Prawo finansowe, wykład 1 08.10.2013

Wiesława Miemiec,

egzamin 2 części: teoria + kazusy (dotyczą poszczególnych systemów prawa finansów publicznych- gospodarka budżetowa i prawo podatkowe),

- ustawa 2009- ustawa o finansach publicznych,

Temat: Pojęcie finansów publicznych, cechy w konfrontacji z finansami prywatnymi.

1. Normy prawne prawa finansowego mają zastosowanie tylko do finansów publicznych, regulują pozyskiwanie środków, gromadzenie zasobów i zarządzanie, administrowanie środkami, wydatkowanie przez podmioty publiczne, tj. państwo, jednostki samorządu terytorialnego, które dysponują władztwem i inne jednostki sektora finansów publicznych, które na podstawie przepisów uzyskały prawo do gromadzenia środków z odpowiednich źródeł.

Finanse- łac. zakończenie, uregulowanie jakiejś sprawy; później pojęcie łączone z orzeczeniem lub ugodą sądową, która została zawarta w związku z procesem o należności finansowe; potem zaczęto je ograniczać do samej egzekucji kar pieniężnych przez sądy, które były orzeczone; potem dochody i wydatki, które będą własnością panującego państwa; dzisiaj kategoria ekonomiczna i prawna:

• ekonomiczne- środki pieniężne oraz wszelkie procesy, które są z nimi związane; ruch pieniądza, gromadzenie i wydatkowanie na określone cele,

• prawne- brak jednolitej definicji, najlepiej zdefiniować przez podanie cech jakie rozróżniają finanse publiczne od prywatnych:

finanse publiczne - są realizowane przez podmioty publiczne państwo, jednostki samorządu terytorialnego i ich związki itp. - państwo dysponuje elementami władztwa, ma prawo emisji pieniądza, - państwo ma prawo ustalania źródeł dochodów przypisanych dla danych podmiotów publicznoprawnych (które źródła będą przypisane do SP a które do JST), -> wymóg: regulacje materii podatkowo-budżetowej w formie ustawy; samorząd nie może ustalać własnych źródeł finansowych; nie ma możliwości ustalania samodzielnie nowych podatków, ale jest możliwe samoopodatkowanie, jest ono dochodem publicznym, ale nie jest to podatek (cechą podatku jest ogólność), bo jest przeznaczony na konkretny cel - uchwała rady gminy nie może ustalać dochodów publicznych, jeżeli na to nie pozwala ustawa - JST- tylko na zasadzie dekoncentracji - przeznaczanie wydatków na finansowanie zadań (co jest obowiązkiem, przy czym nie może wydawać pieniędzy na nic innego niż te zadania) Ustawa przesądza o wysokości podatków. Podmiot publiczny jest uprawniony do zabrania części środków finansowych innym podmiotom – może ściągać należności w drodze egzekucji administracyjnej. - dochody podmiotu publicznoprawnego są określone w ustawie, - ma prawo i obowiązek pozyskiwania dochodów ze źródeł, które ustawodawca wskazuje, - wysokość dochodów jest ustalana ustawowo- ale tylko w zakresie źródeł wskazanych przez ustawę, - wydatki przeznaczone są na zadania ustawowe (wydatki – środki pieniężne przeznaczane przez podmiot publiczny na realizację zadań (które są ustawowo określone). Zadania mają służyć realizacji celów podmiotu publicznego – przede wszystkim chodzić będzie o zaspokojenie potrzeb publicznych. Bardzo często katalogi zadań są katalogami otwartymi. Jednostka publiczna będzie mogła wykorzystać środki z własnego budżetu na zadania, które nie zostały expressis verbis wyrażone w prawie materialnym, o ile będą to zadania na cele publiczne. Dla sporów właściwe WSA, TK, SN. (Może być delikt, wtedy sąd powszechny – 417 KC – ale to rzadko) - zakres finansów publicznych- gen. są większe niż prywatne - są jawne (cała procedura jest jawna), np. decyzja o umorzeniu musi być zawsze podana do wiadomości publicznej - ustawa będzie określała podmiot, przedmiot, podstawę, stawkę, zwolnienia (przy podatkach) - cel: realizacja zadań publicznych

finanse prywatne - realizowane przez podmioty prywatne: osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, - podmiot ustala dochody sam, zależy on od posiadanego statusu, wykształcenia, zawodu, itp. - dochody: nie ma obowiązku eksploatowania źródeł - przy sporach właściwy jest sąd powszechny - dowolność wydatkowania środków - cel: maksymalizacja zysku

Stosunki finansowe (pozyskiwanie i wydatkowanie) są stosunkami nadrzędności i podporządkowania- jednym z podmiotów jest zawsze podmiot publicznoprawny (i na gruncie prawa podatkowego i na gruncie prawa budżetowego). Podmiot jest wyposażony we władztwo, czyli jest to atrybut dzięki któremu może korzystać z egzekucji.

DOCHÓD – definitywne środki pieniężne

Przychody – środki są konsekwencją pomniejszenia majątku danego podmiotu publicznego

Plan finansowy – także przychody i rozchody, bardzo ważna kwestia zaciągniętych zobowiązań. Przychody to przede wszystkim źródła zwrotne – kredyty, pożyczki, coś co się zwraca. To są zawsze nowe zobowiązania.

Ulgi i zwolnienia muszą być osobno ujawnione, nie w planie budżetowym.

Także dotacje musza być osobno ujawnione.

Absolutorium – ocena wykonania budżetu, w PL nie odgrywa to wielkiej roli, zawsze dotyczy organu wykonawczego jako całości.

W finansach publicznych jest wysoki stopień regulacji prawnej.

Wykład 2 – 15.10.2013 r.

Umiejscowienie finansów publicznych w systemie prawnym.

Finanse publiczne- złożony charakter.

Działalność finansowa – określone procesy, które polegają na gromadzeniu środków publicznych i ich wydatkowaniu zarówno przez podmioty publiczne jak i podmioty prywatne. Działalność finansowa prowadzona przez podmioty publiczne musi być regulowana przez ustawę. Procesy te zachodzą miedzy podmiotami stosunków finansowo-prawnych.

Gospodarka finansowa – proces realizowany przez podmioty prawa publicznego regulowana prawem publicznym, mamy do czynienia z całokształtem działań podejmowanych w celu gromadzenia środków pieniężnych.

Środki pieniężne – zarówno gotówka jak i pieniądz bezgotówkowy na rachunkach bankowych, który może być przedmiotem przepływu środków. Wymagana przez podatki (czasami) forma rozliczeń bezgotówkowych

Zasoby środków pieniężnych – to są środki pieniężne zgromadzone przez konkretne podmioty prawa publicznego (niektórzy nazywają je funduszami, ale to daleko idące uproszczenie). To ilość pieniędzy w dyspozycji konkretnego podmiotu publicznego. Ma ona określone źródła dochodów lub przychodów z których pochodzą określone środki pieniężne. Sposób gromadzenia środków musi być ściśle uregulowany prawnie, podmiot publiczny nie ma żadnej swobody, wszystko uregulowane ustawowo.

Tworzeniu zasobów zawsze towarzyszy pomniejszanie zasobów u innych podmiotów. Subwencje z budżetu państwa są wydatkiem budżetu a dochodem jst. Wzajemna zależność poszczególnych elementów.

Finanse publiczne obejmują zasoby publicznych środków pieniężnych konkretnych jednostek sektora finansów publicznych (państwo, jst) oraz operacje tymi zasobami wyznaczone przez normy prawne, które je regulują.

Elementy składowe tak rozumianych finansów publicznych:

1. Zasoby publiczne - (patrz wyżej) budżet państwa i budżety jst. Tak wyznaczone budżety nie wystarczają na pokrycie wydatków na zadania publiczne. O tym świadczy deficyt budżetowy (obecnie zawieszenie pierwszego progu ostrożnościowego, ale to też nie wystarczy - stąd zmiana ustawy budżetowej (wzrosną podatki -VAT i akcyza). Wprowadzenie akcyzy na ziemny gaz opałowy.

Budżet środków europejskich – instytucja, która została wprowadzona po to, aby zmniejszyć deficyt budżetu państwa. Środki przekazywane od UE i od EFTY na realizację określonych zadań. Środki te są przyznawane za zasadzie dodatkowości, co oznacza że projekt ma być najpierw sfinansowany ze środków własnych. Zazwyczaj żeby uzyskać te środki zaciąga się zobowiązania u różnych podmiotów. Spłata tych zobowiązań niekoniecznie następuje w czasie roku budżetowego. W momencie zakończenia projektu podmiot otrzyma środki z UE i z tych środków będzie mógł zwrócić zaciągnięte zobowiązania.

1. Polityka finansowa – zarówno państwo jak i jst prowadzą politykę finansową. Jest to świadoma i celowa działalność podmiotu publicznego, który będzie dążyć do zgromadzenia środków pieniężnych, a następnie do takiego ich rozdzielenia, żeby te zadania zrealizować.

Do projektu budżetu trzeba dołączyć projekt polityki pieniężnej. Do każdego planu finansowego dołączone jest uzasadnienie (dlaczego określone źródła są właśnie w takiej proporcji, a nie jest np. wyższy udział papierów wartościowych)

Oprócz planowania rocznego jest także planowanie wieloletnie, gdzie są założenia polityki długookresowej i średniookresowej. Zasoby finansowe dla tworzenia których jest wykorzystywana polityka finansowa, tworzone są także dzięki instytucjom finansowym.

Instytucja finansowa to określone normy prawne, które umożliwiają zgromadzenie środków finansowych (podatek, dotacja, subwencja). Zasoby środków pieniężnych, które pozostają w dyspozycji określonych podmiotów gromadzone są także dzięki instytucjom finansowym.

1. Systemy finansowe – ogół norm i urządzeń prawnych, czyli instytucji finansowych o charakterze publicznym połączonych ze sobą w sposób celowy i logiczny w określoną całość, które służą zgromadzeniu przez jednostki sektora finansów publicznych (państwo i jst) zasobów i ich wydatkowaniu. Składa się z kilku elementów. Nie tylko dotyczy norm prawnych które pozwalają na zgromadzenie własnych środków pieniężnych, ale dotyczy także zasobów innych środków należących do podmiotów sektora finansów publicznych (np. banki, system ubezpieczeń społecznych, przedsiębiorstwa państwowe).

System finansowy nie jest jednorodny. Można mówić o budżecie państwa, o budżecie jst.

Podsystemy finansowe (tylko najważniejsze – są jeszcze inne):

1. Budżet państwa – ma charakter funduszu scentralizowanego, bo sejm uchwala budżet. O treści funduszu, jego wielkości i kierunkach wydatków decyduje organ centralny. Metoda finansowania właściwa dla budżetu państwa jest co do zasady bezzwrotna, bo ok. 90% budżetu to podatki.

Dług publiczny a deficyt budżetowy to nie jest to samo.

Dług to ogół zobowiązań państwa, a deficyt jest tylko dla danego roku.

1. Budżet jst – zasób środków utworzony na podstawie metody zdecentralizowanej. To nie jest autonomia, to jest działanie w granicach i na podstawie prawa. Uchwalane przez konkretne organy stanowiące w formie uchwały. Źródła dochodów ustala ustawa o źródłach dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Europejska Karta Samorządu Lokalnego to standardy wymyślone przez Radę Europy. Chodzi o to, żeby samorząd zabezpieczyć z punktu widzenia finansów w kompetencje pozwalające na finansowanie zadań.

W tej karcie jest zapis, że samorząd musi mieć swoje podatki, swoje dochody. Państwo nie chciało oddać podatków samorządom, dlatego jest zapis, że udział w podatkach państwowych jest dochodem własnym gminy. Samorządy mają tylko udział, a nie mają swoich podatków. Ale tak jest tylko na papierze, udział w państwowych podatkach dochodowych nie jest dochodem własnym (tak jest wg prawa podatkowego, a państwo tworząc udział obroniło się przed naruszeniem karty samorządu). JST nie mają źródeł o charakterze daninowym (charakter materialny), ale mają swoje źródła o charakterze publicznoprawnym (subwencyjno-dotacyjnym). Metoda finansowania jest zatem też bezzwrotna.

Budżet państwa od budżetu JST różni się przede wszystkim charakterem funduszu, tu jest centralizacja, a tu decentralizacja.

1. System bankowy – metoda finansowania jest zwrotna. Tu przede wszystkim są kredyty, a te się zwraca z oprocentowaniem. Charakter funduszu: fundusze zdecentralizowane. Normy mają zapewnić bezpieczeństwo wkładu finansowego, utrzymać płynność pieniądza,

Bank Gospodarstwa Krajowego – jedyny bank państwowy, inne banki mają charakter komercyjny; to różnego rodzaju spółki i spółdzielnie.

1. System ubezpieczeń – zdecentralizowany, metoda finansowania właściwa dla tego systemu: zwrotna warunkowo. Musi się ziścić warunek od realizacji którego instytucje funkcjonujące w ramach tego systemu wypłacą środki.

2. System finansowania przedsiębiorstw państwowych – system finansowania to metoda mieszana, mieszana bo przedsiębiorstwo dysponuje własnymi środkami, ale też ma prawo do dotacji. Są to dotacje przedmiotowe. Mogą sięgać też po kredyty i pożyczki, jeśli mają zdolność kredytową. Charakter funduszu jest zdecentralizowany.

Stosunki finansowe

Budżet państwa i budżet jst składa się z dochodów publicznych i przychodów publicznych. Zasoby te są wydatkowane na zadania jednostek sektora publicznego. Zadania te dzielą się na własne i powierzone, na fakultatywne i obligatoryjne. Zasoby muszą wystarczyć na zadania obligatoryjne. Na zadania fakultatywne żeby je finansować to muszą być w interesie publicznym.

