rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181 z późn. zm.). Dodatku za wysługę lat dotyczy § 7 rozporządzenia. Wprowadza on zasadę, że przy ustalaniu dodatku za wysługę lat uwzględnia się wszystkie okresy poprzedniego zatrudnienia w zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze (np. okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym). Jeżeli nauczyciel pozostaje jednocześnie w więcej niż jednym stosunku pracy, okresy uprawniające do dodatku za wysługę lat ustala się odrębnie dla każdego stosunku pracy, chyba że nauczyciel pracuje jednocześnie w kilku szkołach w wymiarze łącznie nieprzekraczającym obowiązującego nauczyciela wymiaru zajęć. W takim przypadku w każdej ze szkół nauczycielowi zalicza się wszystkie poprzednie okresy zatrudnienia.

3. W uchwale z dnia 26 czerwca 1985 r., III PZP 23/85, OSNC 1986, nr 1-2, poz. 8, Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko, iż dodatek za wysługę lat przysługujący nauczycielowi podlega wypłacie miesięcznie z góry.

Art. 34.

1. Do dnia 5 kwietnia 2000 r. w myśl tego przepisu nauczyciel otrzymywał odrębne dodatki z tytułu pracy w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach, podczas gdy obecnie ma prawo do jednego dodatku z tego tytułu. Dodatek za pracę w warunkach szkodliwych dla zdrowia został zniesiony na mocy art. 5 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów wykonawczych (Dz. U. Nr 220, poz. 1600). Aktualnie wysokość dodatku i szczegółowe warunki jego przyznawania określają przepisy wydane na podstawie art. 30 ust. 6, 7 i 7a Karty Nauczyciela.

2. Wykaz trudnych i uciążliwych warunków pracy, stanowiących podstawę do przyznania dodatku, zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181). Do dnia 31 grudnia 2004 r. kwestie te regulowało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 maja 2000 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, sposobu obliczania wysokości stawki wynagrodzenia zasadniczego za jedną godzinę przeliczeniową, wykazu stanowisk oraz dodatkowych zadań i zajęć uprawniających do dodatku funkcyjnego, ogólnych warunków przyznawania dodatku motywacyjnego, wykazu trudnych i uciążliwych warunków pracy stanowiących podstawę przyznania dodatku za warunki pracy oraz szczególnych przypadków zaliczania okresów zatrudnienia i innych okresów uprawniających do dodatku za wysługę lat (Dz. U. Nr 39, poz. 455 z późn. zm.). Poprzednio wykaz trudnych i uciążliwych warunków pracy określało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 kwietnia 1998 r. (Dz. U. Nr 58, poz. 368), a jeszcze wcześniej - zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lipca 1997 r. (M.P. Nr 47, poz. 459).

Za pracę w trudnych warunkach uznaje się prowadzenie przez nauczycieli:

1) praktycznej nauki zawodu szkół górniczych - zajęć praktycznych pod ziemią; praktycznej nauki zawodu szkół leśnych - zajęć w lesie; praktycznej nauki zawodu szkół rolniczych - zajęć praktycznych w terenie z zakresu produkcji roślinnej, zwierzęcej i mechanizacji rolnictwa;

2) praktycznej nauki zawodu szkół medycznych - zajęć w pomieszczeniach zakładów opieki zdrowotnej i jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa w ustawie o pomocy społecznej, przeznaczonych dla noworodków, dzieci do lat 3, dla dzieci niepełnosprawnych ruchowo oraz dla osób (dzieci i dorosłych) upośledzonych umysłowo, psychicznie chorych, przewlekle chorych, z uszkodzeniami centralnego i obwodowego układu nerwowego, w oddziałach intensywnej opieki medycznej oraz w żłobkach;

3) praktycznej nauki zawodu - zajęć w szkołach specjalnych oraz w szkołach w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich;

4) zajęć dydaktycznych w szkołach (oddziałach) przysposabiających do pracy zawodowej;

5) zajęć rewalidacyjno-wychowawczych z dziećmi i młodzieżą upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim;

6) zajęć dydaktycznych i wychowawczych w specjalnych przedszkolach (oddziałach), szkołach (oddziałach) specjalnych oraz prowadzenie indywidualnego nauczania dziecka zakwalifikowanego do kształcenia specjalnego;

7) zajęć dydaktycznych w szkołach przy zakładach karnych;

8) zajęć dydaktycznych w klasach łączonych w szkołach podstawowych;

9) zajęć dydaktycznych w języku obcym w szkołach z obcym językiem wykładowym, z wyjątkiem zajęć prowadzonych przez nauczycieli języka obcego, zajęć dydaktycznych w szkołach, w których zajęcia są prowadzone dwujęzycznie oraz przez nauczycieli danego języka obcego w klasach dwujęzycznych, a także prowadzenie zajęć dydaktycznych w języku obcym w nauczycielskich kolegiach języków obcych, z wyjątkiem lektorów języka obcego;

10) zajęć dydaktycznych w oddziałach klas realizujących program "Międzynarodowej Matury" - z przedmiotów objętych postępowaniem egzaminacyjnym;

11) zajęć dydaktycznych w szkołach w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich i placówkach opiekuńczo-wychowawczych;

12) zajęć wychowawczych, korekcyjno-terapeutycznych oraz badań psychologicznych i pedagogicznych nieletnich w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich;

13) zajęć wychowawczych bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych (w tym w internatach);

14) zajęć wychowawczych bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz w placówkach opiekuńczo-wychowawczych;

15) zajęć wychowawczych bezpośrednio z wychowankami lub na ich rzecz w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych i młodzieżowych ośrodkach socjoterapii;

16) badań psychologicznych i pedagogicznych nieletnich oraz małoletnich, sprawowanie opieki specjalistycznej nad nieletnimi i małoletnimi, prowadzenie poradnictwa rodzinnego oraz mediacji między nieletnim sprawcą a pokrzywdzonym w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych;

17) zajęć grupowych i indywidualnych, wynikających z realizacji zadań diagnostycznych, terapeutycznych, doradczych i profilaktycznych z młodzieżą i dziećmi niepełnosprawnymi, upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, z zaburzeniami zachowania, zagrożonymi niedostosowaniem społecznym, uzależnieniem oraz z ich rodzicami lub opiekunami w poradniach psychologiczno-pedagogicznych oraz w innych poradniach specjalistycznych.

Za pracę w warunkach uciążliwych uznaje się natomiast prowadzenie zajęć:

1) wymienionych wyżej w pkt 2-14, prowadzonych z dziećmi i młodzieżą, których stan zdrowia z powodu stanów chorobowych, wymienionych w § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia (Dz. U. Nr 17, poz. 162), uzasadnia konieczność sprawowania stałej opieki lub udzielania pomocy oraz z dziećmi i młodzieżą powyżej 16 roku życia, u których wystąpiło naruszenie sprawności organizmu z przyczyn, o których mowa w § 32 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz. U. Nr 139, poz. 1328);

2) z nieletnimi przebywającymi w zakładach poprawczych o wzmożonym nadzorze wychowawczym, dla wielokrotnych uciekinierów, z zaburzeniami psychicznymi lub innymi zaburzeniami osobowości, uzależnionymi od środków odurzających lub psychotropowych, nosicielami wirusa HIV oraz przebywającymi w schroniskach interwencyjnych;

3) przez nauczycieli szkół (oddziałów) specjalnych w oddziale lub grupie wychowawczej z upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim, w których znajduje się co najmniej jedno dziecko ze stanem chorobowym wymienionym w § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów oceny niepełnosprawności u osób w wieku do 16 roku życia oraz w § 32 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, a w przypadku gdy w takim oddziale lub grupie wychowawczej znajduje się dziecko upośledzone umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym, pod warunkiem że zajęcia dydaktyczne prowadzone są według odrębnego programu nauczania obowiązującego w tego typu szkole specjalnej, a zajęcia wychowawcze - według odrębnego programu wychowawczego opracowanego przez wychowawcę.

W rozstrzygnięciu nadzorczym z dnia 6 kwietnia 2005 r., PN.II.0911-10/190/05, OSS 2006, nr 1, poz. 11, wojewoda dolnośląski uznał, że nauczycielowi pracującemu w warunkach uciążliwych przysługuje dodatek z tego tytułu za każdą godzinę pracy. Ograniczenie zakresu prawa do dodatku za uciążliwe warunki pracy przez wprowadzenie limitu godzin przepracowanych jest więc działaniem z naruszeniem prawa.

3. Ustęp 3 został uchylony na podstawie art. 5 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o zmianie i uchyleniu niektórych upoważnień do wydawania aktów wykonawczych (Dz. U. Nr 220, poz. 1600). Zawierał on upoważnienie dla ministra właściwego do spraw zdrowia do wydania - w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw pracy oraz ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania - rozporządzenia określającego wykaz prac wykonywanych przez nauczycieli w warunkach szkodliwych dla zdrowia, stanowiących podstawę do przyznania dodatku za warunki pracy. Minister Zdrowia nie wydał przedmiotowego rozporządzenia. W uzasadnieniu do projektu powyższej ustawy (druk Sejmu V kadencji nr 299) wskazano, iż propozycja uchylenia upoważnienia zawartego w art. 34 ust. 3 jest związana z bezwzględnym obowiązkiem przestrzegania norm dotyczących najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (normy te zostały określone w rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy - Dz. U. Nr 217, poz. 1833). Pracodawca jest obowiązany stworzyć warunki pracy, w których najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia byłyby zgodne z określonymi w tym rozporządzeniu. Obowiązkiem pracodawcy jest bowiem (zgodnie z art. 227 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) stosowanie środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, a w szczególności przeprowadzanie, na swój koszt, badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowanie i przechowywanie wyników tych badań i pomiarów oraz udostępnianie ich pracownikom.

Na mocy art. 16 noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) z dniem 6 października 2000 r. straciło moc obowiązującą zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 26 września 1983 r. w sprawie wykazu prac wykonywanych przez nauczycieli w warunkach szkodliwych dla zdrowia oraz szczegółowych zasad wypłacania dodatku za te prace (M.P. Nr 33, poz. 183).

4. Najbardziej znana sprawa w zakresie uprawnień do dodatku za trudne warunki pracy dotyczyła prawa nauczycieli zatrudnionych w poradniach psychologiczno-pedagogicznych do dodatku w okresie od 1 kwietnia 1993 r. do 31 marca 1997 r. Orzeczeniem z dnia 6 września 1996 r., KAS 1/96, OSNAP 1997, nr 7, poz. 121, Kolegium Arbitrażu Społecznego uznało, że wstrzymanie z dniem 1 kwietnia 1993 r. wypłacania nauczycielom poradni psychologiczno-pedagogicznych 10% dodatku do wynagrodzenia za pracę w trudnych warunkach pracy nie znajduje oparcia w zarządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 kwietnia 1993 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie wynagradzania nauczycieli (M.P. Nr 23, poz. 239). Przeciwstawne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 stycznia 1998 r., III ZP 47/97, OSNAP 1998, nr 14, poz. 415, uznając, iż nauczycielom poradni psychologiczno-pedagogicznych dodatek do wynagrodzenia za pracę w trudnych warunkach nie przysługiwał. Dopiero uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1998 r., III ZP 6/98, OSNAP 1998, nr 24, poz. 704, rozstrzygnęła, że nauczyciele ci mieli prawo do dodatku za pracę w trudnych warunkach w okresie od 1 kwietnia 1993 r. do 31 marca 1997 r.

5. W wyroku z dnia 29 sierpnia 1995 r., I PRN 41/95, OSNAP 1995, nr 5, poz. 74, Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że nauczycielowi ośrodka adopcyjno-opiekuńczego w okresie od 1 kwietnia do 31 maja 1994 r. nie przysługiwał dodatek za trudne warunki pracy, przewidziany w § 16 ust. 2 pkt 4c zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 kwietnia 1993 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie wynagradzania nauczycieli (M.P. Nr 23, poz. 239). Z kolei, zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 1995 r., I PRN 30/95, OSNAP 1996, nr 3, poz. 46, nauczyciel szkoły podstawowej prowadzący zajęcia wychowania fizycznego w grupach międzyklasowych ma prawo do dodatku z tytułu prowadzenia zajęć w klasach łączonych (§ 14 ust. 1 pkt 2 zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 lutego 1994 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (M.P. Nr 10, poz. 80). Praca pedagoga i psychologa pogotowia opiekuńczego mieści się w pojęciu "zajęć wychowawczych i opiekuńczych", za które przysługuje dodatek za trudne warunki pracy (§ 14 ust. 1 pkt 7 lit. c i § 14 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli - Dz. U. Nr 29, poz. 160 z późn. zm.). Taką tezę Sąd Najwyższy wyraził w wyroku z dnia 24 czerwca 1998 r., I PKN 205/98, OSNAP 1999, nr 14, poz. 450.

Art. 35.

1. Godziny ponadwymiarowe mogą realizować wyłącznie nauczyciele. Kodeks pracy posługuje się natomiast pojęciem godzin nadliczbowych, które stanowią czas przepracowany ponad normy czasu pracy. W odróżnieniu od godzin nadliczbowych godziny ponadwymiarowe to godziny zrealizowane ponad obowiązujący nauczyciela tygodniowy wymiar zajęć. Godziny ponadwymiarowe nie są związane z czasem pracy nauczycieli określonym w art. 42 Karty Nauczyciela. Praca w godzinach ponadwymiarowych dopuszczalna jest tylko w przypadkach wymienionych w ust. 1 art. 35. Dyrektor może przydzielić nauczycielowi bez jego zgody maksymalnie tyle godzin ponadwymiarowych, aby nie przekraczały one 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć nauczyciela. Jeżeli natomiast nauczyciel wyraża zgodę, dyrektor może zobowiązać go do realizacji godzin ponadwymiarowych w wyższym wymiarze, nie większym jednak niż połowa tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć nauczyciela. Zgoda nauczyciela na zatrudnienie w godzinach ponadwymiarowych jest niezbędna również wtedy, gdy dyrektor chce zobowiązać do takiej pracy kobietę w ciąży, osobę wychowującą dziecko do lat 4 oraz nauczyciela odbywającego staż w celu uzyskania wyższego stopnia awansu zawodowego. Niedopuszczalne jest zatrudnienie nauczyciela w godzinach ponadwymiarowych w wymiarze przekraczającym połowę tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć. Należy jednak pamiętać, iż do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 252) nauczyciel mógł podjąć pracę w większym wymiarze za zgodą odpowiedniego organu.

Na szczególną uwagę zasługuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2004 r., I PK 454/03, OSNAP 2005, nr 3, poz. 32, zgodnie z którym praca w godzinach ponadwymiarowych nie stanowi uprawnienia nauczyciela, lecz jest jego obowiązkiem, jeżeli została zarządzona zgodnie z prawem. Zdjęcie z nauczyciela tego dodatkowego obowiązku przez nieprzydzielenie pracy w godzinach ponadwymiarowych nie może być uważane za pogorszenie warunków pracy.

Biorąc pod uwagę powyższe orzeczenie, Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 22 marca 2007 r., III PZP 1/07, Lex, nr 231073, uznał, że nauczycielowi za pracę w komisjach maturalnych wykonywaną poza limitem obowiązkowych zajęć dydaktycznych przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Oznacza to, iż nauczyciele powinni otrzymać wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe z tytułu udziału w pracach komisji maturalnych, ale tylko wówczas gdy praca ta przekracza obowiązujące ich pensum zajęć.

Nie jest czynem niedozwolonym, uzasadniającym odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy według art. 415 k.c., zatrudnienie nauczyciela w godzinach ponadwymiarowych w wymiarze zgodnym z art. 35 Karty Nauczyciela. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN 211/99, OSNAP 2001, nr 5, poz. 174.

Nowela Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1845) wprowadziła definicję godziny doraźnego zastępstwa, którą od godziny ponadwymiarowej odróżnia jedynie fakt, iż jest ona realizowana w zastępstwie nieobecnego nauczyciela.

2. Przepis ust. 3 zawiera ogólną regulację dotyczącą wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw. Szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw określa regulamin, o którym mowa w art. 30 ust. 6, a w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej - rozporządzenie ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania, o którym mowa w art. 30 ust. 7 Karty, oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości (art. 30 ust. 7a). Początkowo ust. 3 stanowił, że wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe przysługiwało również w razie usprawiedliwionego nieodbycia zajęć przez nauczyciela. Na mocy noweli Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. przepis ten został m.in. w tym zakresie zmieniony.

W uchwale z dnia 29 marca 1989 r., III PZP 53/88, OSNC 1989, nr 7-8, poz. 109, Sąd Najwyższy stwierdził, że zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających w dniach ustawowo wolnych od pracy oraz w dniach wolnych od pracy i w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego w art. 35 ust. 4 Karty Nauczyciela za nieodbyte godziny ponadwymiarowe. Natomiast w myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1988 r., III PZP 39/88, OSNC 1990, nr 1, poz. 2, stawka osobistego zaszeregowania nauczyciela, o której mowa w art. 35 ust. 4 Karty Nauczyciela, nie obejmuje dodatku funkcyjnego przewidzianego w art. 32 ust. 1 i 2 Karty. Z kolei w uchwale z dnia 6 sierpnia 1987 r., III PZP 29/87, OSNC 1989, nr 1, poz. 9, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nauczyciel szkoły muzycznej prowadzący indywidualne lekcje w ramach godzin ponadwymiarowych przydzielonych mu w planie organizacyjnym szkoły zachowuje prawo do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe z powodu choroby ucznia także wtedy, gdy zostanie poinformowany o przyczynie uniemożliwiającej odbycie lekcji.

3. Wprowadzenie na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie (Dz. U. Nr 53, poz. 340), dla pedagogów i wychowawców obowiązkowego wymiaru zajęć opiekuńczych i wychowawczych, prowadzonych bezpośrednio z uczestnikami OHP, powoduje obowiązek zastosowania przepisów o wynagrodzeniu za pracę w godzinach ponadwymiarowych (wyrok SN z dnia 26 września 2000 r., I PKN 51/00, OSNAP 2002, nr 10, poz. 230).

Art. 36.

1. Przepis art. 36 był wielokrotnie zmieniany od momentu wejścia Karty Nauczyciela w życie. Początkowo artykuł ten zawierał delegację dla Rady Ministrów (następnie Ministra Edukacji Narodowej w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej) do określenia wysokości stawek wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, wynagrodzenia za zajęcia dodatkowe, zasad zaszeregowania i przyznawania dodatków do wynagrodzenia nauczycieli. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 252 oraz z 1996 r. Nr 87, poz. 396) wprowadziła możliwość zawarcia układu zbiorowego pomiędzy Ministrem Edukacji Narodowej działającym w uzgodnieniu z ministrami prowadzącymi szkoły a ogólnokrajowymi związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli. Przedmiotem układu miały być:

1) wysokość stawek wynagrodzenia zasadniczego i dodatków oraz zasady zaszeregowania i przyznawania dodatków do wynagrodzenia nauczycieli;

2) zasady zatrudniania oraz wynagradzania w godzinach ponadwymiarowych, a także w porze nocnej i w dniach wolnych od pracy;

3) tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych nauczycieli poszczególnych typów szkół, placówek i innych jednostek organizacyjnych systemu oświaty;

4) zasady zmniejszania wymiaru zajęć nauczycielom ze względu na stan zdrowia, wykonywanie prac zlecanych przez organy szkoły, szczególne warunki pracy oraz inne szczególne przypadki;

5) wymiar innych zajęć podyktowanych koniecznością realizowania przez nauczycieli procesu dydaktycznego, wychowawczego i opiekuńczego, w trakcie których nauczyciel pozostaje w dyspozycji szkoły;

6) normy zatrudniania nauczycieli-bibliotekarzy i pedagogów szkolnych.

Na mocy ustawy z dnia 29 września 1994 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 113, poz. 547 z późn. zm.) art. 36 ponownie przewidywał upoważnienie dla Ministra Edukacji Narodowej w porozumieniu z Ministrem Pracy i Polityki Socjalnej do określania - do czasu zawarcia układu zbiorowego pracy dla nauczycieli - wysokości stawek wynagrodzenia zasadniczego, dodatków, wynagrodzenia za zajęcia dodatkowe, zasad zaszeregowania i przyznawania dodatków do wynagrodzenia nauczycieli. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) powróciła do koncepcji ponadzakładowego układu zbiorowego pracy dla nauczycieli zawieranego przez Ministra Edukacji Narodowej z ponadzakładowymi organizacjami związkowymi zrzeszającymi nauczycieli. Poza układem na szczeblu centralnym możliwe było zawarcie ponadzakładowego układu zbiorowego pracy przez przewodniczącego zarządu gminy. Układ na szczeblu lokalnym mógł rozszerzać uprawnienia określone w układzie zawartym przez Ministra Edukacji Narodowej. Dodać należy, iż pomimo dwukrotnie podejmowanych prac nad zawarciem układu zbiorowego pracy dla nauczycieli nie doszło do ich sfinalizowania na szczeblu centralnym.

2. Obecne brzmienie art. 36 nadała nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Karta Nauczyciela nie przewiduje szczególnych zasad w zakresie układów zbiorowych pracy dla nauczycieli, odsyłając w tym zakresie do uregulowań zawartych w kodeksie pracy. Jedynym ograniczeniem w prowadzeniu prac nad układami jest brak możliwości wywoływania przez układ dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa.

Art. 37.

Artykuł skreślony przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 25 lipca 1992 r. W myśl tego artykułu wynagrodzenie nauczycieli było wolne od podatku od wynagrodzeń.

Art. 38.

Niezależnie od podstawy prawnej nawiązania stosunku pracy (umowa o pracę, mianowanie) nauczycielowi przysługuje wynagrodzenie od pierwszego dnia pracy. Ponadto z powodu faktu, iż nauczyciele są grupą zawodową otrzymującą wynagrodzenie z góry, nauczyciel podejmujący pracę otrzyma wynagrodzenie pierwszego dnia tej pracy w wysokości ustalonej w akcie nawiązania stosunku pracy.

Art. 39.

1. Nauczyciele należą do jednej z nielicznych grup zawodowych, które otrzymują wynagrodzenie miesięcznie z góry, a nie z dołu. Wypłata wynagrodzenia powinna nastąpić w pierwszym dniu miesiąca, chyba że ten dzień jest dniem ustawowo wolnym od pracy. W takim przypadku wynagrodzenie wypłacane jest w dniu następnym. Powyższa zasada dotyczy wynagrodzenia zasadniczego i stałych składników wynagrodzenia, np. dodatku za wysługę lat, dodatku motywacyjnego czy dodatku funkcyjnego. Pozostałe składniki wynagrodzenia, np. wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw, wypłaca się miesięcznie lub jednorazowo z dołu w ostatnim dniu miesiąca. Jeżeli dzień ten jest ustawowo wolny od pracy, wypłata następuje w dniu bezpośrednio poprzedzającym ten dzień. Karta Nauczyciela przewiduje ponadto możliwość dokonania wypłaty - w przypadkach szczególnie uzasadnionych - w jednym z ostatnich pięciu dni miesiąca lub w dniu wypłaty wynagrodzenia, które nauczyciel otrzymuje z góry.

Często zdarza się, iż podejmowana jest decyzja o dwukrotnej wypłacie wynagrodzenia w ciągu miesiąca kalendarzowego. Dzieje się tak przede wszystkim w przypadku, gdy pierwszy dzień miesiąca jest świętem, po którym następuje kilka dni wolnych od pracy. Na przykład w kwietniu może dojść do takiego zbiegu wypłat wynagrodzeń (1 kwietnia za kwiecień i 30 kwietnia za maj). Wówczas, w razie skierowania odpowiedniego pisma do izb skarbowych przez Ministra Finansów, możliwe jest odliczenie w jednym miesiącu w podwójnej wysokości miesięcznych kosztów uzyskania przychodu oraz kwoty zmniejszającej miesięczną zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Należy jednak pamiętać, że w okresie roku kalendarzowego suma kosztów uzyskania przychodu może być odliczana jedynie 12 razy, a kwota zmniejszająca podatek nie może przekroczyć kwoty określonej w pierwszym przedziale obowiązującej skali podatkowej.

W rozstrzygnięciu nadzorczym z dnia 6 kwietnia 2005 r., PN.II.0911-10/190/05, OSS 2006, nr 1, poz. 11, wojewoda dolnośląski uznał, że Karta Nauczyciela w art. 39 ust. 3 i 4 rozstrzygnęła, w jaki sposób - z góry czy z dołu - są wypłacane poszczególne składniki wynagrodzenia nauczyciela. W zakresie upoważnienia do wydania regulaminu wynagradzania nauczycieli nie mieści się stanowienie, że dany składnik wynagrodzenia będzie wypłacany tylko z góry lub tylko z dołu.

2. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1845) wprowadziła nowe uregulowania dotyczące terminu zmiany wysokości wynagrodzenia w czasie trwania stosunku pracy. O ile do dnia wejścia wymienionej wyżej noweli w życie zmiana wynagrodzenia następowała zawsze, niezależnie od przyczyny, od pierwszego dnia miesiąca, o tyle obecnie termin zmiany wysokości wynagrodzenia jest uzależniony od przyczyny, która jest jego powodem. Wynagrodzenie nauczyciela, który uzyskał wyższy stopień awansu zawodowego, ulega zmianie z pierwszym dniem roku szkolnego następującego po roku szkolnym, w którym nauczyciel uzyskał ten stopień, z wyjątkiem sytuacji gdy nauczyciel złożył wniosek o podjęcie odpowiedniego postępowania do 31 października danego roku i uzyskał pozytywną decyzję do 31 grudnia tego roku - wówczas zmiana wysokości wynagrodzenia następuje z dniem 1 stycznia roku następującego po roku kalendarzowym, w którym nauczyciel uzyskał wyższy stopień awansu. W przypadku innych przyczyn, uzasadniających zmianę wynagrodzenia, zmiana nastąpi z pierwszym dniem najbliższego miesiąca kalendarzowego, jeżeli inne przyczyny nie nastąpiły od pierwszego dnia danego miesiąca kalendarzowego.

W uchwale z dnia 8 kwietnia 1998 r., III ZP 5/98, OSNAP 1998, nr 22, poz. 647, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że wynagrodzenie mianowanego nauczyciela, zawyżone w stosunku do przepisów płacowych, nie podlega zmianie w trybie art. 39 ust. 1 Karty Nauczyciela, lecz wymaga uprzedzenia równego okresowi wypowiedzenia.

3. Wypłata wynagrodzenia następuje w formie pieniężnej do rąk nauczyciela lub przelewem na jego konto osobiste w banku. Ciążący na pracodawcy obowiązek wypłaty wynagrodzenia w pierwszym dniu miesiąca lub w dniu następnym w sytuacji określonej w art. 39 ust. 3 jest spełniony wówczas, gdy w tym dniu pieniądze znajdują się na koncie osobistym nauczyciela i nauczyciel może dysponować pieniędzmi pochodzącymi z wypłaty. W związku z powyższym pracodawca powinien na tyle wcześnie przekazać do banku dyspozycje przelewu środków pieniężnych z przeznaczeniem na wypłaty dla nauczycieli, aby w dniu wypłaty znajdowały się one na koncie nauczycieli. Pracodawca, do którego nauczyciel zwrócił się z wnioskiem o przelewanie wynagrodzenia na konto osobiste, jeżeli wyraził zgodę na taki sposób wypłaty, ponosi związane z tym ryzyko. W razie gdy inicjatywa wypłaty wynagrodzenia w drodze przelewu na konta osobiste nauczycieli wychodzi od pracodawcy, nauczyciele muszą wyrazić uprzednią zgodę na ten tryb wypłaty. Zgoda powinna być udzielona na piśmie, stosownie do art. 86 § 3 k.p.

4. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 października 1994 r., I PRN 71/94, OSNAP 1995, nr 7, poz. 89, według art. 87 § 7 k.p. z wynagrodzenia za pracę w danym terminie płatności można odliczyć tylko kwoty wypłacone pracownikowi w poprzednim terminie płatności. Orzeczenie to zostało podjęte w stanie faktycznym dotyczącym udziału nauczyciela w legalnym strajku nauczycielskim. Zdaniem Sądu zakład pracy, który w danym terminie płatności odlicza z wynagrodzenia pracownika kwoty wypłacone mu w poprzednich (dwu lub więcej) terminach płatności albo który w ciągu kilku (dwu lub więcej) terminów płatności odlicza kwotę wypłaconą nie w poprzednim terminie płatności - narusza art. 87 § 7 k.p. Kwestii związanych z udziałem nauczyciela w akcji strajkowej dotyczy również uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1994 r., I PZP 49/94, OSNAP 1995, nr 16, poz. 202, zgodnie z którą pracownik otrzymujący wypłatę wynagrodzenia z góry powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu wynagrodzenia w każdej sytuacji niewykonywania pracy, chyba że za określony czas z mocy przepisu szczególnego zachowuje do niego prawo. Natomiast w wyroku z dnia 11 października 1994 r., I PRN 81/94, OSNAP 1995, nr 5, poz. 65, Sąd Najwyższy przyjął, iż odliczanie z wynagrodzenia za pracę na podstawie art. 87 § 7 k.p. kwot wypłaconych w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, nie wymaga zgody pracownika (art. 91 zdanie pierwsze k.p.).

5. Odnośnie do dopuszczalności złożenia nauczycielowi mianowanemu wypowiedzenia zmieniającego vide pkt 10 komentarza do art. 23.

Art. 40.

W związku z tym, że nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie z góry, zachowuje on prawo do pobranego wynagrodzenia nawet wówczas, gdy w trakcie miesiąca kalendarzowego nastąpiło wygaśnięcie lub rozwiązanie stosunku pracy. Przedmiotowa regulacja jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 80 k.p. Pracodawca nie może żądać od nauczyciela zwrotu wynagrodzenia otrzymanego pierwszego dnia miesiąca, jeżeli potem następuje ustanie stosunku pracy.

Art. 41.

Artykuł skreślony przez art. 1 pkt 6 ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 25 lipca 1992 r. Przepis ten określał prawo nauczyciela do wynagrodzenia za czas usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Art. 42.

1. Przepis art. 42 był wielokrotnie zmieniany przez kolejne nowele Karty Nauczyciela. Początkowo przepis ten określał tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, opiekuńczych i wychowawczych nauczycieli bez wskazania maksymalnego tygodniowego czasu pracy. Przepis stanowiący, że czas pracy nauczycieli nie może być wyższy niż 40 godzin na tydzień, został wprowadzony dopiero nowelą Karty Nauczyciela z dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.). W ramach 40-godzinnego tygodnia pracy nauczyciel nie tylko realizuje zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, ale również wykonuje inne czynności wynikające z zadań statutowych szkoły, np. bierze udział w posiedzeniach rady pedagogicznej, przeprowadza wywiadówki z rodzicami, sprawdza prace pisemne uczniów, a także przygotowuje się do prowadzenia zajęć, dokształca we własnym zakresie i doskonali zawodowo. Ewidencja czasu pracy nauczycieli dokonywana jest na podstawie dokumentacji wymienionej w § 8 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.), a ponadto z uwzględnieniem innych dokumentów szkolnych, przede wszystkim dzienników lekcyjnych lub dzienników zajęć. Poza zakresem tej dokumentacji pozostają jednak pewne czynności, w szczególności związane z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym, które nie mogą być przez nauczyciela udokumentowane. Oznacza to, iż brak jest możliwości pełnego rozliczenia nauczyciela z 40-godzinnego tygodnia pracy. Zapis, iż czas pracy nauczyciela wynosi 40 godzin na tydzień, nie oznacza, że nauczyciel ma obowiązek przebywać w szkole 40 godzin w tygodniu. Jak wskazano wyżej, w ramach czasu pracy nauczyciel wykonuje pewne czynności poza terenem szkoły, np. w domu.

W dniu 23 marca 2007 r. Sąd Najwyższy podjął uchwałę III PZP 1/07, Lex, nr 231073, w której stwierdził, iż uczestnictwo nauczyciela w przeprowadzeniu egzaminu maturalnego stanowi realizację zajęć dydaktycznych w rozumieniu art. 42 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela, a zatem odpłatną pracę, która może być powierzona w celu realizacji programu nauczania w godzinach ponadwymiarowych (art. 35 ust. 1 i 2 Karty Nauczyciela).

2. Wymiar pensum nauczycieli został określony zasadniczo w ust. 3 art. 42. Tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć nauczycieli niewymienionych w tym przepisie, nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych RP, nauczycieli szkół zaocznych, nauczycieli kolegiów pracowników służb społecznych, nauczycieli w systemie kształcenia na odległość, nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin, pedagogów, psychologów, logopedów, doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych oraz bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych - określa, zgodnie z ust. 7 pkt 3 art. 42, organ prowadzący szkołę (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa) po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Przekazanie kompetencji w powyższym zakresie nastąpiło z dniem 1 stycznia 1999 r. na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 z późn. zm.). Do dnia wejścia w życie wskazanej ustawy tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć niektórych grup nauczycieli określał Minister Edukacji Narodowej oraz inni właściwi ministrowie. Wymiar pensum regulowało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 czerwca 1997 r. w sprawie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć niektórych nauczycieli oraz zasad zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć w kształceniu zaocznym i w systemie kształcenia na odległość (Dz. U. Nr 67, poz. 425). Szczegółowe przepisy dotyczące nauczycieli zatrudnionych w tzw. szkołach resortowych zawierały rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z dnia 9 czerwca 1997 r. (Dz. U. Nr 73, poz. 459) oraz Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 14 stycznia 1998 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 60).

3. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) wprowadziła instytucję tzw. podwyższonego pensum, która polega na tym, że nauczyciel może realizować zajęcia w zwiększonym wymiarze w stosunku do dotychczas go obowiązującego w zamian za wyższe wynagrodzenie. Z takiej możliwości mogą skorzystać tylko niektóre grupy nauczycieli wymienione w ust. 3 lp. 3, 5 i 10, których dotychczasowy tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć wynosi 18 lub 22 godziny. W ust. 4a został określony maksymalny podwyższony wymiar, w którym nauczyciel może realizować zajęcia. Wymiar ten wynosi:

1) od 18 do 27 godzin dla nauczycieli przedszkoli specjalnych, szkół podstawowych, gimnazjów, szkół specjalnych, liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i liceów uzupełniających, przedmiotów teoretycznych w szkołach zawodowych, szkołach zawodowych specjalnych i szkolenia rzemieślniczego w schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych, przedmiotów artystycznych i ogólnokształcących w szkołach artystycznych i innych placówkach kształcenia artystycznego, pałaców młodzieży, młodzieżowych domów kultury, ognisk pracy pozaszkolnej, pozaszkolnych placówek specjalistycznych, międzyszkolnych ośrodków sportowych prowadzących bezpośrednią pracę z dziećmi i młodzieżą systemem pracownianym;

2) od 22 do 26 godzin dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu.

