Kryzys kliniczna

42. Teorie kryzysu i konceptualizacja kryzysu

1. Kryzys emocjonalny – zaplecze teoretyczne

a) koncepcja psychodynamiczna i teoria ego: zaburzona równowaga emocjonalna prowadząca do kryzysu, prawie zawsze stanowi konsekwencję nieświadomych myśli i minionych negatywnych doświadczeń emocjonalnych. Głównym wyjaśnieniem przyczyn kryzysu są zaburzenia rozwoju lub jego zatrzymanie. Teoria ego: ważna rola samoświadomości i własnej aktywności w rozwiązywaniu problemów

b) koncepcje poznawcze: za źródło kryzysów uważają subiektywną, pozbawioną realizmu ocenę wydarzeń krytycznych. Wyjście z kryzysu jest możliwe przez uświadomienie sobie rzeczywistej natury i znaczeń wydarzeń krytycznych, należy zmienić swe przekonania i zachowania związane z tymi wydarzeniami. Tylko wtedy można odzyskać kontrolę nad kryzysem.

c) teorie behawioralno-adaptacyjne: nawiązują do teorii uczenia się nowych, rozwojowych doświadczeń i zachowań. Rozwiązanie kryzysu następuje, gdy nieadaptacyjne strategie zmagania się zostaną zastąpione zachowaniami przystosowawczymi, które umożliwiają przełamanie poczucia bezradności i chaosu.

d) teoria interpersonalna Rogers: poczucie wartości jako ochrona przed kryzysem oraz jako czynnik wzmacniający odporność na stres, a także jako czynnik ułatwiający rozwiązanie kryzysu. Szczególnie dużą rolę odgrywają takie właściwości osoby jak: poczucie bezpieczeństwa, zaufanie, wiara w siebie i innych itd. Pomoc w rozwiązaniu problemu polega na podnoszeniu samooceny i wzmacniania poczucia kontroli nad sobą i własnym życiem.

e) teoria chaosu i złożoności: wywodzi się z reguł dynamiki nieliniowej nauk matematycznych; przyrównując chaos do stanu dezorganizacji i obezwładniającego lęku, najczęściej z symptomami somatycznymi, można zauważyć, ze chaos może być potencjalnym źródłem rozwoju lub przemiany

2. Konceptualizacja kryzysu

Kryzys jako doświadczenie:

  1. Kryzys jako utrata lub zachwianie równowagi: występuje w skutek sprzeczności czy rozbieżności między percepcją sytuacji zagrażającej i jej znaczenia a właściwymi jednostce zasobami zmagania się. Występuje napięcie i lęk.

Model ten występuje w dwóch wariantach:

  1. Kryzys jako zablokowanie lub brak w zasobach: stan rozwijający się w rezultacie niemożności poradzenia sobie z narastającym napięciem stresu, w warunkach niedostępności do właściwych zasobów zmagania się, a także mechanizmów obronnych. Występuje wszechogarniające poczucie bezradności, bezsilności, ogólne poczucie „braku mocy”.

  2. Kryzys jako moment zwrotny, krytyczny: kryzys przeżywany jako wymagający natychmiastowych, radykalnych rozstrzygnięć. Występuje poczucie zagrożenia i lęk przed dalszym pozostawaniem w wytworzonej sytuacji. Wariantem jest ujmowanie strasu jako szansy rozwiązania kryzysu, czyli osiągnięcia wyższego poziomu równowagi i adaptacji.

  3. Kryzys jako zagrożenie sensu życia i systemu wartości: zagrożenie stabilnego obrazu świata, miejsca, pozycji i statusu

  4. Kryzys jako zagrożenie koncepcji własnej osoby: występuje jako efekt odnoszenia krytycznego doświadczania do Ja i poczucia tożsamości. Leży u podstaw kryzysów egzystencjalnych, rozwojowych.

43. Symptomatologia kryzysu ?

44. Kryteria diagnozy kryzysu ?

45. Typologia i rodzaje kryzysów psychologicznych

Stadialna koncepcja Caplana

Wyróżnia 4 fazy reakcji kryzysowej:

Koncepcja uwalniania się od podniety Klingera

W przebiegu żałoby dokonuje się powolny proces „uwalniania się” emocjonalnego i psychicznego od utraconej osoby, które charakteryzuj szereg, następujących po sobie stadiów:

Fazowy model przebiegu reakcji kryzysu Sugerman (wykres w podręczniku str.57)

  1. Brak mobilizacji, tzw. Okres szoku; wydarzenie dociera do jednostki

  2. Reakcja: a) podniecenie, radość, rozpacz, b) pomniejszenie zagrożenia dzięki obronnej ocenie wydarzeń

  3. Zwątpienie w siebie

  4. Ujawnienie emocji, pozostawienie za sobą sytuacji

  5. Eksploracja – badanie sytuacji

  6. Poszukiwanie sensu i znaczenia wydarzeń

  7. Osiągnięcie integracji

Mówiąc o stadialnym przebiegu kryzysu emocjonalnego, należy uwzględniać zróżnicowanie na kryzysy ostre, traumatyczne oraz narastające stopniowo.

Rodzaje kryzysów psychologicznych

Biorąc pod uwagę kryteria formalne, zwykle przeciwstawia się:

Ze względu na kryteria treściowe, przyjęto 3 podstawowe rodzaje kryzysów:

Kryzysy rozwoju: związane z naturalnymi procesami przemiany dokonującymi się na przestrzeni biegu życia. Istotę kryzysów rozwojowych i egzystencjalnych stanowią problemy dojrzewania tożsamości oraz relacji między dotychczasowymi standardami i dążeniami Ja a wymaganiami społecznymi. Są one indywidualnie zróżnicowane i niepowtarzalne, przez co wymagają indywidualnie dopasowanych środków zmagania się i wspierania.

Kryzysy rozwojowe mogą wystąpić w toku a) naturalnego procesu biologicznego dojrzewania i przekwitania, b) przemian rozwojowych wieku dojrzałego wraz z procesami wzbogacania osobowości i pogłębiania się samoświadomości. W typowych kryzysach rozwoju indywidualnego czynnikiem ryzyka może się stać każda faza rozwoju, charakteryzująca się określonym poziomem dojrzałości organizmu oraz nowymi zadaniami i wymaganiami otoczenia.

Różnice między kryzysem rozwoju a kryzysem egzystencjalnym, sprowadzają się do źródła problemów: w kryzysach rozwoju są to sprzeczności między biofizjologicznymi procesami rozwoju organizmu a oczekiwaniami społecznymi; natomiast w kryzysie egzystencjalnym w wieku dojrzałym na pierwszy plan wysuwają się pytania o znaczenie własnej aktywności i wysiłku jednostki dla sensu życia czy uwarunkowania szczęścia.

Kryzysy związane z osiąganiem wyższego poziomu dojrzałości, występują w różnym wieku u dorosłych, wiążą się ze świadomym dążeniem do samorealizacji, z poszukiwaniem własnej tożsamości. Jest to proces złożony, przebiega przez trudne przemiany, których motorem jest cierpienie i niezadowolenie z siebie. Źródłem kryzysów jest lęk przed zmianą, trud konieczności podejmowania decyzji i wyboru wartości czy niemożność znalezienia własnej drogi życiowej, tożsamości i autentyczności. Do tej grupy należą kryzysy religijne czy egzystencjalne. Kryzysy zostają pozytywnie rozwiązane, kiedy sprzeczności zostaną pokonane, a wymagania otoczenia i własnego organizmu włączone do podstawowych funkcji ego.

Kryzysy sytuacyjne, są reakcją na stosunkowo rzadkie, wstrząsające wydarzenia krytyczne, przekraczające zwykłe ludzkie doświadczenie. To co ich różni od kryzysów rozwojowych to ich nagły, przypadkowy, często szokujący, katastroficzny charakter. Mogą być uciążliwe nie tylko z powodu swojej siły i znaczenia, ale także ze względu wyczerpującej długotrwałości – funkcjonowania przez dłuższy okres czasu pod presją stresu.

Do tej grupy należą kryzysy występujące w sytuacjach „emocjonalnie ryzykownych” czy „hazardowych”, które mogą skończyć się znaczącym sukcesem lub całkowitą klęską. Ważną rolę tutaj odgrywają wartości, dla których podejmujemy to ryzyko.

Kryzysy katastroficzne (środowiskowe) dotykają większą grupę ludności, nawet całe społeczności. U ofiar katastrofy dochodzi do dezintegracji tożsamości, koncepcji własnej osoby i otaczającego świata.

47. Specyfika kryzysu chronicznego

Stres chroniczny stanowią trwające w czasie problemy, konflikty i zagrożenia, które wielu ludzi napotyka w codziennym życiu. Rozwija się powoli, kumulujące się napięcie prowadzi do przeciążenia, uwidaczniając z czasem problematyczność bieżącej adaptacji i dotychczasowego poczucia tożsamości. Stres wydarzeń chronicznych nie żąda od nas ani natychmiastowego, ani intensywnego przeciwstawiania się mu, ale za to drenuje nasze zasoby, również energetyczne, oczekując stałej czujności, wytrwałości i cierpliwości.

Stres chroniczny bywa najczęściej wiązany z charakterystyką czasową stresorów ewentualnie z natężeniem siły stresu, utrudniającym efektywne radzenie sobie, ale także ze szczególnymi, indywidualnymi właściwościami jednostki. Mówiąc o roli indywidualnych zasobów, należy uwzględnić zjawisko astenizacji, do której dochodzi w skutek nerwicowych konsekwencji silnego stresu przewlekłego, trwale obniżającej indywidualną odporność na przeciążenie. Składają się nań: przewrażliwienie, obniżenie nastroju, pogorszenie kontaktu z otoczeniem, reakcje niepokoju itp.

Podstawowym kryterium rozpoznania kryzysu jest identyfikacja krytycznego wydarzenia oraz tzw. czynnika przyspieszającego, drobnego incydentu rozstrzygającego o wystąpieniu kryzysu.

48. Kryzysy potraumatyczne (nie jestem pewna, ale to chyba to)

Kryzysy chroniczne są wielokrotnie aktywizowanymi stanami napięcia w wyniku tendencji do nawracania, kumulowania się problemów, które nie zostały pozytywnie rozwiązane.

Badacze podkreślają, że dużą rolę w aktywizowaniu kolejnych kryzysów mają uprzednio nierozwiązane poważne problemy i niezaspokojone potrzeby. Nawet w przypadku osób, które po kryzysie ponownie przystosowały się i powróciły do równowagi, może okazać się, że ekspozycja na nowe urazy reaktywuje pobudzenie i emocje połączone z poprzednim wydarzeniem, komplikując aktualną sytuację i reakcje na bieżące wydarzenia. Może dojść do wystąpienia poprzednich symptomów, łącznie ze zwiększeniem ich intensywności i pogorszeniem zdrowia psychicznego. Taki przebieg mają kryzysy rodzinne, kryzysy życia codziennego towarzyszące przemocy w rodzinie czy nadużyciom seksualnym.

Stany poprzedzające wybuch następnego kryzysu określa się jako transkryzysowe. Wszystkie negatywne i destrukcyjne skutki kryzysu mogą wystąpić, gdy jednostce zabraknie konstruktywnych sposobów redukowania niedającego się znieść niepokoju oraz rozwiązywania problemów życiowych.

53. Pozytywne i negatywne skutki kryzysów psychologicznych (wzorce zachowań)

Zjawiska kryzysowe mają potencjalnie znaczenie dwuwartościowe: mogą oznaczać szansę rozwoju oraz ryzyko wystąpienia zaburzeń. Istnieje możliwość korzystnego rozwiązania sytuacji oraz szansa wzrostu.

Procesy wzrostu mogą obejmować:

Wzór stagnacyjny: przywrócenie poziomu równowagi sprzed kryzysu, wymieniane jest jako stosunkowo częste wyjście z kryzysu; może dotyczyć kryzysów rozwiązanych jak i nierozwiązanych. Jednak możliwość powrotu do stanu przedkryzysowego możliwe jest tylko teoretycznie, ponieważ nikt po przejściu kryzysu emocjonalnego nie pozostaje takim samym człowiekiem. Każdorazowe doświadczanie kryzysu pozostawia swój ślad w psychice człowieka, który nie sprostał wymaganiom. W konsekwencji obniża się poczucie własnej wartości i samooceny, zwiększa poczucie niemocy i bezradności.

Wzór regresywny: dalsze obniżanie się możliwości konstruktywnego rozwiązania problemu. Osoba taka, może przejawiać rezygnację, podejrzliwość lub przygnębienie, może nadużywać alkoholu, leków, prowadzić wyniszczający styl życia, dokonać zamachu samobójczego czy stosować przemoc wobec innych osób, niekiedy posuwając się do zabójstwa

Wzór progresyjny: występuje w przypadku konstruktywnego rozwiązania problemu kryzysowego, co inicjuje procesy rozwoju i wzrostu. Warunkiem są adaptacyjne modyfikacje i przemiany dotychczasowej koncepcji Ja i tożsamości, sprzyjające rozwojowi jednostki.

To, jaki wpływ będzie miał ostatecznie kryzys emocjonalny na życie osoby, zależy w dużym stopniu od natury problemu, będącego jego źródłem, od dostępnych sposobów rozwiązania kryzysu oraz od wsparcia rodzinnego, formalnego, więzi środowiskowych.

55. Pojęcie interwencji kryzysowej

Interwencja kryzysowa jest dziedziną pomocy i oddziaływań świadczonych na rzecz potrzebujących, której początki przypadają na lata 60. XX wieku. Ukierunkowana mniej lub bardziej bezpośrednio na szeroko rozumiany kryzys emocjonalny. Dostarcza wieloaspektowej, interdyscyplinarnej pomocy osobie w kryzysie, angażuje się w rekonstruowanie więzi z osobami z otoczenia społecznego klienta, promuje przemiany społeczne i polityczne celem ochrony praw jednostki.

W ujęciu Hoff interwencja kryzysowa jest działaniem nierozerwalnie związanym z procesami społecznymi, kulturą i uczeniem się, jak szczęśliwie przetrwać krytyczne, niespodziewane wydarzenia życiowe.

56. Cele interwencji kryzysowej

1. Towarzyszenie klientowi w sytuacji kryzysu, aby odzyskał możliwie szybko sprawność i samodzielność funkcjonowania – wszedł na drogę samookreślenia i samodzielnych rozwiązań.

2. Zapobieganie tak długo, jak to będzie możliwe, instytucjonalizacji i hospitalizacji klientów poprzez tworzenie alternatywnych rozwiązań, głównie „podwiązanie do sieci” służb kryzysowych czy grup wsparcia.

3. Inicjowanie procesów zmiany – duży odsetek osób w kryzysie, niezależnie od jego podłoża, cierpi z powodu strat osobistych, a warunkiem uporania się z żalem po stracie jest zmiana. Spowodowanie nowego spojrzenia na wydarzenia, dokonanie nowych ocen, przywrócenie ocen dotąd zablokowanych, wykorzystanie nowych środków zmagania się z kryzysem otwiera drogi do rozwiązania kryzysu oraz możliwości jego twórczego wykorzystania i rozwoju klienta.

57. Zasady i cechy interwencji kryzysowej

Podstawowe założenia przyjmowane przez interwencję kryzysową:

  1. Przekonanie, że kryzys jest normalną reakcją na wydarzenia krytyczne.

  2. Przekonanie o decydującej roli i mocy zasobów własnych klienta w zmaganiu się z kryzysem.

  3. Wielotorowość oddziaływania na osobę klienta obejmująca aspekty materialno-bytowe, medyczne, psychologiczne i środowiskowe.

  4. Eklektyczny charakter oddziaływania – posługiwanie się rozmaitymi środkami zależnie od sytuacji kryzysu.

  5. Procesy oddziaływania w interwencji kryzysowej opierają się na relacji wsparcia miedzy osobą w kryzysie a odpowiedzialną, zaangażowaną osobą wspomagającą.

  6. Uwikłanie w problematykę wartości – podjęcie oddziaływania interwencyjnego wymaga uprzednich rozstrzygnięć aksjologicznych.

  7. Inicjowanie procesów zmiany na poziomie indywidualnym i społecznym

Puryear przedstawia 8 podstawowych zasad interwencji kryzysowej:

  1. Natychmiastowość działania w trybie ratunkowym.

  2. Aktywność, akcentowanie działania.

  3. Ograniczone cele.

  4. Współpraca i aktywność klienta.

  5. Wsparcie społeczne, „podwiązanie” do sieci wsparcia społecznego.

  6. Koncentracja na problemie dającym możliwość wprowadzenia zmiany.

  7. Ochrona i podnoszenie obrazu własnego Ja klienta.

  8. Umacnianie niezależności, wiary w siebie, polegania na sobie klienta.

Konieczność niesienia natychmiastowej pomocy w sytuacji zagrożenia jest uważana za zasadę podstawową i konstytuującą odrębność interwencji kryzysowej od innych form oddziaływania. Puryear uważa, że z wyjątkiem sytuacji rzeczywistego zagrożenia życia klienta, jego bliskich lub innych osób wezwania do bezzwłocznego działania, nie należy traktować dosłownie. Kontrolowane odczekanie pewnego czasu może być uzasadnione i pożądane jako bardziej wartościowe i lepiej rokujące na przyszłość. Kontrolowane odczekanie pewnego czasu może być uzasadnione i pożądane jako bardziej wartościowe i lepiej rokujące na przyszłość. Może to dobrze wpłynąć na umacnianie zdolności podejmowania samodzielnych decyzji i rozwiązań przez osoby wzywające interwenta. Samodzielne radzenie sobie ma o wiele większe znaczenie i wartość niż odwołanie się do pomocy innych, co potęguje poczucie osobistej bezradności.

Istotą interwencji kryzysowej pozostaje zawsze działanie; wsparcie werbalne i rozmowy służą aktywizowaniu klientów oraz motywowaniu ich do podjęcia samodzielnego działania na rzecz rozwiązania kryzysu.

Jednym z zaleceń jest początkowe ześrodkowanie uwagi na problemie dającym możliwość wprowadzenia zmian oraz szybkie rozwiązanie.

Roberts w swoich wskazaniach charakteryzujących interwencję kryzysową określa ją jako krótkotrwałą, aktywną i elastyczną, a także jako dyrektywne oddziaływanie skoncentrowane na problemie źródłowym i czasie teraźniejszym „tu i teraz” – perspektywy życia klienta.

Zasada prymatu sytuacji kryzysu nad technikami i strategiami interwencji oznacza, że interwencja kryzysowa powinna rozporządzać różnorodnymi elastycznymi strategiami i umiejętnościami oddziaływania, zróżnicowanymi dla danego typu kryzysu, a także uwzględniającymi indywidualność klienta.


Wyszukiwarka