II) funkcje finansów publicznych

1. Funkcja fiskalna - każdy podsystem dąży do tego żeby zgromadzić środki na realizację zbiorowych potrzeb. Istotne jest, żeby nigdy nie popaść w tzw. fiskalizm (regulacje nie mogą realizować celów fiskalizmu, nie może prowadzić do utraty możliwości funkcjonowania podatnika, bo to doprowadzi do spadku dochodów z podatków. Podatnik albo splajtuje, albo ucieknie w szarą strefę. <krzywa Laffera>.

2. Funkcja redystrybucyjna – przez urządzenia budżetowe przeniesienie środków na zadania, których obowiązek realizacji mają podmioty finansów publicznych. Wypracowany dochód jest wydatkowany na finansowanie potrzeb mieszkańców całego kraju.

Pozostałe funkcje są funkcjami pochodnymi od funkcji a i b

1. Funkcja stymulacyjna – realizuje cele polityki finansowej, zachęca się do działalności gospodarczej (np. dotacje). I odwrotnie, można też zniechęcić do działalności np. przez nadmierne podatki

2. Funkcja ewidencyjno-kontrolna – poprzez ewidencję procesów finansowych uzyskuje się obraz sytuacji finansowej (finansów publicznych). Analiza tego obrazu umożliwia wyciagnięcie wniosków co do konieczności podjęcia pewnych działań.

Wykład 3 , 22.10.2013 r.

1. Prawo finansowe geneza

- zjawiska finansowe są regulowane przez określone zespoły norm prawnych;

- w PL międzywojennej – prawo skarbowe,

- wykształcone na początku lat 50 (kiedy zlikwidowano samorządy terytorialne), wówczas prawo finansowe obejmowało gospodarkę prawa skarbowego (gromadzenie i gospodarowanie środków przez budżet państwa; budżet państwa obejmował budżety rad narodowych - one nie były samodzielne tak jak dzisiaj budżety JST powiązane tylko przez przepływ inwestycji),

- obejmowało też gospodarkę finansową przedsiębiorstw państwowych (podstawowa własność będąca przedmiotem obrotu należała do państwa)- tworzenie funduszy i sposoby ingerencji państwa w zakres prowadzonej gospodarki (państwo będąc właścicielem środków produkcji i zezwalając aby w tym mieniu działały określone podmioty w sposób daleko idący ingerowało w sposób prowadzenia gospodarki finansowej),

- obejmowało też prawo bankowe, pełna centralizacja systemu bankowo - kredytowego, obejmowało to też ubezpieczenia (ale banki prywatne pojawiły się dopiero w latach 90),

Nie ma już prawa finansowego jako gałęzi prawa (wspólnego przedmiotu dla grup regulacji i wspólnej metody tej regulacji).

Obecnie występuje zespół norm dot. gospodarki zasobami państwa i JST (prawo skarbowe w tradycyjnym pojęciu - pozyskiwanie zasobów środków pieniężnych, zarządzanie i wykorzystywanie na określone zadania), zaś jeśli chodzi o podatki (geneza - w państwie socjalistycznym raczej tego nie było, jako że był zbierany od przedsiębiorstw państwowych i tak państwo było właścicielem tych pieniędzy) to nastąpiła emancypacja zespołu norm dot. przepływu środków pieniężnych które zaliczyć można do prawa podatkowego (ustawa ordynacja podatkowa- ogólne prawo podatkowe i szczególne ustawy – normy materialnego prawa podatkowego, przepisy o egzekucji) – jest tu daleko idąca specyfika (poszczególne zwroty wyłącznie na potrzeby prawa podatkowego).

(Budżet jst jest samodzielny, mimo powiązań między budżetem SP a jst)

W ramach takiego systemu budżetowego można wyodrębnić system finansów samorządu terytorialnego (tworzą podstawowe ramy finansowe – 168 KRP),

Prawo dot. budżetu państwa – rozdział 10 KRP. Ustawa nie dzieli finansów publicznych na sektory, ale można je wyodrębnić (np. dochody budżetowe- prawo daninowe i w ramach prawa daninowego prawo podatkowe), normy prawne dot. szczególnego rodzaju dochodów – cło (reglamentacja obrotu towarami w stosunkach z innymi państwami – inny przedmiot regulacji i inna specyfika). Jest jeszcze prawo dewizowe i prawo walut – prawo emisji pieniądza.

Można mówić też o prawie wydatkowym – możliwość ich dokonywania (stosunek prawny nadrzędności-podporządkowania- władztwo ma charakter dyskrecjonalny jako zasada, ale są też wyjątki – 44 ustawy o finansach publicznych- wydatek musi być celowy, mieć podstawę ustawową i zgodny z przepisami materialnymi do dokonania wydatku (przepis administracyjnego prawa materialnego najczęściej, nie może to być podstawa zawarta w ustawie ustrojowej – usg, usp, usw!!!).

<nie powinno się wyodrębniać prawa wydatkowego, bo wtedy należałoby czerpać z wszystkich przepisów materialno prawnych rozproszonych po całym systemie prawa>

Obecnie można wyodrębnić bardzo wiele innych dziedzin prawa w gałęzi prawa finansów publicznych – najdalej w zakresie prawa podatkowego (wszystkie mają na celu przepływ środków pieniędzy).

Regulacje prawa podatkowego mają swój własny, specyficzny język. Zwroty wyjaśniane i interpretowane są bardzo często na potrzeby tego prawa podatkowego. Dominuje przekonanie, że nastąpiło wyodrębnienie prawa podatkowego.

W prawie finansowym zostaje:

1. Prawo budżetowe – można mówić o prawie budżetowym państwa i prawie budżetowym jst.

2. Prawo bankowe ( publiczne).

To, co dzisiaj rozumiemy pod pojęciem prawa finansowego to jest gospodarka budżetu państwa, budżetu jst, prawo rynku pieniężno-kapitałowego (czyli prawo bankowe) ale tylko to co jest publiczne, a nie prywatne!, także prawo podatkowe.

Prawo finansowe ma wiele wspólnego z innymi gałęziami prawa publicznego (z prawem administracyjnym, karnym i konstytucyjnym) – choć można też na gruncie podatków dopatrywać się podobieństw z prawem cywilnym, ale głównie:

• administracyjne – funkcjonowanie organizacji, instytucji i jednostek zajmujących się analizą przepływu środków pieniężnych,

• konstytucyjne- bo KRP ustala ramy dla funkcjonujących instytucji finansowo-prawnych,

• karne- przede wszystkim karno-skarbowe- bo tu znajdują się sankcje stosowane w przypadku zachowań niezgodnych z przewidzianą hipotezą (wydatkowanie dotacji/ subwencji),
  - trzeba spełnić element winy naruszenia dyscypliny finansów publicznych (rodzaj winy nie ma znaczenia z punktu widzenia odpowiedzialności a tylko liczy się co do kary; czy jest ona umyślna, czy nieumyślna - silne odwołanie do kk).

• cywilne (dotyczy głównie podatków) - korzystamy z dorobku terminów, których sposób rozumienia i treść została wypracowana w prawie cywilnym, ale nie zawsze rozumienie cywilistyczne będzie miało zastosowanie w prawie finansowym (np. stosunek zobowiązania podatkowego – sami nie ustalamy wysokości należności, nie ma tu swobody jak w prawie cywilnym – stosunek nierównorzędny, jego treść jest wyznaczona przez ustawę)

bezpośrednio z KC: odpowiedzialność solidarna, pojęcie spadku, darowizny, spadkobiercy

2. Źródła prawa finansowego:

- KRP reguluje te źródła w art. 87

- Konstytucja

- umowy ratyfikowane obowiązują bezpośrednio jeśli zostały ogłoszone w formie ustawowej,

- ustawy

- rozporządzenia

- akty prawa miejscowego

- struktura zamknięta

- prawo wewnętrzne i zewnętrzne (prawo obowiązuje również wewnątrz, ale wykreowane przez konkretnego prawodawcę z zewnątrz, np. umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania),

- prawo wewnętrzne :

• KRP (zakres działania norm prawa podatkowego), regulacja konstytucyjna dotyczy budżetu państwa i jst, systemu finansów samorządu terytorialnego, prawa podatkowego, systemu bankowego ze szczególnym uregulowaniem NBP

- 216-227 – budżet państwa,

- 216- ustanowienie monopolu może być dokonane w drodze ustawy,

- zaciągania pożyczek, kredytów oraz udzielanie gwarancji i poręczeń podmiot prawa publicznego może dokonywać tylko na zasadach i w trybie ustanowionym w ustawie (deficyt w konkretnej sprawie też określony ustawowo),

- 216- nie wolno jeśli w wyniku tego dług publiczny przekroczyłby 60 % PKB (dostosowanie do regulacji europejskiej – norm konwergencji),

- cała procedura budżetowa/ zasada uprzedniości (prowizorium budżetowe- zamiast projektu ustawy budżetowej można przedstawić prowizorium- obowiązuje w okresie krótszym niż 1 rok; Konstytucja nie określa przypadków kiedy może być uchwalone prowizorium; przedkładający projekt prowizorium musi taki projekt uzasadnić (Rada Ministrów); prowizorium może obowiązywać w okresie krótszym niż rok), ale w okresie 1 stycznia – 31 stycznia może być projekt zamiast budżetu (np. w sytuacji, w której nie zdołano ustalić budżetu).
- a jak potem wejdzie później- to i tak obowiązuje od 1 stycznia tego roku,
- ograniczenie parlamentu - nie mogą zmieniać deficytu (bo za wykonanie budżetu odpowiedzialny jest rząd)

- prowizorium jest mniej szczegółowe niż budżet

- jest to fragment kwot zapisanych w budżecie

- ustawa budżetowa nie może przewidywać pogłębienia deficytu przez zaciągania zobowiązania w Banku Centralnym (bo to kreuje inflację).

Ustawa budżetowa jest szczególna, dlatego, że:

- jest wyłączna inicjatywa ustawodawcza (RM),

- określony czas procedowania,

- prezydent ma obowiązek podpisać ustawę w ciągu 7 dni od jej uchwalenia, ale może wystąpić z wnioskiem do TK o zbadanie konstytucyjności (TK ma 2 miesiące na wydanie orzeczenia)
- od zakończenia roku budżetowego jest 5 miesięcy na absolutorium, które dotyczy rządu jako całości, a nie poszczególnych ministrów

Bank Centralny: emisja pieniądza, kształtowanie polityki pieniężnej; NBP to organ niezależny, Prezes – kadencja 6 lat na wniosek Prezydenta wybiera Sejm

Rada polityki pieniężnej – 6 lat, po 2 członków od Prezydenta, Sejmu i Senatu, zapełnienie płynności finansowej i stabilność złotego

Art. 167 i 168 Konstytucji RP. (struktura jst) Te materie finansowoprawne muszą mieć swoje uzasadnienie w normach ustrojowych. Należy tu wskazać także art. 16 Konstytucji.

Samodzielność podlegająca ochronie sądowej

Mają wypełniać zadania publiczne

Zasada odpowiedniości (do zadań) wg Trybunału finanse publiczne to system naczyń połączonych

– nie można mówić o odpowiedniości tylko budżetów jst bez uwzględnienia budżetu państwa

- złożona struktura dochodów jst

Wykład 4, 29.10.2013

1. Konstytucja o JST (ciąg dalszy):

Konstytucyjne umocowanie finansów publicznych – dział 10 KRP: 3 podstawowe zasady:

- nie wolno zaciągać pożyczek , kredytów i udzielać poręczeń i gwarancji gdy to > 60 % PKB,

- 3 normy ostrożnościowe,

- sejm nie może ustalić wyższych jeśli spowodowałoby to wzrost deficytu,

- deficyt nie może być finansowany przez bank centralny,

Szczegółowe ustalenia- zasady procedury budżetowej, wyłączność materii dla pewnych kwestii, wyłączność podmiotów uczestniczących w tej procedurze (Rada Ministrów),

Szczególny status Banku Centralnego – NBP - kreacja instytucji niezależności, podległość wyłącznie sejmowi, funkcje kontrolne Rady Polityki Pieniężnej,

Materie związane z finansowaniem JST (167,168),

- Samodzielność JST jest chroniona sądownie; nie można mówić o samodzielności gdy nie ma samodzielnych finansów - samodzielność związana z aspektem dochodowym, wydatkowym, zarządzanie zasobem środków (budżetem JST),

- JST mają być wyposażone odpowiednio do zadań w zasoby publiczne (zasada odpowiedniości),
- zasada adekwatności (adekwatne do zadań)- z wyposażenia samorządu powinno zapewnić się taki sposób środków, aby był w stanie sfinansować nałożone przez niego zadania (ale też przez pryzmat możliwości budżetu państwa), -> mowa o niej w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego

- prawo podmiotowe JST, którego treścią jest roszczenie publicznoprawne o te środki (167 ust.1 w nawiązaniu do art 16 KRP) - jst musi zostać wyposażona w odpowiednie środki do realizacji zadań

- 167 ust 2- dochody JST są określone ustawowo- tylko ustawa, żaden inny akt prawa, nie tylko kreuje źródła dochodu JST, ale też żaden inny akt nie może pozbawić JST żadnego źródła dochodu [np. budowla; podstawą opodatkowania budowli jest sposób obliczenia amortyzacji- uregulowane w prawie podatkowym, jak się zakończył odpis amortyzacyjny, która zrównała się z wartością zakupu i Minister Finansów powiedział, że jak skończyły się odpisy, to JST nie ma już prawa do tego podatku- błąd! bo to musi być określone ustawowo],

- 167 ust 3- konstytucyjna struktura źródeł dochodów JST to : dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa (zasób środków odpowiednich do realizacji zadań ma pochodzić z tych źródeł wskazanych w Konstytucji):

• dochody własne- dochody pochodzące ze źródeł ustawowo określonych oddanych na stałe JST (dochody pozyskiwane w sposób przymusowy, bezzwrotny i nieodpłatny - bo możliwość egzekucji na podstawie upea),

- aby dochód był własny- musi spełniać kryteria materialnoprawne (prawo do decydowania o wydajności fiskalnej tego źródła),

Katalog ten jest zamknięty!, rozwinięcie tego katalogu znajdziemy w ustawodawstwie: ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, przewiduje dochody dla poszczególnych szczebli JST,
- najszersze uprawnienia mają gminy (tylko one mają dochody o charakterze daninowym, których nie ma ani powiat, ani województwo),

- udział w budżecie państwa- wg ustawy o dochodach jst jest to dochód własny a gmina nie ma władztwa materialnoprawnego nie ma wpływu na wydajność tego źródła (jest tylko kasjerem)!,

- istnieje obowiązek eksploatacji źródła (to nie uznanie, to nie uprawnienie a obowiązek!),

Wszystkie dochody są publicznoprawne, bo tylko takie mogą być źródłem finansowym JST, ale o wysokości takiego źródła może decydować nie tylko ustawa; mogą to być źródła prawa publicznego, ale też cywilnego:

- mogą mieć charakter daninowy,

- gospodarka komunalna prowadzona przez jednostki organizacyjne zarządzające mieniem JST

- rezultat działalności gospodarczej JST (np. wpłaty na zakłady budżetowe; akty na podstawie przepisów ustawy np. 5% pozyskanych dochodów realizowanych w ramach ....),

- dochody jako rezultat majątku i obrotu majątkiem (umowy z tytułu najmu, sprzedaży, dzierżawy) - są to dochody publicznoprawne (o tym decyduje ustawa) ale wydajność fiskalna źródła może być regulowana przez ustawę lub przez akt cywilnoprawny.

Obok dochodów własnych Konstytucja mówi o subwencjach ogólnych i dotacjach celowych z budżetu państwa. Są to dochody transferowe, pochodzą z budżetu państwa. Dotacje celowe mogą dostawać od innych jednostek samorządu terytorialnego, budżet państwa nie jest jedynym źródłem z którego mogą pochodzić dotacje celowe.

DOCHODY TRANSFEROWE (z budżetu państwa do JST):

• subwencje ogólne – szczególny rodzaj środków pieniężnych, który ma wyrównać siłę dochodową JST, aby pokryć ubytki powstające w różnych JST, bo w niektórych częściach państwa są np. określone surowce – te JST mają potencjalnie wyższe źródła dochodów niż te gdzie są np. parki narodowe (nie wpływają tam dochody z tych źródeł, które są najbardziej fiskalne), czyli aby pokryć ubytki w finansowym zapotrzebowaniu jednostek samorządu, które są źródłem nierównomiernego rozmieszczenia środków (wyrównać różnice między poszczególnymi jst)

- różnica sił dochodowych między JST w 2013 r. to 40tys (udział w państwowym podatku dochodowym zależy od liczby zamieszkania; teren, różnice w rozwoju gospodarczym),
- w Europie nazywana jest dotacją ogólną,

- ważne jest abyśmy wiedzieli jak zmierzyć siłę dochodową i czy mamy kryteria, za pomocą których możemy je porównać i jak ustalić kryteria zapotrzebowania danych społeczności:
bierzemy pod uwagę wykonanie roku poprzedniego, a nie efektywności (nie ma reformy finansowej, która jest potrzebna!),

- możemy zmierzyć siłę dochodową, ale o niej decyduje tylko fragment dochodów podatkowych (a inne dochody w gminach nie są brane pod uwagę, np. wysokie dochody z podatku od nieruchomości z gmin gdzie jest b.dużo działalności gospodarczej),
- pytanie jak zmierzyć podstawowe zapotrzebowanie i na jakim poziomie przyjąć, że podmiot jest odpowiedzialny za jego realizację,

- nie podlega zwrotowi

- nie ma normatywnie oznaczonego celu przeznaczenia, o niej decyduje organ stanowiący samorządu
- kwota określona w ustawie budżetowej,

- struktura zróżnicowana w zależności od szczebla,

- kiedyś była gwarancja określenia w ustawie budżetowej kwoty subwencji co zabezpieczało prawo podmiotowe jst – już tego nie ma

• dotacje celowe z budżetu państwa (zły termin, bo mogą dostawać z funduszy, mogą dostawać od innych JST – budżet państwa nie jest jedynym źródłem z których mogą dostawać pieniądze)

- podlegająca szczególnym zasadom rozliczania - kwota wydatków budżetu państwa, która ma być wykorzystana na ściśle określone cele (definicja ustawowa)
- wydatek mający ściśle określone cele, mający podstawę ustawową, podlega szczególnym zasadom rozliczeniowym (ja muszę złożyć informację o tym kiedy, w jakim zakresie, czy zmieściłam się w terminie, obowiązek odprowadzenia środków + penalizacja działań wbrew postanowieniom umownym – musi być zawarta na oznaczony okres:
- podmiotowa/ przedmiotowa/ celowa/ na pierwsze wyposażenie/ wkład własny,
- ograniczona swoboda wyboru celu przeznaczenia tej kwoty (więc jeśli będą przeważać w budżecie to znaczy, że samodzielność finansowa JST będzie iluzoryczna),

Struktura dochodów transferowych decyduje o tym, czy JST będzie samodzielne finansowo.

167 ust 4- każda zmiana zadań wymaga dostosowania udziału JST w dochodach publicznych- dynamiczne ujęcie zasady odpowiedniości

- każda zmiana zadań powinna skutkować zmianą wyposażenia finansowego (daje zadania - daje pieniądze; odbiera zadania - odbiera pieniądze),

168 – władztwo podatkowe JST- mają prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych do wysokości ustalonych w ustawie (takiego władztwa nie było w KRP)

ale 217 KRP- opodatkowanie jest możliwe wyłącznie w drodze ustawy (zatem 168 - władztwo podatkowe jest wyłącznie dla JST przewidziane w takim zakresie w jakim ustawodawca to przewidzi),
- nie ma możliwości kreowania opodatkowania przez JST,

- wyłącznie wysokość danin publicznych i tylko na podstawie i w granicach ustawowo określonych,
- ustalanie zwolnień podatkowych, prawo do ustalenia stawki podatków, kształtowanie (ale tylko gdy materialny przepis prawa podatkowego będzie tak stanowił a nie na podstawie tego przepisu KRP) elementów podstawy opodatkowania,

- podatki lokalne to te, które są dochodem budżetu i zostały zakwalifikowane jako takie (nie tylko te w ustawie o podatkach lokalnych i opłatach lokalnych, np. też od darowizn, od czynności cywilnoprawnych czyli w innych ustawach materialnych),

art 11 ustawy o izbach obrachunkowych

! 168 jest lex specialis do 217 - przyjąć należy prawo podmiotowe w jst do choćby minimalnego wpływu na kształt podatków, część dochodów powinna być kształtowana przez samorządy, powinny mieć wpływ na ich wysokość, czyli różne elementy konstrukcyjne podatku – zwolnienie, rozłożenie na raty, decydowanie o wysokości podstawy

2) Konstytucja o prawie podatkowym:

- art 84 i 217

- art 84 - każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów w tym podatków i opłat, cła i dopłat (zasada powszechności opodatkowania- każdy- a więc wszystkie osoby fizyczne, prawne, jednostki org nieposiadające osobowości prawnej, cudzoziemcy na podstawie tej regulacji) - aspekt podmiotowy;

- wszyscy którzy funkcjonują w RP są obowiązani do ponoszenia ciężarów i świadczeń,

- ta zasada powinna eliminować nierówności/ ulgi i świadczenia podatkowe (ale w orzecznictwie ustalono ich treść - związana z możliwością dostosowania ponoszenia ciężarów do możliwości ponoszenia świadczenia),

- aspekt przedmiotowy: dochody, przychody, inne źródła

- zasada konieczności podatków (po to, aby zaspokajać publiczne potrzeby, które muszą być tak sfinansowane, bo inaczej się nie da) związana jest z zasadą powszechności podatków

- wymóg formalny ustawowej regulacji dla ustanowienia podatku,

te zasady są rozwinięte w art 217 KRP – określa elementy materialnoprawne, które musi zawierać ustawa podatkowa; zawiera w sobie 3 rodzaje norm:

a) nakładanie podatków i innych danin wymaga ustawy – jest to przejaw władztwa podmiotu publicznego (największe to prawo emisji waluty i nakładanie opodatkowania),
- jest to rozwinięcie art 84 - powiedział jaka musi być treść ustawy, aby te daniny i opodatkowanie nałożyć,

b) ta ustawa nie tylko nakłada opodatkowanie/ ponoszenie ciężarów i świadczeń, ale musi zawierać określone elementy – określenie podmiotu, przedmiotu opodatkowania (stan faktyczny lub prawny, np. posiadanie psa, nabycie spadku, pozyskanie dochodu, przychodu, posiadanie nieruchomości), stawki podatku oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku (nie ma zwolnień podmiotowych, a kategorie podmiotów) – regulacja ustawowa o szczególnej treści,
c) zasady przyznawania ulg i umorzeń są określone ustawowo (dopuszcza możliwość ich rozwinięcia (zasad udzielania) w rozporządzeniach, ale muszą się mieścić w granicach upoważnienia zawartego w ustawie

Stawka: wyrażona procentowo lub kwotowo, zmienna lub stała, progresywna, degresywna, regresywna

W dochodowym stawka progresywna, proporcjonalna i odniesiona do podstawy opodatkowania

Wykład 5, 05.11.2013 – zastępstwo – Krystyna Sawicka

Temat: Źródła prawa finansowego.

1. Ustawy
   - ustawa o finansach publicznych [zasady odnoszące się do organizacji finansów (dział I), państwowy dług publiczny, budżet państwa, budżet JST - zakres, struktura, budżet środków europejskich, wieloletnie planowanie finansowe państwa, prognozy finansowe na szczeblu samorządu terytorialnego, audyt wewnętrzny]

2. Akty wykonawcze

Podchodząc do finansów publicznych od strony organizacyjnej mamy sektor finansów publicznych (zamknięty katalog w art. 9 uofp)

Audyt wewnętrzny – pozwala kierownikowi jednostki sektora finansów korzystać z pomocy specjalistów

1. Lokalne prawo finansowe

- tworzone przez organy stanowiące JST (rady, w szczególności rady gminy):a) uchwały podatkowe rady gminy (tylko one mają własne podatki),
- podatek rolny, leśny, opłaty od posiadania psa, uzdrowiskowa, targowa, miejscowa,

Opłaty to daniny mające cechy podatków, ale nie mają ekwiwalentu za ich uiszczenie

Czego dotyczą uchwały rady gminy? – rada gminy ma obowiązek ustalić stawkę podatkową, przy czym stawka maksymalna ustalona jest w ustawie; może wprowadzić dodatkowe zwolnienia przedmiotowe, może zarządzić pobór podatków w trybie inkaso

Uchwała zawiera normy generalne i abstrakcyjne, adresowane do podmiotów spoza struktury samorządowej

b) Uchwały organów stanowiących jst w sprawie zasad i trybu przyznawania, rozliczania oraz kontroli wykorzystania dotacji udzielanej z budżetu jst

c) statuty jst (tzw. prawo organiczne, w części w jakiej ich regulacje odnoszą się do kompetencji finansowych organów jst, jednostek organizacyjnych jst, a w przypadku gmin także ich jednostek pomocniczych)

d) uchwały organów stanowiących jst określające zasady korzystania z urządzeń użyteczności publicznej i zasad odpłatności

1. Prawo unijne – celne – obowiązuje wszystkie państwa; unia celna = zniesienie granicy celno-podatkowej, obszar celny z punktu widzenia zasad międzynarodowej wymiany handlowej jest jak jedno państwo, granica celna jest na zewnątrz z państwami trzecimi, jest jednolita taryfa celna

WPH (Wspólna Polityka Handlowa) – warunki wymiany handlowej, traktaty handlowe

dyrektywy dotyczące prawa podatkowego, dewizowego, ochrony rynków finansowych oraz praw konsumenta

1. Prawo międzynarodowe – podatkowe, celne, dewizowe

• Europejska Karta Samorządu Lokalnego – odnosi się do ustroju samorządu, a także do ustroju finansowego

• Do międzynarodowego prawa podatkowego należą umowy dotyczące: unikania podwójnego opodatkowania, zapobieganie unikania podatków poprzez wyprowadzanie dochodów do tzw. rajów podatkowych, specjalny status podatkowy osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i konsularnego

• Umowy w prawie celnym i dewizowym dotyczą: zasad handlu międzynarodowego i popierania inwestycji zagranicznych

• Umowy zawierane na szczeblu WTO regulują zasady handlu między jej członkami

Wykład 6, 12.11.2014

Zasady ogólne gospodarki środkami publicznymi uofp określa na etapie ich wydatkowania, ale nie reguluje zasad pobierania dochodów publicznych (ordynacja podatkowa, ustawy podatkowe, ust o gospodarce nieruchomościami)

- odnoszą się do całości Sektora Finansów Publicznych

- uofp definiuje pojęcie środków publicznych – art. 5

-> dochody publiczne – wpływy pieniężne o charakterze definitywnym – np. podatki, dochody z majątku

-> przychody publiczne - środki, które przejściowo zasilają JSFP i pozwalają jej sfinansować wydatki i koszty obsługi długu publicznego, np. kredyty, pożyczki, wpływy z emisji papierów wartościowych

- jeśli zaciągam krótkoterminową pożyczkę i w tym samym roku budżetowym ją spłacam to nie powstaje dług publiczny

Zobowiązanie długoterminowe – nie mieści się w okresie roku budżetowego i kreuje dług publiczny

Krótkoterminowe zapewniają płynność finansową;

On antycypuje przyszłe dochody ale trzeba zapłacić oprocentowanie

Kredyt długoterminowy = zaciągnięty w jednym roku budżetowym, a spłacany w następnym/następnych

- Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych zalicza się do przychodów, bo powstała z dochodów, które już w budżecie były ujęte

- Dochody z prywatyzacji majątku SP lub jst to też przychody; ustawodawca nie chce żeby były przeznaczone na wydatki bieżące, a na inwestycje lub spłatę wcześniej zaciągniętych na ten cel zobowiązań

JSFP może zaciągać zobowiązania długoterminowe na finansowanie wydatków majątkowych a nie bieżących

Wydatki majątkowe = charakter trwały: drogi, mosty, kanalizacja, szkoły, placówki sportowo -kulturalne; są to wydatki o charakterze inwestycyjnym: trzeba sięgnąć do zwrotnych źródeł finansowania

Wydatki bieżące = zapewnienie funkcjonowania organów państwa w sposób niezakłócony i realizowanie zadań publicznych + funkcjonowanie policji, sądów itp. (gdyby je finansować, to by oznaczało, że przejadamy kapitał)

Dział I Rozdział IV, V, VI, Dział VI

- jawność i przejrzystość finansów publicznych

- zasady gospodarowania środkami publicznymi

- kontrola zarządcza i jej koordynacja w JSFP

- audyt wewnętrzny

Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych – gospodarka środkami publicznymi jest jawna, informacje jej dotyczące powinny być udostępniane społeczeństwu i społeczności lokalnej

Dlaczego ustawa poświęca im tyle uwagi?