Stosownie do ust. 2a nauczyciel zainteresowany realizowaniem zajęć w zwiększonym wymiarze powinien w tym celu złożyć wniosek na piśmie do dyrektora szkoły przed rozpoczęciem zajęć w danym roku szkolnym. Dyrektor nie ma obowiązku uwzględnienia wniosku. Pozytywne rozpatrzenie wniosku zależy od zatwierdzonego przez organ prowadzący arkusza organizacyjnego szkoły oraz od wielkości środków finansowych przydzielonych szkole. W razie załatwienia wniosku w sposób korzystny dla nauczyciela praca w podwyższonym wymiarze będzie traktowana w zakresie uprawnień pracowniczych zawsze jako praca w pełnym wymiarze zajęć, co oznacza, iż z tego tytułu nauczyciel na przykład nie będzie miał zwiększonego świadczenia urlopowego. Realizowanie przez nauczyciela podwyższonego pensum powoduje wzrost jego wynagrodzenia zasadniczego w stopniu proporcjonalnym do liczby godzin wykonywanych ponad jego dotychczasowe obowiązkowe pensum. Wzrost wynagrodzenia zasadniczego wiąże się również ze zwiększeniem wysokości tych dodatków, które liczone są procentowo od wynagrodzenia zasadniczego, np. dodatku za wysługę lat. Ponadto należy zaznaczyć, że - w przeciwieństwie do godzin ponadwymiarowych - nauczyciel realizujący podwyższone pensum otrzyma z tego tytułu wynagrodzenie niezależnie od tego, czy godziny te zostaną faktycznie zrealizowane.

Wynagrodzenie zasadnicze nauczyciela, który wybrał podwyższone pensum, ustalane jest na podstawie wynagrodzenia za jedną godzinę przeliczeniową. Szczegółowe zasady w tym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181 z późn. zm.).

Dyrektor i wicedyrektor szkoły oraz nauczyciele zajmujący inne stanowiska kierownicze w szkole nie mogą realizować podwyższonego pensum, gdyż stosownie do ust. 6 obniża się im tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć w zależności od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy lub zwalnia od obowiązku realizacji tych zajęć.

4. Przepis ust. 4 został skreślony przez ustawę z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa. Zawierał on delegację dla Ministra Edukacji Narodowej do określenia liczby uczniów, na których przysługuje etat nauczyciela-bibliotekarza. Na tej podstawie zostało wydane zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 czerwca 1997 r. (M.P. Nr 36, poz. 348).

5. Zasada wyrażona w ust. 5b obowiązuje od momentu wejścia Karty Nauczyciela w życie. Przepis ten wprowadza regułę rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego. Nauczyciele, dla których ustalony plan zajęć w pewnych okresach roku szkolnego nie wyczerpuje obowiązującego ich tygodniowego wymiaru godzin zajęć, są zobowiązani do nauczania w odpowiednio większej liczbie godzin bez uznania ich za pracę w godzinach ponadwymiarowych w innych okresach roku szkolnego. Zasada ta została potwierdzona w dwóch uchwałach Sądu Najwyższego: z dnia 14 kwietnia 1994 r., I PZP 64/93, OSNAP 1994, nr 8, poz. 124, oraz z dnia 20 kwietnia 1994 r., I PZP 10/94, OSNAP 1994, nr 3, poz. 38.

Do realizowania zajęć w zwiększonym wymiarze w pewnych okresach roku szkolnego zobowiązani są m.in. nauczyciele, którzy prowadzą zajęcia z uczniami oraz słuchaczami odbywającymi praktyki zawodowe lub z uczniami ostatnich klas szkół ponadgimnazjalnych. Przepis ust. 5b dotyczy nauczycieli, których wymiar pensum został określony w ust. 3 art. 42. Nauczycielom tym w planie zajęć praca powinna być przydzielana w szczególny sposób, tak aby średni wymiar godzin zajęć nauczyciela w ciągu całego roku szkolnego odpowiadał obowiązkowemu wymiarowi godzin zajęć określonemu w ust. 3. Okresem rozliczeniowym czasu pracy nauczyciela jest rok szkolny.

Do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa - szczegółowe zasady rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego, określały zarządzenia:

1) Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 1997 r. (M.P. Nr 36, poz. 346);

2) Ministra Kultury i Sztuki z dnia 10 czerwca 1997 r. (M.P. Nr 37, poz. 362);

3) Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 7 sierpnia 1997 r. (M.P. Nr 52, poz. 492);

4) Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 1997 r. (M.P. Nr 58, poz. 560);

5) Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 16 października 1997 r. (M.P. Nr 78, poz. 742).

Od dnia 1 stycznia 1999 r. kompetencje w zakresie określania zasad rozliczania pensum nauczycieli przysługują organom prowadzącym szkoły (radzie gminy, radzie powiatu, sejmikowi województwa) po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

6. Nauczyciele zajmujący stanowiska kierownicze w szkole realizują zajęcia w obniżonym wymiarze w stosunku do obowiązującego bądź też są w ogóle zwolnieni z obowiązku realizacji tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Wielkość zniżki zależy od wielkości i typu szkoły oraz warunków pracy. Zasady udzielania i rozmiar zniżki określa organ prowadzący szkołę (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa) po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Organ ten przyznaje również zwolnienia od obowiązku realizacji pensum. Kompetencje w powyższym zakresie zostały przekazane organom prowadzącym szkoły na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa. Do dnia wejścia cytowanej ustawy w życie powyższe kwestie były regulowane zarządzeniami:

1) Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 maja 1997 r. (M.P. Nr 36, poz. 347);

2) Ministra Kultury i Sztuki z dnia 10 czerwca 1997 r. (M.P. Nr 37, poz. 363);

3) Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 7 sierpnia 1997 r. (M.P. Nr 52, poz. 493);

4) Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 października 1997 r. (M.P. Nr 76, poz. 706);

5) Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 16 października 1997 r. (M.P. Nr 78, poz. 743).

Należy pamiętać, iż czas pracy nauczyciela zajmującego stanowisko kierownicze w szkole wynosi również 40 godzin na tydzień.

W rozstrzygnięciu nadzorczym wojewody podlaskiego z dnia 26 stycznia 2006 r., PN.II.A.Ch.0911-19/06, "Wspólnota" 2006, nr 8, s. 30, wskazano, że Karta Nauczyciela nie przewiduje, aby w regulaminie wynagradzania nauczycieli były zawarte postanowienia ustalające zasady obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielom, którym powierzono stanowiska kierownicze.

7. Przepisy ust. 8 i 9, które zawierały delegacje dla Ministra Edukacji Narodowej oraz innych ministrów prowadzących szkoły do wydania aktów wymienionych w komentarzu do omawianego artykułu, zostały skreślone na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa.

Art. 42(a).

1. Artykuł ten został dodany przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396). Poprzednio przedmiotową materię regulował art. 43 Karty Nauczyciela. Podstawowa zmiana polegała na odstąpieniu od możliwości obniżenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć ze względu na stan zdrowia nauczyciela. W wyroku z dnia 19 stycznia 1998 r., I PKN 488/97, OSNAP 1998, nr 23, poz. 688, Sąd Najwyższy stwierdził, że wejście w życie nowych przepisów, które nie przewidują określonego uprawnienia, nie pozbawia skutecznie nabytego w przeszłości uprawnienia pracowniczego, jeżeli zmieniona regulacja nie zawiera wyraźnego przepisu derogującego to uprawnienie. Po wejściu w życie ustawy o systemie oświaty dyrektor szkoły mógł udzielić nauczycielowi mianowanemu obniżenia obowiązkowego wymiaru zajęć ze względu na stan zdrowia. Nowelizacja Karty Nauczyciela ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. nie spowodowała utraty mocy udzielonego nauczycielowi obniżenia wymiaru zajęć. Natomiast w wyroku z dnia 17 lutego 1998 r., I PKN 531/97, OSNAP 1999, nr 2, poz. 56, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż dyrektor szkoły, po nowelizacji Karty Nauczyciela ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r., może na wniosek nauczyciela obniżyć mu tygodniowy wymiar zajęć obowiązkowych ze względu na stan zdrowia. Jeżeli upłynął już okres, na który udzielono tego obniżenia, Sąd Najwyższy uwzględnia to w postępowaniu kasacyjnym.

2. Obniżenie nauczycielowi tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć należy do sfery uznaniowej dyrektora szkoły, który przed udzieleniem takiego obniżenia powinien uzyskać zgodę organu prowadzącego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa). Przypadki, w których może nastąpić obniżenie wymiaru pensum, określa enumeratywnie ust. 1. Obniżenie wymiaru zajęć nie wywołuje negatywnych konsekwencji w sferze stosunku pracy nauczyciela, który otrzymuje wynagrodzenie w pełnej wysokości oraz nie traci uprawnień do innych świadczeń związanych z wymiarem zajęć, nie może jednakże mieć przydzielonych godzin ponadwymiarowych (nie dotyczy to nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze).

3. Dyrektor może obniżyć wymiar zajęć jedynie nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć, na podstawie mianowania lub umowy o pracę. Nie jest dopuszczalne udzielenie zniżki nauczycielowi zatrudnionemu w niepełnym wymiarze zajęć.

4. Przepis ust. 4 został skreślony przez ustawę z dnia 24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106, poz. 668 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. Zawierał on delegację do określenia przez właściwego ministra prowadzącego szkoły szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Na tej podstawie były wydane następujące rozporządzenia:

1) Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 marca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli (Dz. U. Nr 26, poz. 139);

2) Ministra Kultury i Sztuki z dnia 10 czerwca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli szkół artystycznych (Dz. U. Nr 67, poz. 428);

3) Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielom szkół medycznych (Dz. U. Nr 99, poz. 618);

4) Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 sierpnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich i rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz. U. Nr 105, poz. 669);

5) Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 19 grudnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycielom szkół rolniczych i gospodarki żywnościowej (Dz. U. z 1998 r. Nr 22, poz. 116).

Art. 42(b).

1. Artykuł ten został dodany przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396). Poprzednio przedmiotową materię regulował art. 44 Karty Nauczyciela.

2. Przepis ust. 1 daje podstawę do zobowiązania nauczyciela do pracy w porze nocnej. W rozporządzeniu z dnia 17 maja 2001 r. w sprawie realizowania przez nauczycieli tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych w porze nocnej (Dz. U. Nr 52, poz. 550) Minister Pracy i Polityki Społecznej określił szkoły i przypadki, w których nauczyciel może być obowiązany do realizowania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć także w porze nocnej, oraz warunki, na jakich praca w porze nocnej może się odbywać. Zajęcia wychowawcze w porze nocnej odbywają się w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich, rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych z internatami oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych zapewniających całodobową opiekę. Dopuszczalne jest również realizowanie zajęć wychowawczych w porze nocnej w specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych, internatach i bursach szkolnych oraz domach wczasów dziecięcych.

3. Z tytułu pracy w porze nocnej za każdą godzinę takiej pracy nauczyciel otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie w wysokości 15% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego. Wynagrodzenie to nie może być niższe od wynagrodzenia przysługującego na podstawie art. 151 ⁸ § 1 k.p. Przepis ten stanowi, iż dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w porze nocnej wynosi 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Art. 42(c).

1. Artykuł 42c został dodany przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396). Poprzednio przedmiotową materię regulował art. 44 ust. 3-7 Karty Nauczyciela. Zasadą jest, że tydzień pracy nauczyciela wynosi 5 dni. W wyjątkowych przypadkach, związanych z dokształcaniem się przez nauczyciela, wykonywaniem przez nauczyciela innych ważnych społecznie zadań lub z organizacją pracy w szkole, nauczyciel może realizować obowiązujący go wymiar zajęć przez 4 dni tygodnia. W szkołach, w których praca odbywa się we wszystkie dni tygodnia, nauczyciela obowiązuje również 5-dniowy tydzień pracy, z tym że wówczas nauczyciel powinien korzystać co najmniej raz na dwa tygodnie z 2 kolejnych dni wolnych od pracy, w tym niedzieli. Powyższa zasada nie dotyczy nauczycieli uczących w systemie kształcenia zaocznego.

2. W przypadku realizowania przez nauczyciela zajęć w dniu wolnym od pracy powinien on otrzymać w zamian inny dzień wolny od pracy. W szczególnie uzasadnionych wypadkach Karta Nauczyciela dopuszcza zamiast udzielenia dnia wolnego wypłacenie nauczycielowi odrębnego wynagrodzenia. Wysokość tego wynagrodzenia określają przepisy wydane na podstawie art. 30 ust. 5 Karty Nauczyciela, tj. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181). Paragraf 10 tego rozporządzenia stanowi, że odrębne wynagrodzenie za każdą godzinę pracy w dniu wolnym od pracy obliczane jest jak za godzinę ponadwymiarową. Natomiast w sytuacji gdy w którykolwiek z 5 dni pracy nauczyciela przypadnie święto i nauczyciel w tym dniu wykonuje pracę, powinien być mu udzielony inny dzień wolny od pracy, a w szczególnie uzasadnionych wypadkach zamiast dnia wolnego - wypłacone wynagrodzenie ze 100% dodatkiem. Przepisy Karty Nauczyciela nie przewidują w tym tygodniu, w którym wypada święto, obniżenia tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczyciela. Analiza wskazanych przepisów jednoznacznie pokazuje, że w przypadku udzielenia nauczycielowi innego dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy lub święto musi to być jeden z dni pracy nauczyciela, tzn. dzień, w którym zgodnie z rozkładem zajęć nauczyciel powinien je realizować. Oznacza to, iż w tygodniu, w którym udzielono nauczycielowi dnia wolnego od pracy z powyższych przyczyn, nie zrealizuje on obowiązującego go wymiaru godzin zajęć.

Art. 43.

Art. 44.

Art. 45.

Artykuły skreślone przez art. 1 pkt 8 ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 25 lipca 1992 r. Artykuł 43 regulował zasady obniżania tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć; obecnie kwestie te określa art. 42a Karty Nauczyciela. Artykuł 44 dotyczył pracy w porze nocnej i realizacji zasady 5-dniowego tygodnia pracy, które aktualnie znajdują się w art. 42b i 42c. Artykuł 45 stanowił o warunkach podejmowania przez nauczycieli dodatkowego zatrudnienia.

Art. 46.

Artykuł skreślony przez art. 1 pkt 32 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 6 kwietnia 2000 r. Przewidywał możliwość uzyskiwania przez nauczycieli stopni specjalizacji zawodowej. Szczegółowe zasady i warunki oraz tryb uzyskiwania przez nauczycieli stopni specjalizacji zawodowej określało zarządzenie nr 65 Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 grudnia 1989 r. (Dz. Urz. MEN Nr 7, poz. 67). Na mocy art. 25 ust. 1 noweli Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. nauczyciele, którzy przed dniem 6 kwietnia 2000 r. wszczęli i nie zakończyli postępowań kwalifikacyjnych na stopnie specjalizacji zawodowej, mogli postępowania te dokończyć w terminie do dnia 31 sierpnia 2002 r. Minister Edukacji Narodowej i Sportu w rozporządzeniu z dnia 22 listopada 2001 r. (Dz. U. Nr 140, poz. 1579) określił sposób i warunki prowadzenia tych postępowań.

Art. 47.

1. Nagrody jubileuszowe przysługują wszystkim nauczycielom objętym pełnym zakresem przepisów Karty Nauczyciela, bez względu na wymiar ich zatrudnienia. Przepisów art. 47 natomiast nie stosuje się do grupy nauczycieli objętych przepisami Karty w ograniczonym zakresie (art. 1 ust. 2), z wyjątkiem nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych przechodzących do pracy w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej lub okręgowych komisjach egzaminacyjnych albo do specjalistycznej jednostki nadzoru (Centrum Edukacji Artystycznej utworzone przez Ministra Kultury) na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych, którzy na mocy art. 91a ust. 2 mają prawo do nagród określonych w omawianym przepisie.

2. Do 31 grudnia 1996 r. najwyższą nagrodą jubileuszową, którą mógł otrzymać nauczyciel, była nagroda za 35 lat pracy. Ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396) z dniem 1 stycznia 1997 r. wprowadzony został jeszcze jeden szczebel nagrody jubileuszowej - nagroda za 40 lat pracy, w wysokości 250% wynagrodzenia miesięcznego.

3. Na podstawie art. 47 ust. 2 Karty Nauczyciela wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (Dz. U. Nr 128, poz. 1418).

4. Do okresu pracy uprawniającego nauczyciela do nagrody jubileuszowej wlicza się wszystkie poprzednie zakończone okresy zatrudnienia oraz inne okresy, podlegające z mocy odrębnych przepisów wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Takimi okresami zaliczanymi do okresu pracy są na przykład:

- okresy pracy w gospodarstwie rolnym, zaliczane na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz. U. Nr 54, poz. 310 z późn. zm.); w kwestii zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym do okresu uprawniającego nauczyciela do nagrody jubileuszowej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 listopada 1992 r., I PZP 64/92, OSNC 1993, nr 4, poz. 62;

- okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych, zaliczane na podstawie art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 z późn. zm.).

Okresy zatrudnienia wliczane do okresu uprawniającego do nagrody jubileuszowej obejmują okresy wykonywania pracy oparte na stosunku pracy, tzn. na podstawie umowy o pracę, mianowania, wyboru, powołania, spółdzielczej umowy o pracę. Nie są zaliczane zatem okresy pracy na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowy zlecenia), a także okresy prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek.

5. Określenie "wieloletnia praca" użyte w art. 47 ust. 1 Karty Nauczyciela obejmuje zarówno pracę nauczycielską, jak i prace (okresy zatrudnienia) w innym charakterze. Oczywiście warunkiem uzyskania prawa do nagrody jubileuszowej na podstawie wymienionego przepisu jest zatrudnienie w charakterze nauczyciela w dniu upływu okresu uprawniającego do nagrody.

Nauczyciel nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w szkole zatrudniającej go w dniu upływu okresu uprawniającego do nagrody. W przypadku równoczesnego pozostawania w więcej niż jednym stosunku pracy do okresu pracy uprawniającego do nagrody wlicza się jeden z tych okresów.

6. Podstawę ustalenia prawa nauczyciela do nagrody jubileuszowej w określonej wysokości stanowią dokumenty zgromadzone w jego aktach osobowych. Nauczyciel tylko wtedy jest obowiązany udokumentować swoje prawo do nagrody, jeżeli w jego aktach osobowych brakuje odpowiedniej dokumentacji.

7. Wypłata nagrody jubileuszowej następuje po nabyciu przez nauczyciela prawa do nagrody, co następuje w dniu upływu okresu uprawniającego do nagrody bądź w dniu wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody jubileuszowe. Zgodnie z uchwałą 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 1990 r., III PZP 57/89, OSNC 1990, nr 10-11, poz. 125, pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w ostatnim dniu okresu pracy uprawniającego do tej nagrody bądź w dniu wejścia w życie przepisów wprowadzających nagrody jubileuszowe. Z kolei w uchwale z dnia 21 maja 1991 r., I PZP 16/91, OSNC 1992, nr 1, poz. 10, Sąd Najwyższy sprecyzował, że pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu bezpośrednio poprzedzającym dzień, który nazwą lub datą odpowiada dniowi, w którym pracownik podjął zatrudnienie.

W przypadku opóźnienia w wypłacie nagrody nauczyciel może żądać odsetek ustawowych. Teza ta znalazła potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1999 r., I PKN 189/99, OSNAP 2000, nr 22, poz. 819, w którym stwierdzono, iż nagroda jubileuszowa jest wymagalna niezwłocznie po nabyciu do niej prawa i od tej chwili należą się odsetki, choćby pracownik później wykazał okoliczności stanowiące przesłanki uprawniające do nagrody, a pracodawcy nie można było przypisać winy w opóźnieniu (art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. i § 7 ust. 2 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r.).

Kwestia nabycia prawa do nagrody jubileuszowej przez pracownice przebywające na urlopach wychowawczych stała się przedmiotem dwóch uchwał Sądu Najwyższego. W pierwszej z nich, z dnia 3 czerwca 1992 r., I PZP 33/92, OSNC 1993, nr 1-2, poz. 10, Sąd orzekł, że w sytuacji gdy w czasie urlopu wychowawczego upłynął okres uprawniający do nagrody jubileuszowej, a następnie umowa o pracę została rozwiązana w trybie art. 7a ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.), pracownik nabywa prawo do nagrody jubileuszowej w dniu upływu okresu uprawniającego do niej, a wypłata nagrody powinna nastąpić w dniu rozwiązania umowy o pracę. W drugiej uchwale, z dnia 19 sierpnia 1992 r., I PZP 49/92, OSNC 1993, nr 3, poz. 34, Sąd Najwyższy potwierdził, że nabycie prawa do nagrody jubileuszowej przez pracownicę korzystającą z urlopu wychowawczego następuje w dniu upływu okresu uprawniającego do tej nagrody.

Jedyny przypadek, w którym nagrodę jubileuszową wypłaca się przed dniem nabycia prawa do niej, przewiduje § 4 wcześniej wymienionego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 października 2001 r. Otóż w razie rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę inwalidzką, nauczycielowi, któremu do nabycia prawa do nagrody jubileuszowej brakuje mniej niż 12 miesięcy, licząc od dnia rozwiązania stosunku pracy, nagrodę wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.

8. Jeżeli w dniu, w którym nauczyciel udokumentował swoje prawo do nagrody, jest on równocześnie uprawniony do nagrody wyższego stopnia, wypłaca się mu tylko jedną nagrodę - najwyższą. W przypadku natomiast gdy nauczyciel w ciągu 12 miesięcy od udokumentowania prawa do nagrody niższego stopnia nabywa prawo do nagrody wyższego stopnia, nagrodę niższą wypłaca się mu w pełnej wysokości, aw dniu nabycia prawa do nagrody wyższej wypłaca się różnicę między kwotą nagrody wyższej a kwotą nagrody niższej.

9. Podstawę obliczenia nagrody jubileuszowej stanowi wynagrodzenie przysługujące nauczycielowi w dniu nabycia prawa do nagrody, a jeżeli jest to dla nauczyciela korzystniejsze - wynagrodzenie przysługujące mu w dniu jej wypłaty. Nagrodę oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Vide rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 z późn. zm.).

10. Niekiedy zdarza się, że pracodawca omyłkowo przyjmuje, że pracownik nabył prawo do nagrody jubileuszowej określonego stopnia i wskutek tej pomyłki wypłaca nagrodę. W świetle wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., I PKN 551/97, OSNAP 1999, nr 4, poz. 123, omyłkowa wypłata pracownikowi nagrody jubileuszowej niższego stopnia nie powoduje po upływie kolejnego okresu powstania prawa do nagrody stopnia wyższego.

11. W stanie prawnym obowiązującym przed dniem wejścia w życie poprzedniego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 lutego 1997 r. (tj. przed dniem 5 marca 1997 r.) w sprawach ustalania okresów zaliczanych do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej do nauczycieli miało zastosowanie zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44, poz. 358). Ponieważ zarządzenie to zawierało nieco odmienne zasady ustalania okresów pracy oraz innych okresów uprawniających do nagrody jubileuszowej niż zawarte w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 1997 r., w tym ostatnim wprowadzono regulację (§ 6 ust. 1) nakazującą przy ustalaniu prawa do nagród po jego wejściu w życie zaliczać nauczycielom na dotychczasowych zasadach okresy wliczone przed tym dniem na podstawie wymienionego zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Na przykład jeżeli pod rządami zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1989 r. nauczycielowi będącemu repatriantem wliczono do okresu uprawniającego do nagrody okresy zatrudnienia za granicą na warunkach i zasadach obowiązujących w kraju (§ 6 zarządzenia), to okresy te podlegały wliczeniu również przy ustalaniu prawa do kolejnych nagród już na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 1997 r.

Analogiczna zasada będzie obowiązywała w przypadku okresu urlopu bezpłatnego nauczyciela udzielonego dla odbycia studiów wyższych na podstawie skierowania zakładu pracy (§ 4 ust. 3 pkt 1 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej).

Nowe rozporządzenie z dnia 30 października 2001 r. nakazuje przy ustalaniu okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej zaliczać okresy uwzględniane poprzednio na podstawie rozporządzenia z dnia 4 lutego 1997 r.

Art. 48.

1. Dodatkowe wynagrodzenie roczne od dnia 1 stycznia 1998 r. zastąpiło dotychczasowe roczne nagrody z zakładowego funduszu nagród (tzw. trzynastki), wypłacane na podstawie ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. o rocznych nagrodach z zakładowego funduszu nagród w państwowych jednostkach organizacyjnych niebędących przedsiębiorstwami państwowymi (Dz. U. Nr 32, poz. 141 z późn. zm.), która z tym dniem utraciła moc.

Prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego mają nauczyciele szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego lub przez organy administracji rządowej.

2. Warunkiem nabycia prawa do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości jest przepracowanie u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Pracownik zaś, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do przepracowanego okresu, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy. Jednak warunku przepracowania co najmniej 6 miesięcy nie stosuje się w przypadkach określonych w art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, m.in. w przypadku zatrudnienia nauczyciela w trakcie roku kalendarzowego zgodnie z organizacją pracy szkoły, a także w przypadku korzystania przez nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia albo z urlopu udzielonego dla celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego.

Pewne wątpliwości mogą wystąpić w przypadku, gdy stosunek pracy jest nawiązywany z nauczycielem już po dniu rozpoczęcia roku szkolnego (tj. po dniu 1 września). Użyte w art. 2 ust. 3 pkt 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym określenie "nawiązanie stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem [...] zgodnie z organizacją pracy szkoły" wskazuje, że uprawnienie do wynagrodzenia rocznego dotyczy nauczycieli, z którymi stosunek pracy został nawiązany z dniem 1 września. Jeżeli zatem na przykład stosunek pracy z nauczycielem zostałby nawiązany na okres od 1 października 2001 r. do 31 sierpnia 2002 r., dodatkowe wynagrodzenie roczne przysługiwałoby jedynie za okres od 1 stycznia do 31 sierpnia 2002 r. Wypłata dodatkowego wynagrodzenia za ten okres nastąpiłaby w 2003 r.

Wśród innych przypadków, w których nie jest wymagane przepracowanie co najmniej 6 miesięcy, dotyczących ogółu pracowników, a zatem również nauczycieli, warto wskazać:

- rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, przeniesieniem służbowym, likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy, likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;

- podjęcie zatrudnienia w wyniku przeniesienia służbowego, w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją.

Do okresu, którego przepracowanie jest wymagane do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, wliczane są również okresy, których wliczenie do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych nakazują przepisy odrębnych ustaw. Taką regulację przewiduje na przykład przywoływany już wyżej w tezie 4 komentarza do art. 47 Karty Nauczyciela przepis art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w odniesieniu do okresów pobierania zasiłków dla bezrobotnych. Ustalona w tym przepisie zasada wliczania okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych do okresu pracy, od którego jest zależne nabycie lub zachowanie uprawnień pracowniczych, znajduje zastosowanie również do okresu wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego.

3. Do nabycia prawa do wynagrodzenia rocznego nie dochodzi w przypadku:

- nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy, trwającej dłużej niż 2 dni;

- stawienia się do pracy lub przebywania w pracy w stanie nietrzeźwości;

- wymierzenia kary dyscyplinarnej wydalenia z pracy lub ze służby;

- rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

4. Przepis art. 2 ust. 1 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego wymaga przepracowania całego roku kalendarzowego u jednego pracodawcy. Może więc powstać wątpliwość, czy warunek ten jest spełniony w przypadku, gdy pracownik przepracował co prawda 1 rok, ale na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę na czas określony. Dla wyjaśnienia tego problemu użyteczne będzie stanowisko, jakie zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 września 1995 r., I PZP 23/95, OSN 1996, nr 5, poz. 73, podjętej wprawdzie jeszcze na gruncie ustawy z dnia 10 lipca 1985 r., ale - jak się wydaje - zawierającej pogląd aktualny również w nowym stanie prawnym. Otóż Sąd Najwyższy stwierdził, że określona w art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 10 lipca 1985 r. przesłanka nabycia prawa do nagrody rocznej z zakładowego funduszu nagród, polegająca na przepracowaniu w jednym zakładzie pracy całego roku, jest spełniona także wtedy, gdy pracownik był zatrudniony w tym zakładzie na podstawie dwóch kolejnych umów o pracę na czas określony, choćby między tymi umowami wystąpiła przerwa w dniu ustawowo wolnym od pracy.

Warto przypomnieć także inną uchwałę Sądu Najwyższego wydaną na gruncie ustawy z dnia 10 lipca 1985 r., ale - podobnie jak przytoczona wyżej - mogącą pomóc w interpretowaniu zapisów ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym z 1997 r. Odpowiadając na pytanie, czy warunkiem uzyskania prawa do nagrody z zakładowego funduszu nagród przez emeryta zatrudnionego jako nauczyciel w niepełnym wymiarze czasu pracy jest nieprzerwane zatrudnienie w ciągu 6 miesięcy w każdym kolejnym roku kalendarzowym, czy też emeryt ten uzyskuje prawo do nagrody po przepracowaniu na podstawie umów o pracę zawieranych na czas określony łącznie 6 miesięcy w kilku okresach, Sąd Najwyższy stwierdził, iż nauczyciel zatrudniony po przejściu na emeryturę w tej samej szkole w niepełnym wymiarze na podstawie umowy o pracę na czas określony nabywa prawo do nagrody z zakładowego funduszu nagród, jeżeli w roku, za który przyznawana jest nagroda, przepracuje, choćby z przerwami, co najmniej 6 miesięcy.

5. Wysokość dodatkowego wynagrodzenia rocznego została określona w art. 4 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. Zgodnie z tym przepisem wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając składniki wynagrodzenia przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy. W przypadkach gdy do nabycia prawa do wynagrodzenia rocznego nie jest wymagane przepracowanie co najmniej 6 miesięcy (art. 2 ust. 3), jego wysokość ustala się proporcjonalnie do okresu przepracowanego u danego pracodawcy.

Do 2001 r. do obliczania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli miały zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14 z późn. zm.).

Jednak w nowelizacji Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. wprowadzono odrębną delegację dla Ministra Edukacji Narodowej do wydania w tej sprawie aktu wykonawczego. Realizacja tej delegacji nastąpiła w wydanym przez wymienionego ministra rozporządzeniu z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 z późn. zm.). Zatem do ustalania wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego nauczycieli za rok 2001 i lata następne mają już zastosowanie przepisy wymienionego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej.

Zgodnie z § 6 ust. 1 tego rozporządzenia ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy nauczyciela ustala się, stosując zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy zawarte w § 1-4. W świetle powołanych przepisów z podstawy ustalania ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a w konsekwencji również podstawy ustalania dodatkowego wynagrodzenia rocznego, wyłącza się wynagrodzenie za czas gotowości do pracy oraz za czas niezawinionego przez pracownika przestoju, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, a także wynagrodzenie za czas innej niż urlop wypoczynkowy usprawiedliwionej nieobecności w pracy (np. wynagrodzenie za czas urlopu szkoleniowego, wynagrodzenie otrzymywane w czasie stanu nieczynnego).

Wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy nie jest co prawda wliczane do podstawy ustalenia ekwiwalentu za urlop, jednak do podstawy ustalenia dodatkowego wynagrodzenia rocznego wlicza się je zgodnie z jednoznacznym zapisem w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r.

6. Od kilku lat trwały spory co do tego, czy tzw. trzynastka przysługuje nauczycielom za czas przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia. Istniejące w tym względzie rozbieżności zostały rozstrzygnięte w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., III ZP 22/00, OSNAP 2001, nr 5, poz. 142. Sąd uznał, że przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego wypłacanego na podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej nie uwzględnia się wynagrodzenia otrzymanego przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia.

7. Dodatkowe wynagrodzenie roczne jest wypłacane z wyodrębnionych na ten cel środków na wynagrodzenia. Wypłata następuje nie później niż w ciągu pierwszych 3 miesięcy roku kalendarzowego następującego po roku, za który przysługuje to wynagrodzenie. Jedynie w przypadku gdy z pracownikiem rozwiązano stosunek pracy w związku z likwidacją pracodawcy, wynagrodzenie roczne wypłaca się w dniu rozwiązania stosunku pracy.

Art. 49.

1. Przepis zawierający delegację do ustalania przez organy prowadzące szkoły kryteriów i trybu przyznawania nauczycielom zatrudnionym w tych szkołach nagród organu prowadzącego i nagród dyrektora szkoły, pochodzących ze środków zarezerwowanych w budżetach tych organów (obecnie ust. 2), został dodany w ramach nowelizacji Karty Nauczyciela, zawartej w ustawie z dnia 23 sierpnia 2001 r. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego kompetencje do podjęcia uchwały na podstawie art. 49 ust. 1a posiada organ stanowiący jednostki (rada gminy, rada powiatu, sejmik województwa) - zgodnie z podziałem kompetencji wprowadzonym w art. 91d pkt 1 znowelizowanej Karty Nauczyciela. Należy przypomnieć, że projekt tej uchwały powinien zostać przekazany w trybie określonym w art. 19 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.) odpowiednim instancjom związków zawodowych zrzeszających nauczycieli w celu wyrażenia opinii.

2. W ust. 2 art. 49 Karty zastrzeżono, iż nagroda organu prowadzącego szkołę i nagroda dyrektora szkoły może zostać przyznana nauczycielowi po przepracowaniu w szkole co najmniej 1 roku. W przypadku tych nagród wymagany okres pracy jest krótszy niż okres pracy, po upływie którego nauczyciel może otrzymać nagrodę kuratora oświaty lub nagrodę Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Dla uzyskania tych dwóch ostatnich nagród wymagane jest bowiem przepracowanie w szkole co najmniej 2 lat (art. 49 ust. 3).

W praktyce może powstać wątpliwość, czy wymóg przepracowania w szkole co najmniej 1 roku (w przypadku nagrody ministra i kuratora - 2 lat) oznacza konieczność przepracowania tego okresu tylko w jednej, konkretnej szkole, czy też zalicza się do niego okresy pracy w innych szkołach, w których nauczyciel wcześniej był zatrudniony. Naszym zdaniem, należy uznać, że ustawodawcy chodziło o ogólny staż pracy w szkołach, bez względu na to, czy obejmuje pracę w jednej czy w dwóch szkołach. Przeciwne stanowisko prowadziłoby do pokrzywdzenia nauczycieli z wieloletnim stażem, którzy zmienili miejsce pracy (np. wskutek przeniesienia służbowego) i w związku z tym mogliby otrzymać nagrodę w nowym miejscu pracy dopiero po upływie roku, a w przypadku nagrody ministra i kuratora - 2 lat.

3. Nagrody przyznane nauczycielowi na podstawie art. 49 Karty Nauczyciela wlicza się do podstawy wymiaru emerytury lub renty. Sąd Najwyższy, rozstrzygając zapytanie, czy w świetle art. 88 ust. 2 Karty Nauczyciela wlicza się do podstawy wymiaru emerytury nauczyciela wszystkie nagrody za wybitne osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej uzyskane przez niego w miesiącu, z którego wynagrodzenie wchodzi w skład podstawy wymiaru świadczenia, podjął dnia 12 grudnia 1986 r. uchwałę, III UZP 50/86, OSNC 1988, nr 1, poz. 7; w której stwierdził, że do podstawy wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela wlicza się, z mocy art. 88 ust. 2 Karty Nauczyciela, wszystkie nagrody za osiągnięcia zawodowe uzyskane przez nauczyciela w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty. Z kolei w 1992 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 22 stycznia 1992 r., III Aur 19/92, OSA 1992, z. 5, poz. 30, wyraził pogląd, że nagroda uzyskana za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego przyjęto wynagrodzenie do obliczenia podstawy wymiaru świadczenia rentowego, przyznana nauczycielowi na podstawie przepisów wykonawczych wydanych zgodnie z art. 49 Karty Nauczyciela, jest zaliczana do podstawy wymiaru świadczenia niezależnie od daty jej wypłaty. To ostatnie rozstrzygnięcie dotyczyło sytuacji, w której nauczyciel otrzymał nagrodę za osiągnięcia zawodowe w okresie, z którego wynagrodzenie przyjęto do podstawy wymiaru emerytury, ale sama wypłata nagrody nastąpiła w okresie późniejszym.

