Bez zagranicy: C= Ca+ MPC(1-t) * Y; mg= 1/ 1-MPC(1-t); mt= -MPC/ 1-MPC(1-t); T= Ta+ t* Y; Z zagranicą: AD= C+ I+ G+ X- Z. Z= MPZ* Y. ∆Y= m* ∆Xa. m= 1/ 1- MPC(1-t)+ MPZ. m= um(stopa ubytku gotówki)+ 1/ um+ stopa rezerw obowiązkowych; I= Ia- MPI* r. IS to AD= Y; LM to LD= LS; I_L= suma (P_i1* Q_i0/ P_i0)* 100; I_P= suma (P_i1* Q_i1/ P_io)*100%. 1)Pieniądz- powszechnie akceptowany towar, za pomogą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług. Funkcje pieniądza: a)Miernika wartości – pieniądz sprowadza wartość towarów i usług do wspólnego mianownika i wyraża je w cenie; pieniądz staje się jednostką obrachunkowa i pełni ją idealnie i wyobrażeniowo (cena – pieniężne ustalenie wartości). b)Środek cyrkulacji – pieniądz występuje realnie – w zamian za towar i usługę nabywca płaci określoną ilość pieniądza gotówkowo lub bezgotówkowo. c)Środek płatniczy – pieniądz realny; jest środkiem regulowania zobowiązań, wynikających nie tylko z tytułu obrotu towarowego ale i ze wszystkich innych tytułów, np. z tytułu umowy o pracę, podatków, kredytów, umów ubezpieczeniowych, itp.. d)Środek przechowywania wartości (tezauryzacji, gromadzenia skarbu) – jednostka gospodarująca jeśli nie wykorzysta natychmiast pieniądza otrzymanego w danej transakcji do dokonania płatności to pieniądz traktuje jako środek gromadzenia wartości. 2)Popyt na pieniądz (LD) - to pożądana przez prywatne podmioty niebankowe, czyli gosp. dom. przedsięb. Ilość pieniądza w danym czasie i warunkach rynkowych. Determinanty popyty: wielkość produkcji różnych dóbr; liczba zawieranych transakcji; przeciętny poziom cen produktów i usług; nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych (inflacja); koszt posiadania pieniądza; koszt zmiany jednych aktywów na inne (płynność). Agregaty pieniądza: W gosp. rynkowej wyróżnia się agregaty pieniężne do celów analitycznych w sektorze bankowym i do celów formułowania zadań polityki pieniężnej. M0 - pieniądz BC oraz depozyty banków komercyjnych w BC; pieniądz o najwyższej sile. M1 - pieniądz w ścisłym tego znaczeniu; gotówka i depozyty a’vista. M2 - M1 + tzw. pieniądz potencjalny czyli depozyty krótkoterminowe oraz a’vista lecz nie podlegające dysponowanie za pomocą czeków i przekazów. M3 - M2 + depozyty długoterminowe i te które nie wchodzą do M2. M4 - M3 + aktywa pieniężne finansowe w postaci pap. wart. podlegające sprzedaży. 3)Ilościowa teoria pieniądza (równanie wymiany Fischera): Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych (wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości transakcji: M* Vm= P* Qtr gdzie: M - ilość pieniądza; Vm- prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza); P - cena transakcji; Qtr - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych). 4)Teoria preferencji płynności (Keynes): Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych). Przezornościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała. Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Podstawowym czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji. Nieilościowa teoria pieniądza Friedmana: realny popyt na pieniądz( wg. monetarystów) to inaczej popyt na realne zasoby pieniądz czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen. 5)Podaż pieniądza (M) – to postawienie do dyspozycji przez instytucję pieniężną zasobów pieniężnych innej jednostce gosp.( inaczej ilość pieniądza w obiegu). M= m* Bm; m- mnożnik kreacji pieniądza 1/ stopa rezerw obowiązkowych; Bm- baza monetarna jest rozumiana jako suma gotówki w obiegu (Mg) oraz rezerw gotówkowych systemu bankowego(Mr). Wysokość mnożnika zależy też od stopy ubytku gotówki z systemu bankowego oraz od stopy całkowitych rezerw bankowych. Podaż pieniądza zależy od: wzrostu proporcjonalnego od bazy monetarnej; stopy ubytku gotówki z systemu bankowego; stopy rezerw obowiązkowych; stopy %( im większa ta stopa, tym wyższe są dla banków koszty utrzymania rezerw dobrowolnych, a tym samym niższy jest poziom tych rezerw i większa podaż pieniądza). 