- głównym źródłem ich pochodzenia są daniny publiczne (świadczenia o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym)

- nasze zachowania niezgodne z tym obowiązkiem są penalizowane – KKS

Więc skoro podatnicy są tak uciskani, to mają prawo wiedzieć jak decydenci gospodarują tymi środkami, musi być prawo dostępu do takiej wiedzy -> kontrola społeczna (jest to istota materialna zasady jawności)

Gwarancje formalne zasady jawności to obowiązki nałożone na JSFP (informacyjne i inne) określone w ustawie: 1) jawność sesji, na której uchwalany jest budżet 2) jawność sesji, na której udzielane jest absolutorium

Poza tym jest instytucja dostępu do informacji publicznych

Istotny dla realizacji zasady jest sposób przekazywania tych informacji (jasny i zrozumiały) -> zasada przejrzystości, która jest komplementarna do zasady jawności

Przejrzystość finansów publicznych jest zabezpieczona poprzez:

- klasyfikację budżetu

- rachunkowość budżetu

- sprawozdawczość finansową, w tym budżetową

Przejrzystość planu finansowego JSFP zabezpiecza stosowanie przy jego budowie tzw. klasyfikacji budżetowej – jest to grupowanie dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów wg określonych kryteriów: podmiotowych, przedmiotowych, podmiotowo-przedmiotowych

MF wydając rozporządzenie określił podziałki klasyfikacyjne budżetu stosowane przez wszystkie JSFP

Są to, w zakresie budżetu państwa:

1. Części, które ujmują dochody i wydatki poszczególnych resortów oraz wojewodów, a więc stosowane jest przede wszystkim kryterium podmiotowe

2. Działy – określają rodzaj działalności z jakiej płyną dochody, czy są wydatki, np. administracja rządowa, kultura fiz. i sport, oświata, mieszczą się w przedmiocie danego ministerstwa

3. Rozdziały – określają na ogół jednostkę organizacyjną i rodzaj działalności albo tylko jednostki tylko rodzaj działalności, np. szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne i zawsze rozdział: „pozostałe działalności”, żeby klasyfikacja była zupełna; wszystkie kryteria

4. Paragraf – określający rodzaj dochodu i rodzaj wydatku

A,b,c – są takie same po stronie dochodów i wydatków, a d są różne po obu stronach

Jednolicie te podziałki stosowane są przez wszystkie JSFP

W przypadku budżetu jst i innych JSFP klasyfikacja rozpoczyna się od działów

Rachunkowość budżetowa posługując się określonymi urządzeniami obowiązującymi i kształtowanymi przez przepisy o rachunkowości pozwala na ewidencję przepływu środków publicznych, a przez to na kontrolowanie przepływu środków publicznych

Ewidencji tej służy prowadzenie ksiąg rachunkowych – muszą być one prowadzone zgodnie ze sztuką rachunkowości, muszą być prowadzone na poziomie każdej JSFP, mają być rzetelne (trzeba gromadzić dowody księgowe)

Sprawozdawczość budżetowa – odzwierciedlenie klasyfikacji i rachunkowości budżetowej

Rzetelne prowadzenie ksiąg = rzetelna sprawozdawczość

Wykład 7, 19.11.2013

Prawo do realizacji zadań publicznych przysługuje ogółowi, który chce aplikować po te środki, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej

Ustawa szczególna może przewidywać szczególną procedurę umożliwiającą dostęp podmiotom niepublicznym do środków na realizację zadań publicznych

Wymogi ustawowe, żeby aplikować po środki publiczne:

Art. 47 uofp

- zadania wyodrębnione z całokształtu zadań

- aplikowanie musi spełniać wymogi uczciwej konkurencji

- finansowanie ma być efektywne (tzn. ustalenie konkretnego rezultatu przy danym nakładzie środków najbardziej optymalny rezultat), terminowe (określony termin realizacji zadania; każde opóźnienie na gruncie uofp wiąże się z zapłatą odsetek + odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych) i oszczędne (minimalizacja kosztów ale bez obniżenia jakości)

Uofp kreuje zasadę jedności materialnej, tzn. środki publiczne nie mogą być przeznaczone na finansowanie imiennie oznaczonych wydatków, chyba że ustawy stanowią inaczej (art. 42)

Tworząc zasób środków pieniężnych będących w dyspozycji podmiotu, w momencie wpływu środków do tej puli nie mają przeznaczenia, to podmiot publicznoprawny decyduje o rozdzieleniu

Ustawa może ustanowić imiennie określone związki źródła z celem, np. ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Ale 42 ust. 3 – ustawodawca ustanawia wyjątki, bo kredyt jest zawsze świadczeniem celowym

- bezzwrotne środki europejskie(art. 5 ufp) – dochody z budżetu UE, dochody z państw EFTA

42 ust 4 – nie stosuje się zasady funduszowania - koszty ponoszone przez jednostki organizacyjne finansowane z budżetu:

- samorządowe zakłady budżetowe

- agencje wykonawcze

- instytucje gospodarki budżetowej

- niektóre fundusze celowe

Każda JSFP musi mieć swój plan finansowy

Uofp mówi, że dochody są prognozą, a wydatki i rozchody to nieprzekraczalne limity – art. 52

Art. 44 ust 1 uofp – podstawy dokonywania wydatków

- związek między planem podstaw. a planem JSFP musi być jasny (?)

Czy wydatki można w wysokości mniejszej niż limit? TAK, bez żadnej konsekwencji naruszenia dyscypliny finansów publicznych, ale trzeba się wytłumaczyć przed RIO albo NIK

Cel i wysokość określone przez podziałki klasyfikacji budżetowej

Są trzy podstawy dokonywania wydatków

Art. 44 ust 1 i przepisy ustaw szczególnych

- regulacje materialnoprawne

- regulacje finansowo prawne - (plan podstawowy (ustawa/uchwała budżetowa), plan JSFP

Art. 44 ust 3: oszczędnie i celowo z zachowaniem zasad

Pkt 2 skuteczność – dobór metod i środków służących osiągnięciu celu

- wydatki dokonywać trzeba w terminie i w wysokości wynikającej z wcześniej zaciągniętych zobowiązań

Jednostki sektora finansów publicznych -> umowy, których przedmiotem są dostawy, usługi, roboty budowlane – stosuje się przepisy o zamówieniach publicznych (jeśli wartość zamówienia nie przekracza 14 000 euro nie stosuje się trybów z tej ustawy, ale wydatek musi finansować zgodnie z uofp

Udzielenie zamówienia na podstawie umowy zdeterminowane elementami publicznoprawnymi -> to jest zaciągnięcie zobowiązania, więc wydatek musi już być przewidziany w planie finansowym

Art. 46 uofp, art. 136 ust 4 – limity przy zaciąganiu zobowiązań wieloletnich

Art. 153 promesa

Limit wydatków będzie uwzględniał:

- wydatki sztywne (obligatoryjne): wynagrodzenia i pochodne

- wydatki wcześniej zaciągnięte

Lokowanie wolnych środków [JSFP art. 9 pkt 1,2,6,8,10,11,12,13]

Czy JSFP może być partnerem na rynku kapitałowym? Mogą lokować, ale wolne środki, a nie te, które pochodzą z dotacji

Jednostki budżetowe są finansowane brutto, nie mają własnych środków, więc nie mogą ich lokować

JSFP mogą lokować w instrumentach prawnofinansowych:

- skarbowe papiery wartościowe (bon finansowy krótkoterminowy, obligacje emitowane przez jst)

- rachunki w bankach mających siedzibę w kraju

- depozyt Ministra Finansów

Agencje wykonawcze i NFZ mogą lokować środki w depozycie Ministra Finansów

Art. 50 w uzasadnieniu projektu musi być element budżetu zadaniowego

Tu ma być opinia Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu (niewiążąca)

Kierownik JSFP – odpowiada za całość gospodarki JSFP; może powierzyć niektóre obowiązki pisemnie, a pracownik pisemnie przyjąć: statut, regulamin bądź zakres czynności

Skutecznie obowiązki powierzane są tylko pisemnie i potwierdzane ich przyjęcia tylko pisemnie

Kierownik odpowiada też za innych w ramach kontroli zarządczej

Główny księgowy JSFP (skarbnik):

- prowadzenie rachunkowości

- wykonywanie dyspozycji

- dokonywanie wstępnej kontroli zgodności operacji finansowej z planem, rzetelności i kompletności dokumentu dotyczącego operacji finansowej (ale nie odpowiada za ich merytoryczną poprawność)

Art. 51 Dochody z budżetu i wydatki nie stanowią podstawy roszczeń ani zobowiązań państwa wobec osób trzecich

Nikt nie może się skutecznie powołać na kwotę dochodów/wydatków w ustawie budżetowej i potem egzekwować na tej podstawie swoich praw

Treść ustawy budżetowej NIE MA charakteru normatywnego

Dyrektywność budżetu po stronie wydatków odnosi się do dysponentów budżetu a nie osób trzecich; osoby trzecie nie mają żadnego roszczenia, że kwoty w budżecie zostały zaplanowane a niezrealizowane

Treść wynikająca z budżetu nie tworzy prawa podmiotowego dla osób trzecich; treść jest konkretna i indywidualna

Zasada powszechności – budżet państwa obejmuje całość JSFP albo jest tylko gospodarka tej jednostki ujęta w budżecie globalnym

Jednostki budżetowe są objęte finansowaniem brutto

Finansowanie netto (gospodarka tylko powiązana z budżetem określanym kwotowo)
- samorządowe zakłady budżetowe

- agencje wykonawcze

- instytucje gospodarki budżetowej

- fundusze celowe

SZB, AW i IGB pozyskują dochody z działalności i przeznaczają je na swoje wydatki

Jednostka budżetowa to jednostka organizacyjna finansów publicznych: wszystkie dochody to dochody państwa, wszystkie wydatki to wydatki państwa; ten system nie stymuluje do oszczędności w wydawaniu środków czy zwiększaniu dochodów

Są zadania i jednostki organizacyjne je wykonujące niemogące być nastawione na komercjalizację i osiąganie zysków

Art. 11a – mogą gromadzić środki na wydzielonym rachunku dochodów – ma status finansowania netto

Samorządowe zakłady budżetowe – art. 14

- zamknięty katalog zadań z zakresu użyteczności publicznej

- odpłatnie wykonuje zadania, pokrywając koszty swojej działalności z przychodów działalności

- podstawą działania jest plan finansowy

- rozliczany metodą nadwyżki środków obrotowych na koniec roku (prosto per saldo)

- przewidywane 5 rodzajów dotacji (celowe, na potrzeby wyposażenia, inwestycyjne, przedmiotowe, podmiotowe) -> nie więcej niż 50% kosztów ale oprócz tych na inwestycje i tych celowych na realizację zadań finansowanych z udziałem środków europejskich, bo przy nich nie ma tego ograniczenia (art. 15 uofp)

Agencje wykonawcze i instytucje gospodarki budżetowej tworzone są na podstawie odrębnych ustaw

Agencje wykonawcze -> wynik finansowy; ustawodawca chce, żeby były rentowne

Wykład 8, 26.11.2013

Temat: Dług publiczny i ew. deficyt budżetowy.

1. W klasycznym ujęciu - budżet trzeba konstruować z zasadą równości (równowagi budżetowej), czyli tak, aby wysokość wydatków nie przekraczała wysokości dochodów. Obecnie odchodzi się od tej równowagi, w każdym państwie jest trochę inaczej (Niemcy - pożyczki zalicza się do dochodu; we Francji konieczność równoważenia budżetów na szczeblach lokalnych, nie ma tego na szczeblu państwowym),

- dług, deficyt w poszczególnych cyklach koniunkturalnych są czymś naturalnym (potem budżet cykliczny, potem teoria impasu)

- cykliczne deficyty i nadwyżki są naturalne, ale w dłuższym czasie muszą się bilansować,

- impas - deficyt w gospodarce rynkowej jest naturalny, ale nie można doprowadzić do tego, aby pewne wskaźniki doprowadziły do przekroczenia pewnego pułapu w stosunku do PKB.

Dług jest więc elementem stałym. Jako kategoria ekonomiczna - łączna kwota zobowiązań, które jednostki sektora finansów publicznych mają wobec jednostek spoza tego sektora (albo inaczej łączna kwota zobowiązań podlegających spłacie ze środków publicznych).

2. Dług na gruncie normatywnym:

- art. 76 i dalej (rozdział II ustawy o finansach publicznych) , 76 – potrzeby pożyczkowe państwa

- art. 72 mówi tylko o zakresie tego długu, ale nie ma jego definicji normatywnej (elementy wpływające na wysokość długu),

- przewiduje, że do długu zalicza się m.in.

• wyemitowane papiery wartościowe opiewające na wartości pieniężne - uwaga, jeśli skarbowe papiery wartościowe opiewają na wartości niepieniężne to emituje je nie minister finansów, ale minister skarbu państwa!

• kredyty i pożyczki (pożyczka w KC, ma określone pojęcie, jej przedmiotem może być świadczenie pieniężne i niepieniężne, umowa realna, przenosi własność; kredyt – przenosi tylko prawo do dysponowania kwotą środków pieniężnych, umowa konsensualna, regulowana przez prawo bankowe),

• przyjęte depozyty,

• wymagalne zobowiązania- wymienione dobra z których mają wynikać (b.istotne ograniczenia co do zakresu faktycznych źródeł kreujących zobowiązania; mają wynikać z odrębnych ustaw, prawomocnych orzeczeń sądów, ostatecznych decyzji administracyjnych, wierzytelności uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę sektora finansów publicznych).

Art. 73 Dług publiczny oblicza się jako wartość nominalną po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między jednostkami tego sektora. Do długu nie zaliczamy zobowiązań powstających między poszczególnymi jednostkami sektora finansów publicznych (np. z budżetu państwa dla jednostek samorządu terytorialnego; składek JST- niepodatkowe należności budżetu państwa; skarbowych papierów wartościowych zakupionych przez jednostki sektora finansów publicznych, bonów skarbowych zakupionych przez jst).

Normatywne spojrzenie jest węższe od spojrzenia ekonomicznego (faktyczny dług jest wyższy).

Nie ma definicji normatywnej długu, są tylko elementy kreujące dług (wartość nominalną)

Wartość nominalna - wartość tę definiuje się w art. 73 ust 2-5. przewiduje kwotę zobowiązania, ale bez odsetek!

Spłata rat podstawowego zobowiązania jest rozchodem, a spłata odsetek jest wydatkiem!

72 ust 2 - upoważnienie ustawowe - pierwotnie minister finansów miał określić szczegółowy sposób kwalifikacji tytułów dłużnych, które były określone w ust 1 tego artykułu (papiery, kredyty, depozyty i wymagalne zobowiązania)

a pierwsze rozporządzenie które zostało wydane (2010r,) przekraczało tę legitymację, bo MF do kredytów i pożyczek zaliczył umowy o partnerstwie publiczno-prywatnym mających wpływ na wysokość długu – a kredyt i pożyczka a umowa to zupełnie coś innego! i zaliczył tu też papiery wartościowe oraz umowy sprzedaży, których cena jest płatna w ratach oraz umowy leasingu finansowego, a także inne umowy nienazwane o terminie zapłaty dłuższym niż rok, które wywołują skutki podobne – komentarz: horror (na gruncie cywilnoprawnym są nazwane lub nienazwane; chodziło o umowy factoringu, w wyniku których zobowiązanie jednostki było kupione przez bank, który ustalał nowy termin wymagalności (odraczał termin zapłaty, sam regulował dług i sam zbierał zapłatę) – to był problem, bo bank brał za to pieniądze i były większe odsetki;

- wobec tego MF zaliczył tę grupę aby nie omijano wymagalności zobowiązań- ale zakwalifikował do kredytów instytucje, które nie są ani kredytem ani pożyczką i rozszerzył kategorię źródeł które kształtują dług publiczny przez co przekroczył swoją legitymację ustawową

[gminy zapowiedziały odwołanie od tego; 2010 - silna konsumpcja środków z UE, a aby te środki wykorzystywać trzeba było mieć najpierw wkład własny i JST musiały pozyskać pieniądze

Wprowadzono nowelę MF znowelizował ustawę i dopisał „w tym rodzaje zobowiązań zaliczanych do tytułów budżetów dłużnych”- nie mógł napisać inaczej bo inaczej pogwałciłby art. 216 KRP.

MF obiecał, że to będzie tylko na rok, ale 28 grudnia 2011 – MF wydał dokładnie takie samo rozporządzenie

2. Podmioty i instrumenty zobowiązania do sprawowania kontroli nad zarządzaniem długiem publicznym:

- MF,

- papiery wartościowe które ma prawo wydawać MF (może emitować bony skarbowe i obligacje skarbowe),

- depozyty,

3. Progi.

Art., 86 – procedury ostrożnościowe i sanacyjne, gdy kwota relacji kształtuje się na określonej wysokości (najnowsza nowelizacja wprowadza nowe zasady reguł podatkowych i reguły stabilizują cel a wcześniej MF zawiesił pierwszy próg deficytu). Obecnie obowiązuje próg z pkt. 2

• Próg pierwszy relacji kwoty długu do PKB jest > od 50%, ale nie <55%

- w takich sytuacji RM jest zobowiązana uchwalić projekt na następny rok w którym nie ma deficytu (deficyt jest na rok i może kreować dług) albo przyjmuje się go na takim poziomie , żeby relacja długu do PKB była niższa niż relacja, która istniała w roku poprzednim

- źródłem spłaty deficytu obok przychodów o charakterze zwrotnym (papiery wartościowe) są także nadwyżki budżetowe i prywatyzacja mienia SP lub komunalnego; dlatego deficyt może ale nie musi kreować dług publiczny [prywatyzacja jest już źródłem, które wysycha].

• Kolejny próg z art. 86 – relacja nie może być większa niż 60% ani mniejsza niż 55%,
  - zakaz udzielania pożyczek/kredytów z budżetu państwa,

- obowiązek opracowania programu sanacyjnego przez RM i trzeba pomniejszyć to o relację do wielkości długu do PKB o którym mowa w art. 38 i 38a (z obwieszczeń ministra),
- MF wydaje obwieszczenie, gdzie określa kwoty i relacje

• Trzeci próg - relacja długu do PKB więcej bądź równa 60%

Dochody+przychody = wydatki+rozchody – współczesny sposób rozumienia zasady równowagi budżetowej. Reprezentuje to teorię impasu. Deficyt znajduje swoje odzwierciedlenie w przychodach.

Rodzaje długu publicznego:

- Dług publiczny brutto

- Dług publiczny netto

Koniunktura – na wpływ na wynik cykliczny, czyli dochody publiczne zmieniają się podobnie jak zmienia się PKB, natomiast w przypadku wydatków publicznych

dochody + przychody = wydatki +rozchody,

Wykład 9, 03.12.2013

Temat: Instytucja budżetu. Charakter prawny, ewolucja. (na ćw. powinna być struktura itp.).

1. Rozwój instytucji budżetu (bardzo powolna ewolucja)

- najwcześniej pojawił się w Anglii (konflikt Jana Bez Ziemi, 1215, wielka karta swobód - zobowiązywała króla do nienakładania podatków bez zgody wasali, zalążki umowy pomiędzy państwem a wasalami),

- postanowienia tej karty nigdy nie były przestrzegane, potem skończyło się to rewolucją burżuazyjną, rządy Stewardów, ścięcie Karola I, Wilhelm Orański otrzymuje tron i przekazuje zobowiązanie do tego, że będzie zwoływał parlament, a bez zgody parlamentu nie będzie regulacji podatków.

-1688r- od tego roku w Anglii ustalany jest budżet

- kolejna kwestia- aby ten budżet zawierał konkretne rozwiązania na co pieniądze mogą być przeznaczone,

- aby w konstytucjach państw była wpisana ta instytucja z przypisaniem ustalanie do parlamentu i do nikogo innego,

W PL (następny kraj po WB) – przywilej koszycki był pierwowzorem budżetu (oraz ograniczenie władzy sądowej), ale dotyczył tylko stanu szlacheckiego (wcześniej też już były wydane przywileje dla duchownych).

Oficjalnie po raz pierwszy uchwalono na Sejmie 1768 r. (ostrzeżenie percepcji i ekspensyw…), składał się z dwóch części:

• o charakterze ogólnym, kreującym określone prawa - ustalał prawa do nakładania dochodów nadzwyczajnych i mówił kiedy mogą być realizowane wydatki nadzwyczajne,

• tabelaryczne zestawienie (wszystkich dochodów i wydatków)

- nie było praktyki uchwalania rocznego budżetu, następny został ustalony dopiero w 1793 roku,

- w okresie międzywojennym nie było ustawy, która by kreowała uprawnienia i obowiązki dysponentów (nie było budżetu), dlatego kolejnym aktem był dopiero okres PRL:

- ustawa prawo budżetowe z 1958 roku - pierwszym po odzyskaniu niepodległości aktem budżetowym

2. Pojęcie, charakter prawny budżetu państwa.

- art. 109 ustawy o finansach publicznych - ustawa budżetowa jest podstawowym planem finansowym w danym roku,

- ustawa ustala strukturę: budżet, załączniki i postanowienia, które muszą być przewidziane w treści ustawy ze względu na pozostałe ustawy,

- ustalony horyzont czasowy (plan roczny),

- rok budżetowy = rok kalendarzowy

- ustawa budżetowa nie może zawierać przepisów, które zmieniałyby przepisy innych ustaw (aby nie obładowywać treści ustawy budżetowej innymi przepisami), wydaje się odrębną ustawę, która zmienia przepisy innych ustaw, ze względu na to, że będzie ustalona ustawa budżetowa,

budżet- podstawowy plan finansowy państwa, który dotyczy gromadzenia środków publicznych i ich rozdysponowania posługując się bezzwrotną metodą finansowania aby realizować cele państwa. W wyniku tego gromadzenia powstaje scentralizowany zasób środków publicznych.

elementy definicji budżetu:

• plan- zawiera w swojej treści przewidywania przyszłości, prognozy (tym różni się od sprawozdań, że zawiera rozstrzygnięcia co do przyszłości) co do dochodów i przychodów, wydatków i rozchodów,

- musi mieć dwie strony jak każdy plan – strona środków gromadzonych (dochodów i przychodów) oraz środków przeznaczanych na finansowanie celów, rozdysponowaniem tych środków (wydatki i rozchody),

- relacje między stronami planu muszą się kształtować wg określonych reguł, te dwie strony powinny się bilansować w pewien sposób (zasada równowagi budżetowej, wydatki muszą mieć pokrycie w dochodach, jeśli nie mają - trzeba znaleźć źródła w przychodach),

• (plan) finansowy- chociaż są tam oznaczone podmioty uzyskujące tytuły prawne do dysponowania środkami, to najważniejsze jest to, że plan jest wyrażony w pieniądzu!,
  - wielkość środków gromadzonych i rozdysponowanych jest określona konkretną kwotą!,

• podstawowy charakter- wynika to z przesłanki o charakterze:

  • formalnym (żaden inny plan nie jest ustalany w prawnej formie ustawy)

  • materialnym (charakter jest podstawowy, bo obejmuje zakresem podstawową, zdecydowaną, większą część środków publicznych będących w dyspozycji podmiotu; zaś treści pozostałych planów muszą być zgodne z treścią tego planu finansowego),

• bezzwrotne gromadzenie i bezzwrotny rozdział środków – bo podstawowe dochody planu to dochody o charakterze daninowym (90% to podatki, a największy udział mają podatki pośrednie) a państwo nie zobowiązuje się do żadnych świadczeń w zamian za płacenie podatków (stąd bezzwrotne),

- inne dochody to np. wpłaty jednostek budżetowych, nadwyżki instytucji finansowanych w formie netto, np. agencje budżetowe, fundusze celowe - one dokonują wpłat, ale też nie nabywają żadnego roszczenia do budżetu/ do państwa o jakiekolwiek świadczenie wzajemne (stąd w tym aspekcie również bezzwrotne),

- wydatkowanie środków jest również bezzwrotne, jako, że dominującą formą jest prawna forma subwencji (transfery) i dotacje (wydatkowana w sposób zgodny z celem jest bezzwrotna, a orzeczenie nakazu zwrotu jest sankcją za niecelowość!)

• zcentralizowane zasoby pieniężne państwa - budżet uchwala organ centralny (sejm – bo decyduje o limitach na co, ile, komu) dlatego budżet państwa jest zcentralizowany, zaś budżet JST jest zdecentralizowany (konsekwencja decentralizacji administracji publicznej i stworzenia JST);

• w celu realizacji zadań państwa - podmiot publiczny został uprawniony, wyposażony w kompetencje do pozyskiwania środków publicznych aby finansować zadanie, które wykonuje przez określone organy, które uzyskały uprawnienia lub obowiązki związane z gromadzeniem tych środków lub ich rozdysponowaniem.

Ustawa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa- ta podstawa z czegoś wynika. Dalej art. 109 mówi, że jednym z elementów ustawy jest właśnie budżet (+ załączniki i postanowienia).

Dla prawidłowej realizacji budżetu, aby gospodarka finansowa była realizowana racjonalnie i optymalnie określone zostały zasady budżetowe (postulaty pod adresem ustawodawcy i praktyki aby gospodarka finansowa była realizowana w sposób racjonalny),

- z tych zasad budżetowych wynikają określone cele (ale to raczej niekonkretna funkcja).

Zasady są bardzo różne, bo autorzy uważają, że inne zasady mają istotniejsze znaczenie dla gospodarki (różna kolejność i struktura), ale jest katalog który powtarza się we wszystkich opracowaniach.