4. Przed nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. z możliwości uzyskania nagrody kuratora oświaty i Ministra Edukacji Narodowej nie mogli korzystać nauczyciele szkół niepublicznych oraz szkół publicznych prowadzonych przez osoby prawne i fizyczne. Wspomniana nowelizacja rozszerzyła krąg osób, którym mogą zostać przyznane te nagrody, również na wymienione grupy nauczycieli.

Zasady przyznawania nagród ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz nagród kuratora oświaty określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2001 r. w sprawie trybu i kryteriów przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (Dz. U. Nr 101, poz. 1093).

Art. 50.

Artykuł 50 został skreślony w ramach nowelizacji Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. Skreślenie to było jednak wyłącznie formalnością, gdyż przepis ten wygasł już wcześniej w związku z art. 12 ustawy z dnia 16 października 1992 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz. U. Nr 90, poz. 451 z późn. zm.). W swoim pierwotnym brzmieniu art. 50 ustanawiał tytuł honorowy "Zasłużony Nauczyciel Rzeczypospolitej Polskiej" i odznakę tego tytułu. Tytuł honorowy nadawał Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej za szczególnie wybitne osiągnięcia w wieloletniej pracy pedagogicznej.

Wspomniana nowelizacja Karty Nauczyciela z 2000 r. wprowadziła natomiast inny tytuł honorowy - profesora oświaty (art. 9i ust. 1 Karty), przyznawany przez Ministra Edukacji Narodowej i Sportu. Jednak uzyskanie tego tytułu honorowego wiąże się również z jednorazową gratyfikacją pieniężną w wysokości 6-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia zasadniczego.

Art. 51.

1. Medal Komisji Edukacji Narodowej został ustanowiony dla upamiętnienia działalności utworzonej w 1773 r., z inicjatywy m.in. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Komisji Edukacji Narodowej pełniącej rolę centralnego urzędu zarządzającego oświatą i wychowaniem (bez przesady można ją uznać za pierwsze w historii ministerstwo oświaty). W wyniku działalności Komisji zreorganizowane zostało m.in. szkolnictwo średnie w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim, wprowadzono nowoczesne programy nauczania, zreformowano Akademię Krakowską i Akademię Wileńską, a także znacznie rozszerzono sieć szkół parafialnych. Działalność Komisji Edukacji Narodowej zawieszono w 1794 r., a rok później Komisję zlikwidowano.

2. Na podstawie art. 51 ust. 3 wydane zostało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 września 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad nadawania Medalu Komisji Edukacji Narodowej, trybu przedstawiania wniosków, wzoru medalu, trybu jego wręczania i sposobu noszenia (Dz. U. Nr 99, poz. 1073).

W świetle wymienionego rozporządzenia Medal Komisji Edukacji Narodowej jest nadawany za szczególne zasługi dla oświaty i wychowania, w szczególności w zakresie działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej, twórczości dla dzieci i młodzieży oraz kształcenia i doskonalenia nauczycieli. Medal nadaje minister właściwy do spraw oświaty i wychowania z inicjatywy własnej albo na wniosek innego ministra (kierownika urzędu centralnego), rektora szkoły wyższej, wojewody, kuratora oświaty, organu prowadzącego szkołę, statutowego organu organizacji społecznej lub stowarzyszenia prowadzącego działalność oświatowo-wychowawczą, kierownika placówki dyplomatycznej lub konsularnej RP. Wnioski o nadanie Medalu składa się corocznie do 31 marca; wzór wniosku zawiera załącznik do wymienionego rozporządzenia. Wniosek składany przez organ prowadzący szkołę wymaga pozytywnej opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Medal może być nadawany wyłącznie osobom żyjącym.

Art. 52.

W swoim pierwotnym brzmieniu art. 52 Karty Nauczyciela przewidywał nadawanie nauczycielom:

- z tytułu 20-letniej wyróżniającej pracy pedagogicznej - Złotego Krzyża Zasługi;

- z tytułu 30-letniej szczególnie wyróżniającej pracy pedagogicznej - Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski.

Przepis ten został skreślony przez art. 9 ustawy z dnia 16 października 1992 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz. U. Nr 90, poz. 451 z późn. zm.).

Art. 53.

1. Karta Nauczyciela zawiera odrębną regulację w zakresie wysokości odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych. W myśl art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.) wysokość odpisu podstawowego wynosi 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. Natomiast dla nauczycieli dokonuje się odpisu w wysokości ustalanej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć), skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110% kwoty bazowej, określanej dla pracowników państwowej sfery budżetowej na podstawie art. 5 pkt 1 lit. a i art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw, ustalanej corocznie w ustawie budżetowej. Regulacja taka została wprowadzona nowelą Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). W uzasadnieniu do projektu wymienionej wyżej noweli (druk sejmowy nr 2386) wskazano, iż zmiana sposobu ustalania wysokości odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych spowoduje, że wzrost wysokości środków przeznaczonych na cele socjalne będzie odpowiadać wzrostowi średniorocznego wskaźnika wynagrodzeń, a na wielkość odpisu nie będzie wpływać awans zawodowy nauczycieli. Kwota bazowa na rok 2007 wynosi 1795,80 zł. Wysokość odpisu dokonywanego dla nauczycieli będących emerytami i rencistami wynosi 5% pobieranych przez nich emerytur i rent. Środki na odpisy dla emerytów i rencistów planowane są w budżecie państwa i przekazywane jednostkom samorządu terytorialnego w formie dotacji celowych na zadania własne. Odpisu na pracowników szkoły niebędących nauczycielami dokonuje się natomiast zgodnie z przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Do dnia wejścia w życie noweli z dnia 15 lipca 2004 r. odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli wynosił 8% planowanych rocznych środków przeznaczonych na wynagrodzenia osobowe.

W uchwale z dnia 12 czerwca 1996 r., I PZP 7/96, OSNAP 1997, nr 1, poz. 6, Sąd Najwyższy stwierdził, że wysokość zakładowego funduszu świadczeń socjalnych dla nauczycieli ustala się bez uwzględnienia nieplanowanych podwyżek wynagrodzeń w roku kalendarzowym.

2. W szkole funkcjonuje jeden zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, wspólny dla nauczycieli i innych pracowników szkoły oraz emerytów i rencistów. Zasady udzielania świadczeń z funduszu określa regulamin. Świadczenia powinny być przyznawane w zależności od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby ubiegającej się o świadczenie, a nie od faktu, czy dana osoba jest nauczycielem czy też pozostałym pracownikiem szkoły. Do decyzji organu prowadzącego szkołę (zarządu gminy, powiatu oraz województwa) pozostawiono utworzenie specjalnej służby socjalnej, której zadaniem byłoby gospodarowanie funduszem.

3. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1991 r., I PZP 56/91, OSNC 1992, nr 4, poz. 63, zakład pracy obowiązany jest objąć opieką socjalną takiego emeryta i rencistę, dla którego ten zakład pracy był ostatnim miejscem pracy przed przejściem na emeryturę lub rentę, i to niezależnie od tego, czy odszedł z niego na emeryturę lub rentę po raz pierwszy, czy też "ponownie". Orzeczenie to odnosi się do emerytów i rencistów, dla których szkoła była ostatnim miejscem zatrudnienia przed przejściem na emeryturę lub rentę. Ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) wprowadziła uregulowanie, zgodnie z którym w przypadku likwidacji szkoły organ prowadzący szkołę (zarząd gminy, powiatu oraz województwa) jest obowiązany wskazać inną szkołę, w której będzie naliczany odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na nauczycieli emerytów i rencistów zlikwidowanej szkoły. Przepis ten ma zapobiegać przypadkom pozostawienia nauczycieli emerytów i rencistów bez pomocy socjalnej w razie likwidacji ich ostatniego zakładu pracy.

4. W sytuacji gdy w szkole zatrudnione jest małżeństwo, to oboje małżonkowie są uprawnieni do ubiegania się o świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, jeśli spełniają warunki określone w regulaminie korzystania z funduszu. Regulamin powinien określać, które świadczenia należą się każdemu z małżonków, a które tylko obojgu małżonkom. Kryterium przyznania tych świadczeń nie powinna być jednak wyłącznie okoliczność, iż małżonkowie pracują w jednej szkole, lecz ich sytuacja materialna, życiowa i rodzinna.

5. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 663/98, OSNAP 2000, nr 14, poz. 534, pracodawca nie ma obowiązku uiszczenia odsetek od kwot nieprzekazanych w terminie na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

W wyroku z dnia 11 maja 1999 r., I PKN 664/98, OSNAP 2000, nr 14, poz. 540, Sąd Najwyższy potwierdził, że warunkiem obowiązywania regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest jego uzgodnienie ze wszystkimi organizacjami związkowymi działającymi w zakładzie pracy. Należy jednak pamiętać o tym, iż w myśl art. 8 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, jeżeli organizacje związkowe nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w sprawie regulaminu w terminie 30 dni, regulamin wprowadza pracodawca.

6. Świadczenie urlopowe (czasami określane jako czternasta pensja) zostało wprowadzone nowelą Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. Świadczenie wypłacane jest nauczycielom z odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych w wysokości odpisu podstawowego, który określa ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 z późn. zm.). Odpis podstawowy na jednego pracownika wynosi 37,5% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego, jeżeli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyższą. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 19 lutego 2007 r. (M.P. Nr 14, poz. 146) przeciętne wynagrodzenie miesięczne w 2006 r. wyniosło 2059,92 zł, a w drugim półroczu 2006 r. - 2145,59 zł. Oznacza to, że świadczenie urlopowe dla nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć w 2007 r. wynosi 804,60 zł (w 2006 r. wyniosło 764,25 zł, w 2005 r. - 733,24 zł, w 2004 r. - 695,68 zł, w 2003 r. - 676,48 zł, w 2002 r. - 658,57 zł, w 2001 r. - 620,54 zł, a w 2000 r. - 561,86 zł).

Świadczenie urlopowe powinno być nauczycielom wypłacone do końca sierpnia każdego roku. Nie ma przeszkód, aby nauczyciele otrzymali świadczenie w czerwcu, przed wakacjami i urlopem wypoczynkowym.

Świadczenie urlopowe wypłaca się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym, który rozpoczyna się 1 września i kończy 31 sierpnia następnego roku kalendarzowego. Nauczyciel, który pracował w szkole na podstawie umowy o pracę, zawartej na rok szkolny w wymiarze połowy obowiązkowego wymiaru zajęć, otrzyma świadczenie urlopowe w wysokości połowy odpisu podstawowego (w 2007 r. - 402,30 zł). Praca w godzinach ponadwymiarowych oraz w ramach tzw. podwyższonego pensum (vide komentarz do art. 42 Karty Nauczyciela) nie uprawnia nauczyciela do zwiększenia przysługującego mu świadczenia urlopowego. Przy obliczaniu wysokości świadczenia bierze się pod uwagę wymiar czasu pracy określony w umowie o pracę lub akcie mianowania.

Od świadczenia urlopowego należy odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Świadczenie urlopowe nie stanowi natomiast podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Vide B. Zabieglińska, Odpowiedzi na pytania dotyczące ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, "Służba Pracownicza" 2002, nr 9 oraz Składki na ubezpieczenie społeczne pracowników, "Służba Pracownicza" 2003, nr 6.

Środki, które pozostaną na rachunku zakładowego funduszu świadczeń socjalnych po wypłaceniu świadczenia urlopowego, przeznaczone są na działalność socjalną prowadzoną zgodnie z zasadami określonymi w ustawie o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych może przewidywać wypłacanie nauczycielom - niezależnie od świadczenia urlopowego - określonej kwoty z tytułu tzw. wczasów pod gruszą.

Roszczenie o wypłatę świadczenia urlopowego przedawnia się po upływie 3 lat, licząc od końca terminu do jego wypłacenia (art. 291 § 1 k.p.).

7. W kwestiach nieuregulowanych w Karcie Nauczyciela stosuje się przepisy ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Art. 54.

1. W momencie wejścia w życie Karta Nauczyciela przewidywała dla nauczycieli zatrudnionych na terenie wsi i miast do 5 tys. mieszkańców prawo do bezpłatnego mieszkania w miejscu pracy. W razie braku mieszkań w budynkach szkolnych i użytkowanych przez szkoły lub pozostających w zarządzie terenowych organów administracji państwowej organy te były zobowiązane do zawierania umów o najem mieszkań dla nauczycieli z właścicielami mieszkań. Jeżeli nie było możliwości zrealizowania prawa nauczyciela do bezpłatnego mieszkania lub nauczyciel nie korzystał z przysługującego mu uprawnienia, otrzymywał on dodatek mieszkaniowy, którego zasady wypłacania i wysokość określało zarządzenie Ministra Oświaty i Wychowania z dnia 30 czerwca 1992 r. w sprawie dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli (Dz. Urz. MOiW Nr 8, poz. 70). Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252 z późn. zm.) zamieniła prawo do bezpłatnego mieszkania na prawo do mieszkania w miejscu pracy, ale z obowiązkiem pokrywania opłat związanych z zajmowaniem mieszkania, oraz na prawo do częściowego zwrotu czynszu i opłat z tytułu kosztów eksploatacji mieszkania. Szczegółowe kwestie regulowało rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 grudnia 1992 r. w sprawie wysokości czynszu i opłat eksploatacyjnych podlegających zwrotom oraz kwot należnych nauczycielom z tego tytułu (Dz. U. Nr 16, poz. 71). Kolejna nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) zastąpiła prawo do zwrotu czynszu i opłat eksploatacyjnych dodatkiem mieszkaniowym, uzależnionym od stanu rodzinnego nauczyciela, przysługującym nauczycielom posiadającym kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela. Wysokość dodatku oraz szczegółowe zasady przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego określało zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 marca 1997 r. (M.P. Nr 16, poz. 154). Zarządzenie to było przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, który w wyroku z dnia 6 stycznia 1998 r., U 15/97, OTK 1998, nr 1, poz. 2, uznał, że przepisy tego zarządzenia są zgodne z art. 54 ust. 3 i 7 Karty Nauczyciela i nie są niezgodne z art. 5a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn. Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.) w zw. z art. 1a i art. 15b ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o finansowaniu gmin (Dz. U. Nr 129, poz. 600 z późn. zm.). Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) prawo do mieszkania w miejscu pracy zamieniła na prawo do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła zatrudniająca nauczyciela. Jednocześnie na mocy tej noweli rozdzielone zostały kompetencje do określania wysokości nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i wypłacania. W stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego regulacja tych kwestii następuje w drodze regulaminu, o którym mowa w art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania zachował natomiast uprawnienia w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej. Delegację z art. 54 ust. 8 realizuje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 56, poz. 585 oraz z 2004 r. Nr 281, poz. 2791).

2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela nie zawiera przepisów przejściowych, które utrzymywałyby w mocy poprzednie uprawnienia do bezpłatnego mieszkania w stosunku do nauczycieli, którzy przeszli na emeryturę przed dniem wejścia tej ustawy w życie. Stąd też nauczyciele ci utracili prawo do zajmowania bezpłatnego mieszkania i obecnie są zobowiązani do płacenia czynszu i innych opłat związanych z zajmowaniem mieszkania. Należy jednakże wskazać, że w wyroku z dnia 10 grudnia 1993 r., I PRN 124/93, OSNC 1994, nr 9, poz. 183, Sąd Najwyższy wyraził przeciwne stanowisko, iż zmiana treści art. 54 Karty Nauczyciela, dokonana ustawą z dnia 5 czerwca 1992 r., nie spowodowała utraty prawa do dodatku mieszkaniowego nabytego i zachowanego po przejściu na emeryturę przez nauczyciela na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów. W ocenie Sądu samo wejście w życie nowego brzmienia przepisów, choćby nie przewidywały one określonego uprawnienia, nie oznacza jeszcze pozbawienia tego prawa osób, które uprzednio je skutecznie nabyły. Dla przyjęcia odmiennego poglądu niezbędne byłoby wprowadzenie do nowej ustawy przepisu przejściowego, pozbawiającego uprawnień skutecznie nabytych uprzednio, nie jest zaś wystarczające jedynie odmienne uregulowanie uprawnień na przyszłość.

3. Prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje nauczycielom zatrudnionym na terenie wiejskim oraz w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć, z zastrzeżeniem przepisu art. 22 ust. 3 Karty Nauczyciela. Zobowiązanymi do wykonania tego uprawnienia są dyrektor i organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa). Karta Nauczyciela nie precyzuje, w jaki sposób ma nastąpić realizacja powyższego obowiązku. Prawo do zajmowania przydzielonego lokalu mieszkalnego nauczyciel zachowuje po przejściu na emeryturę lub rentę. Prawo to służy także małżonkowi nauczyciela oraz dzieciom pozostającym na jego utrzymaniu i prowadzącym z nim wspólne gospodarstwo domowe.

4. Nauczycielski dodatek mieszkaniowy otrzymują nauczyciele posiadający kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, przez które należy rozumieć kwalifikacje do nauczania określonego przedmiotu lub prowadzenia określonego rodzaju zajęć w danym typie szkoły lub placówki, zgodnie z wymaganiami ustalonymi w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288 z późn. zm.).

5. Prawo do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego przysługuje niezależnie od faktu otrzymywania dodatku mieszkaniowego na podstawie ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 71, poz. 734 z późn. zm.). Ustawa ta uchyliła z dniem 1 stycznia 2002 r. poprzednie regulacje, zawarte w ustawie z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 z późn. zm.). W razie zbiegu prawa do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego i dodatku mieszkaniowego nauczycielowi przysługują obydwa dodatki.

6. Nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców, posiadającemu kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, przysługuje odrębny dodatek, tzw. dodatek wiejski. Wynosi on 10% wynagrodzenia zasadniczego, z tym że organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa) może podwyższyć wysokość dodatku nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim, na którym występuje deficyt kadr. Karta Nauczyciela nie określa w tym przypadku górnej granicy dodatku wiejskiego. Przysługuje on nauczycielowi w okresie wykonywania pracy. Nauczyciel zachowuje prawo do dodatku w pełnej wysokości w okresach niewykonywania pracy, za które przysługuje wynagrodzenie, pobierania zasiłku z ubezpieczenia społecznego, korzystania z urlopu macierzyńskiego, wychowawczego oraz urlopu dla poratowania zdrowia, a także w czasie przebywania w stanie nieczynnym. Nauczyciel otrzymuje dodatek wiejski miesięcznie w stałej wysokości liczonej od wysokości wynagrodzenia zasadniczego przysługującego nauczycielowi w danym miesiącu, niezależnie od wysokości wynagrodzenia zasadniczego, które nauczyciel faktycznie otrzymał (np. w związku z chorobą).

7. O posiadaniu uprawnienia do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego i dodatku wiejskiego decyduje miejsce zatrudnienia nauczyciela, które zgodnie z art. 14 pkt 1 Karty Nauczyciela powinno być określone w akcie mianowania lub umowie o pracę. Dodatki te przysługują nauczycielom pracującym w szkole, filii szkoły, internacie lub warsztacie szkoły, a także w placówce, położonych na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców, jeżeli takie miejsce zatrudnienia wynika z aktu mianowania lub umowy o pracę. W przypadku zespołu szkół nauczyciel nie jest zatrudniony w zespole, lecz w jednej ze szkół wchodzących w jego skład. Stąd też, jeżeli szkoła, w której nauczyciel jest zatrudniony, położona jest na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców, nauczyciel ma prawo do nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego i dodatku wiejskiego. Uprawnienie do powyższych dodatków nie przysługuje nauczycielom zatrudnionym w przedszkolach, szkołach i placówkach położonych w miastach liczących powyżej 5 tys. mieszkańców, nawet jeżeli nauczyciele prowadzą część zajęć poza miejscem zatrudnienia, tj. na terenie wsi lub w małych miasteczkach liczących do 5 tys.

8. Nauczycielski dodatek mieszkaniowy i dodatek wiejski to dodatki socjalne, które nie wchodzą w skład wynagrodzenia nauczycieli, zgodnie z art. 30 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela. W związku z powyższym powinny być wypłacane nauczycielom z dołu, gdyż z góry wypłacane są jedynie składniki wynagrodzenia (art. 39 ust. 3 Karty Nauczyciela). Ze względu na fakt, iż wysokość dodatku wiejskiego ustalona jest procentowo w stosunku do wynagrodzenia zasadniczego, kwota dodatku wzrasta wraz ze wzrostem wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela. Wysokość nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego określa regulamin obejmujący nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez daną jednostkę samorządu terytorialnego, a w stosunku do nauczycieli szkół i placówek prowadzonych przez organy administracji rządowej - minister właściwy do spraw oświaty i wychowania. Do dodatku nie ma zastosowania reguła zawarta w art. 30 ust. 11 Karty Nauczyciela, zgodnie z którą podwyższenie wynagrodzeń nauczycieli następuje corocznie, z wyrównaniem od dnia 1 stycznia każdego roku. Zmiana wysokości nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego nastąpi w razie uchwalenia przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (radę gminy, powiatu, sejmik województwa) zmiany regulaminu lub wprowadzenia zmiany w rozporządzeniu z dnia 16 maja 2001 r. przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.

9. Kwestia, czy dodatek mieszkaniowy podlega wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, jest przedmiotem rozbieżnych orzeczeń. W wyrokach z dnia 11 lipca 2002 r., II UKN 429/01, OSNAP 2003, nr 16, poz. 391, oraz z dnia 6 lipca 2005 r., III UK 50/05, OSNP 2006, nr 1-2, poz. 29, Sąd Najwyższy uznał, że dodatek mieszkaniowy nie podlega składce na ubezpieczenie społeczne. W ocenie Sądu dodatek ten nie jest składnikiem wynagrodzenia za pracę nauczyciela. Z tego względu nie zgodził się ze stanowiskiem, że dodatek stanowi przychód ze stosunku pracy wchodzący do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne pracowników w rozumieniu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.).

Kwestia ta została przesądzona w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2006 r., III UZP 1/06, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 333, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Podobne stanowisko Sąd Najwyższy zajął w wyroku z dnia 29 września 2005 r., I UK 83/05, OSNP 2006, nr 1-2, poz. 30.

10. Nauczycielski dodatek mieszkaniowy i dodatek wiejski od dnia 1 stycznia 2001 r. wypłacane są z § 302 (nagrody i wydatki osobowe niezaliczone do wynagrodzeń) klasyfikacji budżetowej wprowadzonej rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie szczegółowej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych (Dz. U. Nr 107, poz. 726 z późn. zm.). Poprzednio dodatki były wypłacane z § 25 (różne wydatki na rzecz osób fizycznych).

11. Dodatki socjalne nie wchodzą do podstawy obliczenia dodatkowego wynagrodzenia rocznego, tzw. trzynastki. Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 z późn. zm.) wynagrodzenie roczne ustala się w wysokości 8,5% sumy wynagrodzenia za pracę otrzymanego przez pracownika w ciągu roku kalendarzowego, za który przysługuje to wynagrodzenie, uwzględniając wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy przyjmowane do obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, a także wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy oraz wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy przysługujące pracownikowi, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do pracy. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 oraz z 2004 r. Nr 264, poz. 2634) nie przewiduje wliczania dodatków socjalnych do podstawy obliczenia ekwiwalentu pieniężnego za urlop nauczycieli, stąd też dodatki te nie są uwzględniane przy ustalaniu wysokości tzw. trzynastki.

12. Dodatki: mieszkaniowy i wiejski są obligatoryjnymi składnikami wynagrodzenia za pracę nauczyciela. Organ prowadzący szkołę nie może więc (w drodze regulaminu) uzależnić ich przyznania od posiadania odpowiednich środków pieniężnych (wyrok NSA w Lublinie z dnia 11 grudnia 2002 r., II SA/Lu 923/01, Pr. Pracy 2004, nr 1, s. 38).

13. Nauczyciel, któremu wypłacano dodatek mieszkaniowy z art. 54 ust. 3 Karty Nauczyciela w sprawie wszczętej z odwołania pracodawcy od decyzji odmawiającej zwrotu składek opłaconych od tego dodatku, jest zainteresowanym w rozumieniu art. 477¹¹ § 2 k.p.c. (uchwała SN z dnia 6 września 2006 r., III UZP 4/05, OSNP 2007, nr 3-4, poz. 51).

Art. 55.

Artykuł skreślony przez art. 1 pkt 39 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 6 kwietnia 2000 r. Przewidywał on, że nauczycielom zatrudnionym i zamieszkałym na terenie wsi organ prowadzący szkołę miał obowiązek zapewnienia zakupu opału oraz bezpłatnej jego dostawy.

Art. 56.

1. Nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wsi przysługuje prawo do otrzymania działki gruntu szkolnego. Przepis ust. 1 nie określa rozmiaru działki, która powstaje na gruncie szkolnym. Na wielkość działki będzie zatem miał wpływ obszar gruntu szkolnego i liczba nauczycieli, którym przysługuje prawo do działki. Jeżeli natomiast szkoła nie posiada wystarczającego gruntu, który można przeznaczyć pod działki dla nauczycieli, organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa) powinien przekazać odpowiedni obszar gruntu, z tym że w takim przypadku przydzieloa nauczycielowi działka nie może przekraczać 0,25 ha. Uprawnienie do użytkowania działki nauczyciel zachowuje po przejściu na emeryturę lub rentę.

2. Uprawnienie do otrzymania działki szkolnej wiąże się jedynie z faktem zatrudnienia w szkole, która jest położona na terenie wiejskim, natomiast jest niezależne od miejsca zamieszkania nauczyciela. Prawo do działki szkolnej przysługuje zatem zarówno nauczycielowi, który mieszka na terenie wsi, jak i nauczycielowi mieszkającemu poza tym terenem (np. w mieście), pod warunkiem jednakże iż nauczyciele ci są zatrudnieni na terenie wsi. Nauczyciel zamieszkały na terenie wsi, ale pracujący w szkole w mieście, nie ma prawa do działki szkolnej.

Art. 57.

Artykuł skreślony przez art. 49 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 12 listopada 1994 r. W myśl tego przepisu nauczycielom przysługiwało prawo do dodatkowej powierzchni mieszkaniowej w postaci odrębnej izby bez konieczności ponoszenia zwiększonych kosztów z tytułu tzw. nadmetrażu.

Art. 58.

Przepis ten wprowadza zasadę, zgodnie z którą prawo do otrzymania mieszkania w budynku szkoły lub innym budynku użytkowanym przez szkołę mają wyłącznie nauczyciele i pracownicy szkoły niebędący nauczycielami. Prawo do mieszkania zachowują nauczyciele, którzy przeszli na emeryturę lub rentę. Jednakże w uchwale z dnia 26 czerwca 2001 r., III CZP 32/01, Biul. SN 2001, nr 6, poz. 8; Prok. i Pr. 2001, nr 12, poz. 42, Sąd Najwyższy przyjął, że przepis art. 58 Karty Nauczyciela nie wyłącza wstąpienia w stosunek najmu lokalu mieszkalnego w budynkach szkolnych i użytkowanych przez szkoły przez osoby niebędące nauczycielami ani pracownikami zatrudnionymi w szkołach na podstawie przepisu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787 z późn. zm.).

Art. 59.

Artykuł uchylony przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Stanowił on, iż dzieciom nauczycieli, przy równych z innymi dziećmi warunkach, przysługuje prawo pierwszeństwa w przyjęciach do przedszkoli, internatów, burs i szkół ponadpodstawowych oraz ponadgimnazjalnych. Oznaczało to, że dzieci nauczycieli miały prawo pierwszeństwa w przyjęciu do przedszkoli, internatów, burs szkolnych, dotychczasowych szkół ponadpodstawowych oraz do szkół ponadgimnazjalnych. Przysługiwało ono jednak przy zachowaniu warunków przewidzianych dla innych dzieci, co oznaczało, iż spośród dzieci spełniających wymagane warunki pierwszeństwo miały dzieci nauczycieli. Pierwszeństwo to nie przysługiwało, jeżeli dzieci nauczycieli nie spełniały określonych warunków, np. nie zdały egzaminu wstępnego do szkoły.

Art. 60.

Nauczyciele, którzy przeszli na emeryturę lub rentę, mogą nadal użytkować działkę gruntu szkolnego oraz zajmować mieszkanie w budynku szkoły lub budynku użytkowanym przez szkołę.

Aktualne brzmienie tego przepisu zostało nadane ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Wobec uchylenia art. 59 bezprzedmiotowe stało się uregulowanie, stanowiące, że dzieci nauczycieli emerytów i rencistów zachowują prawo pierwszeństwa w przyjęciu do przedszkoli, internatów, burs szkolnych, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych.

Art. 61.

1. Obecne zasady wypłacania zasiłku na zagospodarowanie zostały wprowadzone przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845).

Przepis ten od dnia wejścia Karty Nauczyciela w życie był kilkakrotnie zmieniany. Do dnia 6 sierpnia 1996 r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), zasiłek na zagospodarowanie otrzymywali nauczyciele, którzy swoją pierwszą pracę podjęli w szkole (nie było wymogu, aby praca w szkole była pierwszą pracą w życiu). Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1983 r., III PZP 41/83, OSNC 1984, nr 6, poz. 87, jednorazowy zasiłek na zagospodarowanie przysługiwał nauczycielowi, który w tym charakterze podejmował pracę w szkole po raz pierwszy, co oznacza, iż nauczyciel nabywał prawo do zasiłku także wtedy, gdy podjęcie pierwszej pracy w szkole w charakterze nauczyciela było poprzedzone zatrudnieniem w innym zakładzie pracy lub nawet pracą w szkole, lecz w innym charakterze. Do dnia 31 października 1988 r. obowiązywały wytyczne Ministerstwa Oświaty i Wychowania z dnia 3 marca 1982 r. w sprawie stosowania niektórych postanowień ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (Dz. Urz. MOiW Nr 4, poz. 34), w myśl których zasiłek na zagospodarowanie należało wypłacać wszystkim nauczycielom zatrudnionym co najmniej na 3 lata, którzy swą pierwszą pracę podjęli w szkole. W konsekwencji przyjętego w wytycznych rozwiązania nauczyciele zatrudniani na podstawie kolejnych rocznych umów o pracę prawo do zasiłku nabywali dopiero w trzecim roku pracy. Od dnia 1 listopada 1988 r. zasiłek na zagospodarowanie - w związku z uchyleniem wytycznych - przysługiwał również nauczycielom zatrudnionym na czas określony.

2. Od dnia 7 sierpnia 1996 r. uprawnienie do zasiłku na zagospodarowanie mieli nauczyciele, którzy swoją pierwszą pracę zawodową w życiu podjęli w szkole i posiadali do pracy w tej szkole kwalifikacje obowiązujące w dniu podjęcia pracy. Prawo do zasiłku przysługiwało nauczycielom zatrudnionym na czas nieokreślony oraz nauczycielom, którzy podjęli swoją pierwszą pracę zawodową w życiu na czas określony z przyczyn wynikających z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela, a bezpośrednio po rozwiązaniu umowy na czas określony zostali zatrudnieni na czas nieokreślony. W takim przypadku zasiłek wypłacała szkoła, w której nauczyciel został zatrudniony na czas nieokreślony. Na mocy powyższego przepisu prawa do zasiłku pozbawiony był nauczyciel, z którym kilkakrotnie zawierano umowy o pracę na czas określony.

3. Do dnia 5 kwietnia 2000 r., tj. do dnia wejścia w życie noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r., nauczyciel otrzymywał zasiłek "z urzędu", jeżeli spełniał warunki do jego otrzymania. Od dnia 6 kwietnia 2000 r. do dnia 30 sierpnia 2004 r. zasiłek na zagospodarowanie był wypłacany na wniosek, który nauczyciel mógł złożyć w ciągu 2 lat od rozpoczęcia pracy w szkole. W razie niezłożenia takiego wniosku w terminie prawo do zasiłku wygasało. Zasiłek wypłacała szkoła, w której nauczyciel był zatrudniony w dniu złożenia wniosku. Wniosek o wypłatę zasiłku nauczyciel składał do dyrektora szkoły.

4. Warunkiem otrzymania zasiłku na zagospodarowanie jest, aby praca podejmowana przez nauczyciela w szkole była jego pierwszą pracą zawodową w życiu. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 15 lipca 2004 r. wprowadziła uregulowanie pozwalające na uznanie pracy w szkole za pierwszą pracę zawodową w życiu, jeżeli nauczyciel wykonywał pracę w okresie studiów lub nauki w zakładzie kształcenia nauczycieli.

5. Niezbędnym warunkiem otrzymania zasiłku na zagospodarowanie jest legitymowanie się przez nauczyciela kwalifikacjami wymaganymi do zajmowania danego stanowiska oraz zatrudnienie w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1 z uwzględnieniem art. 22 ust. 3). Zasadę tę potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 września 1995 r., I PZP 24/95, OSNAP 1996, nr 7, poz. 99, która zachowuje aktualność na gruncie obowiązującego stanu prawnego, przewidującej, że nauczyciel, który podjął pierwszą pracę w szkole, zatrudniony w niepełnym wymiarze godzin, jednak wyższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć, ma prawo do jednorazowego zasiłku na zagospodarowanie w wysokości 2-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego odpowiadającego wymiarowi czasu pracy.

6. W chwili obecnej zasiłek na zagospodarowanie przysługuje dopiero nauczycielowi, który uzyskał stopień nauczyciela kontraktowego i otrzymał ten stopień w ciągu 2 lat od podjęcia pracy w szkole. Zasiłek nadal wypłaca się na wniosek nauczyciela, który może być złożony w okresie roku od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Oceny spełniania przez nauczyciela warunków do otrzymania zasiłku na zagospodarowanie dokonuje się na dzień złożenia wniosku. Zasiłek wypłaca szkoła, która jest podstawowym miejscem zatrudnienia nauczyciela.

7. Nauczyciel, który złożył wniosek o wypłatę zasiłku na zagospodarowanie, musi się liczyć z obowiązkiem jego zwrotu, jeżeli nie przepracuje w szkole 3 lat, licząc od dnia uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Przez szkołę należy rozumieć, zgodnie z definicją zawartą w art. 3 pkt 2 Karty Nauczyciela, przedszkola, szkoły i placówki oraz inne jednostki organizacyjne wymienione w art. 1 ust. 1 Karty (zakłady poprawcze, schroniska dla nieletnich, rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne, publiczne placówki opiekuńczo-wychowawcze i ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, kolegia pracowników służb społecznych). W związku z powyższym nauczyciel, który zmieni miejsce zatrudnienia na inną szkołę, nie ma obowiązku zwrotu zasiłku na zagospodarowanie. Organ prowadzący (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa) może zwolnić nauczyciela w całości lub części od konieczności zwrotu zasiłku, jeżeli uzna, iż zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek.

8. Zasiłek na zagospodarowanie przysługuje w wysokości 2-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego otrzymywanego przez nauczyciela.

Art. 62.

Artykuł został uchylony przez art. 9 ust. 2 pkt 7 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 175, poz. 1440 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1993 r. Przepis ten przyznawał nauczycielom prawo do korzystania z ulgi taryfowej przy przejazdach kolejami. Uprawnienia nauczycieli w tym zakresie wynikały również z uchwały nr 180 Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1982 r. w sprawie określenia zasad korzystania przez nauczycieli oraz ich współmałżonków z ulgi taryfowej przy przejazdach kolejami (M.P. Nr 22, poz. 190). Obecnie kwestie te reguluje ustawa, na mocy której przepis art. 62 został uchylony.

Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (art. 4 ust. 7 pkt 1 i art. 5 ust. 2 pkt 1) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 21 grudnia 2001 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 34) przyznaje nauczycielom szkół podstawowych, gimnazjów, szkół ponadpodstawowych i ponadgimnazjalnych - publicznych lub niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych - prawo do ulgi 37% przy przejazdach w pociągach osobowych (na podstawie biletów jednorazowych lub miesięcznych imiennych) oraz w autobusach komunikacji zwykłej (na podstawie biletów imiennych miesięcznych). Wykup od PKP utraconych na mocy powyższej ustawy pozostałych uprawnień odbywa się corocznie na podstawie zawartej z PKP umowy.

Art. 63.

Aktualne brzmienie art. 63 zostało nadane ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 542). W wyniku nowelizacji dotychczas występujące pojęcie "funkcjonariusza państwowego" zostało zastąpione pojęciem "funkcjonariusza publicznego".

Zakres ochrony nauczycieli określają przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). Przestępstwa przeciwko funkcjonariuszom publicznym uregulowane są w rozdziale XXIX kodeksu karnego (art. 222, art. 223, art. 224 § 2 i art. 226). Ze zdania drugiego art. 63 wynika, iż organy prowadzące szkoły (wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, starostowie, marszałkowie województw) oraz dyrektorzy szkół zobowiązani są do podejmowania aktywnych działań mających na celu ochronę uprawnień nauczycieli, w szczególności wynikających z przepisów Karty Nauczyciela. W świetle powyższego przepisu organy te powinny stać na straży przestrzegania uprawnień przysługujących nauczycielom i z urzędu występować o ich ochronę

Z prawa do ochrony wynikającej z Kodeksu karnego korzystają wszyscy nauczyciele podlegający przepisom Karty Nauczyciela (art. 91a i 91b Karty).

Art. 64.

1. Największe zmiany w zakresie urlopów wypoczynkowych nauczycieli wprowadziła ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Na mocy tej ustawy od dnia 1 stycznia 2001 r. nauczycielom szkół, w których organizacji nie przewidziano ferii szkolnych, przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych, a nie jak poprzednio 7 tygodni. Do tej grupy nauczycieli stosuje się również zasadę proporcjonalnego wymiaru urlopu wypoczynkowego, jeżeli stosunek pracy nauczyciela zostaje nawiązany lub też ustaje w trakcie roku kalendarzowego.

2. Wymiar urlopu wypoczynkowego nauczycieli zależy od miejsca zatrudnienia. Nauczyciele szkół, w których organizacji przewidziano ferie szkolne, mają prawo do urlopu w wymiarze równym okresowi ferii zimowych oraz letnich i w czasie ich trwania. Urlop wypoczynkowy tych nauczycieli trwa zatem przez okres 2 tygodni w czasie ferii zimowych oraz od dnia zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych (druga połowa czerwca) do dnia zakończenia roku szkolnego (31 sierpnia). W trakcie urlopu, nie dłużej jednak niż przez 7 dni, nauczyciel może być zobowiązany przez dyrektora szkoły do przeprowadzania egzaminów, prac związanych z zakończeniem roku szkolnego i przygotowaniem nowego roku szkolnego, a także do opracowywania szkolnego zestawu programów oraz uczestniczenia w doskonaleniu zawodowym. Te dwa ostatnie rodzaje czynności wprowadziła ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. Urlop wypoczynkowy nauczyciela powinien jednak być udzielony tak, aby trwał nieprzerwanie co najmniej 4 tygodnie.

Należy zwrócić uwagę, iż szkoły w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich pracują w systemie nieferyjnym, co wynika z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji roku szkolnego w szkołach, w zakładach poprawczych i w schroniskach dla nieletnich (Dz. U. Nr 188, poz. 1947). Powyższe oznacza, że nauczycielom zatrudnionym w tych szkołach przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych w ciągu roku kalendarzowego w terminie określonym w planie urlopów. Do dnia 1 września 2001 r. nauczyciele ci otrzymywali urlop w okresie ferii szkolnych.

3. Nauczyciele zatrudnieni w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, mają prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych. Terminy urlopów poszczególnych nauczycieli określa plan urlopów. Przejście z urlopu wypoczynkowego określonego w tygodniach (do dnia 31 grudnia 2000 r. urlop wynosił 7 tygodni) na urlop w wymiarze 35 dni roboczych położyło kres wcześniejszym problemom związanym z udzielaniem urlopów tej grupie nauczycieli. W kwestii tej wypowiadał się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 grudnia 1998 r., I PKN 504/98, OSNAP 2000, nr 3, poz. 109, stwierdzając, iż wymiar urlopu wypoczynkowego nauczyciela zatrudnionego w szkole, w której nie są przewidziane ferie szkolne, określa się w tygodniach kalendarzowych, a nie dniach roboczych. Brak jest podstaw do udzielenia w takiej sytuacji części urlopu w dniach roboczych przy zastosowaniu art. 162 k.p. Wymiar urlopu liczony w tygodniach oznaczał, że obejmował on również soboty, niedziele i inne dni ustawowo wolne od pracy. Powodowało to problemy w razie konieczności udzielenia nauczycielowi w szczególnej sytuacji urlopu w innym wymiarze niż tygodniowy. Szczególnie wiele kontrowersji występowało w związku ze stosowaniem zasady proporcjonalności w razie nawiązania lub rozwiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego. W uchwale z dnia 24 października 1997 r., III ZP 36/97, OSNAP 1998, nr 6, poz. 176, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że do tej grupy nauczycieli ma zastosowanie art. 155¹ k.p. w związku z art. 91c Karty Nauczyciela. Obecnie regulacja w tym zakresie znajduje się w ust. 5a i nie ma wątpliwości, iż w takim przypadku nauczyciel ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego. Przepis ten odsyła do szczegółowych uregulowań art. 155¹ k.p. Należy zwrócić uwagę, że do nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których nie są przewidziane ferie szkolne, nie stosuje się zasady zawartej w ust. 4 art. 64, stanowiącej o prawie do nieprzerwanego 4-tygodniowego urlopu wypoczynkowego. Natomiast stosownie do art. 162 k.p. przynajmniej jedna część urlopu nauczyciela powinna obejmować co najmniej 14 kolejnych dni kalendarzowych.

4. Nauczycielom prowadzącym zajęcia w tzw. zerówce przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 35 dni roboczych, niezależnie od tego, czy zerówka działa w szkole, czy w przedszkolu. Oddziały zerowe powinny funkcjonować przez cały rok kalendarzowy, gdyż nie mieszczą się one w strukturze organizacyjnej szkoły podstawowej, która obejmuje klasy I-VI.

5. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 1988 r., III PZP 4/88, Lex, nr 55402, wyraził pogląd, że cele urlopu wypoczynkowego i zdrowotnego są w rzeczywistości zbieżne: regeneracja sił pracownika. Nie można z dwóch urlopów korzystać w tym samym czasie. Jeżeli nauczyciel w okresie, w którym powinien być mu udzielony urlop wypoczynkowy, korzystał z urlopu dla poratowania zdrowia, to prawo do urlopu wypoczynkowego zostało skonsumowane przez wykorzystanie urlopu zdrowotnego. W świetle tego orzeczenia brak jest podstaw do przyznania urlopu wypoczynkowego nauczycielowi, który w okresie ferii szkolnych korzystał z płatnego urlopu dla poratowania zdrowia. Natomiast sytuację nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których w organizacji pracy nie przewidziano ferii szkolnych, reguluje art. 165 k.p. Jeżeli nauczyciel nie może rozpocząć urlopu wypoczynkowego w terminie wskazanym w planie urlopów z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy (np. z powodu korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia), pracodawca ma obowiązek przesunięcia terminu urlopu i udzielenia go w terminie późniejszym.

6. W wyroku z dnia 29 maja 1984 r., I PR 4/84, OSNC 1985, nr 1, poz. 16, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że w okresie przewidzianego w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela stanu nieczynnego nie można nauczycielowi udzielić urlopu wypoczynkowego. Wyrok ten miał jednak charakter jednostkowy i nie został później potwierdzony przez Sąd w innych orzeczeniach.

7. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1983 r., III PZP 68/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 76, umowa o pracę zawarta z nauczycielem na czas nieokreślony może być z nim rozwiązana z końcem roku szkolnego, za 3-miesięcznym wypowiedzeniem, także wtedy gdy nauczyciel złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wychowawczego i wskazał w nim termin rozpoczęcia tego urlopu w okresie urlopu wypoczynkowego (ferii szkolnych).

8. Nauczyciel zatrudniony w szkole na czas określony na cały rok szkolny ma prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze ferii szkolnych i w czasie ich trwania. Natomiast nauczyciel zatrudniony przez okres krótszy niż 10 miesięcy w ciągu roku szkolnego (np. na czas trwania zajęć szkolnych, przez pierwsze półrocze) ma prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego. Jeden miesiąc pracy odpowiada 5,6 dniom urlopu. Nauczyciel, który przepracował 5 miesięcy, ma więc prawo do urlopu w wymiarze 28 dni kalendarzowych. Niepełne dni urlopu zaokrągla się w górę.

Art. 65.

Z przepisu tego wynika, że nauczyciel zatrudniony w szkole feryjnej nabywa prawo do pierwszego urlopu wypoczynkowego w ostatnim dniu poprzedzającym ferie zimowe, np. w dniu 29 stycznia, jeżeli ferie rozpoczynają się 30 stycznia. Urlop wypoczynkowy nauczyciela trwa wówczas przez 2 tygodnie ferii zimowych i następnie przez okres ferii letnich. Nauczyciel, który rozwiąże stosunek pracy w trakcie trwania semestru zimowego, nie nabędzie prawa do urlopu wypoczynkowego, a zatem i prawa do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop. Prawo do urlopu wypoczynkowego w kolejnych latach kalendarzowych nauczyciel nabywa z dniem 1 stycznia danego roku.

Art. 66.

1. Przepis art. 66 ust. 1 dotyczy nauczycieli zatrudnionych w szkołach, w których w organizacji pracy przewidziano ferie szkolne. Reguluje on sytuację, w której nauczyciel nie wykorzystał w czasie trwania ferii należnego urlopu wypoczynkowego z powodu niezdolności do pracy na skutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego. Nauczyciel ma prawo do urlopu uzupełniającego w trakcie roku szkolnego, jeżeli w czasie trwania ferii zimowych i letnich nie wykorzystał łącznie 8 tygodni urlopu. Jeżeli nauczyciel skorzystał z 8 tygodni urlopu, a następnie zachorował, to nie przysługuje mu prawo do urlopu uzupełniającego. W wyroku z dnia 2 września 1998 r., I PKN 298/98, OSNAP 1999, nr 18, poz. 584, Sąd Najwyższy potwierdził, iż wykorzystanie przez nauczyciela urlopu wypoczynkowego w wymiarze 8 tygodni w ciągu roku szkolnego uniemożliwia przyznanie mu prawa do urlopu uzupełniającego z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą w czasie korzystania z urlopu.

2. Ustalenie prawa do uzupełniającego urlopu wypoczynkowego może nastąpić dopiero po zakończeniu ferii zimowych i letnich. Nauczyciel, który chorował przez dwa tygodnie w czasie trwania ferii zimowych, nie nabywa automatycznie prawa do urlopu uzupełniającego i nie może domagać się udzielenia urlopu w wymiarze 2 tygodni, np. w marcu. Nauczyciel ten nabędzie uprawnienie do urlopu uzupełniającego, jeżeli nie wykorzysta 8 tygodni urlopu w czasie trwania ferii letnich. Jeżeli skorzysta z 8 tygodni urlopu, nie będzie mu przysługiwało prawo do urlopu uzupełniającego.

3. Termin skorzystania przez nauczyciela z urlopu uzupełniającego ustala dyrektor szkoły, biorąc pod uwagę organizację pracy w szkole oraz propozycje nauczyciela. Nie ma przeszkód, aby nauczycielce, która przebywała na urlopie macierzyńskim, udzielić od razu po jego zakończeniu uzupełniającego urlopu wypoczynkowego.

4. Wymiar przysługującego nauczycielowi urlopu uzupełniającego oblicza się, po ustaleniu, czy nauczyciel nie skorzystał z 8 tygodni urlopu, jako różnicę pomiędzy 8 tygodniami (56 dni) a okresem wykorzystanego urlopu. Jeżeli nauczyciel chorował w trakcie trwania ferii zimowych oraz w czerwcu i lipcu, będzie miał prawo do urlopu uzupełniającego w wymiarze 25 dni kalendarzowych (56 dni minus 31 dni urlopu wykorzystanego w sierpniu). Karta Nauczyciela nie przesądza o tym, czy urlop uzupełniający powinien być udzielony w jednej czy kilku częściach. Ustalenie jego terminu powinno nastąpić z uwzględnieniem zasady wyrażonej w art. 64 ust. 4 Karty Nauczyciela, stanowiącej o prawie nauczyciela do nieprzerwanego 4-tygodniowego urlopu wypoczynkowego. Udzielanie urlopu uzupełniającego w częściach nie może doprowadzić do obejścia przepisu stanowiącego, iż maksymalny wymiar urlopu uzupełniającego wynosi 8 tygodni, wliczając w to dni wolne od pracy, niedziele i święta.

5. Na mocy noweli Karty Nauczyciela ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) prawo do urlopu uzupełniającego zyskali również dyrektorzy i wicedyrektorzy szkół, którzy na polecenie lub za zgodą organu prowadzącego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty, marszałka województwa) nie wykorzystali urlopu w czasie ferii szkolnych z powodu wykonywania zadań zleconych przez ten organ lub prowadzenia w szkole inwestycji albo kapitalnych remontów. W takim przypadku dyrektorowi szkoły urlopu uzupełniającego udziela organ prowadzący szkołę, a wicedyrektorowi - dyrektor szkoły, zgodnie z zasadami omówionymi w pkt 1-4. Przed dniem wejścia tego przepisu w życie (7 sierpnia 1996 r.) dyrektorzy i wicedyrektorzy szkół nadzorujący budowę, przebudowę lub remont szkoły w trakcie trwania ferii szkolnych nie mieli prawa do urlopu uzupełniającego w trakcie roku szkolnego.

6. W stosunku do nauczycieli szkół (placówek) nieferyjnych mają zastosowanie przepisy art. 165 i 166 k.p. w zw. z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, przewidujące w analogicznych przypadkach obowiązek pracodawcy przesunięcia urlopu na późniejszy termin lub udzielenia urlopu w późniejszym terminie.

7. Przepis art. 66 ust. 2 określa przypadki, w których nauczycielowi przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Prawo do ekwiwalentu powstaje, jeżeli nauczyciel nie skorzystał z 8 tygodni urlopu, a nauczyciel zatrudniony w szkole, w której nie są przewidziane ferie szkolne - z 35 dni roboczych urlopu, z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy, powołania do zasadniczej służby wojskowej albo do odbywania zastępczo obowiązku tej służby, do okresowej służby wojskowej lub do odbywania długotrwałego przeszkolenia wojskowego. Nauczyciel, który przed wystąpieniem wymienionych przyczyn zdążył wykorzystać odpowiednio 8 tygodni lub 35 dni roboczych urlopu, nie otrzyma ekwiwalentu pieniężnego. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 1985 r., III PZP 52/84, OSNC 1985, nr 9, poz. 128, urlop udzielony nauczycielowi w czasie odbywania służby wojskowej nie podlega zaliczeniu na poczet należnego, a niewykorzystanego urlopu wypoczynkowego, przewidzianego art. 66 ust. 2 Karty Nauczyciela.

W uchwale z dnia 10 maja 2006 r., III PZP 3/06, Lex, nr 180655, Sąd Najwyższy wskazał, że nauczyciel ma prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy w wymiarze proporcjonalnym do okresu pracy w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy, także wtedy, gdy w zatrudniającej go szkole są przewidziane ferie (art. 155¹ § 1 pkt 1 k.p. w zw. z art. 64 ust. 2 Karty Nauczyciela). Z kolei w wyroku z dnia 6 października 2005 r., II PK 72/05, OSNP 2006, nr 15-16, poz. 2420, Sąd Najwyższy uznał, że ekwiwalent za niewykorzystany urlop wypoczynkowy przysługuje również za niewykorzystany przez nauczyciela urlop uzupełniający (art. 172 k.p. w zw. z art. 66 ust. 2 Karty Nauczyciela).

8. Ekwiwalent pieniężny przysługuje nauczycielowi, który przebywał w stanie nieczynnym w okresie od września do lutego następnego roku kalendarzowego. W tej kwestii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 maja 1984 r., I PR 4/84, OSNC 1985, nr 1, poz. 16, uznając, iż w okresie stanu nieczynnego nie można udzielić nauczycielowi urlopu wypoczynkowego, i przyjmując, że w takim przypadku nauczycielowi przysługuje ekwiwalent w pełnej wysokości. Przeciwnicy takiego stanowiska uważają, że nauczyciel korzysta w okresie ferii zimowych z 2 tygodni urlopu i w związku z tym ze względu na wygaśnięcie stosunku pracy z końcem lutego powinien otrzymać ekwiwalent za 6 tygodni urlopu.

9. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 22 czerwca 1992 r. w sprawie zasadniczej służby wojskowej i nadterminowej zasadniczej służby wojskowej oraz przeszkolenia wojskowego (Dz. U. Nr 56, poz. 277 z późn. zm.) długotrwałe przeszkolenie wojskowe trwa 6 miesięcy i polega na szkoleniu przez okres 3 miesięcy w jednostkach wojskowych, w których funkcjonują szkoły podchorążych rezerwy, oraz na praktyce, po ukończeniu szkoły podchorążych rezerwy, przez następne 3 miesiące. Natomiast krótkotrwałe przeszkolenie wojskowe wynosi 2 miesiące i odbywa się w szkołach podchorążych rezerwy. Krótkotrwałe przeszkolenie wojskowe odbywają absolwenci akademii medycznych, podczas gdy absolwenci pozostałych szkół wyższych, z wyjątkiem wyższych szkół morskich, odbywają długotrwałe przeszkolenie wojskowe.

10. Przepis ust. 3 został skreślony przez art. 1 pkt 41 lit. c ustawy, o której mowa w pkt 5. Stanowił on, że uprawnienie do 8-tygodniowego urlopu uzupełniającego i ekwiwalentu za urlop w tym wymiarze weszło w życie z dniem 1 stycznia 1982 r.

Art. 67.

1. Zdanie pierwsze ust. 1 jest odzwierciedleniem zasady wyrażonej w art. 172 k.p. Obecne brzmienie ust. 1 i 2 zostało nadane nowelą Karty Nauczyciela z dnia 28 września 1990 r. (Dz. U. Nr 72, poz. 423). Nauczyciel w trakcie korzystania z urlopu wypoczynkowego otrzymuje takie wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Wysokość wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw oblicza się, biorąc pod uwagę przeciętne wynagrodzenie z tego tytułu otrzymane przez nauczyciela we wszystkich miesiącach danego roku szkolnego poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu, a jeżeli okres zatrudnienia nauczyciela jest krótszy od roku szkolnego - uwzględnia się wynagrodzenie z tego okresu. Przy obliczaniu wysokości tego wynagrodzenia stosuje się stawkę wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw przysługującą w miesiącu wykorzystywania urlopu.

2. Na mocy noweli Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.) minister właściwy do spraw oświaty i wychowania uzyskał kompetencję do określania nie tylko szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, ale również ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy. Do dnia wejścia w życie noweli przy obliczaniu wysokości ekwiwalentu należało stosować przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. Nr 2, poz. 14). Przepisy te nie uwzględniały jednak specyfiki systemu wynagradzania i zatrudniania nauczycieli, stąd ich stosowanie stwarzało niejednokrotnie wiele problemów. Kwestie związane z obliczaniem wysokości wynagrodzenia i ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy określa obecnie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 oraz z 2004 r. Nr 264, poz. 2634).

Art. 67(a).

1. Artykuł ten został dodany ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 213, poz. 2081). Jego postanowienia stanowią powtórzenie treści § 17 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych (Dz. U. Nr 60, poz. 277 z późn. zm.).

2. Przepis ten określa tryb ubiegania się przez nauczyciela o urlop wychowawczy. Nauczyciel powinien wystąpić z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego do dyrektora szkoły z wyprzedzeniem jednomiesięcznym przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu. Zasadą jest, że urlop wychowawczy powinien się zakończyć w dniu poprzedzającym rozpoczęcie roku szkolnego. Wyjątek w tym zakresie określa art. 67c ust. 2. Powyższa zasada nie dotyczy również urlopów udzielanych w wymiarze maksymalnie jednomiesięcznym.

3. W zakresie nieuregulowanym w Karcie Nauczyciela zastosowanie mają przepisy art. 186-186⁷ k.p. oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U. Nr 230, poz. 2291).

Art. 67(b).

1. Artykuł ten został dodany ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 213, poz. 2081). Jego postanowienia stanowią powtórzenie treści § 18 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych (Dz. U. Nr 60, poz. 277 z późn. zm.).

2. Przepis ten określa sytuacje, w których możliwe jest wcześniejsze zakończenie przez nauczyciela korzystania z urlopu wychowawczego. Może się bowiem zdarzyć, że z różnych przyczyn nauczyciel będzie chciał powrócić do pracy w szkole przed upływem terminu udzielonego mu uprzednio urlopu wychowawczego. Rezygnacja z urlopu wychowawczego jest możliwa w każdym czasie, jeśli organ, który udzielił urlopu (dyrektor szkoły), wyrazi zgodę na proponowaną przez nauczyciela datę podjęcia pracy. W innych sytuacjach nauczyciel może rozpocząć pracę z początkiem najbliższego roku szkolnego pod warunkiem zawiadomienia właściwego organu. Zawiadomienie powinno nastąpić na 3 miesiące przed powrotem do pracy.

Art. 67(c).

1. Artykuł ten został dodany ustawą z dnia 14 listopada 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 213, poz. 2081). Jego postanowienia stanowią powtórzenie treści § 19 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie urlopów i zasiłków wychowawczych (Dz. U. Nr 60, poz. 277 z późn. zm.).

2. Nauczyciel, który przebywał na urlopie wychowawczym, nabędzie prawo do urlopu wypoczynkowego pierwszego dnia ferii szkolnych, które przypadną po jego powrocie do pracy w szkole. Jeżeli nauczyciel zakończy urlop wychowawczy z dniem 31 sierpnia, urlop wypoczynkowy rozpocznie z pierwszym dniem ferii zimowych. W przypadku gdy nauczyciel rozpocznie urlop wychowawczy przed wykorzystaniem przysługującego mu urlopu wypoczynkowego (np. w kwietniu), termin zakończenia urlopu wychowawczego powinien nastąpić z końcem zajęć szkolnych, tj. w czerwcu, tak aby nauczyciel w okresie ferii letnich mógł wykorzystać należny urlop wypoczynkowy.

Art. 68.

1. Przepis ten daje nauczycielom prawo do płatnego urlopu na cele związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych. Uprawnienie to przysługuje wyłącznie nauczycielom zatrudnionym w pełnym wymiarze zajęć, którzy kształcą się w szkołach wyższych i zakładach kształcenia nauczycieli. Oprócz urlopu szkoleniowego nauczyciele otrzymują ulgi i świadczenia związane z kształceniem się. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz. U. z 2001 r. Nr 1, poz. 5). Przepisy rozporządzenia uzależniają przyznanie nauczycielom uprawnień związanych z dalszym kształceniem od posiadania skierowania. Skierowania udziela nauczycielowi dyrektor szkoły, a w szkołach działających przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich - dyrektor tego zakładu, jeżeli podnoszenie kwalifikacji zawodowych nauczyciela jest zgodne z potrzebami szkoły. Nauczycielowi posiadającemu skierowanie przysługuje płatne zwolnienie od pracy na czas niezbędny do załatwienia formalności związanych z przyjęciem na studia i na przystąpienie do egzaminów wstępnych, w wymiarze łącznie do 6 dni roboczych, płatny urlop szkoleniowy w każdym roku studiów przeznaczony na udział w obowiązkowych zajęciach dydaktycznych oraz przygotowanie się i przystąpienie do egzaminów (na studiach zaocznych - 28 dni roboczych, wieczorowych - 21 dni roboczych), dodatkowy płatny urlop w wymiarze 21 dni roboczych na przygotowanie pracy magisterskiej (dyplomowej) oraz przystąpienie do egzaminu magisterskiego (dyplomowego), zwrot kosztów przejazdu na obowiązkowe zajęcia i egzaminy oraz ryczałt na pokrycie kosztów zakwaterowania i wyżywienia w czasie obowiązkowych zajęć dydaktycznych. Nauczycielowi odbywającemu naukę w systemie wieczorowym w szkole wyższej dyrektor powinien ustalić rozkład czasu pracy w taki sposób, aby uczestnictwo w zajęciach nie powodowało konieczności zwalniania nauczyciela z realizacji obowiązkowego wymiaru godzin zajęć. Nauczyciel, który podejmuje naukę bez skierowania, może otrzymać płatny urlop szkoleniowy oraz inne świadczenia i ulgi przewidziane dla nauczycieli posiadających skierowanie, jeżeli pozwalają na to środki finansowe przewidziane na ten cel.

2. Nauczyciel może otrzymać płatny urlop dla celów naukowych, artystycznych lub oświatowych w wymiarze do 1 miesiąca na opracowanie środków dydaktycznych, problemów z zakresu teorii lub praktyki pedagogicznej albo innych problemów z zakresu oświaty i wychowania, które mogą mieć znaczenie w unowocześnianiu i doskonaleniu procesu dydaktyczno-wychowawczego oraz systemu oświaty i wychowania, jeżeli z tego tytułu nauczyciel nie otrzymuje wynagrodzenia. Nauczycielowi może być udzielony bezpłatny urlop dla celów naukowych, oświatowych, artystycznych albo z innych ważnych przyczyn. Urlopu udziela dyrektor na umotywowany wniosek nauczyciela na czas określony, pod warunkiem że nie spowoduje to zakłócenia toku pracy szkoły. Powyższe warunki wynikają z przepisów rozporządzenia, o którym mowa w tezie 1 komentarza. Dyrektor nie ma obowiązku udzielenia nauczycielowi urlopu bezpłatnego, jeżeli uzna, że nie pozwala na to tok pracy w szkole.

3. Uprawnienia nauczycieli skierowanych na studia doktoranckie lub przygotowujących rozprawę doktorską poza studiami oraz na studia podyplomowe, jak też podnoszących swoje kwalifikacje w formach pozaszkolnych albo skierowanych na kształcenie za granicą określają odrębne przepisy:

1) rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (Dz. U. Nr 103, poz. 472 z późn. zm.);

2) rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz.U. Nr 31, poz. 216);

3) rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 października 2006 r. w sprawie warunków kierowania osób za granicę w celach naukowych, dydaktycznych i szkoleniowych oraz szczególnych uprawnień tych osób (Dz. U. Nr 190, poz. 1405);

4) rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 19 grudnia 2006 r. w sprawie studiów doktoranckich prowadzonych przez jednostki organizacyjne uczelni (Dz. U. z 2007 r. Nr 1, poz. 3);

5) zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 listopada 1992 r. w sprawie zasad i warunków kierowania za granicę uczniów w celu kształcenia i nauczycieli w celu doskonalenia (M.P. Nr 37, poz. 275).

Art. 69.

1. Przepis ust. 1 został skreślony przez art. 1 pkt 10 ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 53, poz. 252), która weszła w życie z dniem 25 lipca 1992 r. Stanowił on, iż w okresie urlopu macierzyńskiego wypłaca się nauczycielce wynagrodzenie jak za urlop wypoczynkowy. Obecnie zasady wypłacania i wysokość zasiłku macierzyńskiego określa ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. Nr 60, poz. 636 z późn. zm.).

2. Przepis ust. 2 daje nauczycielce prawo do jednej godzinnej przerwy w pracy na karmienie dziecka. Okres przerwy wliczany jest do czasu pracy i nauczycielka zachowuje za ten okres prawo do wynagrodzenia. Nauczycielce, której czas pracy jest krótszy niż 4 godziny dziennie, przerwa nie przysługuje. Przepis ten jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 187 k.p., w związku z czym okres przerwy nie może być dzielony na części.

Art. 70.

1. Przepis ten dotyczy sytuacji, w której nauczyciel zatrudniony na podstawie mianowania wystąpił o przeniesienie na podstawie art. 18 Karty Nauczyciela do miejscowości będącej miejscem zamieszkania małżonka, lecz podania tego nie można uwzględnić ze względu na brak wolnych miejsc pracy w szkole w tej miejscowości. W takim przypadku dyrektor szkoły, w której nauczyciel jest zatrudniony, ma obowiązek udzielenia nauczycielowi urlopu bezpłatnego. Przepis ten nie ma zastosowania w stosunku do nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Urlop bezpłatny może być nauczycielowi udzielony maksymalnie na 2 lata. Jeżeli po upływie tego okresu brak jest nadal możliwości zatrudnienia nauczyciela w miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania małżonka, dyrektor szkoły rozwiązuje z nauczycielem stosunek pracy na podstawie art. 70 ust. 2. Nauczycielowi, z którym rozwiązano stosunek pracy w tym trybie, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości określonej w art. 28 ust. 2 Karty Nauczyciela.

2. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz. U. Nr 87, poz. 396) zlikwidowała możliwość przeniesienia nauczyciela w sytuacji, o której mowa w art. 70 ust. 1, w stan nieczynny. Do dnia wejścia w życie tej noweli dyrektor szkoły mógł udzielić nauczycielowi urlopu bezpłatnego lub przenieść go w stan nieczynny. Na mocy noweli skreślono również przepis, zgodnie z którym w razie rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy z powodu upływu 2-letniego okresu urlopu bezpłatnego i zaistnienia możliwości ponownego zatrudnienia nauczyciela stosunek pracy z tym nauczycielem był nawiązywany w pierwszej kolejności.

Art. 70(a).

1. Art. 70a został w sposób istotny zmieniony w nowelizacji Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. Dotychczasowa formuła wyodrębniania środków na dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli w budżecie państwa została zastąpiona zasadą wyodrębniania tych środków, w ustawowo określonej wysokości, w budżetach organów prowadzących szkoły, budżetach wojewodów i budżecie Ministra Edukacji Narodowej.

Przepis ust. 1 dotyczy organów administracji publicznej prowadzących szkoły. Nie stosuje się go natomiast do organów prowadzących szkoły niepubliczne oraz do osób fizycznych i osób prawnych innych niż jednostki samorządu terytorialnego, prowadzących szkoły publiczne. Nauczyciele zatrudnieni w szkołach wymienionych w poprzednim zdaniu mogą natomiast korzystać z form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach wojewodów i budżecie Ministra Edukacji Narodowej (art. 91b ust. 2).

2. Z odpisu na doskonalenie zawodowe nauczycieli dokonywanego w budżecie samorządu województwa nie będzie finansowana działalność publicznych placówek doskonalenia nauczycieli i bibliotek pedagogicznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego, a zatem zarówno tych, które są prowadzone przez samorząd województwa, jak i tych, które zostały założone przez powiaty lub gminy. Podobnie - z odpisu dokonywanego w budżecie Ministra Edukacji Narodowej nie będą finansowane placówki doskonalenia nauczycieli o zasięgu ogólnokrajowym prowadzone przez tego ministra. Wynika z tego, że środki wyodrębnione w obydwu wymienionych budżetach nie są przeznaczone na finansowanie struktur organizacyjnych, ale bezpośrednio na konkretne formy doskonalenia zawodowego nauczycieli.

3. Na poziomie budżetów wojewodów wysokość wyodrębnionych środków na wspieranie doskonalenia nauczycieli została ustalona jako równoważna wysokości 5000 średnich wynagrodzeń nauczyciela stażysty, przy czym chodzi o średnie wynagrodzenie nauczyciela stażysty określone w art. 30 ust. 3 Karty Nauczyciela. Należy zauważyć, że powyższa wysokość odpisu jest łączna, a zatem jest przeznaczona dla wszystkich budżetów wojewodów. Podział kwoty tych środków pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów jest dokonywany na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz. U. Nr 46, poz. 430). Środki na wspieranie na obszarze województwa doskonalenia zawodowego nauczycieli, łącznie z nauczycielami szkół publicznych prowadzonych przez osoby prawne i fizyczne, nauczycielami szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, a także niepublicznych przedszkoli i placówek, są dzielone pomiędzy budżety wojewodów z uwzględnieniem:

- liczby nauczycieli zatrudnionych na obszarze województwa;

- zadań wynikających z analizy stopnia zaspokojenia potrzeb kadrowych i potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli w województwie;

- zadań wynikających z polityki oświatowej państwa.

Trzeba zaznaczyć, że objęcie nauczycieli niepublicznych szkół, przedszkoli i placówek oraz szkół publicznych prowadzonych przez osoby prawne i fizyczne możliwością korzystania ze środków budżetowych przeznaczonych na doskonalenie zawodowe nastąpiło dopiero w nowelizacji Karty Nauczyciela zawartej w ustawie "czyszczącej" z dnia 23 sierpnia 2001 r.

Środki wyodrębnione w budżetach organów prowadzących szkoły są przeznaczone na dofinansowanie:

- kosztów doradztwa metodycznego dla nauczycieli;

- kosztów obniżenia wymiaru godzin zajęć nauczycielom dyplomowanym, którym powierzono zadania doradców metodycznych; nowelizacja Karty z dnia 15 lipca 2004 r. wprowadziła ograniczenie polegające na tym, że na dofinansowanie tego zadania nie może być przeznaczone więcej niż 20% środków wyodrębnionych w budżecie organu prowadzącego szkoły;

- organizacji szkoleń, seminariów oraz konferencji szkoleniowych dla nauczycieli, w tym nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze;

- przygotowania materiałów szkoleniowych i informacyjnych;

- organizacji warsztatów metodycznych i przedmiotowych oraz innych form doskonalenia zawodowego wynikających z potrzeb edukacyjnych na danym terenie;

- organizacji doskonalenia zawodowego nauczycieli szkoły lub placówki;

- szkolenia rad pedagogicznych.

Ponadto ze środków tych dofinansowuje się również w części lub całości:

- opłaty za kształcenie pobierane przez szkoły wyższe i zakłady kształcenia nauczycieli;

- opłaty za kursy kwalifikacyjne i doskonalące, seminaria oraz inne formy doskonalenia zawodowego dla nauczycieli skierowanych przez dyrektora szkoły lub placówki;

- koszty przejazdów oraz zakwaterowania i wyżywienia nauczycieli, którzy na podstawie skierowania udzielonego przez dyrektora szkoły lub placówki uczestniczą w różnych formach doskonalenia zawodowego, a w szczególności uzupełniają lub podnoszą kwalifikacje.

Środki na doskonalenie wyodrębnione w budżetach wojewodów służą natomiast dofinansowaniu wojewódzkich zadań w zakresie doskonalenia nauczycieli, w tym:

- programów kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli o zasięgu wojewódzkim;

- zadań w zakresie kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli zlecanych szkołom wyższym lub innym podmiotom;

- udziału krajowych podmiotów w międzynarodowych projektach i programach doskonalenia zawodowego nauczycieli;

- staży zagranicznych organizowanych w ramach współpracy międzynarodowej w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli.

