KRAJOZNAWSTWO

20.03.2010

Krajoznawstwo – całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym. Obejmuje ruch społeczny dążący, poprzez różne formy turystyki (zwłaszcza wycieczki), do poznania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich wiadomości o nim i popularyzowanie ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalenia i pomnażania zasobów przyrody i kultury; jest treścią poznawczo-wychowawczego turystyki.

Podział Polski na regiony:

1. Pobrzeża: Szczecińskie, Koszalińskie, Gdańskie, Nizina Staropolska.

2. Pojezierza: Zachodniopomorskie, Wschodniopomorskie, Południowopomorskie, Dolina Dolnej Wisły, Iławskie, Chełmińsko-Dobrzyńskie.

3. Pojezierze Mazurskie, Litewskie.

4. Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Poj. Lubuskie, Wielkopolskie, Leszczyńskie, Pradolina Warciańsko-Odrzańska, Wzniesienie Zielonogórskie.

5. Nizina Południowowielkopolska, Obniżenie Milicko-Głogowskie, Wał Trzebnicki, Nizina Sasko-Łużycka, Śląska, Północnomazowiecka, Środkowomazowiecka, Wzniesienie Południowomazowieckie, Nizina Północno-podlaska, Południowo-podlaska, Polesie Zachodnie, Polesie Wołyńskie.

6. Wyżyny: Śląska, Woźnicka, Kielecka, Lubelska, Przedborska, Niecka Niedziańska, Roztocze, Wyżyna Wołyńska i Małe Polesie.

7. Przedgórze Sudeckie, Pogórze Zachodniosudeckie, Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie.

8. Kotliny: Ostrawska, Oświęcimska, Brama Krakowska, Kotlina Sandomierska, Pogórze Zachodniobeskidzkie, Beskidy Zachodnie, Pogórze Środkowobeskidzkie, Beskid Środkowo-Wschodni, Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, Łańcuch Tatrzański.

Walory krajoznawcze:

1. Środowisko przyrodnicze

• obiekty związane z budową geologiczną (np. odkrywki, jaskinie) charakterystyczne formy rzeźby terenu (np. ostańce, grzędy skalne)

• krajobraz, punkty i ciągi widokowe

• wody powierzchniowe (rzeki, jeziora, bagna, źródła)

• parki narodowe, rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe

• pomniki przyrody ożywionej i nieożywionej

• parki, ogrody (botaniczne, zoologiczne, dendrologiczne, palmiarnie)

• kompleksy leśne, grupy starodrzewu, aleje, okazy drzew egzotycznych, głazy narzutowe oraz inne obiekty godne uznania za pomnik przyrody

2. Obiekty archeologiczne

• grodzisko, pozostałości osad prehistorycznych

• rezerwaty archeologiczne

• cmentarzysko, grody pojedyncze o wybitnym znaczeniu archeologicznym

• dawne miejsca produkcji (np. kopalnie krzemionki, pozostałości dawnego hutnictwa)

• miejsca i zabytki kulturowe

3. Zabytki architektury, budownictwa i urbanistyki

• założenia miejskie

• budynki mieszkalne

• pałace, dwory

• obiekty i zespoły sakralne

• obiekty użyteczności publicznej

• obiekty obronne, warowne i inne

• budynki gospodarcze

• obiekty tzw. małej architektury (pawilony, ogrodzenia, fontanny itp.)

4. Upamiętnione miejsca historyczne

• miejsca bitew

• miejsca innych wydarzeń historycznych

• miejsca męczeństwa z czasów II Wojny Światowej

• cmentarze, mauzolea, samotne mogiły

• pamiątki

• tablice pamiątkowe, epitafia

• miejsca związane z wybitnymi ludźmi

• kamienne pomniki dawnego prawa (np. kapliczki i krzyże pokutne, pręgierz), kamienie graniczne

5. Zabytki techniki

• obiekty przemysłowe i rzemieślnicze

• obiekty transportu i komunikacji

• budowle hydrotechniczne i wiatrowe

• obiekty górnictwa

• zegary słoneczne i wieżowe

6. Muzea, archiwa, zbiory

• muzea i zbiory ponadregionalne

• zbiory regionalne

• skanseny (parki etnograficzne)

• izby regionalne, izby pamięci narodowej

• izby tradycji i historii

• zbiory prywatne o wartości krajoznawczej

7. Obiekty i ośrodki kultury narodowej

• rozplanowanie przestrzenne wsi

• obiekty i zespoły sakralne

• chałupy, zagrody

• budynki gospodarcze, przemysłowe i rzemieślnicze

• czynne ośrodki sztuki ludowej

• folklor, np. obyczaje ludowe, obrzędy, zespoły pieśni i tańca, stałe imprezy folklorystyczne

8. Obiekty współczesne (powstałe po 1945r.), imprezy

• założenie przestrzenne

• obiekty użyteczności publicznej (obiekty sakralne, kulturalne, szkolne, naukowe, sportowe, administracyjne) i ośrodki kulturalne, naukowe, wypoczynkowe itp.

• budynki mieszkalne

• budownictwo przemysłowe, obiekty górnictwa, hydrotechniczne itp.

