OPIEKA PALIATYWNA

T: Problemy etyczno – moralne w opiece paliatywnej. Eutanazja – stanowisko religii, medycyny i prawa. Zaniechanie uporczywej terapii.

Sylwia Zagórska

3rok Pielęgniarstwo

Grupa K

Eutanazja – zadanie śmierci osobie nieuleczalnie chorej umotywowane skróceniem jej cierpień. Eutanazja jest pojęciem przede wszystkim z dziedziny etyki (zwłaszcza bioetyki) i prawa. Eutanazja jest dzielona na bierną określaną jako ortotanazja i czynną jako zabójstwo z litości. Eutanazją również mylnie bywała nazywana eksterminacja osób niepełnosprawnych przez nazistów podczas II wojny światowej. Dopuszczalność eutanazji jest trudnym zagadnieniem etycznym. Ma ona zarówno zwolenników, jak i przeciwników. Konflikt racji bierze się z różnych systemów wartości, jakimi kierują się obie strony sporu. Przeciwnicy eutanazji uważają życie za święty dar od Boga (głównie przeciwnicy eutanazji czynnej) albo uznają je za najwyższą wartość. Zwolennicy natomiast twierdzą, iż ważniejsze są uszanowanie woli chorego, uchronienie go od cierpień oraz jego prawo do zachowania godności w rozumieniu, jakie on przyjmuje. Eutanazja jest obecnie zalegalizowana w Holandii (2002), Belgii, Luksemburgu (w tym chorych dzieci), Albanii, Japonii i amerykańskich stanach Teksas i Oregon, a do niedawna także w australijskim Terytorium Północnym (Sąd australijski orzekł, że ta kwestia należy do spraw wyłącznie federalnych i uchylił legalność eutanazji). Szczególna forma dozwolonej eutanazji występuje w Szwajcarii, gdzie można przepisać lek nasenny w śmiertelnej dawce, jednak chory musi go przyjąć samodzielnie. W pozostałych krajach eutanazja jest niedozwolona i karana jak zwykłe zabójstwo lub w sposób łagodniejszy.

W Holandii prawo zezwala na eutanazję tylko wówczas, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:

• cierpienie pacjenta jest nie do zniesienia, przy czym nie ma szans na polepszenie się kondycji chorego

• żądanie przez pacjenta eutanazji musi być dobrowolne i powinno utrzymywać się przez z góry określony czas, nie może być spełnione, jeżeli osoba jest pod wpływem narkotyków, cierpi na zaburzenia psychiczne lub pozostaje pod wpływem innych osób

• pacjent musi mieć pełną świadomość swojego stanu zdrowia, rokowań i przysługujących mu praw

• konieczna jest konsultacja z co najmniej jednym niezależnym lekarzem, który musi potwierdzić stan zdrowia pacjenta i przesłanki, o których mowa powyżej

• eutanazja musi być dokonana w medycznie odpowiedni sposób przez lekarza lub pacjenta w obecności lekarza

• pacjent musi mieć co najmniej 12 lat (pacjenci w wieku od 12 do 16 lat muszą otrzymać zgodę rodziców)

• Ustawodawstwo holenderskie uznaje ważność pisemnego oświadczenia woli pacjenta. Oświadczenie takie może być użyte, kiedy pacjent znajdzie się w śpiączce lub w innym stanie, który uniemożliwia wyrażenie zgody na eutanazję.

• W 2001 24 parlamentarzystów Rady Europy (głównie z Europy Wschodniej) skrytykowało holenderską praktykę eutanazyjną w dokumencie "Legalisation of Euthanasia in Europe. Written Declaration No. 312".

Uregulowania prawne w Polsce

Eutanazja czynna w Polsce jest zabroniona; traktuje się ją jak rodzaj zabójstwa karanego w łagodniejszy sposób. Osoba jej dokonująca jest obecnie zagrożona karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Warunkiem łagodniejszej odpowiedzialności jest, aby pokrzywdzony zażądał pozbawienia go życia, zaś dokonujący eutanazji - działał pod wpływem współczucia dla niego. Przepis art. 150 kodeksu karnego, który określa przestępstwo zabójstwa eutanatycznego nie wymaga natomiast wprost, aby osoba żądająca go była śmiertelne chora, jednak wymóg taki wprowadza orzecznictwo. Specyficznym typem przestępstwa związanego z szeroko pojętą eutanazją jest pomoc do samobójstwa (art. 151 kodeksu karnego), który obejmuje także tzw. eutanatyczną pomoc do samobójstwa, czyli ułatwienie osobie śmiertelnie chorej zamachu samobójczego.