Z kolei środki wyodrębnione w budżecie Ministra Edukacji Narodowej są wykorzystywane na realizację następujących ogólnokrajowych zadań w zakresie doskonalenia zawodowego:

- centralnych programów kształcenia i doskonalenia zawodowego nauczycieli;

- form doskonalenia analogicznych do form objętych dofinansowaniem z budżetów wojewodów, z wyjątkiem programów wojewódzkich.

Dyrektorzy szkół i placówek są obowiązani opracować wieloletni plan doskonalenia zawodowego nauczycieli w ich szkole, natomiast organ prowadzący szkołę opracowuje, na każdy rok budżetowy, plan dofinansowania form doskonalenia zawodowego nauczycieli, biorąc pod uwagę wnioski dyrektorów szkół i placówek zgłoszone do dnia 30 listopada danego roku. Maksymalną kwotę przyznawanego nauczycielom w danym roku dofinansowania opłat za kształcenie pobieranych przez szkoły wyższe i kolegia nauczycielskie, a także specjalności i formy kształcenia, na które dofinansowanie będzie przyznawane, ustala organ prowadzący w porozumieniu z dyrektorami szkół i placówek.

4. Zaniechanie przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego wyodrębnienia w uchwale budżetowej kwoty na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli w należnej wysokości implikuje stwierdzenie naruszenia art. 70a ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z art. 7 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym i powinno być usunięte przez doprowadzenie do zgodności kwoty przyjętej w budżecie jednostki do kwoty zgodnej z wymogami cytowanego artykułu Karty Nauczyciela (orzeczenie Regionalnej Izby Obrachunkowej w Opolu z dnia 9 lutego 2004 r., nr 4/22/2004, OSS 2004, nr 3, poz. 73).

5. Środki na dokształcanie i doskonalenie zawodowe są przeznaczane m.in. na dopłacanie nauczycielom zdobywającym wyższe wykształcenie na studiach wieczorowych lub zaocznych do czesnego pobieranego przez uczelnie. Dopłaty te są zwolnione od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.).

Art. 71.

Powyższy przepis został skreślony ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. nowelizującą Kartę Nauczyciela (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Zapewniał on nauczycielom zatrudnionym na terenie wszystkich wsi oraz miast liczących do 5 tys. mieszkańców zwrot kosztów przejazdu publicznymi środkami lokomocji do lekarza lub szpitala w celu uzyskania pomocy lekarskiej dla nich i członków najbliższej rodziny. Obecnie nauczyciele mogą uzyskać zwrot kosztów przejazdu do lekarza lub zakładu opieki zdrowotnej na ogólnych zasadach, w przypadkach określonych w art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89). Możliwe wydaje się również przyznanie nauczycielowi zwrotu tych kosztów przez organ prowadzący szkołę ze środków wymienionych w art. 72 ust. 1 Karty.

Art. 72.

1. Przepis ust. 1 zobowiązuje organy prowadzące szkoły do zapewnienia w swoich budżetach odpowiednich środków finansowych na pomoc zdrowotną dla nauczycieli. Nieprecyzyjność przepisu w pewnym stopniu osłabia praktyczne znaczenie zawartego w nim zobowiązania. Nie sposób bowiem jednoznacznie ustalić, jaka wysokość środków może być uznana za "odpowiednią". Można jedynie stwierdzić, że organ prowadzący szkołę musi przewidzieć w swoim budżecie środki na pomoc zdrowotną dla nauczycieli, ale kwestia, czy ich wysokość jest odpowiednia, będzie zawsze dyskusyjna. Wpływ na nią będzie miało bowiem wiele czynników, a przede wszystkim lokalne potrzeby w tym zakresie oraz możliwości finansowe organu. Realizacja przez organy prowadzące szkoły zobowiązania wynikającego z omawianego przepisu powinna stać się przedmiotem zainteresowania związków zawodowych, jako sprawa dotycząca uprawnień socjalnych nauczycieli. Wydaje się, że kwestie współdziałania we właściwej realizacji art. 72 ust. 1 mogłyby zostać zawarte w porozumieniach, o których mowa w art. 4 ust. 1 Karty.

Po nowelizacji Karty Nauczyciela w 2006 r. omawiany przepis uzupełniono o upoważnienie dla organów prowadzących szkoły do określania rodzajów świadczeń, które będą przyznawane w ramach pomocy zdrowotnej, a także warunków i sposobu ich przyznawania. Możliwe jest zatem np. dofinansowywanie kosztów przejazdu do lekarza, zakupu lekarstw i innych środków, przyznawanie zapomóg czy zasiłków w przypadku długotrwałej choroby itp. Wykonywanie kompetencji przewidzianych w art. 72 ust. 1 dla organu prowadzącego szkołę w odniesieniu do szkół publicznych prowadzonych przez jednostkę samorządu terytorialnego należy do organu stanowiącego tej jednostki.

W wyroku z dnia 25 września 2000 r., SA/Rz 420/00, OSS 2001, nr 2, poz. 59, Naczelny Sąd Administracyjny - Ośrodek Zamiejscowy w Rzeszowie stwierdził, że wysokość środków przeznaczonych na ochronę zdrowia powinna określać uchwała budżetowa. Zapomoga losowa przyznana nauczycielowi na podstawie art. 72 ust. 1 i 4 Karty Nauczyciela jest zwolniona od podatku dochodowego na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 26 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Ponadto, zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.), zapomoga taka nie wchodzi do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Nauczyciele emeryci i renciści, bez względu na to, kiedy przeszli na emeryturę lub rentę, mają prawo do korzystania ze środków wymienionych w ust. 1 art. 72 na równi z nauczycielami aktualnie zatrudnionymi.

2. Przepis ust. 2 w art. 72 przewidywał delegację dla Ministra Zdrowia do określenia wykazu chorób zawodowych nauczycieli. Skreślenie tego przepisu ustawą z dnia 23 sierpnia 2001 r. nie oznacza jednak pozostawienia tej materii jako nieuregulowanej. Do nauczycieli stosuje się bowiem, dotyczące ogółu pracowników, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. Nr 132, poz. 1115), wydane na podstawie art. 231 pkt 2 i 3 k.p.

Nauczyciele, u których stwierdzono chorobę zawodową, mają prawo do świadczeń określonych w ustawie z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).

3. Przepis ust. 3 w art. 72 został uchylony z dniem 1 stycznia 2007 r. przez ustawę z dnia 18 października 2006 r. o zmianie upoważnień do wydawania aktów wykonawczych (Dz. U. Nr 220, poz. 1600).

4. Nauczyciele, podobnie jak inne osoby będące pracownikami w rozumieniu kodeksu pracy, podlegają badaniom lekarskim określonym w art. 229 k.p. Przepis ten przewiduje przeprowadzanie badań wstępnych, okresowych lub kontrolnych, zwanych badaniami profilaktycznymi, w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Warto przypomnieć w tym miejscu, że zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 Karty Nauczyciela spełnianie warunków zdrowotnych niezbędnych do wykonywania zawodu jest jednym z podstawowych wymogów zajmowania stanowiska nauczyciela. Na podstawie art. 229 § 8 k.p. wydane zostało rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy (Dz. U. Nr 69, poz. 332 z późn. zm.). Rozporządzenie to określa m.in. zakres badań profilaktycznych, tryb i częstotliwość ich wykonywania, jak również kwalifikacje wymagane od lekarzy przeprowadzających te badania. W myśl § 4 rozporządzenia badania profilaktyczne są przeprowadzane na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę, zawierającego określenie rodzaju badania, stanowisko pracy, na którym osoba jest lub ma być zatrudniona, a także informację na temat czynników uciążliwych lub szkodliwych występujących przy wykonywaniu pracy.

Zakres i częstotliwość badań profilaktycznych określają wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, zawarte w załączniku nr 1 do rozporządzenia. Załącznik ten zawiera tabelę określającą czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe występujące na danym stanowisku pracy oraz odpowiadający im zakres badań. Zgodnie z § 2 ust. 2 rozporządzenia lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne może poszerzyć jego zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne oraz badania dodatkowe, a także wyznaczyć krótszy termin następnego badania niż to zostało określone we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika.

Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy albo istnienie takich przeciwwskazań. Orzeczenie lekarskie jest wydawane w formie zaświadczenia, którego wzór określają załączniki do rozporządzenia. Zaświadczenie to lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje pracownikowi i pracodawcy. Stwierdzenie w zaświadczeniu, że istnieją przeciwwskazania zdrowotne do pracy nauczycielskiej, stanowi przeszkodę w zatrudnieniu na stanowisku nauczyciela. Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 3 Karty orzeczenie przez lekarza przeprowadzającego badanie okresowe lub kontrolne o niezdolności nauczyciela do wykonywania dotychczasowej pracy stanowi powód rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania.

W przypadku gdy pracownik (osoba ubiegająca się o zatrudnienie) lub pracodawca nie godzi się z treścią wydanego zaświadczenia, może wystąpić w ciągu 7 dni od dnia wydania zaświadczenia, za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania. Ponowne badanie jest przeprowadzane w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy, w ciągu 14 dni od złożenia wniosku, a jeżeli kwestionowane zaświadczenie zostało wydane przez lekarza zatrudnionego w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy - w najbliższej jednostce badawczo-rozwojowej w dziedzinie medycyny pracy; orzeczenie lekarskie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne.

Badania profilaktyczne mogą być przeprowadzane wyłącznie przez lekarzy posiadających kwalifikacje określone w § 7 wymienionego rozporządzenia.

Omówione powyżej rozporządzenie nie dotyczy orzekania o niezdolności do pracy dla celów określonych w art. 92 k.p. Tryb wydawania zaświadczeń lekarskich o niezdolności do pracy oraz ich wzór określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich, wzoru zaświadczenia lekarskiego i zaświadczenia lekarskiego wydanego w wyniku kontroli lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 65, poz. 741 z późn. zm.).

Warto jeszcze dodać, że z dniem 27 marca 1999 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 16 lutego 1999 r. uchylające rozporządzenie w sprawie zajęć, których wykonywanie jest zabronione osobom dotkniętym chorobami wenerycznymi (Dz. U. Nr 21, poz. 195); tym samym zniesiono obowiązek poddawania się przez nauczycieli badaniom serologicznym.

5. W wyroku z dnia 27 września 2000 r., II UKN 745/99, OSNAP 2002, nr 8, poz. 195, Sąd Najwyższy uznał, że nabycie przez nauczyciela prawa do emerytury nie stanowi przeszkody do ustalenia jego niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Zdaniem Sądu Najwyższego pogląd, iż choroba zawodowa nie stanowi przeciwwskazania do pracy emerytowanego nauczyciela, jest błędny. Nabycie prawa do emerytury, a nawet jej pobieranie nie stanowią przeszkody w orzeczeniu związku niezdolności do pracy z chorobą zawodową. Ustalenie w tym przedmiocie stanowi przesłankę nabycia prawa do niektórych świadczeń (np. do jednorazowego odszkodowania i renty na podstawie przepisów ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r.), które ze względu zarówno na warunki nabycia do nich prawa, jak i ich wysokość mają charakter szczególny w stosunku do świadczeń należnych powszechnie. Nie ma żadnego przepisu, który wykluczałby związek konkretnego schorzenia zakwalifikowanego jako choroba zawodowa z niezdolnością do pracy narażającej na chorobę zawodową. Dotyczy to nie tylko pracowników czynnych zawodowo, ale także świadczeniobiorców - emerytów i rencistów.

Art. 73.

1. Prawo do urlopu dla poratowania zdrowia zostało znacznie ograniczone wskutek nowelizacji Karty Nauczyciela uchwalonej w dniu 15 lipca 2004 r., w ramach której całemu art. 73 nadano nowe brzmienie. Poprzednio prawo do tego urlopu przysługiwało nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć na czas nieokreślony po przepracowaniu w szkole co najmniej okresu 5-letniego. Obecnie pierwszy urlop dla poratowania zdrowia nauczyciel może otrzymać po przepracowaniu w szkole 7 lat. 7-letni staż pracy nauczyciela w szkole powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia, z tym że wymóg ten dotyczy wyłącznie udzielenia pierwszego urlopu. Kolejny urlop dla poratowania zdrowia może być udzielony nie wcześniej niż po upływie roku od zakończenia poprzedniego urlopu.

Dyrektor szkoły zasadniczo nie może odmówić nauczycielowi udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli nauczyciel spełnia warunki określone w przepisach. Nie dotyczy to jednak nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze i pobierających jednocześnie emeryturę. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 24 maja 1994 r., I PZP 24/94, OSNAP 1994, nr 5, poz. 83, orzekł, że dyrektor szkoły nie ma obowiązku udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć i pobierającemu równocześnie emeryturę. Sąd w wymienionej uchwale stwierdził m.in., że skoro okres trwania urlopu dla poratowania zdrowia jest ograniczony datą przejścia na emeryturę, to tym bardziej prawo do urlopu dla poratowania zdrowia zależy od braku uprawnień emerytalnych. Jest to ściśle powiązane z funkcją tego urlopu polegającą na odzyskaniu zdolności do pracy.

2. Ograniczenie możliwości skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia lub czasu jego trwania nie jest związane z rodzajem emerytury, z jakiej może skorzystać nauczyciel, a w szczególności nie zależy od tego, czy nauczyciel nabył prawo do wcześniejszej emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, czy też nabył uprawnienia emerytalne na zasadach ogólnych po przekroczeniu powszechnego wieku emerytalnego (wyrok SN z dnia 4 grudnia 2003 r., I PK 72/03, OSNP 2004, nr 21, poz. 366). Zatem spełnienie przez nauczyciela warunków do przejścia na wcześniejszą emeryturę oznacza, że nauczyciel, pomimo iż nadal pracuje, nie może korzystać z urlopu dla poratowania zdrowia analogicznie jak nauczyciel, który uzyskał uprawnienia emerytalne na podstawie ogólnych przepisów emerytalno-rentowych dotyczących ogółu pracowników.

3. Ustalony w ust. 1 art. 73 wymóg przepracowania w szkole co najmniej 7 lat oznacza, że do okresu tego nie wlicza się okresów przerw w pracy, z wyjątkiem okresów wymienionych w ust. 3 trwających łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. Okresy wliczane do wymaganego okresu pracy obejmują okresy niezdolności do pracy wskutek choroby oraz okresy urlopów innych niż urlop wypoczynkowy (urlop wypoczynkowy z natury rzeczy nie stanowi przerwy w pracy) - np. urlopów bezpłatnych czy urlopów na kształcenie się. Jeżeli okres np. urlopu bezpłatnego przekraczałby 6 miesięcy, do 7-letniego okresu pracy wymaganego dla uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia wliczony byłby tylko 6-miesięczny okres przebywania na urlopie bezpłatnym. Pozostały okres urlopu bezpłatnego nie podlegałby wliczeniu, a zatem okres niezbędny do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia przedłużyłby się o czas urlopu bezpłatnego przekraczający 6 miesięcy.

4. Urlop dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu, czyli pozostającemu w stosunku pracy. W wyroku z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 58/99, OSNAP 2000, nr 19, poz. 715, Sąd Najwyższy orzekł, że niemożliwe jest udzielenie nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli w momencie wystąpienia z wnioskiem o ten urlop stosunek pracy jest już rozwiązany w wykonaniu orzeczenia komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu.

W szczególnej sytuacji znajduje się nauczyciel przeniesiony przez dyrektora szkoły w stan nieczynny na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela. Przeniesienie w stan nieczynny stanowi jedną z form zmiany stosunku pracy nauczyciela. W okresie pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy trwa nadal, chociaż ulegają zawieszeniu lub modyfikacji niektóre składające się na jego treść prawa i obowiązki stron. Co do możliwości skorzystania przez nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny z prawa do urlopu dla poratowania zdrowia istnieje rozbieżne orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/98, OSNAP 2000, nr 19, poz. 714, Sąd Najwyższy orzekł, że nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. O skuteczności aktu przeniesienia nauczyciela w stan nieczynny decydują okoliczności istniejące w chwili jego dokonania. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia po przeniesieniu go w stan nieczynny nie ma znaczenia dla prawnej skuteczności aktu przeniesienia. Zgodnie z art. 20 ust. 6 Karty nauczyciel, pomimo zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, zachowuje w stanie nieczynnym prawo do wynagrodzenia zasadniczego oraz innych świadczeń pracowniczych. Takim właśnie "innym świadczeniem pracowniczym" może być także urlop dla poratowania zdrowia. Urlop dla poratowania zdrowia i stan nieczynny są samodzielnymi, odrębnymi, choć mieszczącymi się we wspólnej płaszczyźnie zmiany stosunku pracy nauczyciela, instytucjami prawnymi. Obie te instytucje stanowią okresy usprawiedliwionej, choć całkiem innymi przyczynami, nieobecności w pracy. Ich zbieżność czasowa w kontekście odmiennych funkcji nie zawsze jest niemożliwa. Celowe jest udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi przebywającemu w stanie nieczynnym, np. ze względu na treść art. 20 ust. 7, który nakłada na dyrektora szkoły obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, a odmowa podjęcia pracy powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy. Korzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia usprawiedliwia odmowę podjęcia pracy, zapobiegając tym samym wcześniejszemu niż przewidziane w art. 20 ust. 6 wygaśnięciu stosunku pracy.

Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny nie może nastąpić po udzieleniu mu urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop ten jest bowiem okresem usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, o określonym ustawowo przeznaczeniu. Zatem przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny po rozpoczęciu urlopu dla poratowania zdrowia jest sprzeczne z celem tego urlopu i uzasadnia żądanie uznania tego przeniesienia za bezskuteczne (wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2001, I PKN 377/00, OSNP 2003, nr 5, poz. 115).

Natomiast w wyroku z dnia 26 września 2001 r., I PKN 656/00, Prok. i Pr. 2002, nr 5, s. 47, Sąd Najwyższy, uznając, że niesporne jest, iż zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na okres jednego roku w celu przeprowadzenia leczenia zaleconego przez komisję lekarską ma nauczyciel z wymaganym stażem pracy i zatrudniony w szkole na czas nieokreślony oraz w pełnym wymiarze zajęć, stwierdził jednocześnie, że z tego prawa nie może jednak skorzystać nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny.

Urlop dla poratowania zdrowia jest udzielany wyłącznie na wniosek nauczyciela, zatem udzielenie urlopu bez tego wniosku nie jest możliwe (wyrok SN z dnia 25 lipca 2006 r., I PK 47/06, Pr. Pracy 2006 r., nr 12, s. 36).

5. W wyroku z dnia 7 listopada 1995 r., I PRN 83/95, OSNAP 1996, nr 12, poz. 169, Sąd Najwyższy rozpatrywał sytuację, w której nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem przed terminem wskazanym przez nauczyciela w złożonym wcześniej wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Sąd przyjął w tym przypadku, że złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie na podstawie art. 73 Karty Nauczyciela urlopu dla poratowania zdrowia w określonym terminie nie stanowi prawnej przeszkody w rozwiązaniu stosunku pracy z nauczycielem na podstawie art. 20 Karty.

Nieco inny stan faktyczny rozpatrywał Sąd Najwyższy w 1996 r. W tym przypadku chodziło o możliwość rozwiązania stosunku pracy w trybie art. 20 Karty z nauczycielem, który we wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia wskazał datę rozpoczęcia urlopu wcześniejszą niż data rozwiązania z nim stosunku pracy wskazana przez pracodawcę. W wyroku z dnia 19 września 1996 r., I PRN 70/96, OSNAP 1997, nr 7, poz. 113, Sąd ustalił, że kompetencja dyrektora szkoły do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem w trybie art. 20 Karty Nauczyciela nie obejmuje - z wyjątkiem sytuacji całkowitej likwidacji szkoły - nauczycieli mających na podstawie art. 73 ust. 1 Karty roszczenie o udzielenie płatnego urlopu dla poratowania zdrowia. W uzasadnieniu wymienionego orzeczenia Sąd Najwyższy podkreślił, że przedłożenie przez nauczyciela orzeczenia lekarskiego stwierdzającego potrzebę udzielenia mu urlopu dla poratowania zdrowia aktualizuje po stronie dyrektora szkoły obowiązek udzielenia zainteresowanemu, na okres do 1 roku, płatnego urlopu dla poratowania zdrowia. Użycie w treści art. 73 ust. 1 zdanie pierwsze Karty Nauczyciela sformułowania, że dyrektor szkoły "udziela urlopu", jest na tyle jednoznaczne i kategoryczne, iż nie pozostawia pracodawcy żadnego luzu decyzyjnego. Udzielenie urlopu zgodnie z treścią orzeczenia lekarskiego stanowi więc przedmiot roszczenia pracowniczego, które w razie bezprawnej odmowy pracodawcy może być dochodzone na drodze sądowej, przy czym wyrok ustalający obowiązek złożenia przez pracodawcę oświadczenia o udzieleniu urlopu zastępuje takie oświadczenie.

Sąd w omawianym wyroku opowiedział się za pełną ochroną trwałości stosunku pracy w okresie trwania urlopu dla poratowania zdrowia, z wyjątkiem sytuacji gdy dochodzi do całkowitej likwidacji szkoły. Zdaniem Sądu za taką ochroną przemawia cel urlopu dla poratowania zdrowia - przeprowadzenie zaleconego leczenia, którego skuteczność wymaga wykluczenia groźby utraty w tym czasie miejsca pracy zapewniającego nauczycielowi i jego rodzinie środki utrzymania, ale także możliwość realizowania zawodowych ambicji. Ponadto nie sposób przyjąć, że racjonalne byłoby połączenie bezwzględnego obowiązku udzielenia urlopu na podstawie art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela z równoczesnym zezwoleniem na rozwiązanie stosunku pracy w trybie jej art. 20 ust. 1. Poza sytuacją likwidacji szkoły kompetencja dyrektora szkoły, przewidziana w art. 20 ust. 1 Karty, nie dotyczy zatem nauczycieli korzystających z urlopu dla poratowania zdrowia lub mających roszczenie o udzielenie takiego urlopu.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2006 r., I PK 47/06, Pr. Pracy 2006, nr 12, s. 36, stwierdzono, iż z art. 23 ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela wynika, że ponadroczna niezdolność do pracy spowodowana chorobą stanowi obligatoryjną przesłankę rozwiązania stosunku pracy i wyłącza obowiązek udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, gdy ponadto nie zostało stwierdzone przez lekarza leczącego, że nastąpiła poprawa w stanie zdrowia umożliwiająca powrót do pracy.

6. Prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nie przysługuje nauczycielowi szkoły lub placówki niepublicznej (wyrok SN z dnia 10 września 1998 r., I PKN 303/98, OSNAP 1999, nr 19, poz. 609).

7. Łączny wymiar urlopu dla poratowania zdrowia nie może przekroczyć 3 lat w całym okresie zatrudnienia nauczyciela. Przed nowelizacją Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. w praktyce powstawały wątpliwości, czy urlop dla poratowania zdrowia może zostać udzielony jednorazowo w wymiarze 3 lat. W wyroku z dnia 1 grudnia 1999 r., I PKN 426/99, OSNAP 2001, nr 8, poz. 264, Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczycielowi nie przysługuje jednorazowo urlop dla poratowania zdrowia w łącznym wymiarze 3 lat.

Obecne brzmienie ust. 1 art. 73 Karty Nauczyciela nie pozostawia już wątpliwości, że jednorazowo wymiar urlopu nie może przekroczyć jednego roku. Czy jednak dopuszczalna byłaby sytuacja, w której nauczyciel otrzymałby bezpośrednio następujące po sobie trzy kolejne roczne urlopy dla poratowania zdrowia? Również i na to pytanie Sąd Najwyższy udzielił negatywnej odpowiedzi w wymienionym wyroku z dnia 1 grudnia 1999 r. Zdaniem Sądu przyjęcie odmiennego stanowiska pozostawałoby w sprzeczności z wykładnią funkcjonalną i celowościową art. 73 Karty. Urlop dla poratowania zdrowia ma umożliwić nauczycielowi przeprowadzenie zaleconego leczenia, wymagającego powstrzymania się od pracy. Nie można przyjąć, że wskazany w art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela okres powstrzymania się od pracy "do jednego roku" został ustanowiony bez uzasadnienia medycznego i prawnego. Przede wszystkim wyrażenie "do jednego roku" oznacza "nie więcej niż rok" i oznacza zarazem, że po tym czasie nie może być udzielony nauczycielowi kolejny urlop "do jednego roku". Między kolejnymi okresami urlopu musi bowiem występować przerwa. Gdyby ze wskazanego wyrażenia nie wynikało ograniczenie prawa nauczyciela do jednorazowego skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia w pełnym 3-letnim wymiarze, to zastrzeżenie "do jednego roku", z którym wiąże się obowiązek dyrektora szkoły udzielenia urlopu, byłoby zbędne. W związku z tym przepis art. 73 ust. 8 Karty Nauczyciela należy rozumieć w ten sposób, że przewidziany w nim "łączny wymiar urlopu", który "w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat", nie może być zrealizowany jednorazowo. Dopuszczalność udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż "do jednego roku" ma swoje uzasadnienie medyczne. Należy przyjąć, że okres ten został uznany przez ustawodawcę za dostatecznie długi i miarodajny dla dokonania oceny zdolności nauczyciela do pracy. Jeżeli zatem przeprowadzone w tym czasie zalecone leczenie nie doprowadziło do poprawy zdrowia nauczyciela i całkowitej zdolności do pracy, przysługuje mu zwolnienie lekarskie od pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby.

Należy zauważyć, że w obecnym brzmieniu ust. 1 art. 73 Karty Nauczyciela określenie "na okres do jednego roku" zostało zastąpione określeniem "w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo jednego roku". Nie zmienia to jednak aktualności przytoczonego wyżej wyroku, a wręcz przeciwnie - podkreśla brak możliwości udzielenia jednorazowo urlopu w wymiarze dłuższym niż rok, natomiast kwestia okresu, jaki musi przypadać pomiędzy kolejnymi urlopami dla poratowania zdrowia, została w sposób jednoznaczny rozstrzygnięta w ust. 8 art. 73 w nowym brzmieniu.

8. W przypadku korzystania przez nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia przez cały rok kalendarzowy nauczycielowi temu nie przysługuje prawo ubiegania się o udzielenie zaległego urlopu wypoczynkowego za ten rok. W wyroku z dnia 10 lutego 1988 r., I PR 7/88 (niepubl.), Sąd Najwyższy stwierdził m.in., iż urlop wypoczynkowy i urlop zdrowotny mają w rzeczywistości zbieżne cele: regenerację sił pracownika. Nie można z dwóch urlopów korzystać w tym samym czasie. Jeżeli pracownik przez cały rok kalendarzowy korzysta z urlopu zdrowotnego, to nie może za ten rok domagać się urlopu wypoczynkowego. Prawo do tego urlopu zostało bowiem skonsumowane przez wykorzystanie urlopu zdrowotnego.

9. W okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel jest zwolniony z wszelkich obowiązków w szkole; nie powinien zatem uczestniczyć w posiedzeniach rady pedagogicznej, prowadzić zajęć z uczniami etc. Zgodnie z ust. 7 art. 73 Karty Nauczyciela w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel nie może pozostawać w stosunku pracy ani podjąć jakiejkolwiek innej pracy zarobkowej. Stwierdzenie przez dyrektora szkoły, że nauczyciel w okresie urlopu dla poratowania zdrowia jest zatrudniony lub prowadzi inną działalność zarobkową, stanowi podstawę do odwołania nauczyciela z urlopu i wskazania terminu, w którym nauczyciel jest obowiązany powrócić do pracy. Warto przy tym zwrócić uwagę na kategoryczne sformułowanie "dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu" zawarte w art. 73 ust. 7 Karty Nauczyciela, które oznacza, że odwołanie z urlopu jest obligatoryjne, jeżeli tylko dyrektor stwierdzi zaistnienie przesłanek określonych w tym przepisie. Odwołując nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia, dyrektor szkoły jest obowiązany jednocześnie określić termin, w którym nauczyciel powinien stawić się w pracy. Oczywiście nauczyciel może zakwestionować odwołanie z urlopu w drodze powództwa wniesionego do sądu pracy, stosownie do art. 91c ust. 2 Karty Nauczyciela. Jeżeli jednak takiego powództwa nie wniesie, jest obowiązany stawić się do pracy w terminie określonym przez dyrektora, gdyż niewykonanie tego obowiązku może stanowić: w przypadku nauczyciela mianowanego i dyplomowanego - podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej, a w przypadku pozostałych nauczycieli - podstawę rozwiązania stosunku pracy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.

W uchwale z dnia 7 lipca 2005 r., II PZP 5/05, OSNP 2005, nr 24, poz. 387, Sąd Najwyższy wskazał, że podstawą odwołania nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia może być również kontynuowanie zatrudnienia na podstawie stosunku pracy lub wykonywanie innej działalności zarobkowej rozpoczętych przed udzieleniem tego urlopu.

10. Tryb orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. (Dz. U. Nr 233, poz. 1991).

Podmiotem uprawnionym do wydania orzeczenia o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia jest wyłącznie lekarz ubezpieczenia zdrowotnego leczący nauczyciela. Definicja "lekarza ubezpieczenia zdrowotnego" znajduje się w art. 5 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135 z późn. zm.). W myśl tej definicji lekarzem ubezpieczenia zdrowotnego jest lekarz będący świadczeniodawcą lub lekarz wykonujący zawód u świadczeniodawcy, z którym to świadczeniodawcą zawarto umowę o udzielanie świadczeń zdrowotnych.

Orzeczenie jest wydawane na podstawie wyników przeprowadzonego badania lekarskiego, wyników badań pomocniczych lub konsultacji specjalistycznych, których wykonanie lekarz uznał za niezbędne, a także dokumentacji medycznej z przebiegu dotychczasowego leczenia.

Jeżeli nauczyciel nie godzi się z orzeczeniem, może złożyć, w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia, odwołanie do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce wydania orzeczenia. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem lekarza, który wydał orzeczenie.

Z tytułu orzekania o potrzebie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia od nauczyciela nie mogą być pobierane żadne opłaty (art. 73 ust. 9 Karty Nauczyciela); jest to zatem świadczenie finansowane w ramach ubezpieczenia zdrowotnego.

11. W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości, jaka przysługiwała mu w dniu nabycia uprawnień i rozpoczęcia korzystania z urlopu, dodatek stażowy, dodatek tzw. wiejski, o którym mowa w art. 54 ust. 5 Karty Nauczyciela, a także dodatek mieszkaniowy. Dwa ostatnie wymienione dodatki należą do tzw. dodatków socjalnych, natomiast inne, niewymienione wyżej dodatki przysługują tylko w przypadku, gdy regulamin uchwalony przez organ jednostki samorządu terytorialnego na podstawie art. 30 ust. 6 Karty Nauczyciela przewiduje wypłacanie tych dodatków w okresie nieświadczenia pracy.

12. Wynagrodzenie otrzymane przez nauczyciela w czasie urlopu dla poratowania zdrowia nie jest uwzględniane przy ustalaniu wysokości dodatkowego wynagrodzenia rocznego wypłacanego na podstawie ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080 z późn. zm.). Vide uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2000 r., III ZP 22/00, OSNAP 2001, nr 5, poz. 142.

13. Udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia może być przedmiotem roszczenia pracownika jedynie w czasie trwania stosunku pracy (wyrok SN z dnia 25 lipca 2006 r. wskazany w tezie 4 i 5).

Art. 74.

Dzień Edukacji Narodowej został ustanowiony w Karcie Nauczyciela z 1982 r. dla upamiętnienia powołania w dniu 14 października 1773 r. Komisji Edukacji Narodowej, o której nieco szerzej pisaliśmy w tezie 1 do art. 51. Warto przypomnieć, że do czasu uchwalenia Karty praw i obowiązków nauczyciela z 1972 r. dzień 14 października był w szkołach obchodzony zwyczajowo jako Dzień Nauczyciela. Prawne i organizacyjne usankcjonowanie tego święta nastąpiło właśnie w Karcie praw i obowiązków nauczyciela z dnia 27 kwietnia 1972 r.

Z kolei Karta Nauczyciela z 1982 r. uznała dzień 14 października za święto wszystkich pracowników oświaty - nie tylko nauczycieli - a także zmieniła nazwę święta na Dzień Edukacji Narodowej. Wymaga jednak podkreślenia, że dzień ten nie jest dniem wolnym od pracy, ale jedynie od zajęć lekcyjnych. Ustawodawca nie użył bowiem w art. 74 szerszego określenia: "zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze", występującego we wcześniejszych przepisach Karty na oznaczenie zajęć wchodzących w skład pensum nauczycielskiego.

Zatem należy przyjąć, iż 14 października nie jest świętem ustawowo wolnym od pracy w szkołach, ale jedynie nie prowadzi się w tym dniu zajęć lekcyjnych; nie jest więc dniem wolnym od zajęć innego rodzaju, np. w placówkach o pracy ciągłej. W praktyce, w tym dniu w szkołach organizuje się okolicznościowe imprezy, spotkania etc., jednak z tytułu udziału w tych imprezach, sprawowania opieki nad uczniami bądź pełnienia dyżurów, nauczycielowi nie przysługuje dodatkowe wynagrodzenie lub inny dzień wolny od pracy.

Art. 75.

1. Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają nauczyciele mianowani i dyplomowani zatrudnieni w:

1) publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli działających na podstawie ustawy o systemie oświaty;

2) zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych działających na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich;

3) publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych - przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 137, poz. 1304), tj. przed 1 stycznia 2004 r.;

4) publicznych kolegiach pracowników służb społecznych;

5) publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej;

6) wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć w:

a) przedszkolach niepublicznych i publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego,

b) szkołach publicznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego,

c) szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

d) placówkach niepublicznych.

Do dnia 5 kwietnia 2000 r. odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali wyłącznie nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania. Zmiany w tym zakresie wprowadziła ustawa z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Obecnie odpowiedzialność dyscyplinarną na zasadach określonych w Karcie Nauczyciela ponoszą nauczyciele, którzy posiadają stopień awansu zawodowego - nauczyciel mianowany i nauczyciel dyplomowany - niezależnie od formy nawiązania stosunku pracy (mianowanie, umowa o pracę). Ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 137, poz. 1304) ograniczyła zakres podmiotowy Karty Nauczyciela w stosunku do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w publicznych placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz ośrodkach adopcyjno-opiekuńczych działających na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Od dnia 1 stycznia 2004 r. regulacjom Karty Nauczyciela podlegają jedynie nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni, z którymi nawiązano stosunek pracy przed tym dniem. Oznacza to, że tylko do tej grupy nauczycieli mają zastosowanie przepisy Karty Nauczyciela dotyczące m.in odpowiedzialności dyscyplinarnej. Na mocy ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 179, poz. 1487) Karcie Nauczyciela (w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej) podlegają nauczyciele zatrudnieni w publicznych kolegiach pracowników służb społecznych.

Należy dodać, że w przypadku popełnienia przez nauczyciela czynu powodującego odpowiedzialność dyscyplinarną, który w świetle przepisów kodeksu karnego stanowi przestępstwo, nauczyciel poniesie zarówno odpowiedzialność dyscyplinarną, jak i karną. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 11 maja 2000 r., III SZ 2/00, OSNAP 2001, nr 17, poz. 545, w którym stwierdził, że nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za uchybienia obowiązkom lub godności zawodu niezależnie od odpowiedzialności karnej.

2. Do nauczycieli wymienionych w pkt 1 stosuje się przepisy kodeksu pracy dotyczące odpowiedzialności porządkowej. Za nieprzestrzeganie ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych nauczyciel może być ukarany karą upomnienia lub nagany. Za nieprzestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w czasie pracy nauczycielowi może być wymierzona kara pieniężna.

