Choroby niezakaźne czerwia i pszczół
-Choroby niezakaźne występują sporadycznie i rzadko dotyczą większej liczby rodzin w pasiece. Wyjątkowo (brak pokarmu, biegunki) powodują padanie rodzin.
- Choroby nie zakaźne usposabiają do występowania chorób zakaźnych.
- Najczęstszą przyczyną chorób niezakaźnych czerwia są zaburzenia genetyczne matki, gwałtowne oziębienie czerwia, nieodpowiedni jakościowo pokarm lub brak pokarmu.
- Osobno rozpatruje sie zatrucia
- Niewielkie znaczenie mają urazy mechaniczne i choroby niedoborowe.
Jaja czcze (ova sterilis, jaja płone, sterile eggs)
- z reguły w pierwszym lub drugim roku czerwienią matki.
- usposabia ochłodzenie, niepogoda, brak pożytku i utrata dużej liczby pszczół
- uważa się, że przyczyną choroby są wady wrodzone matki.
- Zarodek zamiera we wszystkich stadiach rozwoju jaja. Po śmierci tkanki zarodka są szybko autolizowane.
- Choroba ma przebieg przewlekły, a ilość czerwia chorego wzrasta w okresie niepogody i przy braku pożytku.
- Powierzchnia jaj jest sucha, matowa i pomarszczona.
- Występuje czerw rozstrzelony. Robotnice usuwają z komórek plastra jaja czcze. Można je znaleźć na desce wylotowej i na ziemi przed ulem.
- Zmiana matki oraz eliminacja czynników usposabiających, ocieplenie gniazda, zaopatrzenie rodziny w pełnowartościowy pokarm, a przy dużych ubytkach pszczół zasilenie rodziny młodymi pszczołami, powoduje likwidację choroby.
Zapobieganie
- unikanie chowu matek w bliskim pokrewieństwie,
- utrzymywanie w pasiece silnych rodzin,
- zaopatrzenie rodziny w odpowiednią ilość jakościowo dobrego pokarmu
- ocieplenie gniazda w okresie niepogody.
Zamieranie czerwia (necrobiosis larvae)
- Ginie zasklepiony i niezasklepiony czerw trutowy i czerw robotnic
- Najczęściej zamiera czerw w stadium poczwarki. Często zamieraniu towarzyszy płone czerwienie matki (jaja czcze).
- Choroba ma przebieg przewlekły i ulega zaostrzeniu w okresach niepogody i przy braku pożytku.
- Wystąpienie choroby wiąże się ze współdziałaniem takich czynników jak:
* mała żywotność czerwia pochodzącego od matek hodowlanych w bliskim pokrewieństwie,
* niedobór pożywienia i związane z nim niedożywienie czerwia,
* niedostateczna pielęgnacja czerwia w słabych rodzinach.
- Rozwój czerwia ulega zahamowaniu, zamiera czerw zasklepiony i niezasklepiony.
- Zamarłe przedpoczwarki i poczwarki są małe, a ciało martwego czerwia wiotczeje, przybiera zabarwienie szare i konsystencję ciągliwą.
- W przypadku zamierania czerwia zasklepionego zasklepy komórek są powygryzane przez robotnice, które usiłują usunąć z komórki chory i martwy czerw.
- W miarę wysychania ciało czerwia brunatnieje i daje się z łatwością usunąć z komórki plastra.
- Część chorego czerwia ulega dalszemu przeobrażeniu. Wygryzają się pszczoły o niedorozwiniętych skrzydełkach i skróconych odwłokach, które jako niezdolne do życia są usuwane z ula.
- Charakterystycznym objawem jest wystąpienie czerwia rozstrzelonego.
Zwalczanie
- ocieplenie gniazda i zaopatrzeniu rodziny w odpowiedni pokarm.
- W zapobieganie decydującą rolę odgrywa unikanie chowu matek w bliskim pokrewieństwie,
- okresowa wymiana matki,
- utrzymywanie w pasiece silnych rodzin, którym należy zapewnić stały dopływ jakościowo dobrego pokarmu.
- W okresach długotrwałych spadków temperatury otoczenia należy ocieplić gniazdo.
Zaziębienie czerwia (refrigeratio larvae, chilled brood)
- Rozwojowi choroby sprzyja:
* zmniejszenie liczby pszczół lotnych na skutek chorób lub zatruć, co pociąga za sobą pozostawienie części czerwia, głównie czerwia trutowego oraz czerwia usytuowanego na plastrach skrajnych poza kłębem,
* obfite czerwienie matki; na skutek zachwiania równowagi ilościowej czerwia i pszczół karmicielek, części obwodowe plastrów zaczerwionych nie są obsiadane przez pszczoły i pozostają bez opieki,
* brak pokarmu; niedożywiony czerw jest bardziej podatny na zaziębienie w porównaniu z czerwiem normalnie odżywionym.
- Najbardziej podatne na działanie niskiej temperatury są poczwarki, mniej larwy i stadia rozwoju zarodkowego pszczoły.
- Oziębienie czerwia przyczynia się do obniżenia tempa przemian metabolicznych oraz przesunięcia rozmieszczenia wody w organizmie.
- Ułatwione przenikanie drobnoustrojów z przewodu pokarmowego do hemocelu w niższej temperaturze prowadzi do rozwoju posocznicy.
- W rodzinach o dużej ilości czerwia oraz w rodzinach słabych procent zachorowań jest duży.
- Czerw w komórkach niezasklepionych "obrzęka", oskórek matowieje i szybko zmienia zabarwienie z perłowobiałego na ciemne.
- Zamarły czerw o konsystencji wodnistej niekiedy wydziela woń siarkowodoru. Zmiany w czerwiu zasklepionym są możliwe do stwierdzenia po usunięciu zasklepów przez pszczoły oczyszczające komórki plastrów lub przez pszczelarza.
- U larwy wyprostowanej, w miarę postępującego procesu gnilnego, w tylnym odcinku ciała pojawia się ciemnozielona plama, która zmienia zabarwienie na szarozielone, a następnie brązowe.
- U poczwarek szybko ciemnieją oczy, poczwarka usuwa się na dno komórki i zmienia się w ciemno zabarwioną mumię ułożoną luźno w komórce.
- Wskazane jest zawężenie i ocieplenie gniazda oraz zaopatrzenie rodziny w pokarm.
- W przypadku zmniejszenia liczby pszczół lotnych rodzinę należy wzmocnić młodymi pszczołami.
- Wystąpieniu zaziębienia czerwia zapobiega: utrzymanie w pasiece jedynie silnych rodzin, dostosowanie wielkości gniazda do siły rodziny, ocieplenie gniazda w okresie chłodów, zaopatrzenie rodziny w pokarm.
Czerw garbaty
- Choroba polega na składaniu niezapłodnionych jajeczek przez matki trutowe lub czerwiące robotnice (trutówki fizjologiczne) w komórkach pszczelich.
- Rozwijające się z niezapłodnionych jajeczek larwy trutowe wyprostowane są większe od larw robotnic i nie mieszczą się w komórkach plastra. Woszczarki przy zasklepieniu nadbudowują górne ścianki komórki i zasklepiają kopulaste wieczko.
- Plaster w ten sposób jest pokryty garbami.
Czerwienie trutówki
- Przyczyną choroby może być: strutnienie matki spowodowane mechanicznymi uszkodzeniami narządów rozrodczych, chorobami zakaźnymi, nowotworzeniem oraz utrata matki i pojawienie się w rodzinie trutówek fizjologicznych.
- Ztrutowiałe matki składają jajeczka regularnie, po jednym do każdej komórki, przeważnie w komórkach pszczelich. Matka trutowa zaczyna zwykle czerwienie w środku plastra i daje najczęściej czerw zwarty.
- Pszczoły trutówki czerwią na niedużej powierzchni plastrów składając po kilka, a nawet kilkanaście jajeczek do jednej komórki, nie tylko na dno, ale i na ściany, niekiedy nawet do komórek, w których rozwijają się larwy. Czerw trutowy jest czerwiem rozstrzelonym.
Zwalczanie - zależy ściśle od przyczyny choroby
- Gdy czerwi strutniała matka należy ściąć zasklepy z czerwiem garbatym i plastry dać do
oczyszczenia zdrowej rodzinie oraz wymienić matkę.
- Gdy czerwią pszczoły trutówki należy rodziny połączyć.
Zapobieganie
-należy w czasie każdego przeglądu znaleźć matkę, zwracać uwagę na obecność rozmieszczenie i wygląd czerwia. W przypadku braku matki, należy szybko podać rodzinie nową matkę.
Zaburzenia w czerwieniu. Mateczniki ratunkowe
Uszkodzenia czerwia przez barciaki
- Barciak większy (Galleria mellonella) i barciak mniejszy (Achroia grisella) w trakcie żerowania w plastrze uszkadzają czerw.
- Larwy niepokojone przez gąsienice barciaka drążące korytarze w plastrze odsuwają się od dna komórki.
- Robotnice ażeby zasklepić taki czerw dobudowują zasklep w postaci kryzy z otworkiem po środku.
- U czerwia niepokojonego przez barciaki występują zaburzenia w odżywianiu, których efektem jest niedorozwój skrzydełek, nóżek i odwłoka. Część larw ginie w stadium poczwarki, z pozostałych wygryzają się niezdolne do życia pszczoły z wadami rozwojowymi. Zarówno czerw martwy jak i pszczoły z zaburzeniami rozwojowymi są usuwane z ula.