6)Funkcje banków: przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych(depozytów) w zamian za odsetki; udzielanie kredytów; świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego; kreacja pieniądza(pomnożenie ilości pieniądza w obiegu). Funkcje banku centralnego: posiada monopol na emisje pieniądza gotówkowego; pełni funkcję banku banków; bank państwa; stabilizuje rynki finansowe; współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa. Polityka pieniężna: celem polityki pieniężnej NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen która jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego. Polityka pieniężna związana jest z regulowaniem pieniądza w obiegu do zrealizowania określonych celów. Ekspansywna polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza, np. obniżanie stopy redyskontowej( stopa % po której banki komercyjne mogą brać kredyt w bankach centralnych), zakupy na otwartym rynku(skup papierów wartościowych), obniżanie stopy rezerw obowiązkowych. Restrykcyjna polityka pieniężna - zmniejszanie podaży pieniądza, np. podwyższanie stopy redyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych). Selektywna polityka kredytowa polega na modyfikowaniu zachowania instytucji kredytowych celem ułatwienia pewnym obszarom gospodarki dostęp do kredytów (kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe, racjonowanie kredytów). 7)Polityka fiskalna: polega na celowych zmianach w dochodach i wydatkach państwa. Funkcja konsumpcji a stopa %: a)Efekt majątkowy: np. spadek stóp % powoduje wzrost cen obligacji i akcji, a zatem wzrost zamożności ich posiadaczy, krzywa konsumpcji w górę. b)Zmiany dostępności kredytu konsumpcyjnego: im niższa stopa tym tańszy staje się kredyt. c) zmiany przewidywanych przyszłych dochodów realnych(spadek stopy to zmniejszenie od zaciągniętych wcześniej pożyczek, dochody realne więc rosną, umożliwia to wzrost bieżącej konsumpcji). Stopa % a popyt inwestycyjny: Krzywa popytu inwestycyjnego pokazuje zależność między planowanymi przez przeds. inwestycjami a poziomem stopy %. Przesunięcia po krzywej- zmiany stopy %( im większa stopa tym mniejsze planowane inwestycje bo tym większy musi być zwrot z inwestycji); Przesunięcia krzywej: zmiana innych czynników powodująca, że przy danej stopie rozmiary inwestycji rosną. Nachylenie krzywej: zależy od okresu życia dobra kapitałowego (im jest on dłuższy tym większy jest wpływ nawet niewielkiej zmiany stopy na opłacalność inwestycji –krzywa bardziej płaska. I= Ia- MPI* r. 8)Model ISLM- równocześnie rozpatrujemy rynek dóbr i rynek pieniądza, chodzi o wyznaczenie takiej kombinacji Y i r która prowadzi do równowagi na obu rynkach jednocześnie. Krzywa IS- zbiór różnych kombinacji Y i r przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze; ruch wzdłuż krzywej IS- spadek stopy % i wzrost Y; nachylenie krzywej IS- zależy od wrażliwości popytu na zmiany stopy %. Przesunięcie krzywej IS: wzrost optymizmu przeds. w ocenie kształtowania się przyszłych zysków; wyższe szacunki gosp. domowych w odniesieniu do ich przyszłych dochodów; wzrost wydatków państwa(polityka fiskalna państwa). Krzywa LM- zbiór różnych kombinacji Y i r, które zapewniają równość realnego popytu na pieniądz i realnej podaży pieniądza. Wzrost popytu globalnego to wzrost popytu na pieniądz a to prowadzi do wzrostu stopy % na rynku pieniądza. Nachylenie krzywej LM- im silniejszy wzrost Y oddziaływuje na wzrost popytu na pieniądz, tym większy będzie wzrost stopy % konieczny do zachowania równowagi na rynku pieniężnym (tym bardziej stroma będzie krzywa LM). Przesuniecie krzywej LM: pod wpływem wzrostu lub