3. W wyroku z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 70/98, OSNAP 1999, nr 7, poz. 236, Sąd Najwyższy stwierdził, że burmistrz jest uprawniony do wymierzenia kary nagany dyrektorowi szkoły prowadzonej przez gminę.

4. Nauczyciela szkoły gminnej należy uważać za funkcjonariusza samorządu terytorialnego także w stanie prawnym obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej. Odpowiedzialność gminy za szkody wyrządzone z winy nauczyciela uczniowi takiej szkoły, przed nowelizacją kodeksu cywilnego dokonaną ustawą z dnia 23 sierpnia 1996 r., kształtuje się na podstawie art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 5 ust. 7 ustawy o systemie oświaty (wyrok SN z dnia 25 listopada 1997 r., III CKN 264/97, OSP 1999, z. 4, poz. 80).

Art. 76.

1. Obecny katalog kar dyscyplinarnych został ustalony ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396). Na mocy tej ustawy odstąpiono od kary nagany z przeniesieniem do innej szkoły w tej samej lub innej miejscowości, natomiast wprowadzono karę zwolnienia z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania. Katalog kar dyscyplinarnych jest enumeratywny, co oznacza, iż nie mogą być wymierzone kary inne niż wymienione w ust. 1.

2. Do wymierzania kar dyscyplinarnych uprawnione są komisje dyscyplinarne, o których mowa w art. 77, złożone z innych nauczycieli.

3. Nauczyciel, któremu została wymierzona kara wydalenia z zawodu, i kara ta się uprawomocniła, nie może już w przyszłości wykonywać zawodu nauczycielskiego. W wyroku z dnia 7 września 1995 r., I PO 6/95, OSNAP 1996, nr 5, poz. 78, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że kara wydalenia z zawodu nauczyciela jest uzasadniona, gdy jest odpowiednia do stopnia społecznego niebezpieczeństwa występku dyscyplinarnego nauczyciela oraz gdy jej zastosowanie jest niezbędne ze względu na brak gwarancji i pozytywnej prognozy, iż występki tego typu - godzące bezpośrednio w interesy młodzieży oraz całego systemu szkolnego - nie będą w przyszłości popełnione przez tego nauczyciela.

4. Przepis ust. 4 został skreślony przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r. Stanowił on, iż wymierzenie kary zwolnienia z pracy jest równoznaczne z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania. Wskazana nowela wprowadziła dwie odrębne kary dyscyplinarne: zwolnienie z pracy i zwolnienie z pracy z zakazem przyjmowania ukaranego do pracy w zawodzie nauczycielskim w okresie 3 lat od ukarania.

5. Do akt osobowych nauczyciela należy włączyć odpis orzeczenia wraz z uzasadnieniem. W przypadku wymierzenia kary nagany odpis orzeczenia umieszcza się w części B akt osobowych nauczyciela. W razie ukarania nauczyciela inną karą dyscyplinarną odpis orzeczenia powinien znaleźć się w części C tych akt. Szczegółowe uregulowania w tym zakresie zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. Nr 15, poz. 64). Zgodnie z § 48 ust. 2 rozporządzenia dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora szkoły - organ prowadzący szkołę, wykonując prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej, włącza do akt osobowych ukaranego nauczyciela odpis orzeczenia o ukaraniu albo usuwa z akt osobowych wszelkie dokumenty dotyczące postępowania dyscyplinarnego w przypadku uniewinnienia nauczyciela lub umorzenia postępowania dyscyplinarnego. Odpis orzeczenia o ukaraniu dołączony do akt osobowych nauczyciela ulega zniszczeniu po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeżeli w tym okresie nie był on karany dyscyplinarnie lub sądownie (§ 49 ust. 1).

6. W wyroku z dnia 11 czerwca 1997 r., I PKN 145/97, OSNAP 1998, nr 9, poz. 272, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nauczyciel nie ma interesu prawnego w ustaleniu, czy wymierzona mu dyscyplinarna kara nagany wraz z przeniesieniem do innej szkoły w tej samej lub innej miejscowości została wykonana nieprawidłowo, jeżeli w chwili zamknięcia rozprawy nie był już zatrudniony w pozwanej szkole, gdyż stosunek pracy ustał.

7. Na uwagę zasługuje wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 13 lutego 2002 r., III APo 15/01, Lex, nr 81879, w którym stwierdzono, że nauczyciel ma obowiązek kształtować zaufanie uczniów zarówno do szkoły, jak i osób w niej wykładających, a ponadto, że kopnięcie dziecka przy użyciu niestosownych słów czy szarpanie za włosy nie są elementami wychowawczymi i nie powinny być stosowane nie tylko przez matki, ale i nauczycieli.

Art. 77.

1. Komisje dyscyplinarne orzekają w dwóch instancjach. W pierwszej instancji orzeczenia wydają komisje dyscyplinarne przy wojewodach. Komisje są właściwe w stosunku do nauczycieli wszystkich szkół, placówek i jednostek organizacyjnych (wymienionych w tezie 1 komentarza do art. 75) położonych na terenie województwa. Do dnia 31 grudnia 1996 r. komisje dyscyplinarne działały przy kuratorach oświaty. Zmiana nastąpiła na podstawie ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej (Dz. U. Nr 106, poz. 496 z późn. zm.), która zmieniła usytuowanie kuratora oświaty w systemie administracji rządowej (kurator oświaty przestał być terenowym organem rządowej administracji specjalnej do spraw oświaty). W drugiej instancji orzekają odwoławcze komisje dyscyplinarne:

1) przy ministrze właściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego - dla nauczycieli szkolnictwa artystycznego;

2) przy ministrze właściwym do spraw oświaty i wychowania - dla pozostałych nauczycieli.

2. Przepisy ust. 3 i 4 zostały skreślone ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Na podstawie tych przepisów od prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej właściwy minister lub naczelny organ związku zawodowego zrzeszającego nauczycieli mógł złożyć rewizję nadzwyczajną do odwoławczej komisji dyscyplinarnej, jeżeli wydane orzeczenie naruszało przepisy prawa.

3. Nowela Karty Nauczyciela z dnia 18 lutego 2000 r. dokonała również kolejnej zmiany. Do dnia jej wejścia w życie od prawomocnych orzeczeń odwoławczych komisji dyscyplinarnych orzekających karę wydalenia z zawodu nauczyciel mógł wnieść odwołanie do Sądu Najwyższego. Na mocy noweli od każdego prawomocnego orzeczenia komisji odwoławczej strony mogły wnieść odwołanie do Sądu Apelacyjnego w Warszawie - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Odwołanie należało wnieść zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego o apelacji (art. 367-391). W postanowieniu z dnia 29 maja 2000 r., III APa 3/00, OSA 2000, nr 10, poz. 41, Sąd Apelacyjny w Warszawie zajął stanowisko, że zgodnie z art. 77 ust. 5 Karty Nauczyciela w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. stronom postępowania dyscyplinarnego przysługuje odwołanie od orzeczenia odwoławczej komisji dyscyplinarnej - wydanego po dniu 5 kwietnia 2000 r. - do sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Kwestie związane z możliwością złożenia odwołania od prawomocnego orzeczenia wydanego przed dniem 6 kwietnia 2000 r. w razie nieskorzystania z przysługujących wówczas środków zaskarżenia uregulowała dopiero w art. 26 ustawa z dnia 23 sierpnia 2001 r. nowelizująca przepisy Karty Nauczyciela. Obowiązujący stan prawny w zakresie dotyczącym sądu właściwego do rozpatrzenia odwołania uległ zmianie od dnia 1 stycznia 2003 r. Od tego dnia Sąd Apelacyjny w Warszawie przestał być jedynym, do którego strony postępowania dyscyplinarnego mogą wnieść odwołanie od prawomocnego orzeczenia komisji dyscyplinarnej drugiej instancji. Obecnie odwołanie takie należy wnieść do sądu apelacyjnego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych właściwego ze względu na miejsce zamieszkania obwinionego. Powyższa zmiana została wprowadzona ustawą z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 z późn. zm.). W myśl art. 97 tej ustawy, jeżeli w postępowaniu dyscyplinarnym rozpoczęto rozprawę przed dniem 1 stycznia 2003 r., postępowania toczą się według przepisów dotychczasowych. W razie jednak zawieszenia postępowania, konieczności odroczenia rozprawy lub ponownego rozpoznania sprawy postępowanie toczy się według przepisów obowiązujących po wejściu w życie ustawy.

4. Zawieszenie wykonania orzeczenia dyscyplinarnego o zwolnieniu nauczyciela z pracy stwarza sytuację, w której ocena skutku tego orzeczenia zależy od sposobu rozstrzygnięcia rewizji nadzwyczajnej. Uchylenie zaskarżonego orzeczenia w drodze rewizji nadzwyczajnej powoduje uchylenie jego skutku w postaci zwolnienia nauczyciela z pracy. Nieuwzględnienie rewizji nadzwyczajnej oznacza, iż orzeczenie o zwolnieniu z pracy podlega wykonaniu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 1997 r., I PKN 195/97, OSNAP 1998, nr 15, poz. 447. Pogląd ten zachowuje aktualność po zastąpieniu rewizji nadzwyczajnej odwołaniem.

5. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1992 r., I PZP 62/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 108, mianowanemu nauczycielowi nie przysługuje w stosunku do zakładu pracy roszczenie o naprawienie szkody poniesionej na skutek orzeczenia kary dyscyplinarnej zwolnienia z pracy, zmienionej na karę łagodniejszą w następstwie wniesienia rewizji nadzwyczajnej. Nie wyklucza to możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w stosunku do Skarbu Państwa na podstawie przepisów prawa cywilnego (art. 417 i 418 k.c.).

Art. 78.

1. Niezawisłość komisji dyscyplinarnych oznacza, że ich członkowie przy orzekaniu podlegają wyłącznie obowiązującym przepisom prawa i własnemu wewnętrznemu przekonaniu oraz są wolni od jakichkolwiek wpływów i nacisków zmierzających do załatwienia rozpatrywanej sprawy w określony sposób.

2. W orzeczeniu z dnia 11 maja 2000 r., III SZ 2/00, OSNAP 2001, nr 17, poz. 545, Sąd Najwyższy stwierdził, iż nauczyciele podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej i że przy orzekaniu o stosownych karach komisje dyscyplinarne dla nauczycieli korzystają z autonomii.

Art. 79.

1. Rzecznicy dyscyplinarni i ich zastępcy mogą być wyznaczeni spośród pracowników zatrudnionych w kuratoriach oświaty, Ministerstwie Edukacji Narodowej oraz Ministerstwie Kultury. Powyższe wynika z przepisów rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. Nr 15, poz. 64 z późn. zm.).

2. Rzecznik dyscyplinarny działa w imieniu organu, przy którym powołana została komisja dyscyplinarna, stąd też wiele czynności rzecznika wymaga zatwierdzenia przez ten organ. Rzecznik dyscyplinarny zobowiązany jest również wykonywać polecenia organu, który go powołał.

Art. 80.

1. Złożenie przez rzecznika dyscyplinarnego wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego jest niezbędnym warunkiem rozpoczęcia tego postępowania. Komisja dyscyplinarna nie może przystąpić do rozpatrzenia sprawy "z urzędu" po otrzymaniu informacji o popełnieniu czynu podlegającego odpowiedzialności dyscyplinarnej. Wszczęcie postępowania dyscyplinarnego następuje dopiero po wpłynięciu wniosku rzecznika dyscyplinarnego. Kieruje on wniosek do komisji dyscyplinarnej, jeżeli wyniki przeprowadzonego przez niego postępowania wyjaśniającego wskazują, iż obwiniony nauczyciel uchybił godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela.

2. Komisja dyscyplinarna rozpatruje sprawę merytorycznie na rozprawie, na której swoje stanowiska przedstawiają rzecznik dyscyplinarny oraz obwiniony lub jego obrońca. W trakcie rozprawy komisja dyscyplinarna wysłuchuje świadków oraz biegłych. Jeżeli obwiniony nie stawi się na rozprawę i nie usprawiedliwi swojej nieobecności, komisja może pomimo to rozpatrzyć sprawę, pod warunkiem że obwiniony otrzymał w terminie 14 dni przed rozprawą wezwanie na rozprawę wraz z pouczeniem o przysługujących mu uprawnieniach i skutkach niestawiennictwa.

Art. 81.

1. W ust. 1 uregulowana została kwestia przedawnienia odpowiedzialności dyscyplinarnej. Postępowanie dyscyplinarne wszczęte pomimo upływu terminu przedawnienia podlega umorzeniu. Przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej następuje po upływie 3 miesięcy od dnia powzięcia przez organ, który powołuje komisję dyscyplinarną, informacji o popełnieniu przez nauczyciela czynu uchybiającego godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela. Jednakże postępowanie to w każdym przypadku ulega przedawnieniu po upływie 3 lat od popełnienia powyższego czynu. W przypadku gdy czyn uzasadniający odpowiedzialność dyscyplinarną stanowi jednocześnie przestępstwo, przedawnienie odpowiedzialności dyscyplinarnej następuje z zachowaniem wymienionych okresów, z tym że nie wcześniej niż z dniem upływu okresu przedawnienia odpowiedzialności karnej za to przestępstwo.

2. Odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegają nauczyciele mianowani i dyplomowani w chwili popełnienia czynu stanowiącego uchybienie godności zawodu lub obowiązkom nauczyciela. Postępowanie dyscyplinarne jest prowadzone nawet wówczas, gdy nauczyciel po popełnieniu czynu rozwiąże stosunek pracy i przestanie pracować w zawodzie nauczycielskim. Decydującą okolicznością do wszczęcia i prowadzenia postępowania dyscyplinarnego jest praca w szkole w charakterze nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego w momencie popełnienia zabronionego czynu.

Art. 82.

Kary dyscyplinarne nagany z ostrzeżeniem i zwolnienia z pracy ulegają zatarciu po upływie 3 lat od dnia doręczenia nauczycielowi prawomocnego orzeczenia o ukaraniu, jeżeli w tym okresie nauczyciel nie był karany dyscyplinarnie lub sądownie. Zatarcie skazania oznacza, iż z tym momentem traktuje się nauczyciela, jakby nie był karany. Karę dyscyplinarną uważa się więc za niebyłą. Po upływie terminu do zatarcia kary dyscyplinarnej dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora - organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa), usuwa z akt osobowych nauczyciela odpis orzeczenia o ukaraniu, który ma następnie obowiązek zniszczyć.

Art. 83.

1. Artykuł 83 przewiduje fakultatywne i obligatoryjne zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków. Nauczyciela można zawiesić w pełnieniu obowiązków w razie wszczęcia przeciwko niemu postępowania karnego lub złożenia wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Dyrektor szkoły, a w stosunku do dyrektora - organ prowadzący szkołę (wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa), zawiesza nauczyciela w pełnieniu obowiązków, jeżeli uzna, że dalsze prowadzenie przez nauczyciela zajęć jest niecelowe ze względu na powagę i wiarygodność wysuniętych przeciwko nauczycielowi zarzutów. W uzasadnionych przypadkach nauczyciel może być zawieszony w pełnieniu obowiązków nawet przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego. Obligatoryjne odsunięcie nauczyciela lub dyrektora szkoły od prowadzenia zajęć następuje w przypadku jego tymczasowego aresztowania lub pozbawienia wolności w postępowaniu karnym, a także gdy wszczęte postępowanie karne lub złożony wniosek o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego dotyczy naruszenia praw i dobra dziecka. Zarówno fakultatywne, jak i obligatoryjne zawieszenie w pełnieniu obowiązków nie może przekraczać 6 miesięcy. Termin ten nie dotyczy sytuacji, gdy nie zakończono toczącego się przeciwko nauczycielowi postępowania wyjaśniającego, w związku z którym nauczyciel został zawieszony w pełnieniu obowiązków.

Przepis ust. 1a został dodany przez ustawę z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845).

2. Od decyzji w sprawie zawieszenia w pełnieniu obowiązków nauczyciel może odwołać się do komisji dyscyplinarnej pierwszej instancji. Od orzeczenia tej komisji nauczycielowi przysługuje odwołanie do odwoławczej komisji dyscyplinarnej. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1999 r., I PKN 681/98, OSNAP 2000, nr 14, poz. 541, nauczyciel nie może żądać na podstawie art. 189 k.p.c. ustalenia przez sąd, że został bezpodstawnie skierowany na badania przez komisję lekarską lub zawieszony w pełnieniu obowiązków.

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1982 r., I PR 90/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 85, nauczycielowi mianowanemu przysługuje odwołanie od decyzji organu bezpośrednio nadzorującego szkołę, dotyczącej zawieszenia go w pełnieniu obowiązków nauczyciela, do komisji dyscyplinarnej, a nie do organów rozstrzygających spory o roszczenia pracownicze.

Art. 84.

1. W okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków wynagrodzenie nauczyciela ulega ograniczeniu. W razie tymczasowego aresztowania nauczyciela jego wynagrodzenie automatycznie jest zmniejszane maksymalnie o połowę. O wysokości tego zmniejszenia decyduje pracodawca, biorąc pod uwagę stan rodzinny nauczyciela. W pozostałych przypadkach decyzja o ograniczeniu wynagrodzenia zasadniczego nauczyciela należy do pracodawcy. Wynagrodzenie zasadnicze w niższej wysokości nauczyciel otrzyma, poczynając od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym został zawieszony w pełnieniu obowiązków. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego zmniejszenie dotyczy również dodatków i wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, których nauczyciel w okresie zawieszenia w pełnieniu obowiązków, niezależnie od powodu zawieszenia, w ogóle nie otrzymuje. W razie pozbawienia nauczyciela wolności traci on prawo do wszystkich składników wynagrodzenia.

2. Przepis ust. 4 nie ma w chwili obecnej znaczenia, gdyż nauczyciele mianowani i dyplomowani, którzy zgodnie z art. 75 Karty Nauczyciela podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej, mogą być zatrudniani na podstawie zarówno mianowania, jak i umowy o pracę. Przepis ten był istotny w stanie prawnym, w którym odpowiedzialności dyscyplinarnej podlegali wyłącznie nauczyciele zatrudnieni na podstawie mianowania.

3. Nauczyciel otrzyma niewypłacone wynagrodzenie, jeżeli w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym zostanie wydane prawomocne orzeczenie albo wyrok uniewinniający lub postępowania te zostaną umorzone z powodu braku dowodów.

Jeżeli w dacie wygaśnięcia stosunku pracy nauczyciela istniało prawomocne orzeczenie komisji dyscyplinarnej o wydaleniu z zawodu, to art. 84 ust. 5 Karty Nauczyciela pozwala na zwrot zatrzymanej części wynagrodzenia tylko za okres zawieszenia w pełnieniu obowiązków i do daty wygaśnięcia stosunku pracy. W świetle tego przepisu brak jest podstaw do zasądzenia wynagrodzenia za okres po tej dacie, choćby następnie w wyniku rewizji nadzwyczajnej postępowanie dyscyplinarne zostało umorzone albo obwiniony został uniewinniony. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lipca 1999 r., I PKN 162/99, OSNAP 2000, nr 19, poz. 718.

Art. 85.

1. Wykonaniem tej delegacji jest rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. Nr 15, poz. 64).

2. W wyroku z dnia 13 lutego 2002 r., III APo 15/01, Lex, nr 81879, Sąd Apelacyjny w Warszawie stwierdził, że art. 85 Karty Nauczyciela nie podlegał zmianom, a zatem przepisy wykonawcze wydane na podstawie tego przepisu w dalszym ciągu zachowują moc prawną. Artykuł 16 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239) odnosi się tylko do przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie, o których mowa w art. 1, z czego należy wnosić, że pozostałe akty wykonawcze wydane na podstawie przepisów, które nie uległy zmianie w art. 1, w dalszym ciągu obowiązują.

Art. 86.

1. Obecnie nauczycielom przysługuje prawo do emerytury na ogólnych zasadach określonych w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), a przed jej wejściem w życie - zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 z późn. zm.). Warunkiem otrzymania emerytury, w myśl powyższych przepisów, było i jest osiągnięcie określonego wieku emerytalnego. Karta Nauczyciela dała natomiast nauczycielom prawo do emerytury bez względu na wiek, w trybie art. 88, pod warunkiem spełnienia przesłanek określonych w tym przepisie. Vide komentarz do art. 88 Karty Nauczyciela.

2. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (zwana dalej "ustawą") przewiduje zróżnicowane w zależności od daty urodzenia osób ubezpieczonych warunki nabycia prawa do emerytury.

3. Nauczyciele urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r. mogą przejść na emeryturę na następujących zasadach:

1) po spełnieniu warunków określonych w art. 27 cytowanej ustawy, tj. po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) oraz wykazaniu okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

2) po osiągnięciu powszechnie obowiązującego wieku emerytalnego, ale legitymując się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn (art. 28 ustawy), jednakże z uwzględnieniem zasady, iż emerytury uzyskanej na tej podstawie nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury (art. 54);

3) na podstawie art. 29 ustawy, jeżeli:

a) kobieta - osiągnęła wiek 55 lat i legitymuje się co najmniej 30-letnim okresem składkowym i nieskładkowym albo 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz orzeczeniem o uznaniu za całkowicie niezdolną do pracy,

b) mężczyzna - osiągnął wiek 60 lat i legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym oraz orzeczeniem o uznaniu za całkowicie niezdolnego do pracy;

4) na podstawie art. 31 ustawy, jeżeli nauczyciel jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo wskutek choroby zawodowej, oraz:

a) kobieta - osiągnęła wiek 55 lat i legitymuje się co najmniej 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym,

b) mężczyzna - osiągnął wiek 60 lat i legitymuje się co najmniej 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym;

5) w wieku niższym niż powszechnie obowiązujący, na podstawie art. 32 ust. 1, ust. 3 pkt 5 oraz ust. 4 ustawy. W myśl tych przepisów praca nauczycieli, wychowawców oraz innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela jest uznawana za pracę w szczególnym charakterze. Wiek emerytalny oraz warunki, na podstawie których nauczycielom przysługuje prawo do "emerytury wcześniejszej", ustala się zgodnie z dotychczasowymi przepisami, tj. rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Rozporządzenie to przewiduje możliwość przejścia na emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienia jest wykazanie okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, tj. na stanowisku nauczyciela, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 4 i § 15 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia);

6) bez względu na wiek, na podstawie art. 32 ust. 5 ustawy oraz art. 88 Karty Nauczyciela (vide komentarz do art. 88 Karty Nauczyciela);

7) na podstawie odrębnych przepisów, o których mowa w art. 30 ustawy.

4. Nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mają natomiast możliwość przejścia na emeryturę na następujących zasadach:

1) według nowych uregulowań zawartych w art. 24 i 25 ustawy po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn (przepisy te nie przewidują, w odróżnieniu od przepisów dotychczasowych, warunku posiadania określonego okresu składkowego i nieskładkowego), przy czym podstawę obliczenia emerytury będzie stanowiła kwota składek na ubezpieczenie emerytalne oraz kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego;

2) na warunkach określonych w art. 29 i 32 ustawy i przy zastosowaniu dotychczasowego sposobu obliczania wysokości emerytury, dla nauczycieli, którzy:

a) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,

b) warunki do uzyskania emerytury spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.,

c) rozwiązali stosunek pracy;

3) na podstawie art. 47 ustawy i art. 88 ust. 2a Karty Nauczyciela (vide komentarz do art. 88 Karty Nauczyciela);

4) na podstawie art. 184 ustawy, w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, pod warunkiem wykazania, iż w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r.) nauczyciel legitymował się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat pracy nauczycielskiej, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, oraz pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego i rozwiązania stosunku pracy.

5. Nauczycielom urodzonym po dniu 31 grudnia 1968 r. emerytura będzie przysługiwała po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn (art. 24 ustawy). Nauczyciele z powyższej grupy wiekowej mają obowiązek przynależności do otwartego funduszu emerytalnego, w związku z czym otrzymają emeryturę z I i II filara.

6. Nabycie przez nauczyciela prawa do emerytury nie stanowi przeszkody do ustalenia jego niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową (wyrok SN z dnia 27 września 2000 r., II UKN 745/99, OSNP 2002, nr 8, poz. 195).

7. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 1998 r., I PKN 556/97, OSNAP 1999, nr 4, poz. 127, uspołeczniony zakład pracy (np. szkoła publiczna) jest obowiązany do aktywnej dbałości o emerytalno-rentowe interesy pracownika, a niewykonanie lub nienależyte wykonanie tego obowiązku umożliwia pracownikowi żądanie stosownego przedłużenia stosunku pracy, niezależnie od wynagrodzenia wyrządzonej mu przez pracodawcę szkody majątkowej na podstawie przepisów prawa cywilnego.

8. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r., II UKN 220/97, OSNAP 1998, nr 13, poz. 403, przepis art. 97 Karty Nauczyciela zezwala na uwzględnienie okresu zatrudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego czasu pracy jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

9. W wyroku z dnia 12 marca 1991 r., I PRN 3/91, OSP 1992, nr 1, poz. 20, PiZS 1991, nr 8, poz. 65, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż Karta Nauczyciela nie zawiera własnej definicji pojęcia "wiek emerytalny", lecz odsyła w tej mierze do przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (art. 86). Przejście nauczyciela na emeryturę na zasadach określonych w § 4 w zw. z § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) nie jest obowiązkiem nauczyciela, lecz jego uprawnieniem, dlatego też bez wniosku nauczyciela rozwiązanie stosunku pracy przez zakład pracy na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 4 Karty Nauczyciela jest niedopuszczalne.

10. Wobec niewydania na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy - Karta Nauczyciela rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej (w porozumieniu z Prezesem Urzędu Kultury Fizycznej) w sprawie rozciągnięcia na trenerów przepisów tej ustawy lub niektórych jej postanowień - brak jest podstawy prawnej do uwzględnienia pracy trenera przy ustaleniu uprawnień emerytalnych przewidzianych w art. 86 i n. tej Karty, także wówczas gdy pracę wykonywał z dziećmi i młodzieżą (wyrok SN z dnia 29 września 2000 r., II UKN 729/99, OSNAP 2002, nr 10, poz. 244). Stan faktyczny rozpatrywanej sprawy dotyczył zaliczenia okresów pracy w klubach sportowych w charakterze trenera przy ustalaniu uprawnień do emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze.

Art. 87.

1. Nauczycielowi przechodzącemu na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje odprawa emerytalna lub rentowa w wysokości:

1) 2-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel przepracował mniej niż 20 lat;

2) 3-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia, jeżeli nauczyciel przepracował co najmniej 20 lat.

Wysokość wymienionego wyżej wynagrodzenia oblicza się zgodnie z zasadami mającymi zastosowanie przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. Zasady te zostały określone przez Ministra Edukacji Narodowej w rozporządzeniu z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 oraz z 2004 r. Nr 264, poz. 2634).

2. Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, przechodzącemu na emeryturę lub rentę, przysługują dwie odprawy:

1) na podstawie art. 20 ust. 2 Karty Nauczyciela w wysokości 6-miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego;

2) na podstawie art. 87 w wysokości 2- lub 3-miesięcznego ostatnio pobieranego wynagrodzenia,

gdyż Karta Nauczyciela nie zawiera przepisu wyłączającego prawo do jednej z tych odpraw. Takie stanowisko podzielił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lipca 2001 r., I PKN 565/00, OSNAP 2003, nr 10, poz. 251, w którym stwierdził, że nabycie przez nauczyciela mianowanego prawa do odprawy emerytalnej nie wyłącza uzyskania przez niego odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn organizacyjnych leżących po stronie szkoły. W uzasadnieniu wyroku Sąd podkreślił, iż oba rodzaje odpraw (z art. 20 ust. 2 i art. 87) są niezależnymi od siebie świadczeniami, przysługującymi w razie spełnienia odmiennego typu warunków, a brak jest przepisów przewidujących zaliczenie jednego świadczenia na poczet drugiego. Jeżeli pracownik spełnia warunki do uzyskania dwóch różnych świadczeń, to nabywa do nich prawo, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę otrzyma również w takiej sytuacji dwie odprawy. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844 z późn. zm.) nie zawiera odpowiednika art. 8 ust. 4 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 z późn. zm.), który stanowił, że w razie zbiegu prawa do odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn zakładu pracy i jednorazowej odprawy pieniężnej w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy pracownikowi przysługuje jedna, korzystniejsza dla niego odprawa. Przepis art. 8 ust. 4 został skreślony z dniem 1 lipca 2003 r.

3. Nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, z którym rozwiązano stosunek pracy z związku z niezdolnością nauczyciela do dotychczasowej pracy i który z tego tytułu otrzymał odprawę pieniężną na podstawie art. 28 Karty Nauczyciela, nie przysługuje już odprawa na podstawie art. 87 Karty, jeżeli nauczyciel przechodzi następnie na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy (uchwała SN z dnia 7 lutego 2006 r., I PZP 4/05, OSNP 2006, nr 11-12, poz. 169).

4. Kwestia, czy nauczycielowi, który przeszedł na emeryturę bez rozwiązywania stosunku pracy, przysługuje prawo do odprawy emerytalnej w razie rozwiązania stosunku pracy, na gruncie obowiązujących przepisów i orzecznictwa sądowego nie została w sposób jednoznaczny rozstrzygnięta, jednakże można zaobserwować podejmowanie rozstrzygnięć bardziej korzystnych dla pracowników. W uchwale z dnia 2 marca 1994 r., I PZP 4/94, OSNAP 1994, nr 2, poz. 24; OSP 1994, nr 11, poz. 219, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, iż pozostawanie w stosunku pracy z jednoczesnym pobieraniem renty inwalidzkiej wyłącza możliwość przyznania pracownikowi odprawy rentowej w razie rozwiązania stosunku pracy. W uzasadnieniu do uchwały Sąd stwierdził, że jeżeli z zakończeniem stosunku pracy nie łączy się nabycie uprawnień emerytalno-rentowych, to nawet wieloletnie zatrudnienie nie daje uprawnień do odprawy. Posiada ona bowiem charakter świadczenia socjalnego związanego z przejściem pracownika na emeryturę lub rentę inwalidzką i ma na celu ułatwienie mu przygotowania się do nowych warunków. W nowszym orzecznictwie Sąd Najwyższy skłania się do uznania, że odprawa emerytalna w związku z przejściem na emeryturę przysługuje pracownikowi niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw rozwiązania stosunku pracy. W uzasadnieniu do wyroku z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 174/99, OSNAP 2000, nr 21, poz. 786, Sąd Najwyższy podkreślił, że przejście na emeryturę nie musi być jedyną, wyłączną i bezpośrednią przyczyną rozwiązania stosunku pracy. Odprawa przysługuje bowiem ze względu na fakt przejścia na emeryturę niezależnie od przyczyn, które legły u podstaw rozwiązania stosunku pracy. Nabycie prawa do emerytury, ustalenie do niej prawa, a nawet wypłata emerytury przed podjęciem zatrudnienia nie wyłącza prawa do odprawy, jeżeli świadczenie to nie było wypłacane w czasie trwania stosunku pracy. Sąd uznał za utrwalony pogląd, iż nie jest przejściem na emeryturę powrót pracownika do statusu emeryta, który przysługiwał mu nieprzerwanie, także w czasie trwania zatrudnienia. Jednocześnie Sąd podzielił pogląd, że pracownik nabywa prawo do odprawy, jeżeli wprawdzie przed podjęciem pracy w danym zakładzie uzyskał już status emeryta, ale na skutek podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze nie korzystał ze świadczenia wobec jego zawieszenia, a następnie po rozwiązaniu stosunku pracy ponownie przeszedł na emeryturę.

Na uwagę zasługuje również wyrok z dnia 6 czerwca 2000 r., I PKN 700/99, OSNAP 2001, nr 15, poz. 486, w którym Sąd Najwyższy, orzekając (pozwanym było kuratorium oświaty) na podstawie art. 28 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz. U. Nr 31, poz. 214 z późn. zm.), stwierdził, że odprawa przysługuje, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał. W uzasadnieniu Sąd podkreślił, iż przejście na emeryturę lub rentę polega na zmianie statusu prawnego pracownika, wyrażającej się w tym, że traci on ten status i staje się emerytem lub rencistą, a przy tym jest to następstwem ustania jego stosunku pracy pozostającego w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. O zmianie statusu prawnego należy mówić także wtedy, gdy dana osoba ma niejako podwójny status, a mianowicie jest pracownikiem i równocześnie emerytem lub rencistą, a następnie traci status pracowniczy, przy czym utrata ta następuje przez rozwiązanie stosunku pracy, które jest motywowane korzystaniem ze świadczeń emerytalnych lub rentowych. Należy ponadto wskazać, że w ocenie Sądu formuła zawarta w art. 92¹ § 1 k.p. skłania do mniej restryktywnego, niż występowało to do tej pory, interpretowania przesłanek prawa do odprawy z tytułu przejścia na emeryturę lub rentę, gdyż odprawa ta stała się świadczeniem powszechnym.

5. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 października 1990 r., I PR 276/90, OSNC 1992, nr 11, poz. 202, odprawa pieniężna przysługuje każdemu nauczycielowi w razie rozwiązania stosunku pracy z powodu przejścia na emeryturę (art. 87). W przypadku rozwiązania stosunku pracy z powodu trwałej niezdolności do pracy na zajmowanym stanowisku odprawa przysługuje natomiast tylko nauczycielowi mianowanemu (art. 28 ust. 1).

6. W wyroku z dnia 25 stycznia 2002 r., III ZP 24/01, OSNAP 2002, nr 9, poz. 202; glosa aprobująca, OSP 2003, z. 3, poz. 29, Sąd Najwyższy stwierdził, że kontynuowanie nauczycielskiego zatrudnienia połączone z pobieraniem emerytury nauczycielskiej nie pozbawia prawa do odprawy pieniężnej, przewidzianej w art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela, nauczyciela, którego stosunek pracy wygasł z upływem okresu pozostawania w stanie nieczynnym i przejścia na emeryturę, jeżeli wcześniej nie skorzystał on z uprawnienia do tej odprawy. Powyższe zagadnienie prawne było rozpatrywane przez Sąd Najwyższy na podstawie art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela w brzmieniu sprzed nowelizacji z dnia 18 lutego 2000 r., jednakże w końcowej części uzasadnienia Sąd uznał, iż przyjęta wykładnia ma zastosowanie również do aktualnego brzmienia art. 87 ust. 2 Karty Nauczyciela. Sąd Najwyższy podzielił swoje wcześniejsze stanowisko zawarte w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 stycznia 2001 r., I PKN 172/00, OSNAP 2002, nr 16, poz. 380, że przejściem na emeryturę jest zamiana statusu prawnego pracownika lub pracownika - emeryta na status wyłącznie emeryta, co następuje zawsze i tylko przez definitywne ustanie stosunku pracy. Pracownik pobierający równocześnie emeryturę w czasie nieprzerwanie trwającego stosunku pracy nie przestaje być pracownikiem i przechodzi na emeryturę dopiero po ustaniu zatrudnienia. Nauczyciel, który w czasie trwania nauczycielskiego zatrudnienia nabył prawo i skorzystał z nauczycielskich uprawnień emerytalnych, nie przestaje być nauczycielem, a zatem nie traci statusu pracownika. W konsekwencji nie może on być traktowany jako nauczyciel przechodzący na emeryturę, gdyż ani nabycie uprawnień emerytalnych (lub rentowych), ani skorzystanie z prawa do tych świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie stanowią zdarzeń powodujących ustanie nauczycielskiego stosunku pracy, który jest nieprzerwanie kontynuowany. Taki nauczyciel przechodzi zatem na emeryturę lub rentę dopiero po definitywnym ustaniu nauczycielskiego stosunku pracy.

