GENEZA PRAWA ROLNEGO

Nauka prawa rolnego na zachodzie Europy w XIX wieku.

Dwa modele prawa rolnego

- romański – Francja, Włochy, Hiszpania – wywodzi się bardziej z prawa cywilnego

- germański – Niemcy – wywodzi się z prawa publicznego, administracyjnego.

Początkowo nie było oddzielną gałęzią prawa. rozwój gospodarczy skłonił do wyodrębnienia tej gałęzi prawa.

Kryterium wyodrębnienia

- przedmiotowe – ogół norm regulujących działalność gospodarczą

- podmiotowe – ogół norm regulujących sytuacje prawne rolnika

Właściwym jest kryterium przedmiotowe – gałąź regulująca problematykę prawną wykorzystania ziemi w produkcji rolnej.

W Polsce – geneza bliższa modelowi germańskiemu.

Trzy różne systemy prawa w trzech zaborach, ale wszędzie wyodrębniono przepisy – nazywano je prawem agrarnym.

PRAWO AGRARNE – grupa norm regulujących kształtowanie struktury agrarnej i terytorialnej gospodarki wiejskiej oraz regulujących ochronę organizacji i procesów produkcji rolnej.

Po wojnie przemiany (reforma rolna PKWN) zmieniły definicję prawa rolnego.

Prof. Franciszek Longchamps – wyodrębnienie prawa agrarnego – jego rola jako instrumentu przemian społecznych.

W latach 50-tych pojawia się pojęcie PRAWA ROLNEGO – przestało być gałęzią prawa administracyjnego.

Delicja prof. Andrzeja Stelmachowskiego

Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane z kształtowaniem ustroju rolnego w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego.

Nurty oddziaływania wspólnotowego

- oddziaływanie o charakterze strukturalnym

- ochronny charakter organizacji rynków rolnych

- prawo unijne rozciąga oddziaływanie wspólnotowego rynku także na przetwórstwo produktów rolnych

PRAWO ROLNE to zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym podyktowanym specyfiką rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą ramy prawne dla działalności produkcyjnej w rolnictwie oraz dla przetwarzania i obrotu produktami rolnymi.

Prawo rolne – krótsze tradycje, mało wyraźna regulacja, elementarny charakter tzn. wyżywienie społeczeństwa.

Kryteria, według wyodrębnia się prawo rolne

- płaszczyzna legislacyjna

- płaszczyzna dydaktyczna

- płaszczyzna doktrynalna

Prawo rolne wykształciło charakterystyczne instytucje

• Szczególny porządek dziedziczenia gospodarstw rolnych

• Umowa kontraktacji

• Umowa z następcą

• Renty strukturalne

• Dzierżawa bezczynszowa

• Leasing rolniczy

• Regulacje dotyczące rynku poszczególnych produktów rolnych

• Grupy produkcyjne w rolnictwie

• rynek mięsny

• rynek owocowy

• rynek warzywny

Prawo rolne obejmuje odrębną dziedzinę stosunków społecznych – rolnictwo, a rolnictwo stanowi odrębny dział gospodarki narodowej

ZASADY PRAWA ROLNEGO

1. Zasada ochrony trwałości warsztatu producenta rolnego

- Szczególna ochrona interesów osób faktycznie prowadzących produkcję rolną wobec osób nie będących pracownikami gospodarstw rolnych

- Zasada pozytywnego oddziaływania na strukturę gruntową gospodarstw rolnych w celu jej modernizacji i zapewnienie gospodarstwom samowystarczalności ekonomicznej

- Zasada kooperacji producentów rolnych

1. Zasada szczególnej ochrony rodzinnego charakteru gospodarstw jako podstawy ustroju rolnego Polski

Art. 23 Konstytucji – Podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.

1. Zasada ekonomicznego i socjalnego równouprawnienia ludności miejskiej i wiejskiej

2. Zasada maksymalnej ochrony zdrowotnej konsumenta produktów rolnych

3. Zasada harmonizacji regulacji struktury i procesów produkcyjnych w rolnictwie z wymogami ochrony środowiska.

ŹRÓDŁA PRAWA ROLNEGO

Przepisy prawa rolnego są rozproszone w wielu aktach prawnych. Obowiązuje nas wspólna polityka rolna jako członka UE, źródła prawa rolnego poszerzyły się o prawo unijne. Normy prawa unijnego (pierwotnego) w przypadku kolizji mają pierwszeństwo.

Traktat rzymski 25.03.1957 o utworzeniu EWG – obecnie to Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

• Prawo unijne:
  – pierwotne- traktaty, inne akty rangi traktatu oraz akty adhezyjne o przystąpieniu państw do UE ( 16.04.2003r.)
  - wtórne- akty prawne stanowione przez UE, Rada, Komisja Europejska, Bank Centralny ( rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia)

• Traktat Rzymski – 1957r. EWG

• Umowy międzynarodowe zawierane przez UE z państwami Wielkiej Trójki lub organizacji międzynarodowych w zakresie prawa rolnego

• Konstytucja RP art. 12,21,23,59

• Ratyfikowane umowy międzynarodowe, konwencja 141 MOP

• Kodeks cywilny, K.p.c., K.p.a.

• Ustawy szczególne ( np. o kształtowaniu ustroju rolnego)

• Rozporządzenia (MRiRW – 2007r – instyt. rent strukt.)

• akty prawa miejscowego

• statuty i regulaminy organizacji rolniczych ( spółdz. i spółki)

• Prawo pierwotne:

- Traktat Rzymski

- inne traktaty modyfikowane i uzupełniane

- akty adhezyjne (o przystąpieniu do UE) – 16.04.2003 Polska

• Prawo wtórne – akty prawa stanowione przez organy UE (kilka tysięcy aktów prawnych)

- rozporządzenia

- dyrektywy

- decyzje

- opinie i zalecenia – akty nie władcze

• Umowy międzynarodowe zawierane przez UE z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi w zakresie prawa rolnego

• Zasady prawne Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczące wspierania polityki rolnej

- harmonizacja prawa w zakresie wspólnego rynku rolnego i przepływu towarów ( powszechnie stosowane).

Akty Unii

• Rozporządzenia – ich stosowanie w państwach członkowskich następuje wprost bez konieczności ich transpozycji czy implementacji (stosowanie wprost bez żadnych transformacji, tylko gdy upoważnia w swoich przepisach do prawa krajowego – określenie właściwości organów krajowych lub sankcji)

• Dyrektywy – ich charakter prawny wymaga by państwo członkowskie dokonało ich transpozycji do krajowego porządku prawnego celem osiągnięcia rezultatu zamierzonego w dyspozycji – wydanie ustaw i aktów wykonawczych (Jasno i zrozumiale określać prawa i obowiązki jednostki)

• Decyzje – są kierowane do jednoznacznie określonych indywidualnych adresatów ( państw członkowskich, osób prawnych, osób fizycznych)

Polskie akty prawne

• Konstytucja RP z 2.04.1997 – art. 12,21,23,59

• Ratyfikowane Umowy Międzynarodowe – konwencja nr 141 MOP

• Kodeks cywilny

• Kodeks postępowania cywilnego

• Kodeks postępowania administracyjnego

• Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego

• Rozporządzenie Ministra rolnictwa i rozwoju wsi z 2007 roku regulujące instytucję rent strukturalnych

• Akty prawa miejscowego

• Statuty i regulaminy organizacji rolniczych

Podstawowe pojęcia

GOSPODARSTWO ROLNE

• Ujęcie społeczno-ekonomiczne

JEST NAJSTARSZĄ HISTORYCZNIE UKSZTAŁTOWANĄ JEDNOSTKĄ WYTWÓRCZĄ W ROLNICTWIE. FORMY SPOŁECZNO-GOSPODARCZE ULEGAŁY ZMIANOM,

GOSPODARSTWO ROLNE PRZEDSIĘBIORSTWO ROLNE

• Ujęcie prawne

(UE) - TO PODSTAWOWA JEDNOSTKA PODLEGAJĄCA WSPARCIU- TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UE

• Definicja w Kodeksie cywilnym art. 55(3)

ZA GOSPODARSTWO ROLNE UWAŻA SIĘ GRUNTY ROLNE WRAZ Z GRUNTAMI LEŚNYMI, BUDYNKAMI LUB ICH CZĘŚCIAMI, URZĄDZENIAMI I INWENTARZEM, JEŻELI STANOWIĄ LUB MOGĄ STANOWIĆ ZORGANIZOWANĄ CAŁOŚĆ GOSPODARCZĄ, ORAZ PRAWAMI ZWIĄZANYMI Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO.

OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI JEST TO OBRACANIE ZIEMIĄ CZYLI ZMIANA WŁASNOŚCI BĄDŹ POSIADANIA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH.

• Znaczenie szerokie (sensu largo) – WSZELKIE SYTUACJE, KTÓRE PROWADZĄ DO PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W GOSPODARSTWIE ROLNYM (wszelkie sytuacje prowadzące do zmiany podmiotu w gospodarstwie rolnym wszelkie instytucje powodujące zmianę prowadzenia produkcji rolnej: przeniesienie własności, dziedziczenie, dzierżawa, przekazanie następcy lub państwu, zmiana własności dokumentu w drodze sądowego zniesienia współwłasności.

• Znaczenie węższe (sensu stricte) – ZMIANY WŁASNOŚCIOWE W ZAKRESIE WŁADANIA ZIEMIĄ. NIE NALEŻY DO TEGO POJĘCIA DZIERŻAWA

Rys historyczny regulacji obrotu nieruchomościami rolnymi.