- Głównym objawem choroby jest występowanie w środkowej części plastrów komórek z kryzami ułożonych szeregowo, obecność w komórkach poczwarek z zaburzeniami rozwojowymi oraz występowanie na ziemi przed ulem martwych poczwarek i pszczół. Obecność gąsienic barciaków jednoznacznie przesądza o rozpoznaniu choroby.
Biegunka pszczół (profluvium apium)
- Jest reakcją zdrowego organizmu na przepełnienie odbytnicy (pełniącej rolę magazynu) kałem.
- Przepełnienie odbytnicy może występować w drugiej połowie zimy lub pod koniec jesieni, w lecie w okresie długotrwałych chłodów lub niepogody, tj. wtedy gdy pszczoły muszą przez dłuższy czas przebywać w ulu.
- Przyczyną biegunki jest najczęściej ciężkostrawny pokarm, niepokojenie rodziny zimującej, które prowadzi do rozwiązania kłębu zimowego i nadmiernego spożywania zapasów, utrata matki, przegrzanie lub nadmierne ochłodzenie wnętrza ula.
- Celem regulacji temperatury pszczoły spożywają duże ilości pokarmu. Przekroczenie tzw. obciążenia progowego odbytnicy prowadzi do wystąpienia biegunki. Obciążęnie, progowe odpowiada 46% masy ciała pszczoły.
- Czas wystąpienia obciążenia progowego zależy od jakości spożywanego pokarmu, długości lotów oraz czasu przebywania pszczół w ulu. Pokarmy ciężkostrawne hamują proces wchłaniania wody, co w konsekwencji prowadzi do biegunki.
- Przegrzanie wnętrza ula pociąga za sobą rozwiązanie kłębu, rozłażenie się pszczół po plastrach i zwiększenie spożycia pokarmu.
- Obniżenie temperatury w kłębie zwiększa również spożycie pokarmu w celu wyrównania strat cieplnych.
- Końcowym efektem nadmiernego zużycia pokarmu jest przepełnienie odbytnicy i biegunka.
- Wnętrze ściany ula, ramki i plastry są poplamione rzadkim kałem koloru brązowego o nieprzyjemnym zapachu.
- Ciemnobrązowe lub jasnobrązowe płatny zeschniętego kału występują na daszku, ścianach zewnętrznych ula i deseczce wylotowej.
- W trakcie zimowli obserwuje się wylatywanie z ula pszczół o rozdętych pasiastych odwłokach, z których przy naciśnięciu wytryskuje płynny kał.
- Chora rodzina często zamiera w trakcie zimowli. Dennicą pokrywają martwe pszczoły pozlepiane masami kałowymi.
- Czas wystąpienia choroby (zazwyczaj pod koniec zimowli) oraz ujemne wyniki badania na chorobę zarodnikowcową umożliwiają rozpoznanie biegunki niezakaźnej.
- Gdy biegunka wystąpi w zimie należy przeprowadzić oblot pszczół w ogrzanym pomieszczeniu, jeżeli jest to możliwe, oraz wymienić zapasy pokarmu na miód kwiatowy lub syrop cukrowy.
- Plastry silnie powalane kałem należy usunąć z ula i przetopić. Przy wystąpieniu biegunki pod koniec zimowli lub w ciepłej porze roku wskazane jest przesiedlenie rodziny do ula na świeże plastry z równoczesnym podkarmianiem rodziny ciepłym syropem cukrowym lub sytą.
- Profilaktyka polega na zimowaniu rodzin z dużą ilością młodych pszczół, na jakościowo dobrych zapasach w ocieplonych ulach. Należy też unikać niepokojenia pszczół podczas zimowli.
Przegrzanie rodziny
Głód
- Brak pokarmu może pojawiać się w każdej porze roku. Prowadzi on do masowego padania pszczół.
- Na wiosnę jest on spowodowany z reguły wyczerpaniem zasobów, w lecie długotrwałym brakiem pożytku lub niemożnością wylatywania zbieraczek na pożytki, zimą wykrystalizowaniem cukru w zapasach lub nieprawidłowym rozłożeniu zapasów pokarmu w gnieździe.
- Bezpośrednią przyczyną padania pszczół jest obniżenie poziomu cukru w hemolimfie.
- Na głód w zimującej rodzinie wskazuje:
*duży osyp pszczół na dennicy, niekiedy śmierć całego roju,
* liczne martwe pszczoły tkwiące główkami w pustych komórkach plastrów,
* słyszalny słaby szelest przy osłuchiwaniu pnia, podobny do szelestu suchych liści, wywołany przez pszczoły pełzające po pustych plastrach;
* opróżnienie wola miodnego, jelita środkowego i jelita tylnego u głodujących owadów.