Art. 88.

1. Artykuł 88 przewiduje możliwość przejścia nauczycieli na emeryturę niezależnie od wieku, a jedynie po wykazaniu wymaganego okresu zatrudnienia, w tym w szczególności pracy na stanowisku nauczyciela. Uprawnienie to zostało poważnie ograniczone przez ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), na mocy której dodano ust. 2a, stanowiący, że nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mogą przejść na emeryturę na podstawie art. 88, jeżeli spełnią warunki wymagane tym przepisem do dnia 31 grudnia 2007 r. i nie przystąpią do otwartego funduszu emerytalnego. Ograniczenie to nie dotyczy nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy mogą skorzystać z emerytury bez względu na wiek po spełnieniu warunków wymienionych w art. 88, nawet jeżeli to spełnienie nastąpi po dniu 31 grudnia 2007 r. Przedłużenie możliwości przechodzenia na emeryturę w oparciu o art. 88 z 8 do 9 lat nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397). Ostatnie zmiany w art. 88 ust. 2a wprowadziła ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 17, poz. 95).

2. Warunkiem skorzystania z uprawnienia do przejścia na emeryturę bez względu na wiek jest:

1) posiadanie 30-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej, a nauczyciele szkolnictwa specjalnego - 25-letniego okresu zatrudnienia, w tym 20 lat pracy nauczycielskiej w szkolnictwie specjalnym;

2) rozwiązanie na swój wniosek stosunku pracy.

Warunek rozwiązania na swój wniosek stosunku pracy nie jest wymagany, jeżeli z nauczycielem rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela lub stosunek pracy nauczyciela wygasł z mocy prawa na skutek upływu 6-miesięcznego okresu przebywania w stanie nieczynnym bądź na skutek odmowy podjęcia pracy w razie zaistnienia możliwości podjęcia przez nauczyciela ponownie pracy (ust. 1a został dodany przez nowelę Karty Nauczyciela z dnia 14 czerwca 1996 r.). Jeżeli nauczyciel bezpośrednio przed przejściem na emeryturę był zatrudniony u kilku pracodawców, warunek rozwiązania stosunku pracy uznaje się za spełniony w przypadku rozwiązania stosunku pracy ze wszystkimi pracodawcami, u których nauczyciel wykonywał pracę uznawaną za pracę nauczycielską.

3. Przy ustalaniu 30-letniego okresu zatrudnienia uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w art. 6 i 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, m.in. okresy nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów. Zgodnie z art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy okresy nieskładkowe uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. W wyroku z dnia 17 kwietnia 2002 r., II UKN 337/01, OSNAP 2004, nr 1, poz. 8, Sąd Najwyższy uznał, że przez okres zatrudnienia wymagany do przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela rozumie się okresy składkowe i nieskładkowe oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym wymienione w art. 6, 7 i 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które uwzględnia się na warunkach określonych w tych przepisach.

4. Do 20-letniego okresu pracy nauczycielskiej zalicza się okresy pracy w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 91b ust. 1), z wyjątkiem nauczycieli, którzy przeszli do pracy w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty, innych jednostkach i organach sprawujących nadzór pedagogiczny, komisjach egzaminacyjnych i związkach zawodowych, gdyż w stosunku do tych nauczycieli zaliczeniu podlegają okresy pracy na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych w pełnym wymiarze czasu pracy.

Nauczyciele (psycholodzy i pedagodzy) zatrudnieni w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych nie są nauczycielami wykonującymi pracę w szkolnictwie specjalnym w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 11 października 2005 r., I UK 28/05, OSNP 2006, nr 17-18, poz. 281).

Prezentowany przeze mnie w poprzednich wydaniach pogląd, iż do wymaganych 20 lat pracy na stanowisku nauczyciela nie podlegają wliczeniu okresy urlopu macierzyńskiego i urlopu dla poratowania zdrowia, przypadające po dniu 14 listopada 1991 r. okresy pobierania zasiłków chorobowych, macierzyńskich i opiekuńczych oraz okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy z powodu choroby, opieki i macierzyństwa, nie zyskał poparcia w dotychczasowym orzecznictwie. W wyroku z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02, OSNAP 2004, nr 11, poz. 197, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że do okresu 20 lat pracy nauczycielskiej, wymaganego do przyznania emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, wlicza się okresy nieobecności w pracy spowodowane czasową niezdolnością do pracy, urlopem macierzyńskim i urlopem dla poratowania zdrowia. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 12 lutego 2004 r., III AUa 218/03, Pr. Pracy 2004, nr 6, s. 45; OSA 2005, z. 2, poz. 8, a także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005, nr 22, poz. 361. Przedmiotowe stanowisko spotkało się jednakże z krytyką. Vide glosa Kamila Antonowa, OSP 2004, z. 12, poz. 151.

Nowelą Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. dodano ust. 1b, w myśl którego do wymaganych 20 lat pracy w szczególnym charakterze wlicza się również okresy skierowania nauczycieli do pracy pedagogicznej za granicą. Skierowanie takie może nastąpić na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 27 marca 2002 r. w sprawie zasad organizowania kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą, wspomagania nauczania historii, geografii i języka polskiego wśród Polonii oraz zakresu świadczeń przysługujących nauczycielom polskim skierowanym w tym celu do pracy za granicą (Dz. U. Nr 44, poz. 409).

5. Przez pracę nauczycielską rozumie się wykonywanie pracy wymienionej w art. 1 Karty Nauczyciela.

6. Rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela zatrudnionego w szkole lub placówce publicznej może nastąpić na podstawie:

1) art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - w razie częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć;

2) art. 23 ust. 1 pkt 1 - na wniosek nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania;

3) art. 23 ust. 4 pkt 1 oraz art. 27 ust. 3 - na mocy porozumienia stron, jeżeli z wnioskiem o rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie wystąpił nauczyciel i okoliczność ta została wskazana w świadectwie pracy;

4) art. 27 ust. 1 - po złożeniu 3-miesięcznego wypowiedzenia przez nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

W wyroku z dnia 30 sierpnia 2001 r., II UKN 525/00, OSNAP 2003, nr 12, poz. 298, Sąd Najwyższy potwierdził, że rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem na jego wniosek, stanowiące przesłankę nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, może nastąpić w każdym uzgodnionym terminie, a nie tylko z końcem roku szkolnego, po uprzednim 3-miesięcznym okresie wypowiedzenia (art. 24 ust. 3 pkt 1).

Warunek rozwiązania stosunku pracy na swój wniosek spełniają nauczyciele zatrudnieni w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, którzy:

1) wypowiedzieli umowę o pracę na podstawie art. 32 i 33 k.p.;

2) rozwiązali umowę o pracę na podstawie porozumienia stron, jeżeli z wnioskiem o rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie wystąpił nauczyciel i okoliczność ta została wskazana w świadectwie pracy.

W wyroku z dnia 16 czerwca 2005 r., III AUa 123/04, Lex, nr 164637, Sąd Apelacyjny w Katowicach stwierdził, że jedną z podstawowych przesłanek do uzyskania prawa do emerytury nauczycielskiej w myśl art. 88 ust. 1 i 1a Karty Nauczyciela jest rozwiązanie stosunku pracy na swój wniosek przez nauczyciela. Cechą umowy zawartej na czas określony jest jej rozwiązanie z upływem okresu, na jaki została zawarta. Bez znaczenia pozostaje, czy pracownik złożyłby wniosek o jej rozwiązanie z taką samą datą końcową, jak wskazana w umowie. Skutek w postaci rozwiązania i tak by zaistniał, zatem trudno przyjąć, iż rozwiązanie nastąpiło na wniosek ubezpieczonego i w związku z przejściem na emeryturę.

Artykuł 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nie wyklucza możliwości ubiegania się o wcześniejszą emeryturę także przez nauczycieli, z którymi rozwiązano stosunek pracy na podstawie art. 20 Karty, a którzy podjęli zatrudnienie w innych placówkach oświatowych i tam uzyskali odpowiedni okres zatrudnienia, pozwalający na skorzystanie z uprawnień do świadczenia (wyrok SA z dnia 2 grudnia 2003 r., III AUa 1944/02, Pr. Pracy 2004, nr 6, s. 43; OSA 2005, z. 1, poz. 1).

7. Nauczyciele, którzy w razie wystąpienia przesłanek wymienionych w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela wybrali możliwość 6-miesięcznego okresu przebywania w stanie nieczynnym, mogą przejść na emeryturę bez względu na wiek, np. z końcem roku kalendarzowego, jeżeli rozwiążą na swój wniosek stosunek pracy na podstawie porozumienia stron. W takiej sytuacji nastąpi skrócenie okresu stanu nieczynnego, w związku z czym nauczyciel nie otrzyma wynagrodzenia za niewykorzystaną część stanu nieczynnego.

8. Zasady zaliczania okresów pracy obywateli polskich za granicą dla celów emerytalnych określa ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.). Do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 31 marca 2000 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (Dz. U. Nr 31, poz. 384 z późn. zm.) kwestię tę regulował art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 6, poz. 56). Zgodnie z tym przepisem udokumentowane okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej, zaliczane były do okresów pracy w Polsce w zakresie uprawnień pracowniczych pod warunkiem opłacania składek na Fundusz Pracy, natomiast do okresów składkowych w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, o systemie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczeniu rodzinnym oraz o świadczeniach pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych - pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenie społeczne. Przepis ten został skreślony ze względu na kolizję z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

W wyroku z dnia 21 września 2004 r., II UK 42/04, OSNAP 2005, nr 6, poz. 87, Sąd Najwyższy stwierdził, że okres pracy nauczyciela za granicą w szkole przyzakładowej zagranicznego pracodawcy, uznany za okres składkowy, nie jest okresem pracy wykonywanej w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.

W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2005 r., III UK 24/05, OSNP 2005, nr 22, poz. 363, okres wykonywania nauczycielskiej pracy na Ukrainie w miejscowości położonej przed dniem 17 września 1939 r. na terytorium II Rzeczypospolitej przez osobę narodowości polskiej, która po uzyskaniu statusu repatrianta otrzymała w 2003 r. obywatelstwo polskie, jest wprawdzie okresem składkowym, lecz nie stanowi zatrudnienia w szczególnym charakterze uprawniającego do korzystania z wcześniejszej emerytury nauczycielskiej.

9. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 376/99, OSNAP 2001, nr 14, poz. 467, nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela powinno być oceniane według stanu prawnego istniejącego w dacie złożenia wniosku.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 1999 r., II UKN 149/99, OSNAP 2001, nr 2, poz. 46, wyraził pogląd, iż nie można wymagać od nauczyciela, który w związku z ubieganiem się o emeryturę, na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy, a któremu organ rentowy odmówił świadczenia, aby biernie wyczekiwał na zakończenie postępowania sądowego w obawie, że ponowne podjęcie pracy w szkole uniemożliwi mu otrzymanie świadczenia.

Na uwagę zasługuje wyrok z dnia 20 listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNAP 2003, nr 16, poz. 390, w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że określone w art. 88 Karty Nauczyciela warunki dotyczące okresów zatrudnienia i pracy w szczególnym charakterze muszą być spełnione do dnia ustania stosunku pracy nauczyciela. Zdaniem Sądu treść art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela wskazuje wyraźnie, że określone w nim warunki posiadania 30-letniego okresu zatrudnienia i 20 lat pracy w szczególnym charakterze muszą być spełnione w dacie rozwiązania przez nauczyciela stosunku pracy. Wynika to ze sformułowania, że nauczyciel spełniający te warunki może po rozwiązaniu stosunku pracy przejść na emeryturę. W pierwszej kolejności muszą więc być spełnione oba warunki, następnie powinien zostać rozwiązany stosunek pracy i dopiero wówczas może nastąpić przejście na emeryturę. Wniosek o emeryturę nie musi być złożony bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy, jednak prawo do emerytury nie może być przyznane, jeżeli w dacie rozwiązania stosunku pracy wymagane warunki nie były spełnione. Wykonywanie przez odpowiednio długi okres pracy nauczyciela, która z mocy art. 86 Karty Nauczyciela jest uważana za pracę w szczególnym charakterze, daje uprawnienia emerytalne polegające na obniżeniu wieku emerytalnego do 55 lat w stosunku do kobiet (§ 15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela daje przywilej przejścia na emeryturę bez względu na wiek tym nauczycielom, którzy mają dłuższy niż wymagany przepisami ogólnymi okres zatrudnienia (30 lat dla kobiet zamiast wymaganych 20) i dłuższy okres pracy w szczególnym charakterze (20 lat zamiast wymaganych 15). Jednakże z tego przywileju może korzystać tylko nauczyciel, czyli warunki dotyczące posiadania wymaganych okresów muszą być spełnione do daty, do której osoba zainteresowana miała status nauczyciela w rozumieniu art. 1 Karty Nauczyciela.

W wyroku z dnia 10 sierpnia 2005 r., III AUa 468/05, OSA 2006, z. 11, poz. 35, Sąd Apelacyjny w Szczecinie stwierdził, iż emerytura nauczycielska przewidziana w przepisie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela przysługuje tylko temu nauczycielowi, który rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy oraz spełnia pozostałe warunki prawne. Prawo do emerytury nauczyciel nabywa po rozwiązaniu stosunku pracy, a więc istotna jest data rozwiązania umowy o pracę.

10. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1998 r., II UKN 193/98, OSNAP 1999, nr 18, poz. 587, do wejścia w życie ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396) warunkiem zaliczenia pracy instruktora praktycznej nauki zawodu zatrudnionego w ośrodku szkolenia zawodowego jako nauczycielskiej było wykonywanie zajęć w wymiarze co najmniej 22 godzin tygodniowo. Natomiast w wyroku z dnia 8 lutego 2000 r., II UKN 380/99, OSNAP 2001, nr 14, poz. 470, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nauczanie praktycznej nauki zawodu na podstawie umowy zlecenia i w wymiarze niższym niż 22 godziny tygodniowo nie może być uznane za pracę nauczycielską w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w związku z § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz. U. Nr 34, poz. 261 z późn. zm.).

Stosownie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 sierpnia 2005 r., III AUa 24/04 Lex, nr 164649, instruktor nauki jazdy nie jest instruktorem praktycznej nauki zawodu, o której mowa w art. 1 ust. 2 pkt 4 Karty Nauczyciela, a co za tym idzie, ubezpieczony nie spełnia warunków z art. 88 powołanej ustawy do przyznania emerytury. Z kolei w wyroku z dnia 16 lutego 2005 r., I UK 184/04, OSNP 2006, nr 1-2, poz. 22, Sąd Najwyższy stwierdził, iż nie traci statusu nauczyciela w rozumieniu art. 88 Karty Nauczyciela instruktor praktycznej nauki zawodu, który po zakończeniu działalności dydaktycznej, zajmuje się przez pewien czas sprawami związanymi z likwidacją dotychczasowej placówki nauczania.

11. W wyroku z dnia 16 lipca 1998 r., II UKN 139/98, OSNAP 1999, nr 14, poz. 468, Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że pracownicy wymienieni w przepisie § 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie (Dz. U. Nr 53, poz. 340), mogą skorzystać z nauczycielskich uprawnień emerytalnych (art. 86-88 Karty Nauczyciela), jeżeli spełniają określone w jej art. 9 wymagania kwalifikacyjne (wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym).

12. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 412/97, OSNAP 1998, nr 21, poz. 636, osobom zatrudnionym w organizacjach społecznych lub w związkach zawodowych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych przysługuje uprawnienie do emerytury na warunkach przewidzianych w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, wtedy gdy są nauczycielami mianowanymi i gdy przeszły do pracy w takich jednostkach ze szkół lub innych placówek wymienionych w art. 1 pkt 1-5 tej ustawy.

Warunkiem zaliczenia do okresu pracy nauczycielskiej okresu pracy w organizacjach wymienionych w art. 91 ust. 2 Karty Nauczyciela jest wykonywanie pracy na stanowisku, na którym wymagane są kwalifikacje pedagogiczne (wyrok SN z dnia 19 czerwca 2001 r., II UKN 416/00, OSNAP 2003, nr 5, poz. 133).

13. Zatrudnienie na stanowisku instruktora szkolenia lotniczego w Aeroklubie Polskim nie jest wykonywaniem pracy nauczyciela w rozumieniu art. 88 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 20 sierpnia 2002 r., II UKN 524/01, OSNAP 2004, nr 4, poz. 68).

14. Przepis art. 88 Karty Nauczyciela wymaga dla uzyskania emerytury nauczycielskiej wykazania 20 lat pracy w zawodzie nauczyciela, a nie zatrudnienia w I kategorii (wyrok SN z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 410/97, OSNAP 1998, nr 21, poz. 635).

15. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1997 r., II UKN 220/97, OSNAP 1998, nr 13, poz. 403, przepis art. 97 Karty Nauczyciela zezwala na uwzględnienie okresu zatrudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego czasu pracy jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

16. W wyroku z dnia 30 lipca 1997 r., II UKN 201/97, OSNAP 1998, nr 11, poz. 347, Sąd Najwyższy stwierdził, że parafialna działalność katechetyczna prowadzona przez katechetę w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć jest pracą nauczycielską w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela w zw. z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.). Sąd Najwyższy nie podzielił wcześniejszego stanowiska zajętego w uchwale z dnia 16 września 1992 r., II UZP 18/92, PiZS 1993, nr 2, s. 79, iż praca katechetyczna prowadzona w katechizacji parafialnej nie jest pracą nauczycielską w rozumieniu art. 88 Karty Nauczyciela. Podobnie w wyroku z dnia 3 sierpnia 2000 r., II UKN 661/99, OSNAP 2002, nr 4, poz. 93, Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczanie religii w punktach katechetycznych prowadzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego (parafie) przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.) oraz zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnianych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła katolickiego (M.P. Nr 30, poz. 316) było pracą nauczycielską w pojęciu art. 1 pkt 1 w zw. z art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela oraz art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Stanowisko zajęte w wyroku z dnia 30 lipca 1997 r. zostało potwierdzone w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., III ZP 32/00, OSNAP 2002, nr 7, poz. 165; Biul. SN 2001, nr 6, poz. 1, zgodnie z którą okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy przed dniem 25 października 1991 r. jest okresem pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.

17. Szczególnie istotne znaczenie ma uchwała z dnia 17 kwietnia 1989 r., III UZP 35/88, OSNC 1990, nr 4-5, poz. 54, w której Sąd Najwyższy stwierdził, że okres pracy w szkole wyższej w charakterze nauczyciela akademickiego nie podlega wliczeniu do 20-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, określonego w art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela. W nowszym orzecznictwie stanowisko to zostało podzielone przez Sąd Apelacyjny w Katowicach, który taką tezę potwierdził w wyroku z dnia 25 października 2001 r., III AUa 272/01, OSA 2003, z. 4, poz. 16.

18. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1988 r., II URN 200/88, OSNC 1991, nr 1, poz. 9, przy obliczaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela uwzględnieniu podlegają nagrody za osiągnięcia zawodowe przyznane przez szkołę zatrudniającą nauczyciela oraz nagrody o charakterze resortowym - przyznane z tego tytułu.

19. W wyroku z dnia 7 października 1988 r., II URN 209/88, PiZS 1998, nr 12, poz. 83, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowania art. 88 Karty Nauczyciela, odnoszące się do "wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe", dotyczą wynagrodzenia za pracę wykonywaną w godzinach ponadwymiarowych w konkretnym zakładzie pracy, a więc w konkretnej szkole, a nie za pracę wykonywaną w innym zakładzie pracy (w innej szkole), na podstawie innej umowy o pracę. Taka praca nie ma charakteru pracy w godzinach ponadwymiarowych. Jest pracą wykonywaną w "zwykłym" czasie pracy w tej szkole.

20. Zawarte w art. 88 ust. 2 Karty Nauczyciela określenie "wszystkie nagrody uzyskane przez nauczyciela za osiągnięcia zawodowe" jest określeniem szerszym niż "nagrody dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze" w rozumieniu art. 49 ust. 1 tej Karty i obejmuje także inne nagrody uzyskane przez nauczycieli za osiągnięcia zawodowe (wyrok SN z dnia 5 sierpnia 1987 r., II URN 59/87, PiZS 1988, nr 4, poz. 83). Podobnie stanowi uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1986 r., III UZP 50/86, OSNC 1988, nr 1, poz. 7, iż do podstawy wymiaru emerytury lub renty dla nauczyciela wlicza się z mocy art. 88 ust. 2 Karty Nauczyciela wszystkie nagrody za osiągnięcia zawodowe uzyskane przez nauczyciela w okresie, z którego wynagrodzenie stanowi podstawę wymiaru emerytury lub renty. W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1982 r., III UZP 12/82, OSNC 1982, nr 11-12, poz. 167, nauczycielowi wlicza się do podstawy wymiaru emerytury, poczynając od dnia 1 września 1981 r., także nagrodę przyznaną za szczególne osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej (art. 88 ust. 2 i art. 100 Karty Nauczyciela).

21. Uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1986 r., III UZP 18/86, OSNC 1987, nr 4, poz. 48, oraz z dnia 17 czerwca 1985 r., III UZP 14/85, OSNC 1986, nr 1-2, poz. 6, rozstrzygnęły, że wartość wyżywienia otrzymywanego nieodpłatnie (lub częściowo nieodpłatnie) przez nauczyciela zatrudnionego w systemie oświaty i wychowania wlicza się do podstawy wymiaru emerytury i renty, jeżeli nauczyciel nie korzysta z tego świadczenia po przejściu na emeryturę lub rentę inwalidzką.

22. W wyroku z dnia 14 maja 1986 r., II URN 41/86, OSNC 1987, nr 8, poz. 123, Sąd Najwyższy potwierdził, że nauczyciel mianowany, który przeszedł do pracy w organach administracji państwowej na stanowisko wymagające kwalifikacji pedagogicznych, ma prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.

23. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1986 r., III UZP 56/85, OSNC 1986, nr 12, poz. 203, do 20 lat zatrudnienia w pierwszej kategorii, o jakich mowa w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, zalicza się wyłącznie okresy pracy nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych wymienionych w art. 1 pkt. 1-7 tej ustawy.

24. Wobec niewydania, na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 4 ustawy - Karta Nauczyciela, rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej (w porozumieniu z Prezesem Urzędu Kultury Fizycznej) w sprawie rozciągnięcia na trenerów przepisów tej ustawy lub niektórych jej postanowień brak jest podstawy prawnej do uwzględnienia pracy trenera przy ustaleniu uprawnień emerytalnych przewidzianych w art. 86 i n. Karty, także wówczas gdy pracę wykonywał z dziećmi i młodzieżą (wyrok SN z dnia 29 września 2000 r., II UKN 729/99, OSNAP 2002, nr 10, poz. 244). Stan faktyczny rozpatrywanej sprawy dotyczył zaliczenia okresów pracy w klubach sportowych w charakterze trenera przy ustalaniu uprawnień do emerytury z tytułu pracy w szczególnym charakterze.

25. Prawo do emerytury nabytej na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela podlega zawieszeniu z mocy art. 103 ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.) także wówczas, gdy kontynuowanie zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy dotyczy stosunku pracy, który nie stanowił podstawy nabycia tego prawa (wyrok SN z dnia 3 sierpnia 2005 r., I UK 358/04, OSNP 2006, nr 7-8, poz. 121).

26. Przepis art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.), dodany od dnia 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264), nie ma zastosowania do oceny nabycia przed tą datą prawa do emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela (wyrok SN z dnia 5 maja 2005 r., II UK 215/04, OSNP 2005, nr 22, poz. 360).

27. Stosownie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 marca 2005 r., III AUa 355/04, OSA 2006, z. 5, poz. 13, okres bezpłatnego urlopu udzielony nauczycielowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji w organizacjach społecznych nie podlega zaliczeniu do okresu pracy w szczególnym charakterze.

Urlop bezpłatny udzielony nauczycielowi przez szkołę na pełnienie z wyboru funkcji burmistrza lub jego zastępcy nie podlega na podstawie art. 174¹ § 2 k.p. wliczeniu do okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela, warunkującego uprawnienie do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela. To samo dotyczy okresu odbywania wojskowego przeszkolenia studentów zgodnie z § 4 uchwały nr 135 Rady Ministrów z dnia 31 maja 1974 r. w sprawie szczególnych uprawnień osób objętych szkoleniem wojskowym studentów (M.P. Nr 22, poz. 128). Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2005 r., II UK 122/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 232.

28. W wyroku z dnia 8 września 2005 r., P 17/04 (Dz. U. Nr 181, poz. 1526), Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 91b ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), w zakresie, w jakim w związku z art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. b wyłącza stosowanie art. 88 tej ustawy do nauczyciela zatrudnionego w placówce niepublicznej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, oraz art. 91b ust. 2 pkt 4 Karty Nauczyciela, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 34 lit. a ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), w zakresie, w jakim w związku z art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. b wyłącza stosowanie art. 88 tej ustawy do nauczyciela zatrudnionego w placówce niepublicznej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, są niezgodne z art. 32 ust. 1, a przez to z nakazem urzeczywistnienia zasad sprawiedliwości społecznej wyrażonym w art. 2 Konstytucji RP.

Art. 89.

1. Artykuł formalnie skreślony przez art. 150 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn. zm.). Przepis ten jednak był uznawany za wygasły od dnia 15 listopada 1991 r., tj. od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.), w związku z brzmieniem art. 21 ust. 4 tej ustawy. Przedmiotowy przepis stanowił, iż nauczyciele uprawnieni do emerytury lub renty inwalidzkiej otrzymują dodatek w wysokości 15% tych świadczeń (do noweli z dnia 1 lutego 1983 r. - 20%), jeżeli nauczyciel wykonywał pracę nauczycielską w szkole co najmniej przez 15 lat, a uprawniony do renty - co najmniej przez 5 lat.

2. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 11 lutego 1992 r., K. 14/91, OTK 1992, nr 1, poz. 7, uznał, że cofnięcie dodatków do emerytur i rent ustawą z dnia 17 października 1991 r. było niezgodne z Konstytucją. W związku z powyższym wyrokiem uchwalona została ustawa z dnia 6 marca 1997 r. o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 23, poz. 294). W myśl tej ustawy zrekompensowanie utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze następuje przez wypłatę rekompensaty pieniężnej (początkowo emeryci i renciści mieli otrzymać świadectwa rekompensacyjne). Zgodnie z art. 10 ustawy wypłata rekompensat była przewidziana w latach 2000-2004, zgodnie z harmonogramem ustalonym według kryterium wieku osób uprawnionych.

Art. 90.

Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 98 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 z późn. zm.) dodatek za tajne nauczanie jest wolny od podatku.

Art. 91.

Artykuł ten został formalnie skreślony przez art. 1 pkt 56 ustawy z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 19, poz. 239 z późn. zm.). Przepis ten jednak był uznawany za wygasły od dnia 15 listopada 1991 r., tj. od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.), w związku z brzmieniem art. 17 tej ustawy. Przedmiotowy przepis określał, iż podstawa wymiaru emerytury, renty inwalidzkiej i renty rodzinnej otrzymywanych przez nauczycieli ulega corocznym podwyżkom na zasadach i w terminach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Art. 91(a).

1. Artykuł ten został dodany przez art. 1 pkt 53 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Poprzednio podobne rozwiązania, ale dotyczące węższej grupy nauczycieli, zawierał art. 95 Karty Nauczyciela. Ostatnie zmiany w tym przepisie zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 542).

2. Na podstawie tego przepisu nauczyciele mianowani i dyplomowani, którzy są zatrudnieni w urzędach organów administracji rządowej (ministerstwach), kuratoriach oświaty oraz innych organach sprawujących nadzór pedagogiczny na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, mogą się ubiegać o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego na zasadach określonych w rozdziale 3a Karty Nauczyciela. Nauczycielom szczególnie zasłużonym dla oświaty i wychowania może zostać nadany Medal Komisji Edukacji Narodowej. Nauczycielom wymienionym w ust. 1 przysługuje emerytura na takich warunkach jak nauczycielom pracującym w szkole.

Wśród artykułów znajdujących zastosowanie do nauczycieli zatrudnionych w urzędach organów administracji rządowej i kuratoriach oświaty brak jest art. 63 Karty Nauczyciela, jednakże z tego powodu, iż nauczyciele ci są funkcjonariuszami publicznymi w rozumieniu art. 115 § 13 k.k.

3. Nauczyciele, którzy przeszli do pracy w związkach zawodowych (niezależnie od posiadanego stopnia awansu), oprócz uprawnienia do awansu zawodowego, otrzymania Medalu Komisji Edukacji Narodowej i emerytury na zasadach przysługujących nauczycielom mają również prawo do wynagrodzenia nauczycielskiego, nagrody za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, urlopu dla poratowania zdrowia i odprawy emerytalno-rentowej.

Nauczycielom zatrudnionym na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych nowela Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. przyznała prawo do nagrody kuratora oświaty i Ministra Edukacji Narodowej za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (art. 49).

4. Uprawnienia wynikające z Karty Nauczyciela przysługują również nauczycielom mianowanym i dyplomowanym, którzy są zatrudnieni w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych. Ta grupa nauczycieli zachowuje prawo do awansu zawodowego, wynagrodzenia, nagrody jubileuszowej oraz nagrody Ministra Edukacji Narodowej za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, Medalu Komisji Edukacji Narodowej oraz emerytury, na zasadach i w wysokości przewidzianej w przepisach Karty Nauczyciela.

5. Należy zwrócić uwagę, że wśród przepisów Karty Nauczyciela wymienionych w tym artykule nie ma przepisu art. 91b ust. 1. Oznacza to, iż do 20-letniego okresu wykonywania pracy w szczególnym charakterze, warunkującego otrzymanie emerytury bez względu na wiek (art. 88), nauczycielom, o których mowa w art. 91a, zalicza się jedynie okresy pracy wykonywanej w pełnym wymiarze czasu pracy.

6. Zgodnie z art. 17 Karty Nauczyciela przejście do pracy w organie lub jednostce, o których mowa w art. 91a Karty, pociąga za sobą udzielenie nauczycielowi przez szkołę urlopu bezpłatnego na czas zajmowania stanowiska wymagającego posiadania kwalifikacji pedagogicznych. Dodatkowo nauczyciele zajmujący stanowisko dyrektora szkoły przed udzieleniem urlopu mają obowiązek złożenia rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Należy zwrócić uwagę, że nowela Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. zrezygnowała z pojęcia "przejście do pracy" w organie lub jednostce wymienionej w ust. 1 i 2 art. 91a na rzecz zatrudnienia w tym organie lub jednostce. Oznacza to, iż z uprawnień wymienionych w art. 91a ust. 1 i 2 mogą korzystać nie tylko nauczyciele, którzy na czas zajmowania stanowiska wymagającego posiadania kwalifikacji pedagogicznych otrzymali urlop bezpłatny w szkole, ale również ci, którzy podjęli zatrudnienie w powyższym organie lub jednostce po rozwiązaniu stosunku pracy w szkole.

7. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r., II UKN 36/96, OSNAP 1997, nr 15, poz. 277, nie podlegają zaliczeniu do pracy pedagogicznej okresy pracy na stanowiskach wymagających kwalifikacji pedagogicznych, jeżeli nie jest spełniony warunek bezpośredniego zatrudnienia po przejściu do pracy w organach lub organizacjach wymienionych w art. 95 Karty Nauczyciela.

8. Na mocy ustawy z dnia 23 sierpnia 2001 r. do art. 91a dodano ust. 3 (obecnie jest to ust. 4), który określa zakres uprawnień przysługujących nauczycielom zatrudnionym w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy placówkach dyplomatycznych i konsularnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz przy przedstawicielstwach wojskowych. Do nauczycieli tych stosuje się przepisy Karty Nauczyciela dotyczące obowiązków nauczycieli, wymagań kwalifikacyjnych, awansu zawodowego, zasad nawiązywania, zmiany i rozwiązywania stosunku pracy, czasu pracy, prawa do otrzymania Medalu Komisji Edukacji Narodowej, ochrony takiej jak przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych, urlopu wypoczynkowego, ochrony zdrowia, Dnia Edukacji Narodowej, odpowiedzialności dyscyplinarnej i uprawnień emerytalnych.

Art. 91(b).

1. Artykuł ten został dodany przez art. 1 pkt 53 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Poprzednio analogiczne rozwiązania zawierał art. 97 Karty Nauczyciela. Ostatnie zmiany w tym przepisie zostały wprowadzone ustawą z dnia 11 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 80, poz. 542).

2. W myśl ust. 1 tego artykułu, warunkiem skorzystania z prawa do lokalu mieszkalnego, nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego, zasiłku na zagospodarowanie, pomocy zdrowotnej dla nauczycieli, odprawy emerytalno-rentowej oraz emerytury bez względu na wiek jest zatrudnienie nauczyciela co najmniej w połowie obowiązkowego wymiaru zajęć.

3. Z przepisu art. 22 ust. 3 Karty Nauczyciela wynika jednakże, iż do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, nie stosuje się przepisu art. 91b ust. 1, jeżeli łączny wymiar zajęć takiego nauczyciela stanowi co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć.

4. Do nauczycieli zatrudnionych w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego, a także w szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych, w wymiarze nie mniejszym niż połowa obowiązkowego wymiaru zajęć, stosuje się niektóre prawa i obowiązki wynikające z przepisów Karty Nauczyciela. Nauczyciele ci powinni wykonywać swoje obowiązki zgodnie z zasadami określonymi w art. 6 Karty Nauczyciela oraz posiadać odpowiednie wykształcenie. Ponadto nauczyciele mają prawo do awansu zawodowego, Medalu Komisji Edukacji Narodowej, nagrody kuratora oświaty i Ministra Edukacji Narodowej za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze, udziału w doskonaleniu zawodowym oraz emerytury bez względu na wiek. Przepisy Karty Nauczyciela stosuje się również do sytuacji, w których wygasa stosunek pracy nauczyciela, oraz do odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli. Nauczyciele zatrudnieni w wymienionych wyżej szkołach mogą otrzymać legitymację służbową na zasadach określonych w art. 11a Karty Nauczyciela (vide komentarz do tego artykułu). W tym przypadku wymiar zatrudnienia nie odgrywa żadnego znaczenia, gdyż legitymacja może być wystawiona zarówno nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć, jak i temu, który pracuje w wymiarze 4/18. Ochrona na zasadach przewidzianych dla funkcjonariuszy publicznych (art. 63) przysługuje również niezależnie od wymiaru zatrudnienia.

5. Wymienione w pkt 4 prawa i obowiązki, w tym prawo do emerytury, przysługują nauczycielom zatrudnionym w niepublicznych placówkach prowadzonych przez osoby fizyczne i prawne niebędące jednostkami samorządu terytorialnego. Ostatnia zmiana w brzmieniu przepisu art. 91b ust. 2 związana była z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 września 2005 r., P 17/04 (Dz. U. Nr 181, poz. 1526), który stwierdził, że art. 91b ust. 2 pkt 2 Karty Nauczyciela, w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), w zakresie, w jakim w związku z art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. b wyłącza stosowanie art. 88 tej ustawy do nauczyciela zatrudnionego w placówce niepublicznej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, oraz art. 91b ust. 2 pkt 4 Karty Nauczyciela, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 34 lit. a ustawy z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845), w zakresie, w jakim w związku z art. 1 ust. 2 pkt 2 lit. b wyłącza stosowanie art. 88 tej ustawy do nauczyciela zatrudnionego w placówce niepublicznej w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, są niezgodne z art. 32 ust. 1, a przez to z nakazem urzeczywistnienia zasad sprawiedliwości społecznej wyrażonym w art. 2 Konstytucji RP.