zmniejszenia wielkości realnych zasobów pieniądza (krzywa podaży pieniądza). Wpływ polityki fiskalnej na ISLM: ekspansywna (krzywa IS w prawo, wzrost Y i r); restrykcyjna ( krzywa IS w lewo, zmniejszenie Y i r). Wpływ polityki monetarnej na ISLM: ekspansywna (zwiększenie podaży pieniądza, krzywa LM w prawo, obniżenie stopy %, wzrost popytu globalnego); restrykcyjna (zmniejszenie podaży pieniądza, krzywa LM w lewo, podniesienie stopy %, spadek globalnego popytu). Efekt tłumienia: wzrost podaży pieniądza; obniżenie stopy %; wzrost popytu inwestycyjnego i popytu konsumpcyjnego równa się wzrost popytu globalnego; wzrost dochodu zapewniającego równowagę; wzrost popytu na pieniądz; wzrost stopy % równoważącej rynek pieniężny; krzywa popytu globalnego przesuwa się w dół (spadek Y). Zjawisko wypierania: wzrost wydatków państwa; wzrost globalnego popytu; wyższy dochód zapewniający równowagę; wzrost popytu na pieniądz; wzrost spoty %; ograniczenie popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego (krzywa popytu przesuwa się w dół, spadek Y). Wypieranie: to ograniczenie wielkości popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa wypierającej wydatki prywatne. Zarządzanie popytem: wykorzystywanie polityki pieniężnej i polityki fiskalnej w celu stabilizacji dochodu na względnie stałym, wysokim poziomie; ekspansywna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka pieniężna; restrykcyjna polityka fiskalna i ekspansywna polityka pieniężna. 9) Inflacja – to brak równowagi na rynku pieniężnym. Masa pieniędzy jest większą od popytu na pieniądz. Pieniądz traci silę nabywczą. To proces ciągłego wzrostu ogólnego poziomu cen rynkowych w danym okresie czasu. Stopa inflacji -przeciętna stopa wzrostu cen konsumpcyjnych wyrażona w procentach. Ze względu na przyczyny wyróżnia się: a)inflację popytową: wzrost globalnego popytu prowadzi do wzrostu cen przy mało elastycznej podaży, luka inflacyjna(nadwyżka popytu nad podażą). b)Inflację monetarną: wzrost ilości pieniądza w obiegu prowadzi do wzrostu przeciętnego poziomu cen. c)teoria podażowa: inflacja kosztowa- spowodowana wzrostem kosztów przeds.; płacowa- wzrost płac to wyższe koszta to wzrost cen; spowodowana dążeniem do wzrostu zysków, przeds. podnoszą ceny by zwiększyć swoje zyski. Podział inflacji: pełzająca- wzrost cen w gospodarce nie przekracza średnio 5% rocznie; umiarkowana- 5%-10%; galopująca- 10%-150%; hiperinflacja- powyżej 150% śmiercionośny typ schorzenia gospodarki. Stagflacja- wzrost PKB i wzrost cen; Subflacja- inflacja i spadek PKB. Inflacja strukturalna- niedobór produktów bo zmienia się struktura. Inflacja a oczekiwania- nasze oczekiwania mogą wywołać inflację, robimy zapasy przed obawą wzrostu cen. Inflacja inercyjna- inercja oczekiwana, nie jest dla nas zaskoczeniem wbudowana w umowy. Mierniki inflacji: a) Wskaźnik cen dóbr konsumencyjnych (CPI)- ceny detaliczne Służy do badania wpływu inflacji na gospodarstwa domowe, czyli konsumentów, gdyż mierzy przeciętny poziom cen typowego koszyka dóbr i usług konsumowanego przez typową rodzinę. b)wskaźnik cen dóbr produkcyjnych (PPI)- oferowane przez producentów: • ceny surowców • ceny materiałów. Mierzy ceny, które płacą producenci, gdyż obejmuje czynniki produkcyjne, z wyjątkiem pracy. Stanowi on pojemny miernik wpływu inflacji na przemysłowy sektor gospodarki. c) Deflator PKB- Jest to najobszerniejszy miernik inflacji, który nie mierzy wpływu inflacji tylko na jakąś grupę, np. konsumentów lub producentów, ale obejmuje największą ilość cen. Etapy budowania wskaźników cen: wybór odpowiedniego koszyka dóbr; przypisywanie wag; obliczanie średniej ważonej dla danego koszyka. Indeksy (wskaźniki): Laspeyresa- wykorzystujące wagi z okresu bazowego I_L= suma (P_i1* Q_i0/ P_i0)* 100%; Paaschego- wagi z okresu badanego I_P= suma (P_i1* Q_i1/ P_io)*100%. P_i1-cena dobra „i” wchodzącego z skład koszyka z okresu badanego; P_i0- z okresu bazowego; Q_i1- waga dla dobra „i” z okresu badanego; Q_i0- z okresu bazowego. Przyczyny inflacji: - stosunki pieniężno-kredytowe (niedostosowanie emisji pieniądza i kreacji kredytu do realnych procesów gospodarczych, nieprzestrzeganie dyscypliny finansowej przez przedsiębiorstwa, „miękkie” kredytowanie) - niedostatki polityki lokacyjnej ( nieodpowiadająca realiom rynkowym polityka cen, nadmiernie styczna polityka państwa, uleganie nadmiernym roszczeniom związków zawodowych w zakresie rewindykacji płac) - polityka zewnętrzna - niedostatki działań makro. na rzecz redukcji kosztów wytwarzania. Skutki inflacji : - powoduje redystrybucję dochodu narodowego na rzecz grup bogatszych kosztem ludzi biedniejszych: rencistów, emerytów - powoduje spadek wartości pieniądza, czyli jego deprecjację, - zniechęca do oszczędzania, - obniża ciężar spłaconych kredytów, - niszczy rachunek ekonomiczny - powoduje wzrost stopy oprocentowania kredytów na działalność inwestycyjną - osłabia eksport - pogłębia niepewność jutra, prowadzi do obniżenia realnych dochodów ludności. Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Ilościowe zmiany w siłach wytwórczych, produkcji, konsumpcji. (ilościowy). 10) Podaż siły roboczej: liczba ludności w wieku zdolności do pracy gotowa podjąć prace za oferowaną płace w określonym czasie na danym rynku pracy. Determinanty: stopa przyrostu rzeczywistego ludności; relacja ludności w wieku aktywności zawodowej do pozostałej ludności; czas spędzony poza pracą przez aktywnych zawodowo; stosunek emigrantów do imigrantów w wieku zdolności do pracy; poziom konsumpcji przy przeciętnej płacy. Popyt na siłę roboczą: liczba ludzi w wieku zdolności do pracy na którą jest zapotrzebowanie przy danej cenie i określonym czasie ze strony pracodawców. Rzeczywista możliwość zatrudnienia. Determinanty: liczba i rodzaj pracodawców; sposób zarządzania przedsiębiorstwami; poziom technologii; popyt na produkty i usługi; stopa opodatkowania dochodów; poziom inwestycji; stopa zysków; oprocentowanie kredytów; siła i rola związków zawodowych. Cena na rynku pracy to płaca: nominalna- pieniądze otrzymywanie przez pracownika od pracodawcy; realna- suma dóbr i usług jakie można nabyć za płacę nominalną. Funkcje płac: informacyjna; bodźcowa; wychowawcza. Bezrobotni – osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy pomimo podjęcia poszukiwań pracy. W ujęciu zasobowym: Ludność w wieku produkcyjnym (Lp): -Bierni zawodowo; -Aktywni zawodowo (zasób siły roboczej, Sr): Zatrudnieni (Z), Bezrobotni (B). Współczynnik aktywności zawodowej= l. ludności aktywnej zawodowo/ l. ludności w wieku produkcyjnym. Wskaźnik zatrudnienia= l. lud. Pracującej/ l. lud. Aktywnych zawodowo. Stopa bezrobocia= l. bezrobotnych/ l. aktywnych zawodowo. Rodzaje bezrobocia: a) naturalne – dobrowolne, występuje n awet kiedy jest równowaga. b)frykcyjne - dotyczy tych osób aktywnych zawodowo, którzy pozostają przejściowo bez pracy ze względu na zmianę pracy (np. z powodu zmiany miejsca zamieszkania, zmiany pracy na lepszą). c)strukturalne - związane ze zmianami strukturalnymi w gospodarce, jest wynikiem niedopasowania struktury podaży i popytu na pracę. d)klasyczne - występuje wówczas, gdy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu zapewniającego równowagę na rynku pracy (na skutek działalności związków zawodowych, ingerencji państwa - np. gwarantowana płaca minimalna). e)koniunkturalne - bezrobocie wynikające z niedostatecznego popytu globalnego. f)sezonowe- dotyczy prac sezonowych. g)chroniczne- dotyczą np. ułomności psychicznej, fizycznej, przeszłości więziennej. h)bezrobocie przymusowe - występuje wówczas, gdy pracownik mimo, że jest gotów zaakceptować przedłożoną mu ofertę