 Prawo eutanazji w innych Państwach

W Luksemburgu 20 lutego 2008 roku parlament Luksemburga przyjął większością 30 z 59 możliwych głosów ustawę legalizującą skracanie życia osobom ciężko chorym na żądanie. Weszła ona w życie po drugim głosowaniu w marcu 2009 [2]. Ustawa została silnie skrytykowana przez Kościół katolicki (mający duży wpływ na społeczeństwo luksemburskie), większą część środowisk medycznych i rządzącą Partię Chrześcijansko- Społeczną. Zgodnie z projektem decyzję o eutanazji może podjąć wyłącznie pacjent pod warunkiem że jest ciężko i nieuleczalnie chory. Decyzję o eutanazji można będzie podjąć m.in. spisując testament. W Belgii parlament Belgii przyjął ustawę legalizującą eutanazję we wrześniu 2002 roku. Eutanazja czynna w Polsce jest zabroniona; traktuje się ją jak rodzaj zabójstwa karanego w łagodniejszy sposób. Osoba jej dokonująca jest obecnie zagrożona karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Wyjątkowo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Warunkiem łagodniejszej odpowiedzialności jest, aby pokrzywdzony zażądał pozbawienia go życia, zaś dokonujący eutanazji - działał pod wpływem współczucia dla niego. Przepis art. 150 kodeksu karnego, który określa przestępstwo zabójstwa eutanatycznego nie wymaga natomiast wprost, aby osoba żądająca go była śmiertelne chora, jednak wymóg taki wprowadza orzecznictwo. Specyficznym typem przestępstwa związanego z szeroko pojętą eutanazją jest pomoc do samobójstwa (art. 151 kodeksu karnego), który obejmuje także tzw. eutanatyczną pomoc do samobójstwa, czyli ułatwienie osobie śmiertelnie chorej zamachu samobójczego.

Eutanazja a religia

Już w 1934 r. eutanazji sprzeciwili się biskupi niemieccy, a w 1940 r. Kongregacja Św. Oficjum. Papież Pius XII wypowiadał się wielokrotnie w tej kwestii: w encyklice Mystici Corporis (1943) i w przemówieniach do różnych grup lekarskich. Ponieważ problem kwestii etycznych związanych z ciężko chorymi i umierającymi stał się bardziej aktualny w latach 70, częściej zaczęły pojawiać się różne materiały i dokumenty Kościoła na ten temat. Wymienić tu można Deklarację o eutanazji Kongregacji Doktryny Wiary z 1980 roku, stanowisko Papieskiej Rady "Cor Unum" z 1981 roku, deklarację Papieskiej Akademii Nauk z 1985 roku, a także liczne wystąpienia Jana Pawła II i list apostolski Salvifici doloris o sensie ludzkiego cierpienia

Żydowskie prawo odrzuca wszelkie środki, które zmierzają do skrócenia ludzkiego życia. Mimo to dyskutuje się nad pewnymi wyjątkami, np.: gdy ludzie są nieuleczalnie chorzy i dzięki eutanazji można by uniknąć nadmiernych cierpień. Midrasz nawiązuje do historii króla Saula, który rzucił się na swój miecz, aby uniknąć tortur. Średniowieczne autorytety debatowały nad kwestią, czy dozwolona jest modlitwa o szybką śmierć nieuleczalnie chorego. Modlitwę taką ocenia się zasadniczo pozytywnie, ale zakazuje się bezpośredniej pomocy w umieraniu. Współczesne autorytety rabinackie zezwalają na podawanie środków uśmierzających ból, chociaż w znacznym stopniu skracają one życie śmiertelnie choremu. Zakazują jednak iniekcji czy podawania środków, które przyspieszają śmierć. Tak samo odrzucają medyczne interwencje, które sztucznie przedłużają życie. Etyka katolicka stanowczo odrzuca eutanazję bezpośrednią (m.in. w KKK 2277 czytamy: "Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków polega na położeniu kresu życiu osób upośledzonych, chorych lub umierających. Jest ona moralnie niedopuszczalna.").   W Deklaracji Kongregacji Nauki Wiary czytamy: "Eutanazja oznacza czynność lub jej zaniechanie, która ze swej natury lub w zamierzeniu działającego powoduje śmierć w celu wyeliminowania wszelkiego cierpienia. Tak więc eutanazja wiąże się z intencją działającego oraz stosowanymi środkami . Gdy zagraża śmierć, której w żaden sposób nie da się uniknąć przez zastosowanie dostępnych środków, wolno w sumieniu podjąć zamiar nieskorzystania z leczenia, które może przynieść tylko niepewne i bolesne przedłużenie życia". Można zatem powiedzieć, że Kościół katolicki nie tyle zezwala na eutanazję, a co najwyżej pozwala na zaprzestanie procesów podtrzymujących życie.                                      

