Rozpoznanie wartości zabytkowych konstrukcji dachowych, cz. 2 ciąg dalszy
Dokumentacja prac remontowych dotycząca zabytkowych konstrukcji dachowych Dokumentacja prac remontowych dotycząca zabytkowych konstrukcji dachowych oraz podejmowane na jej podstawie działania naprawcze, powinny być poprzedzone oraz podejmowane na jej podstawie działania naprawcze, powinny być poprzedzone szczegółowym rozpoznaniem wartości zabytkowych całości konstrukcji przewidzianej szczegółowym rozpoznaniem wartości zabytkowych całości konstrukcji przewidzianej do naprawy lub konserwacji. Rozpoznanie powinno dotyczyć zarówno sfery historii, do naprawy lub konserwacji. Rozpoznanie powinno dotyczyć zarówno sfery historii, jak i techniki.
2. Orzeczenia techniczne
2.1. Ekspertyza mykologiczna (mikologiczna) Określa stan zachowania drewna konstrukcji w aspekcie występowania korozji biologicznej oraz określa jej zasięg i przyczyny, rozpoznaje szkodniki biologiczne i ich aktywność oraz podaje metody ich zwalczania. Orzeczenie mykologiczne musi być wykonane przez osoby posiadające świadectwa ukończenia odpowiednich specjalistycznych szkoleń, np. organizowanych przez Polskie Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa. Orzeczenie mykologiczne powinno zawierać:
1. Rozpoznanie gatunku drewna, z którego wykonano konstrukcję, precyzyjny, pozbawiony jakichkolwiek uogólnień opis rodzaju i zakresu występowania stwierdzonych uszkodzeń (sformułowanie właściwej diagnozy często wiąże się z koniecznością wykonania odkrywek konstrukcji).
2. Ustalenie, czy korozja biologiczna jest aktywna (w przypadku grzybów domowych i pleśniowych ustalenia powinny być poparte pomiarami wilgotności, wykonanymi za pomocą skalowanych urządzeń).
3. Rozpoznanie aktywności żeru larw owadów, co wiąże się wyborem i wskazaniem stosowania właściwych środków i metod – do zwalczania szkodników lub zabezpieczania drewna przed ich atakiem.
4. Zalecenie odpowiednich środków chemicznych do zwalczania korozji biologicznej, wraz z ustaleniem jakie preparaty zastosowano wcześniej do konserwacji drewna konstrukcji.
5. Wszelkie preparaty przewidziane do zastosowania muszą posiadać aktualne świadectwo dopuszczające do ich stosowania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Wycofane z użycia i obecnie zabronione są wszelkiego rodzaju xylamity, a większość środków dawnego INCO-Veritas (Imprex W, Imprex Z, Antox B) nie jest od wielu lat produkowana.
6. Zalecenie innych metod i środków, które są sprawdzone i dopuszczone do stosowania w budownictwie i w konserwacji zabytków.
7. Dokumentację fotografi czną miejsc uszkodzonych z opisem uszkodzenia i jego zasięgu wraz z tzw.; mapą zniszczeń i uszkodzeń. Orzeczenie mykologiczne powinno uwzględniać zabytkowe wartości konstrukcji, podawać metody naprawy konstrukcji z pełnym poszanowaniem zabytkowej substancji. Wskazane jest, aby we wnioskach uwzględniać ustalenia dotyczące wcześniej zastosowanych środków chemicznych do konserwacji konstrukcji. W ramach ekspertyzy mykologicznej można wskazywać elementy uszkodzone do wymiany lub naprawy, ale o sposobie naprawy lub o konieczności wymiany powinno decydować rozpoznanie konstrukcyjne uwzględniające wyniki badań mykologicznych.