3. Zasady budżetowe (trzon) mające charakter normatywny:

• powszechności (zupełności) – budżet powinien obejmować dochody i wydatki państwowych jednostek organizacyjnych (wszystkie jednostki, wszystkie dochody i wydatki),
  - budżet rozlicza się z konkretnymi jednostkami metodą netto przez określone rodzaje powiązań (np. nadwyżki samorządowych zakładów budżetowych) (budżet obejmuje tylko kwoty globalne)

• zasada równowagi,

• jedności - ma dwa aspekty:

- aspekt formalny (budżet to jeden akt prawny obejmujący całość dochodów i wydatków)
- materialny (jedna pula środków, która obejmuje dochody które są następnie przeznaczane na całość wydatków),

- nie ma zastosowania do przychodów, kredytów, pożyczek, emisji papierów wartościowych, projektów i programów UE i EFTA, gdy inny przepis będzie wyraźnie przewidywał, że pewne rodzaje środków będą musiały być przeznaczane na finansowanie konkretnych zadań, np. na walkę z chorobą alkoholową.

• roczności – budżet ma być uchwalany na okres roku, łączy się z tym zasada uprzedniości

- ustawa budżetowa wchodzi w życie z dniem 01.01 (występuje retroaktywność)

- prawo do uchwalenia budżetu w ciągu roku,

- normy mają charakter indywidualny i konkretny

- prowizorium

- trzeba patrzeć na tę zasadę również przez pryzmat wydatków niewygasających (tytuł prawny do środków i upoważnienie do rozdysponowania), które w pewnych przypadkach mogą być uchwalone za pomocą specjalnych procedur (zarówno w odniesieniu do budżetu państwa jak i JST),

- niewygasanie wydatków przewiduje że do 15 grudnia roku poprzedniego RM w rozporządzeniu ma uchwalić wykaz takich wydatków; [trzeba stworzyć dla nich odrębny rachunek wydatków niewygasających] i ustalić termin tych wydatków – do 31 marca roku budżetowego (granica ostateczna),

- w JST wykaz oraz termin ustala się uchwałą organu stanowiącego i ma aż półroczny (do 30 czerwca) maksymalny termin wydatkowania.

- chodzi tu najczęściej o wydatki inwestycyjne i inne - gdyby nie uznać ich za niewygasłe, to tak jak wszystkie pozostałe by wygasły i trzeba by ewentualnie od nowa wprowadzać je do budżetu (za dużo formalności i utrudnień).

Status takiego wydatku można uzyskać tylko raz.

• uprzedniości – zasada wyrażona normatywnie (powinien być uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego, ale nie ma charakteru obowiązkowego, bo podstawą może być przedłożony przez administrację [RM] projekt, który z kolej musi być przedłożony do 15 września poprzedniego roku);

- w wyjątkowych sytuacjach może być uchwalony projekt ustawy o prowizorium budżetowym (który różni się od projektu ustawy budżetowej przede wszystkim horyzontem czasowym i stopniem szczegółowości),

- to RM jako podmiot posiadający prawo inicjatywy ustawodawczej musi uzasadnić, że zachodzi wyjątkowa sytuacja i można wydać tylko ustawę o prowizorium (mieliśmy takie sytuacje dwukrotnie na początku lat 90tych – ale tylko przez pierwszy kwartał roku budżetowego – tj. do 31 marca),

- instytucja prowizorium jest możliwa też w JST, ale tylko wtedy gdy projekt ustawy prowizorium jest w systemie budżetu państwa (tj. tylko jeśli na poziomie budżetu państwa jest ustawa o prowizorium, to można uchwalić taki akt na poziomie JST - ograniczenie)

- kiedy w trakcie obowiązywania prowizorium zostanie uchwalona ustawa budżetowa– od 1 stycznia z datą wsteczną wejdzie w życie ten nowy ustanowiony akt (wyjątek retroaktywności), co jest uzasadnione samą treścią i charakterem ustawy budżetowej – prowizorium jest częściowym, cząstkowym planem (opiewa na ułamek kwoty planu podstawowego jaką będzie budżet), będzie obejmować tylko część kwoty, a budżet musi obejmować całość – a więc też i tą część, która została ustalona w prowizorium.

• szczegółowości – dochody i wydatki muszą być pogrupowane na określone klasyfikacje, w momencie uchwalania ustawa określa stopień tych podziałów inaczej do strony wydatkowej (z podziałem na części i działy) dochodów (źródła i części).[?]

[dygresja - rozwinięcie zasady szczegółowości]

Źródła klasyfikacji budżetowej- po stronie dochodów:

- rozporządzenie Ministra finansów

- najmniejsza podziałka to § [paragraf] po stronie dochodów - dotyczy konkretnych źródeł dochodów, czyli podatków,

Po stronie wydatkowej - konkretne resorty, ministerstwa, są to części klasyfikacji budżetowej (rozporządzenie o części klasyfikacji budżetowej),

- części są podziałką podmiotową,

- działy są podziałką przedmiotową (nie tylko kto będzie dysponował, ale na jaką dziedzinę działalności państwa ma to być przeznaczone).

Na etapie uchwalania nie ma rozdziałów i nie ma paragrafów! budżet byłby niemożliwy do wykonania

Rozpisanie pełnej klasyfikacji budżetowej następuje przed wykonaniem budżetu (bo bez rozpisania budżet nie byłby możliwy do wykonania)

Sporządzenie układu wykonawczego – dawniej; teraz nie ma, ale to nie znaczy, że tego się nie robi – ale robią to dysponenci w ramach przystąpienia do wykonywania budżetu.

4. Charakter prawny budżetu. (c.d.)

• przewidywania dotyczące gromadzenia i dokonywania dochodów i wydatków – art 110 – wymienia 4 elementy składowe:

  • budżet sensu stricte - sfera brutto,

  • budżet sensu largo – finansowanie jednostek powiązanych netto,

  • budżet środków europejskich,

  • kwestie zaciągania zobowiązań

Są zdania, że budżet jest aktem normatywnym, są zdania, że nie jest lub też jest aktem szczególnym (zawiera akty planowe i zawiera plany zarządzania gospodarką finansową).

Budżet to najważniejszy załącznik ustawy budżetowej. W treści po stronie dochodów zawiera przewidywania, wydatki zaś są limitem (art. 52 ustawy).

- art 51- budżet nie zawiera w swojej treści roszczeń osób trzecich wobec państwa, ani też zobowiązań państwa – z treści budżetu nie płyną żadne prawa podmiotowe, nie można się skutecznie powołać na zawartą w budżecie jakąkolwiek pozycję.

Czy rzeczywiście można uznać, że treść budżetu to norma prawna (co do zasady norma prawna musi być generalna, abstrakcyjna)? NIE - budżet jest to konkretna kwota środków pieniężnych, która jest przypisana na finansowanie celów i jest limitem; nieprzestrzeganie wydatków jest naruszeniem dyscypliny budżetowej, ale tylko dla dysponentów, bo tylko oni mogą złamać tą dyscyplinę

Chociaż z treści budżetu wynikają pewne kompetencje dla podmiotów wewnętrznych, to jednak nie wynikają żadne dla osób trzecich, stojących poza systemem.

Trzeba też zwrócić uwagę, że normy budżetu konsumują się w określonym czasie.

Zatem nie są spełnione podstawowe cechy abstrakcyjności i generalności (bo są indywidualne i konkretne) w związku z tym postanowienia budżetu nie mają charakteru normatywnego a są jedynie specyficzną regułą.

1. Długoterminowe plany finansowe:

- konieczność dostosowania do prawa UE zmusiła do sporządzania wieloletnich planów finansowych - długoterminowych (ustawa dzisiaj będzie dyskutowana i wejdzie w życie od 1 stycznia lub od następnego dnia po publikacji),

jest to plan opracowywany przez RM, publikowany w BIP i Monitorze PL,
- będzie on uchwalany na dany rok budżetowy i na 3 kolejne lata (zmiana, bo wcześniej było, że na 4 lata, co ważne, bo się zmieniają składniki),

- ma określoną treść - wskaźniki konwergencji

- wprowadzono relację pomiędzy tym planem a budżetem (uchylony art. 107 – eliminacja związku pomiędzy deficytem a wielkościami w WPF)- wprowadzono zasadę, że będzie ona podstawą do opracowania budżetu, ma doprowadzić do dostosowania nowych treści do reguły wydatkowej wprowadzonej nową ustawą o finansach publicznych,
- plan musi być opracowywany w zakresie zadaniowym - efektywności wydania konkretnych środków (zadania, cele, kryteria realizacji) –w jakim zakresie ta wielkość środków przyczyniła się do realizacji danego zadania [a nie tak jak teraz ile wydano];

7. Budżet środków Europejskich:

- wprowadzony przez ustawę o finansach publicznych z 2009 r.,

- art 117- budżet stanowi roczny plan dochodów i podlegających refundacji wydatków przeznaczonych na realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich
- wskazuje dwa istotne elementy:

• obejmuje jedynie część środków, które dostajemy z Europy na finansowanie,
  - art 2 pkt 5 - rozpisany w art. 9 ustawy ustala tę strukturę – pochodzące z budżetu UE: fundusze strukturalne i spójności (środki EFTA rozwoju regionalnego i rozwoju społecznego),
  fundusze społeczne (z funduszy europejskich dla finansowania polityki rolnej, fundusz rybacki),
  - bez przedakcesyjnych! ale także bez funduszu pomocy technicznej (wynika to z samych regulacji budżetu UE), oraz europejskiej współpracy terytorialnej;

• wydatki podlegające refundacji – budżet znowu nie obejmuje wszystkich wydatków, tylko te, które mają charakter potrącalny, zostaną sfinansowane przez zasoby bezzwrotnych środków europejskich

- wydatki kwalifikowalne- każdy program ma swoją strukturę wydatków kwalifikowalnych (nie ma tak, że jest jeden rodzaj, ale jest to instytucja która bardzo różnie przez różnie programy jest wykorzystywana) – o tym które są takie decydują regulacje UE i wewnętrzne danego państwa – w PL są w wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego (i tylko w internecie publikowane) a decydują jakie rodzaje wydatków mogą być finansowane ze środków europejskich.

Budżet środków europejskich obejmuje tylko część (w wydatkach tylko tę część, która będzie finansowana, bo tam musi być jeszcze wkład własny!).

Budżet środków europejskich jest budżetem szczególnym, to wewnętrzny fundusz funkcjonujący w ramach budżetu państwa i w związku z tym nie będzie miała zastosowania zasada jedności materialnej (poszczególne zasady z określonymi wyjątkami będą miały zastosowanie do tego budżetu) + pewna specyfika (ściśle określony cel w momencie tworzenia – może być przeznaczone na konkretny program X; jest tu inny stopień szczegółowości niż w budżecie państwa - uwzględniamy źródła i projekty w dochodach oraz części i działy z uwzględnieniem projektów w wydatkach; nie ma ograniczenia limitu wydatków; mamy specyfikę – tylko ściśle określone podmioty mogą się posługiwać określonymi kwotami

Wykład 10 – 10 grudnia 2013 r.,

WYDATKI

Art. 112 fin pub – katalog otwarty wydatków, ustawodawca wymienia funkcjonowanie konkretnych organów – organy władzy publicznej, organy kontroli, sądy, trybunały.

Dotacje i subwencje to prawne formy organizacji wydatków.

Mamy dwa rodzaje subwencji – dla jednostek samorządu terytorialnego oraz subwencje dla partii politycznych.

Art. 124 – ustawodawca pogrupował wydatki na określone rodzaje:

- dotacje i subwencje,

- świadczenia na rzecz osób fizycznych – nie są to wynagrodzenia, ale są przekazywane na rzecz konkretnych osób fizycznych z innych tytułów – np. stypendia. Ale musi być konkretna podstawa ustawowa

- wydatki dla jednostek budżetowych, taka jednostka nigdy nie otrzyma dotacji, bo budżetowanie brutto.

- wydatki majątkowe (związane z eksploatacją i wydatki na rozwój)

- wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa – wydatki z tytułu oprocentowania i dyskonta

- dochody własne budżetu Unii – 3 rodzaje tytułów z których musimy płacić – m. in. za buraki cukrowe. Procentowy udział ile płaci każde państwo ustala budżet UE. Jeśli chodzi o opłaty celne musimy oddać do budżetu UE 75 % cła przy imporcie. Pozostałe 25% stanowi dochód własny naszego budżetu.

Opłaty rolne nakładane są na importerów produktów rolnych od państw trzecich, a jeśli chodzi o opłaty cukrowe nakładane są na spółki cukrowe.

Środki obliczane na podstawie PKB – też stawka obliczana jest procentowo.

Reforma powinna przede wszystkim dotyczyć strony wydatkowej. Przede wszystkim powinno to dotyczyć wydatków sztywnych, czyli np. pensje osób zatrudnionych w tej sferze budżetowej, na subwencje itd. to ok. 70 % wydatków.

Ustawodawca definiuje pojęcie dotacji – art. 126 to są środki z budżetu państwa, podlegające szczególnym zasadom rozliczenia, przeznaczone na realizację zadań publicznych (na podstawie ustawy o finansach, innych ustaw, umów prawa międzynarodowego).

Dotacja różni się tym od subwencji, że ma ściśle określony cel. Natomiast subwencja nie ma określonego celu.

W innych państwach te wydatki są różnicowane poprzez różne rodzaje dotacji. Nie wyróżnia się subwencji.

Problem z wyliczeniem wysokości dotacji. W budżecie państwa nie ma zasad dotyczących wysokości wyliczania dotacji.

Kalkulowanie kwot subwencji – następuje wg ustawy o dochodach.

Dotacje – podział:

1. Celowe – zgodnie z art. 127 przeznaczane na finansowanie lub dofinansowanie zadań z zakresu administracji rządowej lub inne zadania własne. Jeżeli ustawodawca już zleca zadanie to nie może nie przekazać pieniędzy na to zadanie.

2. Dotacje na inwestycje – mogą jedynie dofinansowywać, max. 80% kosztów inwestycji!!

3. Przedmiotowe – to są środki przeznaczone na dopłaty do oznaczonych wyrobów lub usług, kalkulowane wg stawek jednostkowych. Mogą być udzielone na podstawie odrębnych ustaw lub umowy międzynarodowej

4. Podmiotowe – udzielane na finansowanie konkretnego podmiotu na realizację bieżącej działalności. Tendencja jest taka, żeby ograniczać dotacje podmiotowe, ze względu na trudną sytuację finansową. Udzielane tylko w wyjątkowych sytuacjach. Przykłady takiej dotacji np. spółki które likwidują tzw. nieczynne wyrobiska na Śląsku.

5. Na programy realizowane z udziałem środków europejskich.

Umowy dotacyjne (dotacja celowa przekazywana na rzecz jst) muszą zawierać następujące elementy:

- zadanie

- szczegółowy opis zadania, cel i termin wykonania zadania

- wysokość środków przewidziana w dotacji,

- termin wykorzystania dotacji,

- termin i sposób rozliczenia dotacji (obowiązek dla podmiotu dotowanego i dotującego)

- termin zwrotu niewykorzystanej części dotacji, jeśli taka istnieje.

- tryb kontroli wykonania zadania

Jeżeli masz być dotowany musisz wyodrębnić ewidencję dotacyjną! Taką dotację trzeba rozliczyć. Dla każdego rodzaju dotacji trzeba wyodrębnić ewidencję dotacyjną.

Dotacje niewykorzystane w części lub w całości roku budżetowego – ustawodawca przewiduje, że do końca roku taka dotacja powinna być zwrócona lub w terminie określonym w rozporządzeniu, ale nie później niż do 31 stycznia roku następującego.

Ustawodawca rozszerzył pojęcie wykorzystania dotacji w przypadku jst szczególna sytuacja w przypadku przyznanych dotacji dla jst na realizację zadań z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami. Chodziło o to, żeby stymulować jednostki do aktywniejszego finansowania. Jeżeli zostały środki przekazane w dotacji, ale zadanie zostało sfinansowane, niewykorzystana kwota dotacji zostaje u jednostki samorządu terytorialnego. Obecnie przepis ten nie odgrywa większego znaczenia, dlatego że środki przekazywane z budżetu państwa nie wystarczają na pokrywanie zadań.

Dotacja nienależna – dotacja bez podstawy prawnej, nie ma upoważnienia na przekazanie środków.

Dotacja nadmierna – dotacje otrzymane w wysokości wyższej niż to wynika ze sposobu określenia tej dotacji, przydzielona w wysokości wyższej niż niezbędna do wykonania zadania. Dysponent części ma obowiązek weryfikować, czy kwota wskazana we wniosku jest rzeczywiście należna.

Zwrot dotacji – jeżeli została wykorzystana w części, w takiej części w jakiej jest niewykorzystana ma być zwrócona.

Odsetki naliczane są od dnia przekazania dotacji.

W przypadku niedokonania zwrotu dotacji – dysponent ma wydać decyzję, w której wylicza odsetki.

Kwoty dotacji przewidziane w planie - jest możliwa zmiana przeznaczenia dotacji.

Wykład 11, 17.12.2013

Temat: Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (naruszenie ładu – zarówno związanego z budżetem państwa jak i JST).

Ustawa została opracowana po raz pierwszy (do tej pory ostatni rozdział finansów publicznych) też z 17 grudnia;

- poprzednio odsyłano do kpk, kpa, i innych ustaw szczególnych,

- wprowadzenie odrębnej regulacji miało na celu kompleksowe uregulowanie tematyki (ale nie do końca się to udało, bo i tak odsyła do regulacji w innych ustawach – definiowanie pojęć środków publicznych, dotacji budżetowej), ale i tak jest to dobre rozwiązanie – jest własne postępowanie.

Odsyłanie do ustawy o rachunkowości

Naruszenie dyscypliny finansów publicznych- definiowane różnie w literaturze przedmiotu (np. obowiązek przestrzegania ogółu przepisów które regulują zarządzanie mieniem jednostek finansów publicznych) - działania lub zaniechania podmiotów, które są wskazane w przepisach ustawy, które są niezgodne z przepisami prawa regulującymi gospodarowanie mieniem i środkami publicznymi, które zostały wymienione w zamkniętym katalogu przewidzianym w art 5-18c u.d.f.p.

- nie tylko są to czyny, które są rezultatem konkretnych działań, ale także zaniechań, jeśli przepisy nakazują określone działanie,

Charakter prawny odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych:

- część osób mówi, że jest to odpowiedzialność porządkowa/ służbowa, jednak jest to pogląd błędny (bo ponoszą je też organy/ osoby spoza jednostek sektora finansów publicznych);

- część, że to odpowiedzialność zbliżona do karnej – za tym przemawia fakt, że osoba, której można przypisać odpowiedzialność musi być winna naruszenia dyscypliny finansów publicznych (ale pomimo tego, biorąc pod uwagę inne cechy jest również błędna)

Procedura dochodzenia i egzekwowania odpowiedzialności ma charakter administracyjnoprawny (elementy kontradyktoryjności, co zbliża ją do procedury sądowo-administracyjnej);

Rozstrzygnięcia komisji są bardzo zbliżone do decyzji właściwej dla postępowania administracyjnego, a prawomocne orzeczenie GKO podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego, który sprawuje kontrolę następczą;

Podstawowe reguły :

- rozdział II działu I ustawy :

a) odpowiedzialność można przypisać osobie, która popełniła czyn określony w zakresie przedmiotowym tej ustawy,

b) czyn naruszenia dyscypliny został popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania a miał obowiązek do tego działania;

c) czyn jest czynem, za który można mu przypisać winę - nie ma znaczenia, czy wina jest umyślna, czy też nieumyślna (rodzaj winy będzie mógł wpływać na wymiar kary - a nie na kwestię samej odpowiedzialności);

Wina umyślna i nieumyślna rozumiana jak w prawie karnym

- stosuje się też regulację, która obowiązuje w momencie orzekania (stosujemy ustawę nową, chyba, że regulacja wcześniejsza była dla sprawcy względniejsza),

[przy winie odwołujemy się do zachowania należytej staranności] obowiązek udowodnienia winy po stronie sprawcy ciąży na podmiocie, który wnioskuje do Rzecznika [ale jest też obowiązek bronienia się]

elementy wyłączające winę:

• błąd co do prawa - bardzo rzadko ma miejsce

• niepoczytalność - gdy mamy do czynienia z niemożnością pokierowania swoim postępowaniem, potrzebne orzeczenie lekarskie- ale z wyłączeniem stanu w który sprawca sam się wprowadził- alkohol itp.

- elementy wyłączające bezprawność:

• wykonanie polecenia przełożonego- np. kiedy skarbnik, dyrektor finansowy w urzędzie wojewódzkim musi zgłosić pisemne zastrzeżenie przed wykonaniem polecenia (informując, że to polecenie jest naruszeniem dyscypliny i prosi o jego zmianę, jeśli pomimo tego polecenie pierwotne nie zostanie zmienione, nie dostanie innego itp. to wówczas może się chronić od tej odpowiedzialności),

d) odpowiedzialność jest niezależna od innych tytułów odpowiedzialności (jeśli np. osoba zostanie skazana za ten czyn, to nasze postępowanie ulega umorzeniu; na czas trwania postępowania karnego postępowanie ulegnie zawieszeniu);

e) wyłączenie dochodzenia odpowiedzialności:

- ma miejsce gdy naruszenie obowiązków, które z punktu widzenia skutków fiskalnych mają niewielkie znaczenie i sposób okoliczności naruszenia – komisje muszą wziąć pod uwagę wszystkie skutki

Zakres podmiotowy odpowiedzialności:

- art 4 ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

a) osoby, które wchodząc w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy np. kierownik urzędu gminy (mówi to jako ogólną regułę a w kolejnych ustępach precyzuje)

b) osoby, które wchodząc w skład organu zarządzającego podmiotu niezaliczanego do sektora finansów publicznych, o ile zostały im powierzone obowiązki związane z wykorzystaniem lub dysponowaniem środków publicznych, albo o ile zarządzają mieniem jednostek sektora tych podmiotów, np. prezes spółki, który dostał dotację;

c) kierownicy jednostek sektora finansów publicznych - odpowiedzialność za to, co sami zrobili oraz niedopilnowanie obowiązków w zakresie kontroli zarządczych,

- art. 18c – zawiera sytuacje, które będą przypisane kierownikowi z tego tytułu,

d) pracownicy jednostek sektora finansów publicznych lub inne osoby, którym na podstawie ustawy powierzono wykonanie obowiązków (specjalna kategoria osób, pełnomocnicy w zamówieniach publicznych – przeprowadzenie i przygotowanie przy zamówieniach publicznych);

pracownik, któremu powierzono wykonywanie obowiązku (na podstawie ustawy albo regulaminów, które obowiązują w danej strukturze mówiące o tym, że pracownikowi przypisuje się konkretne funkcje), powierzenie obowiązków musi być odpowiednio udokumentowane – i musi być podpisany przez pracownika; brak dokumentacji wyłącza winę pracownika,

-pracownik będzie ponosił odpowiedzialność, nawet gdy przestanie być pracownikiem;

e) osoby ponoszące odpowiedzialność– art 4a- Osoby które ponoszą odpowiedzialność za realizację programów finansowanych z udziałem środków europejskich. Obok upoważnienia ustawowego, jest porozumienie i umowa – przede wszystkim umowa międzynarodowa. Będą to osoby którym powierzono zadania, osoby zobowiązane do realizacji projektów, osoby obowiązane do działania w imieniu beneficjentów. To nie tylko beneficjenci będą ponosić odpowiedzialność ale także osoby które wchodzą w skład organu instytucji zarządzającej lub instytucji pośredniczącej.

Podstawowe zasady procedury:

- postępowanie dwuinstancyjne (przed komisjami w pierwszej instancji oraz postępowanie przed GKO – główna komisja orzekająca),

- są dwie strony- obwiniony i rzecznik dyscypliny finansów jako oskarżyciel,

- zasada domniemania niewinności,

a) postępowanie przed komisją w pierwszej instancji:

- Rzecznik uzyskuje zawiadomienie o okolicznościach naruszających dyscyplinę;

- ustawa wskazuje zamknięty katalog pomiotów zobowiązanych do poinformowania o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych [np. rektor, organ stanowiący, organ kontroli, RIO, komisje stałe działające w JST] – art.93

- Rzecznik musi przeprowadzić czynności sprawdzające,

- Rzecznik wydaje postanowienie o wszczęciu lub odrzuceniu postępowania wyjaśniającego, jak wszczyna to ma 120 dni na zgromadzenie dokumentów, przesłuchanie osób, żądanie wyjaśnień; ma prawo do wejścia do tych jednostek, otrzymać też może dokumenty z tym związane itp.

- postępowanie wyjaśniające może się zakończyć :

• wnioskiem o ukaranie – kierowany do przewodniczącego komisji,
  - 110 ustawy wskazuje co musi być zawarte w tym wniosku (m.in. uzasadnienie faktyczne i materialno prawne - dlaczego ten czyn można przypisać osobie),

- po takim wniosku przewodniczący komisji bada wymogi formalne i przesyła na posiedzenie Komisji (3 osoby, posiedzenie niejawne, komisja podejmuje decyzję, czy przekazuje na rozprawę czy też umarza się postępowanie),

• gdy rozprawa – wyznacza termin,

- jest jawna,

- sprawdzenie obecności itp.

- obwiniony może się pojawić z osobą reprezentującą go, nie ma przymusu adwokackiego, byle pełnomocnik posiadał specjalistyczną wiedzę - skuteczniejsza jest osoba, która jest biegłym rewidentem,

- potem postępowanie dowodowe (dowodem jest wszystko co może przyczynić się do rozpoznania sprawy)

• orzeczenie o odpowiedzialności, (kara upomnienia, kara nagany, kara pieniężna, zakaz pełnienia funkcji związanej z dysponowaniem środkami publicznymi)

• orzeczenie o uniewinnieniu,

• postanowieniem o umorzeniu postępowania

Od orzeczeń przysługuje odwołanie, które przysługuje stronom i wnosi się je za pośrednictwem organu pierwszej instancji. Są też zażalenia na postanowienia komisji; zażalenie przysługuje tez na określone postanowienia rzecznika

b) postępowanie przed GKO

c) nadzwyczajne środki zaskarżenia;

- stwierdzenie nieważności,

- wznowienie postępowania.

- skarga do WSA na prawomocne orzeczenie kończące postępowanie w sprawie

d) przedawnienie karalności – 3 lata od czasu popełnienia czynu, ale jeśli w ciągu tych 3 lat wszczęto postępowanie, to + 2 lata, czyli łącznie po 5

- przedawnienie wykonania kary- 2 lata po uprawomocnieniu się orzeczenia,

- zatarcie skazania- 2 lata po uprawomocnieniu się orzeczenia.