pracy za obowiązujące na rynku wynagrodzenie, nie może znaleźć zatrudnienia. i)bezrobocie dobrowolne - występuje wówczas, gdy pracownik dobrowolnie rezygnuje z przyjęcia oferty pracy za obowiązującą na rynku płacę. Przyczyny wzrostu bezrobocia: likwidacja gałęzi przemysłu; zmniejszenie popytu na konkretne dobra; ograniczenie produkcji globalnej; mała przejrzystość rynku pracy; niepełna mobilność siły roboczej; niedostosowanie kwalifikacji do potrzeb rynku; zmiany technologiczne; wysokie podatki; wzrost wysokości zasiłku dla bezrobotnych; wzrost znaczenia związków zawodowych. Krzywa Phillipsa- Wyraża ona zależność między inflacją a bezrobociem w krótkim okresie. Prawo Okuna- opisuje ono zależność, jaka występuje w cyklu koniunkturalnym między zmianami produkcji i bezrobocia. Metody pomiaru bezrobocia: a)stosowana w statystykach urzędów pracy (tzw. B. rejestrowane), bezrobotny to osoba: w wieku produkcyjnym; zdolna do pracy; gotowa do jej podjęcia; pozostająca bez pracy; nie ucząca się; nie ma emerytury; nie jest rolnikiem; nie ma własnej firmy. b)stosowana w badaniach aktywności ekonomicznej ludności (tzw. B. wg BAEL)osoba: wiek 15-74; w ciągu badanego tygodnie nie pracowała nawet godziny; aktywnie poszukiwał pracy; była gotowa podjąć zatrudnienie w badanym lub następnym tygodniu. 11)Cykl koniunkturalny- to okres zmiany poziomu aktywności gospodarczej (wahania: DN, produkcji, inwestycji, konsumpcji). Trend produkcji (tendencja rozwojowa)- to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań. Fazy cyklu: a)kryzysu- nadwyżka podaży nad popytam (kryzys nadprodukcji); ogromny poziom konkurencji; wysoki poziom inflacji, DN, zatrudnienia; spadek cen; ograniczenie zapasów; zysków; bankructwa firm; spadek inwestycji, produkcji, zatrudnienia; stopniowo zmniejsza się luka pomiędzy podażą a popytem. b)depresji (dno kryzysu)- zahamowanie spadku produkcji; stabilizacja poziomu zatrudnienia; stabilizacja zasiłków, cen; gosp. znajduje się w stanie równowagi na najniższym poziomie; rentowne są firmy o najniższych kosztach; jest to impuls do rozwoju nowych technologii. c)ożywienia- wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej; wzrost inwestycji, produkcji, cen, zysków; wzrost zatrudnienia, popytu konsumpcyjnego; narasta ożywienie w wielu nowych dziedzinach. d)rozkwitu- tzw. szczytowej koniunktury, w której: produkcja, zatrudnienie, płace, ceny, zyski, inwestycje, popyt konsumpcyjny osiąga poziom najwyższy (główny punkt zwrotny). 12)Bilans handlowy- wartość eksportu netto(NX) NX>0 nadwyżka handlowa (X>Z) NX<0 deficyt (Z>X). Polityka handlowa- polityka państwa mająca na celu oddziaływania za pomocą specjalnych instrumentów na bilans handlowy państwa np. ograniczenie importu i/lub stymulowanie eksportu. Liberalizacja h.z. (wolny handel)- nieskrępowana wymiana międzynarodowa. Protekcjonizm- oddziaływanie państwa na międzynarodową wymianę dóbr np. nakładanie ceł, środki popierania eksportu. Inne narzędzi polityki handlowej: a)ograniczenia ilościowe(embargo)- państo wydaje zezwolenie na określona wielkość importu danego towaru. b)bariery pozataryfowe(pozacelne)- regulacje administracyjne utrudniające dostęp zagranicznych towarów do rynku wew. c)subsydia eksportowe- służ do promowania eksportu, państwo wyrównuje różnice miedzy kosztami produkcji nieefektywnych producentów, a ceną uzyskanych przez nich za swój towar za granicą. d)subsydia importowe- skierowane przeciwno importowi, państwo wyrównuje nieefektywnemu krajowemu producentowi straty które wynikają stąd że jego koszty produkcji są wyższe od ceny na rynku krajowym. Know - how - jest to wiedza technologiczna, techniczna lub organizacyjna związana z wytwarzaniem danego produktu. W ramach umowy know - how korzysta się tylko ze względnych praw ochrony wynikających z postanowień zawartej umowy.