2.2. Ekspertyza techniczna (konstrukcyjna) Określa stan zachowania konstrukcji pod względem technicznym, wytrzymałościowym. Wraz z wytycznymi konserwatorskimi i wnioskami z opinii mykologicznej jest podstawą do sporządzenia projektu remontu konstrukcji. Dokumentacja ta powinna zawierać:
1. Rzetelny, opracowany bez uogólnień opis uszkodzeń wszystkich elementów więźby i na całej ich długości (utrudniony dostęp do poszczególnych elementów, powodujący ograniczenie zakresu badania musi być zaznaczony w opisie; jeśli występuje konieczność lub możliwość zdjęcia pokrycia dachu, a tym samym odsłonięcia powierzchni elementów lub ich połączenia, które dotąd nie były dostępne, badanie stanu technicznego tych miejsc należy dodatkowo wykonać po uzyskaniu dostępu, ale przed podjęciem ostatecznej decyzji o ich sposobie naprawy). Należy stosować przyjętą specjalistyczną terminologię4.
2. Obliczenia konstrukcyjne wraz z przyjętymi schematami statycznymi w celu ewentualnej weryfi kacji wniosków przyjętych w opracowaniu.
3. Pomiary wielkości utrwalonych deformacji podstawowych elementów układu nośnego jak tramy, płatwie, krokwie koszowe itd.
4. Dokumentację fotografi czną miejsc uszkodzonych z opisem uszkodzenia i jego zasięgu wraz z tzw.; mapą zniszczeń i uszkodzeń – czyli prezentacją zniszczeń i uszkodzeń na rysunkach inwentaryzacyjnych. Każdemu elementowi powinien towarzyszyć opis uszkodzenia z podaniem jego zasięgu i wstępną kwalifi kacją remontową określająca konieczność naprawy elementu lub wymiany i w jakim zakresie.
Niedopuszczalne jest:
− kwalifi kowanie nieznacznie uszkodzonych elementów drewnianych do całkowitej wymiany,
− niezgodne z rzeczywistym stanem konstrukcji rozszerzanie zasięgu uszkodzeń, prowadzące (do fałszowania obliczeń statycznych i do błędnych wniosków dotyczących sposobów naprawy lub kwalifi kacji remontowych).
Należy pamiętać, że w zabytkowych więźbach dachowych często mamy do czynienia z wyselekcjonowanym drewnem, o dużej zawartości twardzieli oraz elementami przewymiarowanymi (w stosunku do współczesnych norm). Zabytkowe ustroje budowlane mimo miejscowych lub odcinkowych uszkodzeń w wielu przypadkach skutecznie opierają się czynnikom niszczącym, mającym wpływ na ich stan techniczny. Bardzo ważne jest sprawdzenie (z zaznaczeniem w opisie), czy zachodzi np. zjawisko opierania się konstrukcji więźby na płaszczu sklepienia, ponieważ taka sytuacja generuje zagrożenia dla budowli – grozi zarwaniem konstrukcji sklepienia.
II. Faza projektowa
Jest to ta część dokumentacji, która powinna korzystać z wcześniej opisanego rozpoznania obiektu. Faza projektowa remontowanego drewnianego ustroju to przyjęcie rozwiązań techniczno–konserwatorskich prowadzących do zapewnienia istniejącej strukturze kontynuowania jej funkcji w obiekcie, a w sytuacji, gdy jest to niemożliwe, wprowadzenie współczesnych ale odwracalnych rozwiązań technicznych (zastępujących wcześniej zastosowane) w celu zachowania jak największej części substancji autentycznej.
III. Faza wykonawcza
Powinna dokładnie realizować zalecone w projekcie rozwiązania, co musi być kontrolowane przez odpowiedni nadzór. W przypadkach modyfi kacji projektu wynikających z ujawnionych już w czasie prac sytuacji, pamiętać trzeba o konieczności wykonania dokumentacji powykonawczej zawierającej uzupełniające w stosunku do projektu wyniki badań i rozwiązań wykonawczych przyjętych w toku realizacji prac.
Podsumowanie
Europejskim trendem w konserwacji i naprawach zabytkowych konstrukcji drewnianych jest jak największe poszanowanie zabytkowej substancji i przestrzeganie przy jej naprawie tradycyjnych metod ciesielskich (uzupełnianie drewna drewnem) z zachowaniem pierwotnie użytego rodzaju drewna. Gdy jest to niemożliwe, wskazane jest stosowanie rozwiązań, które wprowadzają konstrukcje i elementy wykonane z innego materiału, są w pełni odwracalne i nie naruszają zabytkowej substancji.