Jan Paweł II o eutanazji

• Jan Paweł II, w Encyklice "Evangelium Vitae" przypomina:
  
  "Przez eutanazję w ścisłym i właściwym sensie należy rozumieć czyn lub zaniedbanie, które ze swej natury lub w intencji działającego powoduje śmierć w celu usunięcia wszelkiego cierpienia. (...) Od eutanazji należy odróżnić decyzję o rezygnacji z tak zwanej "uporczywej terapii", to znaczy z pewnych zabiegów medycznych, które przestały być adekwatne do realnej sytuacji chorego, ponieważ nie są już współmierne do rezultatów, jakich można by oczekiwać, lub też są zbyt uciążliwe dla samego chorego i dla jego rodziny. (...) Rezygnacja ze środków nadzwyczajnych i przesadnych nie jest równoznaczną z samobójstwem lub eutanazją; wyraża raczej akceptację ludzkiej kondycji w obliczu śmierci. (...)

Eutanazja a etyka lekarska

Natomiast w "Etyce lekarskiej" napisanej przez Tadeusza Brzezińskiego czytamy: "Eutanazja bierna to nieuzasadnione medycznie zaprzestanie leczenia w celu przyspieszenia zgonu, motywowane współczuciem dla cierpiącego". Należy w tym wypadku odróżnić leczenie skutków od leczenia przyczyn. Często lekarze zaprzestają leczenia przyczyn choroby, jeśli przewidują w oparciu o doświadczenie, że nie przyniesie ono żadnych rezultatów. Szczególnie ten dotkliwy problem ujawnia się w ciężkich przypadkach raka. Wówczas lekarzom jedynie pozostaje leczenie objawów, którego celem jest złagodzenie cierpienia. Współczesna medycyna może podtrzymywać życie pacjenta za pomocą nadzwyczajnych środków. Zabieg ten nazywa się dystanzją. Zaprzestanie dystanzji nazywa się ortotanazją.

Rodzaje eutanazji

• ORTOTANAZJA (bierna) - oznacza zaniechanie działań w kierunku sztucznego podtrzymywania życia, podejmowania i prowadzenia reanimacji lub uporczywej terapii i stosowania środków nadzwyczajnych w okresie umierania.

• KRYPTOEUTANAZJA (czynna) - polega na zabiciu człowieka bez jego wiedzy i woli z powołaniem się na jego dobro lub dobro rodziny.

Rodzaje eutanazji według Bernarda Beartschi’ ego

     

Legalizacja eutanazji

Zagadnienie legalizacji prawnej dotychczas nie było w naszym kraju rozważane, jednak uwzględniając postępujące tendencje proeutanazyjne w świecie i silne lobby popierające eutanazję, można się spodziewać, że i u nas ten temat za kilka lat stanie się aktualny.

Argumenty "społeczne" zwolenników legalizacji eutanazji:

-eutanazja po zalegalizowaniu i zaakceptowaniu społecznym pozostanie aktem tylko dobrowolnym, na który nie będą mogły mieć wpływu namowy i naciski;

-nie będzie zgody na eutanazję osób, które są trwale niezdolne do wyrażania swej woli - prośby o odebranie życia;

-legalizacja eutanazji zabezpieczy lekarzy przed odpowiedzialnością prawną;

-zalegalizowanie eutanazji nie wpłynie ujemnie na działalność opiekuńczą i finansowanie rozwoju programów opieki paliatywnej i medycyny paliatywnej;

-w cywilizowanym społeczeństwie nigdy nie wykorzysta się eutanazji do niewłaściwych działań.