Nauczyciele zatrudnieni w niepublicznych przedszkolach korzystają z takich samych uprawnień jak nauczyciele zatrudnieni w niepublicznych placówkach, jednakże z wyłączeniem przepisów emerytalnych.

6. Pracownicy pełniący funkcje instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz kierowników praktycznej nauki zawodu, a także pracownicy zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy, spełniający warunki wymienione w art. 1 ust. 2 pkt 4 i 5 Karty Nauczyciela, zobowiązani są przestrzegać obowiązków nauczyciela, mają natomiast prawo do Medalu Komisji Edukacji Narodowej, urlopu wypoczynkowego w wymiarze 35 dni roboczych oraz uprawnień emerytalnych. Przysługuje im również ochrona na zasadach przewidzianych dla funkcjonariuszy publicznych.

7. Przez odrębne przepisy, o których mowa w ust. 3, należy rozumieć w szczególności:

1) art. 14 Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską z dnia 28 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318);

2) art. 14 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 41, poz. 254 z późn. zm.);

3) art. 11 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 41, poz. 252 z późn. zm.);

4) art. 11 ustawy z dnia 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 41, poz. 253 z późn. zm.);

5) art. 11 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 97, poz. 482 z późn. zm.),

6) art. 14 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 97, poz. 479 z późn. zm.);

7) art. 13 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 97, poz. 480 z późn. zm.);

8) art. 13 ustawy z dnia 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 97, poz. 481 z późn. zm.);

9) art. 17 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 73, poz. 323 z późn. zm.);

10) art. 17 ustawy z dnia 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz. U. Nr 66, poz. 287 z późn. zm.);

11) art. 21 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 z późn. zm.).

8. W wyroku z dnia 9 września 1997 r., II UKN 220/97, OSNAP 1998, nr 13, poz. 403, Sąd Najwyższy stwierdził, że przepis art. 97 Karty Nauczyciela (obecnie art. 91b) zezwala na uwzględnienie okresu zatrudnienia nauczyciela w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego czasu pracy jedynie dla uzyskania uprawnień emerytalnych na podstawie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a nie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.).

9. Nowe uregulowania zawarte w ust. 4-6 zostały wprowadzone ustawą z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Dotyczą one nauczycieli dyplomowanych, którzy zostali skierowani do pracy w szkołach działających na podstawie Konwencji o Statucie Szkół Europejskich (szkoły europejskie). W związku z tym, że w dotychczasowym miejscu zatrudnienia otrzymują oni urlop bezpłatny na czas skierowania (vide komentarz do art. 17 ust. 2a Karty Nauczyciela), powstała potrzeba wprowadzenia przepisów dotyczących wykonywania przez nich pracy w przedmiotowych szkołach. Szczegółowe zasady kierowania nauczycieli do pracy w tych szkołach zawiera rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 września 2004 r. w sprawie organizacji kształcenia dzieci obywateli polskich czasowo przebywających za granicą (Dz. U. Nr 194, poz. 1986). Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia nauczyciel skierowany do pracy w szkole europejskiej jest zatrudniany przez Dyrektora Zespołu Szkół dla Dzieci Obywateli Polskich Czasowo Przebywających za Granicą na podstawie umowy o pracę na czas określony równy okresowi skierowania. Okres pracy w szkołach europejskich będzie zaliczany do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia nauczyciela wynikające ze stosunku pracy, np. do urlopu dla poratowania zdrowia.

Art. 91(c).

1. Artykuł ten został dodany przez art. 1 pkt 53 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Poprzednio analogiczne rozwiązania zawierał art. 98 Karty Nauczyciela.

2. Na mocy postanowień ust. 1 przepisy Karty Nauczyciela mają pierwszeństwo przed przepisami kodeksu pracy. Z przepisem tym koresponduje art. 5 k.p., zgodnie z którym, jeżeli stosunek pracy określonej kategorii pracowników regulują przepisy szczególne, przepisy kodeksu stosuje się w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami. Znajdą one zastosowanie w takich przypadkach, jak: elementy i forma umowy o pracę, dopuszczalność rozwiązania umowy o pracę zawartej na czas określony, ochrona przed wypowiedzeniem, uprawnienia w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia stosunku pracy, ochrona wynagrodzenia za pracę itd.

3. Od nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy nauczyciel może odwołać się do sądu pracy, niezależnie od tego, czy był zatrudniony na podstawie mianowania czy umowy o pracę. Nauczyciel może wnieść odwołanie w terminach wskazanych w przepisach art. 264 k.p.

4. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1995 r., I PZP 30/95, OSNAP 1996, nr 10, poz. 139, nauczycielowi mianowanemu, który podjął pracę w wyniku przywrócenia do niej wobec bezzasadnego rozwiązania z nim stosunku pracy, na podstawie art. 20 Karty Nauczyciela przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, określone w art. 57 k.p. w zw. z art. 98 ust. 1 (obecnie art. 91c ust. 1) Karty Nauczyciela. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1986 r., III PZP 10/86, OSNC 1987, nr 2-3, poz. 24, stanowi natomiast, iż nauczycielowi mianowanemu przywróconemu do pracy, wobec bezzasadnego rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 52 k.p., przysługuje wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy na zasadach określonych w art. 57 § 1 k.p.; jeżeli nauczyciel mianowany należy do osób wymienionych w art. 57 § 2 k.p., wynagrodzenie przysługuje mu za cały czas pozostawania bez pracy.

5. W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 1995 r., III PO 12/94, OSNAP 1995, nr 9, poz. 114, do rozpoznania sprawy z powództwa nauczyciela o roszczenie z tytułu odwołania z funkcji dyrektora szkoły podstawowej właściwy jest sąd rejonowy - sąd pracy. Sprawa o przywrócenie do pracy na poprzednim stanowisku nauczyciela odwołanego z funkcji kierowniczej jest sprawą z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. i podlega rozpoznaniu na drodze sądowej (art. 1 i 2 k.p.c.), choćby nauczycielowi nie przysługiwało roszczenie materialnoprawne (postanowienie SN z dnia 14 lipca 1994 r., I PRN 47/94, OSNAP 1994, nr 9, poz. 148).

6. W uchwale z dnia 24 marca 1983 r., III PZP 8/83, OSNC 1983, nr 9, poz. 130, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nauczyciel skierowany do pracy w innej szkole na podstawie art. 19 ust. 1 Karty Nauczyciela, kwestionujący istnienie przesłanek przewidzianych w tym przepisie, może dochodzić przed organami wymienionymi w art. 98 ust. 2 tej ustawy (obecnie art. 91c ust. 2) uznania bezskuteczności tego skierowania.

Art. 91(d).

1. Przepis ten został dodany nowelą Karty Nauczyciela z dnia 23 sierpnia 2001 r. Obecne brzmienie tego przepisu uwzględnia zmiany wprowadzone ustawami: z dnia 20 czerwca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta (Dz. U. Nr 113, poz. 984 z późn. zm.) oraz z dnia 15 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 179, poz. 1845). Porządkuje on uprawnienia przysługujące organom prowadzącym szkoły, które są jednostkami samorządu terytorialnego. Do kompetencji rady gminy, rady powiatu i samorządu województwa należy:

1) wydanie regulaminu zawierającego szczegółowe rozstrzygnięcia w zakresie wynagradzania nauczycieli oraz wprowadzanie podwyżek minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego (art. 30 ust. 6 i 10a);

2) określenie po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny (art. 42 ust. 7):

a) zasad rozliczania tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli, dla których ustalony plan zajęć jest różny w poszczególnych okresach roku szkolnego,

b) zasad udzielania i rozmiaru zniżek pensum dla nauczycieli zajmujących stanowiska kierownicze w szkole oraz przyznawanie zwolnienia od obowiązku realizacji zajęć,

c) tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć nauczycieli szkół niewymienionych w art. 42 ust. 3, nauczycieli szkół i szkolnych punktów konsultacyjnych przy placówkach dyplomatycznych i konsularnych Rzeczypospolitej Polskiej i przedstawicielstwach wojskowych, nauczycieli szkół zaocznych, nauczycieli w systemie kształcenia na odległość, nauczycieli realizujących w ramach stosunku pracy obowiązki określone dla stanowisk o różnym tygodniowym obowiązkowym wymiarze godzin, pedagogów, psychologów, logopedów, doradców zawodowych prowadzących zajęcia związane z wyborem kierunku kształcenia i zawodu w celu wspomagania uczniów w podejmowaniu decyzji edukacyjnych i zawodowych, bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych, oraz zasad zaliczania do wymiaru godzin poszczególnych zajęć w kształceniu zaocznym i w systemie kształcenia na odległość;

3) ustalenie kryteriów i trybu przyznawania nagród za szczególne osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze ze środków organów prowadzących szkoły (art. 49 ust. 2);

4) określenie wysokości nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i wypłacania (art. 54 ust. 7);

5) wyodrębnianie środków na dofinansowanie doskonalenia zawodowego nauczycieli (art. 70a ust. 1);

6) przeznaczanie corocznie w budżetach odpowiednich środków finansowych na pomoc zdrowotną dla nauczycieli (art. 72 ust. 1).

2. Zadaniem wójta, burmistrza (prezydenta miasta), zarządu powiatu i zarządu województwa jest:

1) powoływanie komisji egzaminacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień nauczyciela mianowanego (art. 9g ust. 2);

2) zapewnienie szkole podstawowych warunków do realizacji przez nauczycieli zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (art. 29 ust. 1);

3) wskazanie szkoły, w której będzie naliczany odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych na nauczyciela będącego emerytem lub rencistą szkoły, którą zlikwidowano (art. 53 ust. 3a), oraz utworzenie służby socjalnej do gospodarowania funduszem (art. 53 ust. 4).

3. Wójt, burmistrz (prezydent miasta), starosta oraz marszałek województwa:

1) występuje z wnioskiem o dokonanie oceny pracy nauczyciela (art. 6a ust. 1 pkt 3 i ust. 13) oraz bierze udział w dokonywaniu oceny pracy nauczyciela, któremu powierzono stanowisko dyrektora (art. 6a ust. 6);

2) wydaje decyzje o nadaniu lub odmowie nadania stopnia awansu zawodowego (art. 9b ust. 3 i 3a), nadaje nauczycielowi kontraktowemu stopień nauczyciela mianowanego (art. 9b ust. 4 pkt 2) oraz odmawia nadania tego stopnia nauczycielowi niespełniającemu warunków (art. 9b ust. 6), a także rozpatruje odwołania od decyzji administracyjnych dyrektora szkoły w sprawach nadania lub odmowy nadania stopnia nauczyciela kontraktowego (art. 9b ust. 7 pkt 1);

3) wydaje nowy akt nadania stopnia nauczyciela mianowanego nauczycielowi, który uzyskał wyższy poziom wykształcenia (art. 9f ust. 1);

4) deleguje przedstawiciela do komisji kwalifikacyjnej dla dyrektorów szkół ubiegających się o stopień nauczyciela dyplomowanego (art. 9g ust. 3 pkt 1) oraz w charakterze obserwatora swego przedstawiciela do innych komisji (art. 9g ust. 4);

5) wyraża opinię w sprawie przeniesienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania do innej szkoły na wniosek nauczyciela lub z urzędu za jego zgodą (art. 18 ust. 4 i 5);

6) przenosi nauczyciela bez jego zgody do pracy w innej szkole (art. 19 ust. 1);

7) nakłada na nauczyciela obowiązek uzupełniania tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć w innej szkole lub szkołach (art. 22 ust. 1);

8) stwierdza wygaśnięcie stosunku pracy dyrektora szkoły (art. 26 ust. 2);

9) wypłaca gratyfikację pieniężną nauczycielowi, który otrzymał tytuł honorowy profesora oświaty (art. 31);

10) udziela zgody na obniżenie nauczycielowi tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć (art. 42a ust. 1);

11) realizuje prawo nauczyciela zatrudnionego na terenie wiejskim oraz w mieście liczącym do 5 tys. mieszkańców do lokalu mieszkalnego na terenie gminy, w której położona jest szkoła (art. 54 ust. 2), oraz może podwyższyć wysokość tzw. dodatku wiejskiego (art. 54 ust. 5);

12) przydziela potrzebny obszar gruntu z przeznaczeniem na działki dla nauczycieli (art. 56 ust. 2);

13) zwalnia nauczyciela od obowiązku zwrotu zasiłku na zagospodarowanie (art. 61 ust. 3);

14) występuje z urzędu w obronie nauczyciela, gdy zostaną naruszone jego uprawnienia (art. 63 ust. 2);

15) zleca dyrektorowi i wicedyrektorowi szkoły wykonywanie pewnych czynności w okresie ferii szkolnych (art. 66 ust. 1);

16) wykonuje czynności związane z zatarciem kary dyscyplinarnej w stosunku do dyrektora szkoły (art. 82 ust. 2) oraz zawiesza dyrektora w pełnieniu obowiązków (art. 83 ust. 1 i 1a).

4. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2002 r., I PKN 666/01, OSNAP 2004, nr 4, poz. 64, burmistrz samodzielnie działający w imieniu gminy jako organu założycielskiego szkoły może jednoosobowo ustanowić pełnomocnika procesowego występującego w sprawie dotyczącej roszczenia wywiedzionego z art. 22 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Art. 92.

Artykuł ten został skreślony przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Przepis dotyczył określenia trybu powoływania i odwoływania kuratorów oświaty.

Art. 93.

Artykuł został skreślony przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Przepis ten stanowił, że ilekroć w indywidualnych sprawach pracowniczych nauczycieli jest wymagane uzgodnienie ze związkami zawodowymi, rozumie się przez to związek zawodowy, którego członkiem jest zainteresowany nauczyciel, a jeżeli nie jest członkiem żadnego związku - wskazany przez niego związek zawodowy zrzeszający nauczycieli. Obecnie kwestie te reguluje ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 z późn. zm.).

Art. 94.

Przepis ten wprowadził uregulowanie, zgodnie z którym nauczyciele posiadający kwalifikacje uznawane do dnia 31 stycznia 1982 r. za wystarczające do zajmowania stanowiska nauczyciela traktowani byli na gruncie przepisów Karty Nauczyciela jak nauczyciele posiadający wymagane kwalifikacje, nawet jeżeli nie legitymowali się dyplomem ukończenia studiów wyższych lub zakładu kształcenia nauczycieli. Zasada ta miała zastosowanie również do nauczycieli kontynuujących w dniu 1 lutego 1982 r. naukę w studiach nauczycielskich.

Art. 95.

Artykuł został skreślony przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Przepis ten przyznawał nauczycielom mianowanym, przechodzącym do pracy w organach administracji państwowej lub w organizacjach politycznych i społecznych oraz w związkach zawodowych na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych, uprawnienia wynikające z art. 30, 31, 33, 46-52, 55, 57-60, 62, 72, 73, 86-91 oraz 100 Karty Nauczyciela. Wskazane uprawnienia przysługiwały także nauczycielom, którzy przeszli do pracy w organach administracji państwowej lub organizacjach politycznych i społecznych oraz w związkach zawodowych na stanowiska wymagające kwalifikacji pedagogicznych przed dniem wejścia w życie Karty Nauczyciela. Obecnie kwestie te reguluje art. 91a ust. 1 Karty Nauczyciela.

Art. 96.

1. Obowiązująca do dnia wejścia w życie Karty Nauczyciela ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. - Karta praw i obowiązków nauczyciela (Dz. U. Nr 16, poz. 114 z późn. zm.) przewidywała trzy rodzaje mianowania: na stałe, do odwołania i na czas określony. Największą stabilność stosunku pracy posiadali nauczyciele mianowani na stałe. Nauczyciel mógł być mianowany na stałe, jeżeli posiadał co najmniej 2 lata nieprzerwanej pracy pedagogicznej i otrzymał ostatnio dobrą ocenę pracy oraz legitymował się wymaganymi do zajmowania danego stanowiska kwalifikacjami. Nauczyciele, którzy nie spełniali tych warunków, byli mianowani do odwołania. Mianowanie na czas określony było dokonywane w sytuacji, gdy czas trwania zatrudnienia nauczyciela był ściśle określony i wynikał z organizacji nauczania albo gdy chodziło o zastępstwo nieobecnego w pracy nauczyciela.

2. Nauczyciele, którzy w dniu 1 lutego 1982 r. (dzień wejścia w życie Karty Nauczyciela) posiadali mianowanie na stałe, stali się nauczycielami mianowanymi w rozumieniu Karty Nauczyciela, tj. nauczycielami zatrudnionymi na podstawie mianowania. Karta Nauczyciela utrzymała zatem status tej grupy nauczycieli, która posiadała kwalifikacje wymagane do zajmowania danego stanowiska, co wynikało z poprzednio obowiązujących przepisów ustawy - Karta praw i obowiązków nauczyciela.

3. Status nauczycieli mianowanych do odwołania zależał od spełnienia warunków zawartych w ówczesnym art. 10 ust. 2 Karty Nauczyciela, z których najważniejsze dotyczyły posiadania odpowiednich kwalifikacji i stażu pracy pedagogicznej. Nauczyciele spełniający te warunki stali się nauczycielami mianowanymi w rozumieniu Karty Nauczyciela, podczas gdy nauczyciele niewypełniający dyspozycji art. 10 ust. 2 Karty Nauczyciela stali się nauczycielami zatrudnionymi na podstawie umowy o pracę.

4. Wszyscy nauczyciele mianowani pod rządami ustawy - Karta praw i obowiązków nauczyciela na czas określony otrzymali status nauczycieli zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, niezależnie od posiadanych kwalifikacji i stażu pracy pedagogicznej.

5. W uchwale z dnia 22 grudnia 1982 r., III PZP 58/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 75, Sąd Najwyższy potwierdził, że nauczyciele zatrudnieni w dniu 1 lutego 1982 r. na podstawie mianowania do odwołania stali się nauczycielami mianowanymi w rozumieniu ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela, jeżeli spełniali odpowiednie warunki, m.in. bezpośrednio przed tą datą wykonywali nieprzerwanie przez co najmniej 2 lata pracę pedagogiczną.

Art. 97.

Artykuł został skreślony przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Treść tego artykułu została przeniesiona do obecnego art. 91b Karty Nauczyciela.

Art. 98.

Artykuł został skreślony przez art. 1 pkt 54 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 87, poz. 396), która weszła w życie z dniem 7 sierpnia 1996 r. Treść tego artykułu została przeniesiona do obecnego art. 91c Karty Nauczyciela.

Art. 99.

Przepis ten dotyczy w szczególności nauczycieli zatrudnionych w szkołach górniczych, którzy korzystają z uprawnień przewidzianych w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1981 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla pracowników górnictwa - Karta Górnika (Dz. U. z 1982 r. Nr 2, poz. 13 z późn. zm.) na podstawie § 2 ust. 2 pkt 4 tego rozporządzenia.

Art. 100.

W myśl uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1982 r., III UZP 12/82, OSNC 1982, nr 11-12, poz. 167, nauczycielowi wlicza się do podstawy wymiaru emerytury, poczynając od dnia 1 września 1981 r., także nagrodę przyznaną za szczególne osiągnięcia w pracy dydaktyczno-wychowawczej (art. 88 ust. 2 i art. 100 Karty Nauczyciela).

Art. 101.

Art. 102.

Karta Nauczyciela weszła w życie w dniu 1 lutego 1982 r. Z tym dniem przestała obowiązywać poprzednia pragmatyka służbowa regulująca status nauczycieli, tj. ustawa z dnia 27 kwietnia 1972 r. - Karta praw i obowiązków nauczyciela.

WYKAZ AKTÓW WYKONAWCZYCH DO USTAWY Z DNIA 26 STYCZNIA 1982 R. - KARTA NAUCZYCIELA

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 2 listopada 2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczyciela, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 98, poz. 1066 z późn. zm.) - wydane na podstawie art. 6a ust. 12.

* Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 maja 2001 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy pracowników pedagogicznych placówek opiekuńczo-wychowawczych i ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 50, poz. 523 z późn. zm.) - wydane na podstawie art. 6a ust. 12.

* Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 lipca 2001 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli szkół artystycznych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 73, poz. 772) - wydane na podstawie art. 6a ust. 12.

* Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich i rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz. U. Nr 34, poz. 317) - wydane na podstawie art. 6a ust. 12.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 155, poz. 1288 i z 2004 r. Nr 122, poz. 1290) - wydane na podstawie art. 9 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 6 lutego 2002 r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych i placówek kształcenia artystycznego (Dz. U. Nr 14, poz. 135) - wydane na podstawie art. 9 ust. 2 i 3.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego przez nauczycieli (Dz. U. Nr 260, poz. 2593) - wydane na podstawie art. 9g ust. 10.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 maja 2005 r. w sprawie ramowego programu szkolenia kandydatów na ekspertów wchodzących w skład komisji egzaminacyjnych i kwalifikacyjnych dla nauczycieli ubiegających się o awans na stopień zawodowy, sposobu prowadzenia listy ekspertów oraz trybu wpisywania i skreślania ekspertów z listy (Dz. U. Nr 104, poz. 873) - wydane na podstawie art. 9g ust. 12.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 29 września 2006 r. w sprawie wzoru oraz trybu wystawiania legitymacji służbowej nauczyciela (Dz. U. Nr 189, poz. 1393) - wydane na podstawie art. 11a ust. 3.

* Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 12 marca 2001 r. w sprawie określenia podstawowych warunków niezbędnych do realizacji przez szkoły artystyczne zadań statutowych i programów oraz realizacji przez nauczycieli tych szkół zadań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych (Dz. U. Nr 26, poz. 290) - wydane na podstawie art. 29 ust. 3.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (Dz. U. Nr 22, poz. 181 oraz z 2006 r. Nr 43, poz. 293) - wydane na podstawie art. 30 ust. 5, art. 33 ust. 3, art. 34 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 2 lutego 2005 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 22, poz. 182) - wydane na podstawie art. 30 ust. 7.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 września 2004 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli zatrudnionych w publicznych szkołach i szkolnych punktach konsultacyjnych przy przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i przedstawicielstwach wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 210, poz. 2138 i Nr 242, poz. 2419).

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 28 stycznia 2005 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego dla nauczycieli mianowanych i dyplomowanych zatrudnionych na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, w Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i okręgowych komisjach egzaminacyjnych (Dz. U. Nr 22, poz. 180) - wydane na podstawie art. 32 ust. 4.

* Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 maja 2001 r. w sprawie realizowania przez nauczycieli tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć wychowawczych w porze nocnej (Dz. U. Nr 52, poz. 550) - wydane na podstawie art. 42b ust. 3.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 30 października 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniających nauczyciela do nagrody jubileuszowej oraz szczegółowych zasad jej obliczania i wypłacania (Dz. U. Nr 128, poz. 1418) - wydane na podstawie art. 47 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 września 2001 r. w sprawie trybu i kryteriów przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (Dz. U. Nr 101, poz. 1093) - wydane na podstawie art. 49 ust. 2.

* Zarządzenie nr 35 Ministra Kultury z dnia 3 października 2005 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (Dz. Urz. MKiDN Nr 6, poz. 56) - wydane na podstawie art. 49 ust. 2.

* Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 sierpnia 2005 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania z funduszu specjalnego nagród dla nauczycieli zatrudnionych w zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich i rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz. Urz. MS Nr 5, poz. 20) - wydane na podstawie art. 49 ust. 2.

* Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 maja 2006 r. w sprawie ustalenia kryteriów i trybu przyznawania nagród dla nauczycieli szkół prowadzonych przy zakładach karnych i aresztach śledczych za ich osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze (Dz. Urz. MS Nr 4, poz. 82) - wydane na podstawie art. 49 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 września 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad nadawania "Medalu Komisji Edukacji Narodowej", trybu przedstawiania wniosków, wzoru medalu, trybu jego wręczania i sposobu noszenia (Dz. U. Nr 99, poz. 1073) - wydane na podstawie art. 51 ust. 3, art. 42 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz szczegółowych zasad przyznawania i wypłacania nauczycielskiego dodatku mieszkaniowego dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz. U. Nr 56, poz. 585 i z 2004 r. Nr 281, poz. 2791) - wydane na podstawie art. 54 ust. 8.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania wynagrodzenia oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy nauczycieli (Dz. U. Nr 71, poz. 737 i z 2004 r. Nr 264, poz. 2634) - wydane na podstawie art. 67 ust. 3.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej dnia 19 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania nauczycielom urlopów dla dalszego kształcenia się, dla celów naukowych, artystycznych, oświatowych i z innych ważnych przyczyn oraz ulg i świadczeń związanych z tym kształceniem, a także organów uprawnionych do ich udzielania (Dz. U. z 2001 r. Nr 1, poz. 5) - wydane na podstawie art. 68 ust. 2.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 29 marca 2002 r. w sprawie sposobu podziału środków na wspieranie doskonalenia zawodowego nauczycieli pomiędzy budżety poszczególnych wojewodów, form doskonalenia zawodowego dofinansowywanych ze środków wyodrębnionych w budżetach organów prowadzących szkoły, wojewodów, ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz szczegółowych kryteriów i trybu przyznawania tych środków (Dz. U. Nr 46, poz. 430) - wydane na podstawie art. 70a ust. 6.

* Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 października 2005 r. w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia (Dz. U. Nr 233, poz. 1991) - wydane na podstawie art. 73 ust. 11.

* Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 stycznia 1998 r. w sprawie komisji dyscyplinarnych dla nauczycieli i trybu postępowania dyscyplinarnego (Dz. U. Nr 15, poz. 64) - wydane na podstawie art. 85.

SKOROWIDZ RZECZOWY

Administracja rządowa

- współdziałanie ze związkami zawodowymi w dziedzinie oświaty i wychowania

- zatrudnieni nauczyciele

Awans zawodowy nauczycieli

- akt nadania stopnia awansu

- a wynagrodzenie

- nadzór

- odmowa nadania stopnia awansu

- stopnie awansu

- warunki uzyskania kolejnego stopnia

- zob. Nauczyciel dyplomowany; Nauczyciel kontraktowy; Nauczyciel mianowany; Nauczyciel stażysta

Badania profilaktyczne

Centralna Komisja Egzaminacyjna

Choroba zawodowa

Czas pracy nauczyciela

- zob. Pensum

Dodatek mieszkaniowy

Dodatek wiejski

Dodatek z tytułu pracy w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach

Dodatek za wysługę lat

Dodatki specjalistyczne

Dodatkowe wynagrodzenie roczne

Dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczycieli

Doraźne zastępstwo

- zob. Godziny doraźnego zastępstwa

Dyrektor szkoły

- czynności w sprawach z zakresu prawa pracy

- dokonywanie oceny pracy nauczyciela

- kompetencje

- konkurs na stanowisko

- ocena pracy

- odwołanie ze stanowiska

- okres pracy na stanowisku

- powierzenie stanowiska

- reprezentowanie szkoły

- ubieganie się o wyższy stopień awansu zawodowego

Działka gruntu szkolnego

Dzień Edukacji Narodowej

Emerytura

- dodatki

- nabycie prawa

- zob. Odprawa emerytalna lub rentowa

Godziny doraźnego zastępstwa

Godziny ponadwymiarowe

Jednostka samorządu terytorialnego

- określanie regulaminu wynagrodzenia

- prowadzenie szkół i placówek

Karta nauczyciela

- zakres podmiotowy obowiązywania

Kodeks pracy

- stosowanie przepisów

Komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne

Kościół katolicki

- prowadzenie szkół i placówek przez osoby prawne Kościoła

- zob. Nauczanie religii

Kurator oświaty

Legitymacja służbowa nauczyciela

Likwidacja szkoły

Lokal mieszkalny

Medal Komisji Edukacji Narodowej

Mianowanie

- zob. Nauczyciel mianowany; Stosunek pracy z nauczycielem

Mieszkanie w budynku szkolnym

Nadzór pedagogiczny

- cel

- definicja

- ocena pracy dyrektora szkoły

- okres pracy w nadzorze pedagogicznym

- organy

- zalecenia organu nadzoru

- zatrudnieni nauczyciele

Nagroda jubileuszowa

Nagroda za osiągnięcia dydaktyczno-wychowawcze

Nauczanie religii

- cofnięcie skierowania do nauczania

- ocena pracy nauczyciela

Nauczyciel

- definicja

- niezdolność do wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela

- ochrona nauczycieli

- warunki pracy

- wymagania kwalifikacyjne

- zob. Awans zawodowy nauczycieli; Czas pracy nauczyciela; Obowiązki nauczyciela; Ocena pracy nauczyciela; Stosunek pracy z nauczycielem; Wynagrodzenie

Nauczyciel akademicki

Nauczyciel-bibliotekarz

Nauczyciel dyplomowany

- nawiązanie stosunku pracy

- rozwiązanie stosunku pracy

- warunki nadania stopnia

- zob. Awans zawodowy nauczycieli

Nauczyciel kontraktowy

- nawiązanie stosunku pracy

- odbycie stażu

- stopień awansu z mocy prawa

- warunki nadania stopnia

- zob. Awans zawodowy nauczycieli; Komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne

Nauczyciel mianowany

- nawiązanie stosunku pracy

- niekaralność

- odbycie stażu

- rozwiązanie stosunku pracy

- warunki nadania stopnia

- zob. Awans zawodowy nauczycieli; Likwidacja szkoły

Nauczyciel stażysta

- nawiązanie stosunku pracy

- ocena pracy

- odbycie stażu

- stopień awansu

- zob. Awans zawodowy nauczycieli; Komisje kwalifikacyjne i egzaminacyjne

Niepubliczne przedszkola i placówki

- zatrudnieni nauczyciele

Obowiązki nauczyciela

- katalog

Ocena dorobku zawodowego nauczyciela

Ocena pracy nauczyciela

- forma

- karta oceny pracy

- kontrola sądu

- negatywna

- odwołanie od oceny

- podmioty uprawnione do wnioskowania o ocenę

- ponowna

- stażysty

- właściwy organ do dokonania

- "zwykła"

Ochotniczy Hufiec Pracy

- zatrudnieni wychowawcy

Ochrona nauczycieli

Ochrona zdrowia nauczycieli

- badania lekarskie

- środki finansowe

- zob. Badania profilaktyczne; Choroba zawodowa

Odpowiedzialność dyscyplinarna

- kary dyscyplinarne

- komisje dyscyplinarne

- podleganie odpowiedzialności

- postępowanie dyscyplinarne

- rzecznik dyscyplinarny

- zawieszenie nauczyciela w pełnieniu obowiązków

- zawieszenie wykonania kary

Odprawa emerytalna lub rentowa

Odprawa pieniężna

- przysługująca nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania

- ustalanie

- warunki nabycia

- wysokość

Okręgowa Komisja Egzaminacyjna

Organ prowadzący szkołę

- ocena pracy dyrektora szkoły

Organizacja społeczna

- zatrudnieni nauczyciele

Ośrodek adopcyjno-opiekuńczy

- dyrektor

- pracownicy

- zatrudnieni nauczyciele

Ośrodek szkolenia zawodowego

- zatrudnieni nauczyciele

Pensum

- podwyższone

- uzupełnienie

- wymiar

Plan nauczania

Praca w dniu wolnym od pracy

Praca w porze nocnej

Profesor oświaty

Przedstawicielstwa dyplomatyczne

- zatrudnieni nauczyciele

Przeniesienie nauczyciela do pracy w innej miejscowości

Przeniesienie nauczyciela do pracy w innej szkole

Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny

- podjęcie zatrudnienia

- przysługiwanie urlopu dla poratowania zdrowia

- przywrócenie do pracy

- wynagrodzenie

- żądanie przywrócenia do pracy lub zasądzenia odszkodowania

Przerwa na karmienie dziecka

Przygotowanie pedagogiczne

Publiczna placówka opiekuńczo-wychowawcza

- dyrektor

- pracownicy

- zatrudnieni nauczyciele

Specjalność

Stan nieczynny

- zob. Przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny

Staż

- definicja

- odbycie stażu

- okresy stażu

- opiekun stażu

Stosunek pracy z nauczycielem

- nawiązanie stosunku pracy

- rozwiązanie stosunku pracy na podstawie porozumienia stron

- rozwiązanie stosunku pracy w razie likwidacji szkoły

- rozwiązanie stosunku pracy w razie nieusprawiedliwionego nieprzybycia nauczyciela na badania profilaktyczne

- rozwiązanie stosunku pracy nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania

- rozwiązanie stosunku pracy za wypowiedzeniem

- wygaśnięcie stosunku pracy

- wypowiedzenie zmieniające

- zob. Zatrudnienie nauczyciela

Studia na kierunku

- zob. Specjalność

Studium pedagogiczne

Studia podyplomowe

Szkoły polskie za granicą

- awans zawodowy nauczycieli

- zatrudnieni nauczyciele

Świadczenie urlopowe

Świadectwo pracy

Trzynastka

- zob. Dodatkowe wynagrodzenie roczne

Układy zbiorowe pracy dla nauczycieli

Umowa cywilnoprawna

- zatrudnianie nauczycieli

Umowa o pracę

- zob. Stosunek pracy z nauczycielem; Zatrudnienie nauczyciela

Urlop bezpłatny

- dla nauczycieli pełniących funkcje w związkach zawodowych

- z powodu niemożliwości przeniesienia

Urlop dla dalszego kształcenia się

Urlop dla poratowania zdrowia

- a urlop wypoczynkowy

- ograniczenie

- orzekanie

- prawo do urlopu

- przysługiwanie przeniesionemu w stan nieczynny

- wymiar

- wynagrodzenie

Urlop wychowawczy

- a nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego

- tryb ubiegania się o urlop

- wcześniejsze zakończenie

Urlop wypoczynkowy

- ekwiwalent pieniężny

- uzupełniający

- wymiar

- wynagrodzenie w czasie urlopu

Wizytator nadzorujący szkołę

Wynagrodzenie

- definicja

- dodatkowe wynagrodzenie roczne

- dopuszczalność odliczeń

- forma

- nabycie prawa

- określanie regulaminu wynagrodzenia

- płatność z góry

- powiązanie ze stopniami awansu zawodowego

- stawki minimalne

- w czasie urlopu dla poratowania zdrowia

- w czasie urlopu wypoczynkowego

- w okresie zawieszenia nauczyciela w pełnieniu obowiązków

- wysokość

- za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw

- za pracę w godzinach nocnych

- zob. Dodatek za wysługę lat; Dodatek z tytułu pracy w trudnych, uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia warunkach

Wypowiedzenie zmieniające

Zakład kształcenia nauczycieli

Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych

Zapomoga losowa

Zasiłek na zagospodarowanie

Zatrudnienie nauczyciela

- na podstawie umowy cywilnoprawnej

- w stosunku pracy

- w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć

Związek zawodowy

- nauczyciele pełniący w nim funkcje

- ochrona przed wypowiedzeniem działaczy

- udział w rozwiązywaniu pracy z nauczycielem

- uzgadnianie regulaminu wynagrodzenia

- współdziałanie z organami administracji rządowej w dziedzinie oświaty i wychowania

- zob. Układy zbiorowe pracy dla nauczycieli