Po drugiej wojnie światowej – regulacje ulegały zmianom:

1. Od wejścia w życie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej 13.09.1944 do 26.07.1957 ustawa o obrocie nieruchomościami

2. Od 26.07.1957 do 18.05.1964 wejście w życie Kodeksu cywilnego

3. Od 18.05.1964 do 1.10.1990 wejście w życie nowelizacji K.c. – wprowadzono definicję gospodarstwa rolnego i definicję nieruchomości rolnej

4. Od 1.10.1990 do 16.07.2003 ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego

5. Od 16.07.2003 do chwili obecnej

Podstawowe pojęcia

CZYNNOŚĆ PRAWNA – świadome, celowe działanie zmierzające do wywołania określonego skutku prawnego (art. 56 – 65 K.c.)

• Art. 56 – SKUTKI CZYNNOŚCI PRAWNEJ – Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.

• Art. 57–ROZPORZĄDZANIE PRAWEM –

- § 1 - Nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne.

- § 2 – Przepis powyższy nie wyłącza dopuszczalności zobowiązania, że uprawniony nie dokona oznaczonych rozporządzeń prawem.

• Art. 58 – BEZPRAWNOŚĆ CZYNNOŚCI

- § 1 – Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.

- § 2 – Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego

- § 3 – Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

• Art. 60 – OŚWIADCZENIE WOLI – Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

• Art. 65 – WYKŁADNIA

- § 1 – Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

- § 2 – W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE (obligacyjne) – główny instrument prawny w obrocie nieruchomościami – księga III K.c.

UMOWA jest to czynność prawna dwustronna, dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron.

Z UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCEJ może wynikać obowiązek świadczenia przynajmniej jednej ze stron.

UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE

• JEDNOSTRONNIE

- Umowa darowizny

• DWUSTRONNIE

- Umowa sprzedaży

- Umowa zamiany

- Umowa dzierżawy

- Umowa dożywocia

- Umowa z następcą

ZMIANA GENERACJI W ROLNICTWIE – obejmowanie gospodarstw przez młodsze pokolenie – polega na przejściu własności nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa na nowego właściciela młodszego od zbywcy.

Zmiana generacji

• Mortis causa (na wypadek śmierci)

• Inter vivos (między żyjącymi): zapewnia ciągłość gospodarowania, zapobiega konfliktom przy podziale majątku. Formy prawne za życia rolnika( sprzedaż, darowizna, dożywocie); ograniczyło spadkowanie- umowa z następcą, umowa przekazania gospodarstwa rolnego.

Inter vivos ma więcej zalet, nabywca przejmuje gospodarstwo działające itp.

Do dziedziczenia dochodzi najczęściej tylko w sytuacji przedwczesnej śmierci lub braku porozumienia między spadkobiercami.

Gospodarstwo rolne z chwilą śmierci właściciela przechodzi wraz z pozostałymi składnikami spadku w drodze sukcesji uniwersalnej.

Stanowi to zagrożenie dla bytu gospodarstwa – pojawia się groźba podziału gospodarstwa lub ograniczenia jego rozwoju.

Aby temu przeciwdziałać wprowadzono szczególne regulacje prawne dotyczące dziedziczenia gospodarstw.

Dwa modele:

• Germański – ingeruje w dziedziczenie już na etapie otwarcia spadku, w celu ustalenia jedynego spadkobiercy zawodowo najlepiej kwalifikowanego do prowadzenia gospodarstwa

• Romański – ingeruje dopiero na etapie działu spadku – moment gdy dochodzi do dzielenia składników masy spadkowej na konkretnych spadkobierców

29.06.1963 – ustawa o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych – w następnym roku to uregulowanie przeniesiono do K.c.

Polski model obejmuje elementy modelu germańskiego i romańskiego

14.02.2001 – TK uznał przepisy szczególne ograniczające prawa spadkobierców za niezgodne z Konstytucją. Pozostałe przepisy nie zostały wzruszone - w uzasadnieniu TK nie wykluczył szczególnego porządku pod warunkiem zachowania postanowień art. 23 Konstytucji.

Nie ma gwarancji niepodzielności gospodarstw i gwarancji objęcia przez właściwą osobę.

2007. – TK ograniczył działanie – przepisy wprowadzające K.c. dotyczące spadków i dziedziczenia są niezgodne z Konstytucją – zbliżył do modelu romańskiego.

Księga IV K.c. – spadki – art. 1058 – 1088. Art. 922 – 1057 – powszechne prawo spadkowe.

W części ogólnej w art. 55³ definicja gospodarstwa rolnego – art. 1058 przesądza, że stosuje się do gospodarstwa powyżej 1 ha.