Z powyższych argumentów jedynym, który można uznać za uzasadniony, jest ten o zabezpieczeniu lekarzy przed odpowiedzialnością prawną. I chyba o to tylko chodzi.

Argumenty przeciwników legalizacji eutanazji ze względów społecznych:

-zgodnie z etyką lekarską, związek lekarza i pacjenta jest oparty również na przekonaniu pacjenta, że lekarz nigdy nie targnie się na jego życie. Legalizacja eutanazji zniszczy to zaufanie;

-przy założeniu etycznym nieczynienia zła ("primum non nocere")- wprowadzenie legalizacji eutanazji jest sprzeczne z powyższą zasadą;

-legalizacja prawna eutanazji zahamowałaby postęp w badaniach naukowych w zakresie opieki i medycyny paliatywnej, w dążeniu do wypracowania jeszcze lepszych modeli opieki nad cierpiącymi pacjentami i wytwarzania skuteczniejszych środków przeciwbólowych;

-legalizacja eutanazji mogłaby wpłynąć na przekonanie, że takie rozwiązanie jest korzystne dla społeczeństwa i nie stanowi żadnej szkody społecznej, jako że życie starych, niedołężnych i chorych ludzi nie przedstawia wartości. Osoby te mogłyby przez swą zależność od innych odczuć, że ich obowiązkiem jest zgodzić się na eutanazję, aby nie być ciężarem dla społeczeństwa, co w rażący sposób godziłoby w autonomię tych ludzi;

-legalizacja eutanazji, uzasadnianej zależnością chorego od innych, spowoduje dewaluację pozytywnego udziału osób zdrowych i sprawnych w opiece nad chorymi i umożliwienia tym chorym udziału w życiu społecznym - nawet jeżeli jest to w ograniczonym stopniu;

-będzie niezwykle trudno wypracować zasady prawne chroniące przed nadużyciami w stosowaniu eutanazji (np. ze względu na problemy z określeniem kompetencji i autonomii szczególnie ciężko chorych osób z depresją czy lękiem).

Eutanazja jest postrzegana jako śmierć z wyboru i aprobowana jako ucieczka od przywiązania do własnego „ja”, które cierpi (np. z powodu starości); daje możliwość uwolnienia się od niewygodnej formy życia i przejścia do następnego życia (reinkarnacja). Ci, którzy podejmują decyzję samobójczą, jak i ci, dokonują eutanazji, winni się uwolnić od złych zamierzeń, namiętności i egoizmu.

Problem eutanazji, podobnie jak i aborcji oraz innych kontrowersyjnych dylematów naszych czasów, dzieli społeczeństwo niemal całego świata zachodniego na jej zwolenników i przeciwników. Rozwiązania zadowalającego tak jednych, jak i drugich zapewne nigdy nikt nie znajdzie, ale nie zwalnia to ludzi od dyskusji i poszukiwania takiego rozwiązania.

Bibliografia

1. Szeroczyńska M.: Eutanazja i wspomagane samobójstwo na świecie: studium prawnoporównawcze. Kraków, Universitas, 2004; Bołoz W.: Etyka chrześcijańska wobec problemów końca życia.

2. Aumonier N., Beignier B., Letellier P.: Eutanazja. Tłum. Burska E. Warszawa, Pax, 2003

3. Kongregacja Nauki Wiary: Iura et bona. Deklaracja o eutanazji 05.05.1980. W: Szczygieł K., red.: W trosce o życie: wybrane dokumenty Stolicy Apostolskiej. Tarnów, Biblios, 1998,

4. Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae. O wartości i nienaruszalności życia ludzkiego, Wydawnictwo „m”, Kraków 1995.

5. Bartoszek A.: Opieka paliatywna jako alternatywa dla eutanazji. W: Morciniec P., red.: Eutanazja w dyskusji. Opole

6. Fenigsen R., Eutanazja…. Por. też Leone S., Śmiertelnie chory, tłum. M. Zięba, Wydawnictwo WAM, Kraków 2000.