• obiekty transportu i komunikacji

• obiekty rolnicze

• tradycyjne imprezy kulturalne, sportowe, festiwale, targi, wystawy i inne imprezy turystyczne, rekreacyjne oraz szlaki turystyczne

Typy krajobrazów

1. Krajobrazy niziny

a) nadmorski

b) doliny akumulacji wodnej

c) młodoglacjalny – obszar ostatniego zlodowacenia, nagromadzenie form polodowcowych – wys. walorów moren czołowych, pagórków moreny dennej, kemów, ozów, głębokich rynien wyżłobionych przez wody lodowcowe i zagłębień wytopiskowych zajętych przez jeziora lub torfowiska

d) staroglacjalne – szczątkowe formy polodowcowe, bory, grzędy, obszary rolnicze

2. Krajobrazy wyżynne

a) lessowy – urodzajne, brunatne, czarnoziemy

b) skał węglanowy – rędziny, wykorzystywane rolniczo

c) skały krzemieniowe – duże zróżnicowanie, różne rodzaje skał krystalicznych i metamorficznych, kwarcyty, piaskowce, łupki, grądy i bary mieszane

3. Krajobrazy górskie

a) regla dolnego – piętro lasów jodłowo-bukowych

b) regla górnego – bór świerkowy

c) subalpejski – mozaika gęstych zarośli, kosodrzewina

d) alpejski –

Rezerwaty Biosfery UNESCO

1. Babiogórski PN (1977)

2. Białowieski PN

3. Rezerwat Przyrody J. Łuknajno

4. Słowiński PN

5. Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” 1992

6. Ciśniańsko-Wetliński PK

7. PK Doliny Sanu

8. PN Połoniny

9. Użański PN

10. Nadsański Regionalny PK

11. Tatrzański Rezerwat Biosfery

12. Karkonoski Rezerwat Biosfery

13. Kampinoski PN

14. Poleski PN

Dziedzictwa Kultury i Przyrody

1. Historyczne centrum Krakowa 78r.

2. Kopalnia soli w Wieliczce 78r.

3. Auschwitz-Birkenau, Oświęcim

4. Puszcza Białowieska

5. Historyczne centrum Warszawy

6. Stare Miasto w Zamościu – przykład renesansowej zabudowy miejskiej

7. Średniowieczny zespół Torunia

8. Zamek Krzyżacki w Malborku

9. Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w.

10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

11. Drewniane kościoły – Dinarowe, B…., Dębno Podhalańskie, Haczów, Lipnica, M…

12. Park Mużakowski

13. Hala Ludowa we Wrocławiu

Pamięć Świata

Zgromadzenie najbardziej wartościowych dokumentów (rękopisów, książek, nagrań, filmów itp.), które obrazują historię świata.

1. Dzieło M. Kopernika „De Revolutionibus Orbium Coelestium” Biblioteka Jagiellońska.

2. Archiwum getta warszawskiego Emanuela Ringelbluma, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa.

3. Kolekcje dzieł Chopina, Towarzystwo Fryderyka Chopina, Warszawa.

4. 21 postulatów Solidarności, Gdańsk.

5. Konfederacja Warszawska 1573.

6. Kodeks Supraski (2007), Biblioteka Ordynacji Zamojskiej, Warszawa.

7. Archiwa Komitetu Edukacji Narodowej (2007)

KRAJOZNAWSTWO

21.03.2010

Szlaki turystyczne:

• Szlak Piastowski: Poznań-Pobiedziska-Moraczewo-Ostrów Lednicki-Gniezno-Trzemeszno-Mogilno-Strzelno-Kruszwica-Inowrocław-Kościelec Kujawski-Pakość-Barcin-Lubostroń-Żnin-Wenecja-Biskupin-Gąsawa-Marcinkowo Górne-Rogowo-Gniezno-Giecz-Poznań

• Szlak Kopernika: Olsztyn-Dobre Miasto-Lidzbark-Warm-Orneta-Pieniężno-Braniewo-Frombork-Tolkmicko-Elbląg-Pasłęk-Małdyty-Morąg-Olsztyn

• Szlak Zamków Krzyżackich: Malbork-Kwidzyń-Gniew-Bytów-Słupsk

• Szlak Zamków Gotyckich: Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim- książęcy zamek w Bolkowie-zamek Bolczów-Jelenia Góra-Wleń-Grodziec

• Ruiny Zamków Gotyckich:

• Szlak Bursztynowy: (mapka)

• Szlak Architektury Drewnianej: Zakopane-Chochołów-Ludźmierz-Nowy Targ-Dębno-Kluczkowce

• Europejski Szlak Cysterski: Bardo-Bierzwnik-Bledzew-Bukowo Morskie-Byszewo-Cedynia-Chełmno-Czarna Góra-Henryków-Jemielnica-Jędrzejów-Jodłownik-Kamieniec Ząbkowicki-Kaszczor-Kołbacz-Koprzywnica-Koronowo-Koszalin-Krzeszów-Ląd-Lubiąż-Ludźmierz-Łekno-Marianowo-Mironice-Mogiła-Obra-Oliwa-Ołobok-Owińska-Paradyż-Pelplin-Pełczyce-Pogódki-Przemęt-Recz-Rokitno-Rudy-St. Dworek Zemsko-Sulejów-Szczecin-Szczyrzyc-Szklane Domy-Szpetal-Toruń-Trybsz-Trzebnica-Wąchock-Wągtrowiec-Wieleń-Winniki-Wolin-Żarnowiec

• Europejski Szlak Tatarski: Sokółka-Bohoniki-Krynki-Kruszyniany

• Droga Kaszubska: Garcz-Chmielno-Zawory-Ręboszewo-Brodnica Dolna-Ostrzyce-

• Szlak Polskiego Renesansu:

• Szlak Kanału Elbląskiego:

• Trasa Kórnicka:

• Szlak Brdy:

• Szlak Krutyni:

• Szlak Drawy:

• Szlak Wielkich Jezior Mazurskich:

• Szlak Skalnych Grzybów:

• Szlak Wygasłych Wulkanów (Pogórza kaczawskie):

• Główny Szlak Beskidzki im. Kazimierza Sosnowskiego:

• Główny Szlak Sudecki im. Dr Mieczysława Orłowicza

• Główny Szlak Świętokrzyski im. prof. Edmunda Massalskiego

• Szlak Orlich Gniazd: