Rozwój człowieka

1. Rozwój ontogenetyczny.

Rozwój ontogenetyczny to proces rozwoju organizmu od momentu zapłodnienia komórki jajowej do chwili śmierci osobnika. Stanowi on łańcuch kolejno po sobie następujących ogniw pewnych specyficznych procesów, o kierunku określonym czynnikami wrodzonymi i warunkami środowiskowymi

1. Rozwój fizyczny (somatyczny, biologiczny).

Rozwój fizyczny – to całokształt procesów biologicznych, jakie zachodzą w rozwijającym się organizmie z wyłączeniem sfery psychicznej. Rozwój fizyczny jest procesem, a nie stanem, chociaż w określonych okresach ontogenezy można mówić o stanie rozwoju fizycznego.

1. Rozwój jawny i utajony.

Jawny rozwój charakteryzuje się wzrostem wymiarów ciała oraz zmianą jego kształtu i proporcji.
Utajony rozwój wynika z kolejnych przystosowań biochemicznych i fizjologicznych, w skład których wchodzą skomplikowane reakcje chemiczne, metaboliczne i fizjologiczne umożliwiające wbudowanie substancji pokarmowych w nowe lub odnawiane tkanki organizmu.

Tak wiec rozwój utajony jest związany zarówno z substancjami chemicznymi, metabolicznymi i fizjologicznymi czynnościami, jak i przystosowaniem powiększających się narządów i układów

1. Jakościowe aspekty rozwoju fizycznego.

Aspekty jakościowe rozwoju fizycznego to wzrastanie, różnicowanie, dojrzewanie i postęp.
a) Wzrastanie – powiększanie ciała:
- Rozrost – zwiększanie się wymiarów i masy tkanek;
- Rozplem – mnożenie się liczby komórek na drodze podziału komórek i powielania kwasów deoksyrybonukleinowych.
b) Różnicowanie – doskonalenie struktury (budowy):
Różnicowanie obejmuje następujące rodzaje zjawisk rozwojowych:
- przebudowę struktur komórek i tkanek, czyli cytogenezę i histogenezę;
- grupowanie się tkanek w określone układy i narządy, czyli organogenezę,
- dostrajanie się poszczególnych układów i narządów do pozostałych i formowanie się ogólnych kształtów i proporcji organizmu, czyli typogenezę.
c) Dojrzewanie – doskonalenie się funkcji:
- specjalizacja – kształtowanie się funkcji narządów i układów;
- integracja – dostrajanie się funkcji w ramach całego organizmu.
d) Postęp – doskonalenie organizacji organizmu jako systemu

1. Ilościowe aspekty rozwoju fizycznego.

Aspekty ilościowe rozwoju fizycznego to:
a) Kinetyka rozwoju – jest to poziom, na jakim przebiega rozwój danego osobnika, np. niższy, normalny, wyższy.
b) Dynamika rozwoju – jest to wielkość przyrostów danej cechy w jednostce czasu, inaczej tempa rozwoju.
c) Rozmach – wielkość zmian względem wyjściowej urodzeniowej lub maksymalnej wielkości cechy.
d) Rytmiczność rozwoju – to różne tempo rozwoju w poszczególnych okresach ontogenezy

1. Jakościowe cechy fenotypu człowieka.

CECHY JAKOŚCIOWE – zdeterminowane są genetycznie w sposób bezpośredni i niezmienny. Na cechy te nie mają wpływu czynniki paragenetyczne i środowiskowe. Są to np. liczba kręgów w kręgosłupie, liczba palców u rąk i nóg, liczba żeber, grupa krwi, struktura tęczówki oka. Zakres zmienności tych cech jest warunkowany genetycznie w ramach charakterystycznych właściwości danego gatunku

1. Ilościowe cechy fenotypu człowieka.

CECHY ILOŚCIOWE – są zdeterminowane dużą liczbą „słabo działających genów” w podobnym kierunku, czyli są poligenetyczne. Ponieważ jednak geny mogą tworzyć różne kombinacje, stąd własnością tych cech jest gama form i wielkości przejściowych. Przykładem tych cech są: wysokość i masa ciała, pigmentacja, inteligencja. Cechy ilościowe charakteryzuje zmienność ciągła między skrajnymi kategoriami, większość osobników posiada ich pośrednie wartości.

1. Czynniki warunkujące prawidłowy rozwój.

1. Czynniki wewnętrzne (endogenne):

- genetyczne- determinatory rozwoju, ponieważ określają one w chwili zapłodnienia, w formie nieodwracalnej, zasadnicze biochemiczne normy reakcji organizmu, a tym samym przebieg rozwoju w danych warunkach, do determinatorów rozwoju należą: płeć, rasa, konstytucja ciała

- paragenetyczne- stymulatory rozwoju, pobudzają i regulują przebieg rozwoju płodu, a ich wpływ wywiera piętno także na późniejszy przebieg pewnych nawyków metabolicznych potomka, do stymulatorów należą: wiek rodziców, liczba ciąż i porodów, kolejność porodów, odstępy pomiędzy kolejnymi ciążami

b) Czynniki zewnętrzne (egzogenne):

- wpływ środowiska na rozwój człowieka, czynniki środowiskowe warunkują realizację programu genetycznego, rozwój osobniczy jest wynikiem współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych, czynniki środowiskowe nazywane są modyfikatorami rozwoju

1. Zasadnicze grupy elementów środowiska zewnętrznego:

Zasadnicze grupy elementów środowiska zewnętrznego są następujące:
1) Elementy biogeograficzne (modyfikatory naturalne):
a) fauna i flora otoczenia,
b) zasoby mineralne i wodne w otoczeniu oraz skład powietrza,
c) klimat,
d) ukształtowanie terenu,
e) radiacje oraz pole elektryczne i magnetyczne,
f) siła grawitacji i przyśpieszeń,
g) inne, także nieznane dotychczas elementy.

2) Elementy społeczno – ekonomiczne (modyfikatory kulturowe):
a) wysokość dochodów (zamożność),
b) poziom wykształcenia oraz kultury rodziców,
c) wielkość i charakter środowiska społecznego,
d) tradycje i zwyczaje społeczne

1. Wpływ klimatu na budowę i przebieg rozwoju fizycznego człowieka.

CECHY KLIMATU, na które składa się temperatura, wilgotność i ciśnienie powietrza, nasłonecznienie, ruchy powietrza – kształtują wiele właściwości fizjologicznych i właściwości rozwoju morfologicznego.

Najodpowiedniejszy dla przebiegu rozwoju biologicznego jest klimat umiarkowany ciepły o temp. ok. 18-25 C. W tych warunkach najszybsze jest dojrzewanie biologiczne oraz najdłuższy okres płodności kobiet. Różnice klimatyczne nie powodują jednak zasadniczych różnic w tempie wzrastania i w czasie dojrzewania.
W klimacie tropikalnym i zimnym stwierdza się pewną tendencję do opóźnienia rozwoju.
Silne nasłonecznienie zwiększa liczbę erytrocytów stężenie wapnia, a zmniejsza stężenie glukozy we krwi.
Obniżenie temperatury powoduje zwiększenie stężenia całkowitej ilości białka w ustroju, zwiększenie objętości krwi, ciśnienia rozkurczowego i wzrost aktywności hormonalnej niektórych gruczołów wydzielania wewnętrznego.
Zachodzi też związek między roczną temp. a masą ciała. U mieszkańców terenów gorących – tropikalnych, mniejszy jest ciężar ciała, mniejszy jest poziom przemiany materii i zapotrzebowania na pokarm. Na terenach zimnych oprócz większego ciężaru ciała dzieci posiadają nieco krótsze szyje, dłonie i stopy.
Klimat może być czynnikiem sprzyjającym długowieczności. Jako taką sferę klimatyczną wskazuje się obszary kontynentalne i górskie, o dużym nasłonecznieniu, małej wilgotności oraz chłodnych nocach w czasie upalnego lata.

1. Wpływ wysokości nad poziomem morza na niektóre właściwości fizjologiczne człowieka.

Wysokość nad poziomem morza wpływa na rozwój człowieka. U mieszkańców wysokich gór stwierdza się szereg zmian we właściwościach fizjologicznych krwi, np. większą liczbie czerwonych ciałek krwi, niższe wartości ciśnienia tętniczego, zwolnioną pracę serca, większe stężenie hemoglobiny. Z cech morfologicznych lepiej rozrasta się klatka piersiowa mierzona np. obwodem

1. Modyfikujące działanie czynników społeczno- ekonomicznych.

Czynniki społeczno ekonomiczne:
1. wielkość zamieszkiwanej aglomeracji (duże miasto, małe miasto, wieś),
2. poziom wykształcenia
3. zawód lub rodzaj wykonywanej pracy
4. liczba dzieci w rodzinie
5. warunki mieszkaniowe
6. sytuacja rodzinna
7. tradycje i zwyczaje społeczne.
Przyspieszone wzrastanie i szybsze dojrzewanie dzieci w środowiskach miejskich wynika z lepszej opieki i warunków życia. Ważny jest też wpływ bodźców działających na układ nerwowy i narządy zmysłów (telewizja, kino, reklamy). Opóźnienie rozwoju dzieci wiejskich wynika zarówno z braków w higienie i opiece lekarskiej, jak i z przeciętnego gorszego, bardziej monotonnego odżywiania, często wczesnego obciążenia praca fizyczną.
Stwierdza się też związek między wykształceniem rodziców a tempem wzrastania i czasem dojrzewania dzieci. Najwyższe wartości cech somatycznych i najszybsze dojrzewanie występuje u dzieci rodziców posiadających wyższe wykształcenie, którym ustępują dzieci rodziców z wykształceniem średnim a zwłaszcza podstawowym.
Często za czynnik rozwoju uważa się wielkość rodziny. Wiąże to, bowiem niektóre elementy paragenetyczne i środowiskowe, a więc wpływ kolejności urodzenia, wieku rodziców, odległości czasowej między kolejnymi ciążami, z podziałem dochodu przypadającego na jednego członka rodziny, zagęszczeniem mieszkania czy wykształceniem rodziców. Dzieci pochodzące z rodzin wielodzietnych cechuje gorszy rozwój fizyczny niż dzieci z rodzin małodzietnych.
Przeżycia psychiczne mogą powodować zwolnienie tempa rozwoju. Pobyt dziecka w żłobku rozluźnia więzy psychiczne z matką i powoduje ograniczenie ruchliwości. Także dzieci pochodzące z małżeństw rozbitych, dotkniętych patologią społeczną, wychowujące się w rodzinach zastępczych, a zwłaszcza w zamkniętych zakładach opieki społecznej, wykazują znaczne opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego. Zaburzenia rozwoju będące rezultatem nieprawidłowości w środowisku psychospołecznym dziecka określane są jako „nieograniczony zespół opóźnienia rozwoju”
Szkoła a zwłaszcza rozpoczęcie nauki szkolnej, sztywna organizacja zajęć przyczyniając się do ograniczenia ruchliwości dzieci w pierwszych klasach powoduje szereg ujemnych skutków, takich jak: nerwowość dzieci, zaburzenia rozwoju motorycznego czy wady postawy.

1. Wpływ trybu i stylu życiu osobnika na przebieg jego rozwoju.

Tryb i styl życia osobnika jest nierozerwalnie związany z czynnikami ekonomicznymi. Znaczącą rolę odgrywa praca fizyczna, sport, ruchliwość spontaniczna, zabawa, sposób i częstość wypoczynku, obciążenie pracą umysłową i spontaniczne tendencje do przemyśleń, stresy związane z własnym temperamentem, sen itp.
Tryb życia dziecka powinien być taki, aby zapewniał dobre samopoczucie i pełny wypoczynek, warunki prawidłowego rozwoju i zdrowia.
Obciążenie pracą, nauką i innymi obowiązkami musi być dostosowane do psychofizycznych możliwości i potrzeb ucznia. Nauka w szkole przebiega zazwyczaj w warunkach niekorzystnych dla zdrowia i rozwoju, tj. często przy wadliwym oświetleniu, niewłaściwej temperaturze i mikroklimacie pomieszczeń. Bardzo ważne jest też regularne spożywanie posiłków oraz dostateczna liczba godzin snu. Na dobry rozwój wpływa też zachowanie ładu i spokoju, zapobieganie chaosowi i lękom.

Różne formy ruchu i wysiłku fizycznego mogą w odmienny sposób stymulować rozwój kości, wpływać na ich wielkość i kształt. Rola tego czynnika jest szczególnie widoczna w zmianach budowy klatki piersiowej w momencie przyjęcia spionizowanej postawy lub też w rozwoju kończyn dolnych w okresach szczególnej aktywności ruchowej dziecka.
Umiarkowany ruch i wysiłek fizyczny powodują lepsze ukrwienie chrząstek wzrostowych, aktywizują produkcję i mineralizację tkanki kostnej. Zbyt duże obciążenia wysiłkiem fizycznym w przypadku dzieci i młodzieży nie są wskazane, gdyż hamują rozwój kości i mogą być przyczyną mniejszej wysokości ciała, jak również mogą zaburzać proporcje budowy ciała, np. wywoływać szpotawość czy koślawość kończyn dolnych. Ze zróżnicowanej aktywności ruchowej wynikały także różnice morfologiczne w cechach budowy, np. ludności wiejskiej i miejskiej. W przypadku ludności wiejskiej zaznaczyła się bardziej krępa budowa, szersza miednica, krótsze kończyny dolne i mniejszy zakres ruchów w stawach.
Ruch wpływa na rozrost niektórych tkanek. Następuje także powiększenie wymiarów serca i rozwój naczyń włosowatych.

1. Zmiany w rozwoju pod wpływem różnych czynników.

ADAPTACJA GENETYCZNA – genotypowe przystosowanie gatunku i konkretnych jego populacji do określonych nisz ekologicznych. Adaptacja jest, więc wynikiem mechanizmów ewolucyjnych i reguluje częstość genów w populacji.
Przykład: selekcja, zgon osobników nieprzystosowanych, przeżycie przystosowanych – skutki w filogenezie, zmiany nieodwracalne, dziedziczne
ADAPTABILNOŚĆ – (przystosowalność, zdolność przystosowania) nieodwracalne zmiany w trakcie rozwoju osobniczego nieutrwalające się w cechach dziedzicznych;
Przykład: zmiany budowy kości, przyrost liczby komórek, zmiany charakteru, bodźcem może być ciężka praca, niedożywienie, powtarzające się cgoroby – skutki w ontogenezie.
ADIUSTACJA – morfologiczne lub funkcjonalne zmiany trwałe organizmu, zmiany, które są jednak odwracalne.
Przykłady: aklimatyzacja, zahartowanie, zmiany behawioru, przerost roboczy komórek mięśniowych, zwiększenie masy komórek tłuszczowych, opalenizna