Zakres przedmiotowy

- opisany art 5-18c ustawy – konkretne delikty stanowiące naruszenie,

a) dotyczące dochodów – art 5-7- ustalanie, pobieranie, odprowadzanie środków:

- nieustalenie należności, lub ustalenie w kwocie niższej,

- niepobieranie kwot lub pobranie w kwocie niższej niż ta, którą powinieneś pobrać należnej kwoty dochodów budżetu (np. skarbnik gminy nie dochodziła w trybie egzekucji mandatów za parkowanie), nie dotyczy zobowiązań podatkowych i celnych (bo egzekwowanie tych dochodów jest zastrzeżone dla odpowiedzialności karno-skarbowej),

- umorzenie dochodów (dział III o.p. lub konkretna regulacja cywilnoprawna),

- odroczenie terminu płatności, rozkładanie na raty,

- nieprzekazanie należności do budżetu w terminie

b) dotyczące dotacji: <rozdzielenie na podmiot dotujący i dotowany>

Podmiot dotujący:

- niezatwierdzenie w terminie przedstawionego rozliczenia,

- osoba, która nie ustaliła kwoty podlegającej zwrotowi

- udzielenie/przekazanie dotacji z naruszeniem zasad lub trybu ich udzielania

Podmiot dotowany:

- wydatkowanie dotację niezgodnie z przeznaczeniem

- nierozliczenie dotacji

- niedokonanie zwrotu dotacji

(dalej do dochodów)

dokonanie zmian w budżecie bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu (upoważnienie zawarte w ustawie albo uchwale)

c) dotyczące wydatków

- dokonanie wydatków bez upoważnienia albo z przekroczeniem zakresu (upoważnienie w ustawie lub uchwale)

- przeznaczenie środków rezerwy na cel inny niż wskazane w ustawie

- art. 13 programy realizowane z udziałem bezzwrotnych środków europejskich

-> art. 14 – konieczność uiszczania składek na ubezpieczenie zdrowotne, społeczne, fundusz pracy, PFRON-> ich nieuiszczanie

e ) zobowiązania

- zaciągnięcie zobowiązania bez upoważnienia albo z przekroczeniem jego zakresu

- niewykonanie w terminie zobowiązania jsfp, w tym obowiązku zwrotu należności celnej, podatku, nadpłaty, którego obowiązkiem jest zapłata odsetek, kar, opłat [jeśli pojawiają się odsetki to zawsze jest to naruszenie dyscypliny finansów publicznych]

Art. 17 – dotyczy 16tu deliktów, które mogą być popełnione w związku z naruszeniem przepisów prawa zamówień publicznych. Delikty są rozpisane dla różnego etapu realizacji zamówienia publicznego.

art, 17 ust. 1c . – jeżeli się poprawi, albo nie dojdzie do zawarcia zamówienia traktuje się to tak, jakby do deliktu w ogóle nie doszło.

Art. 17a – mówi o odpowiedzialności w związku z naruszeniem dyscypliny przy zawieraniu umów na koncesje na roboty budowlane. Odnosimy się tu do ustawy o koncesjach na roboty budowlane.

Art. 18 – naruszenie przepisów ustawy o rachunkowości i o sprawozdawczości.

Art. 18c kiedy kierownik naruszył przepisy związane z kontrolą zarządczą.

Wykład 12, 14.01.2014

Temat: Nowy szczegółowy podsektor – system finansowy jednostek samorządu terytorialnego.

1. Definicja

system finansowy JST - zespół instytucji prawno-finansowych połączonych ze sobą w celowy sposób, tworzący całość umożliwiający pozyskanie, organizowanie, gromadzenie, rozdysponowywanie zasobów środków pieniężnych w postaci budżetu w celu realizacji zadań tych jednostek.

Instytucją złożoną jest budżet, na który składają się instytucje proste (szczegółowe),

- dochody (majątkowe i bieżące), wydatki (majątkowe i bieżące),

- ten zespół instytucji powoduje możliwość gromadzenia zdecentralizowanego zasobu środków pieniężnych ( i to odróżnia go od systemu budżetu państwa, który jest zcentralizowany),

Metoda finansowania właściwa dla finansów JST– metoda o charakterze bezzwrotnym (tak też w systemie finansowym budżetu państwa), nieodpłatnym (daniny publiczne – podatki i opłaty),

- rozdysponowywania to dotacje i subwencje.

Instytucje związane z pozyskiwaniem środków można podzielić na instytucje które będą regulować 3 podstawowe aspekty:

- gromadzenie - konkretne podatki, opłaty, dotacje, subwencje, udziały w państwowych podatkach,

- zespół instytucji dotyczących wydatków – dotacje (kiedy budżet JST przekazuje je dla innych podmiotów), zasiłki (na pomoc społeczną), wydatki bieżące, majątkowe,

- organizowanie zasobów – bezpośrednio dotyczą gospodarki budżetowej – w jaki sposób jest opracowywany budżet (procedura), konkretne stopnie szczegółowości ujmowania budżetu, jakie należy tworzyć rezerwy, kiedy mamy do czynienia z nadwyżką, w jaki sposób ma być ona wykorzystana, jakie kroki trzeba podejmować w razie deficytu, zasady finansowania długu;

JST funkcjonują na zasadzie decentralizacji, która jest konsekwencją przekazania konkretnym podmiotom konkretnych kompetencji, zadania wykonuje we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność (w sposób niezależny od państwowych organów):

- samodzielność- samorząd jest samodzielny, wynika z art. 165 KRP, podlega ochronie sądowej,

- w każdym aspekcie działalności samodzielność będzie miała zastosowanie (w znaczeniu finansowo prawnym też),

- ekonomiści upatrują samodzielność w wielkości majątku przekazanemu JST,

- prawnicy- samodzielność określona prawnie oznacza prawo do sfinansowania zadań we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność,

- gwarancje samodzielności- wynikają z określonych źródeł

• o charakterze zewnętrznym:

-regulacje prawa międzynarodowego – europejska karta samorządu lokalnego (standardy konwencyjne – art. 9, pierwsze artykuły powinny być bezwzględnie przyjęte:
- zasada adekwatności, władztwa i zasada zróżnicowanego i elastycznego systemu dochodów)
- europejska karta samorządu regionalnego – nie została ratyfikowana przez wystarczającą ilość państw [region to odpowiednik naszych województw], bo to przyjęcie na siebie konkretnych zobowiązań, aby zapewnić regionom udział w dochodach państwa;

• o charakterze wewnętrznym:

- ustawa o finansach publicznych [dział V],

- uchwała budżetowa JST – prawna forma, w której konkretny organ uchwala budżet jako załącznik,
- regulacje jednolite – ustawy o ustroju JST,

- ustawa o kontroli i audycie w JST,

- ustawa o dochodach JST ( zajmuje się sposobem pozyskiwaniem i ustala źródła; ustala środki redystrybucji i ustala ewentualne sankcje – kiedy JST nie przekazuje tych środków do budżetu),

- ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych ( organu kontrolne i nadzorcze – art. 11 zamknięty katalog środków nadzoru),

- konkretne ustawy budżetowe- zawierają informacje kwotowe m.in. dot. dotacji celowych,

• prawo miejscowe- uchwały podejmowane przez organy stanowiące, są źródłem prawa, nie mogą być sprzeczne z aktami ogólnie obowiązującymi,

- uchwała proceduralna- na okres kadencji/ kompetencje;

• Konstytucja- tylko ustawa może pozbawić konkretnego źródła, 168, samodzielność, odpowiedniość, zróżnicowana struktura dochodów,

2. Dochody jednostek samorządu terytorialnego:

dochody własne- podatki i opłaty lokalne (gmina, MaPP), udziały we wpływach z podatków dochodowych, dochody z majątku, pozostałe dochody własne);

subwencja ogólne:

– oświatowa (GPW), wyrównawcza [część podstawowa i uzupełniająca](GPW), równoważąca (GP), regionalna(W), rekompensująca (G),

dotacje celowe:

- z budżetu państwa, z funduszy celowych, od innych JST z ich budżetu,

dochody podatkowe – tylko gminy:

przepisy ustawy o podatkach i opłatach lokalnych (podatek od nieruchomości, od środków transportowych), z ustawy o podatku rolnym- podatek rolny, z ustawy o podatku leśnym- podatek leśny,

- ustawa o podatku od spadków i darowizn,

- PCC,

- karta podatkowa

- udziały we wpływach z podatków PIT i CIT

Wykład 13, 21.01.2014

Środki publiczne (art. 5 uopf) to przychody publiczne i dochody publiczne.

Dochody publiczne to daninowe: podatki, opłaty i cła, inne na podstawie przepisów ustaw szczególnych, wpływy ze sprzedaży towarów i usług, dochody z mienia (najem, odsetki, dzierżawa, dywidendy, spadki, zapisy, darowizny, odszkodowania), z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji, dochody ze sprzedaży majątku – trzeba je rozróżnić od prywatyzacji składników mienia, bo z prywatyzacji jest przychód, więc nie może być to przeznaczone na finansowanie wydatków, tylko na finansowanie rozchodów.

Rodzaje dochodów – art. 5 ustawy o fin. Publ.

Dochody dzielą się na bieżące i majątkowe.

Dochody bieżące – definicja negatywna, to wszystko to co nie jest dochodem majątkowym,

Dochodem majątkowym są dotacje, środki na realizację inwestycji, dochody ze sprzedaży składników mienia, przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności.

Ustawa o dochodach jst – podział konstytucyjny – dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe w budżecie państwa. Tak jak w konstytucji tak i w tej ustawie nie zdefiniowano co jest co. Jeżeli samorząd ma być samodzielny to powinien mieć zabezpieczone źródła dochodów:
a) na stałe

b) bez doraźnej ingerencji administracji centralnej

c) wydaje na tyle, żeby były wyższe niż dochody transferowe

Dochody własne:

- przesłanka formalnoprawna: wskazanie przez ustawodawcę dochodu jako dochodu własnego

- przesłanka materialno prawna: kryterium formalnoprawne nie jest wystarczające; musi być spełnione kryterium materialno prawne, więc kompetencje dla organów jst, żeby wpływać na konstrukcję podatku, a przez to kształtować wydajność fiskalną źródła (realizowanie władztwa finansowego)

To źródło dochodu musi być na stałe i bezterminowo przypisane do budżetu jst

Dochód własny wcale nie jest najważniejszym dochodem dla jst.

Czy udział w PIT i CIT traktowany jest jako dochód własny? Przesłanka formalnoprawna jest, ale jst nie ma wpływu na ustalanie elementów prawno podatkowego stanu faktycznego; jst jest beneficjentem części w pozyskanych wpływach; jst może dostać nienależną część wpływów z PITu i CITu, jeżeli te wpływy okażą się niższe niż planowane, jst musi wtedy zwrócić te nienależnie pobrane, potrącając określone kwoty z wydatków bieżących w danym roku budżetowym

Dochody własne

1. Wpływy z podatków i opłat (ustawa o podatkach i opłatach lokalnych: od nieruchomości, środków transportowych, opłaty: targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, od posiadania psa, inne ustawy podatkowe: podatek rolny, leśny, od czynności cywilnoprawnych, spadki i darowizny, zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej, ustawa o opłacie skarbowej, prawo geologiczne i górnicze – opłata eksploatacyjna

Czy wszystkie są pobierane przez organy podatkowe gminy? NIE, bo od spadków i darowizn, PCC i karta należą do właściwości urzędów skarbowych

Czy do tych podatków pobieranych przez urząd skarbowy jest realizowane władztwo podatkowe?

Art. 18 ust 2 ustawy o dochodach jst - w przypadku pobieranych przez urząd skarbowy podatków i opłat stanowiących w całości dochody jednostek samorządu terytorialnego, naczelnik tego urzędu może umarzać, odraczać termin zapłaty lub rozkładać na raty należności oraz zwalniać płatnika z obowiązku pobrania bądź ograniczać pobór należności wyłącznie za zgodą przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego.

W jakiej formie ma być wyrażona ta zgoda? W formie postanowienia, które nie jest zaskarżalne (18 ust 3)

Jakimi kryteriami ma się kierować przy udzielaniu tej zgody wójt/burmistrz/prezydent? Kryteria z działu III O.P.

1. Dochody, które wynikają ze źródeł publicznoprawnych, np. wpłaty jednostek finansowanych netto (np. samorządowy zakład budżetowy), opłaty i kary z materialnego prawa administracyjnego

2. Dochody, które wynikają z majątku

3. Dochody kapitałowe: odsetki od środków na rachunkach bankowych, odsetki od udzielonych poręczeń i gwarancji, odsetki od pożyczek i kredytów udzielanych przez jst, dywidendy

4. Dochody z czynności cywilnoprawnych (na podstawie umowy), np. sprzedaż składników majątku, spadki, zapisy i darowizny(darowizny – wyjątek od zasady jedności materialnej)

SUBWENCJE OGÓLNE

Subwencje i dotacje to system dochodów transferowych, są to środki przekazywane między jednostkami, między którymi nie istnieją żadne powiązania organizacyjne, mają charakter dochodów bezpośrednich, bezterminowych, o charakterze ogólnym

Subwencja ma charakter ogólny, bo nie ma wskazanego celu przeznaczenia, decyduje o tym organ stanowiący jst

DOTACJE

Jest to wydatek budżetu państwa, ale ma charakter środków celowych

Art. 8 ust 1 ustawy o dochodach jst - dochodami jednostek samorządu terytorialnego mogą być dotacje celowe z budżetu państwa na:

1) zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;

2) zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;

3) usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych;

4) finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;

5) realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

Ta ustawa przewiduje też inne rodzaje dotacji (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej

SYSTEM SUBWENCYJNY

! Subwencja tworzy podstawę roszczenia jst wobec SP

Subwencja składa się z trzech elementów

Dla gminy i powiatu – część wyrównawcza, część równoważąca, subwencja oświatowa

Dla województwa – część wyrównawcza, część regionalna i oświatowa

Gmina: część wyrównawcza = subwencja podstawowa + subwencja uzupełniająca

Subwencja podstawowa

Kto może dostać subwencję podstawową? Gmina, gdzie wskaźnik dochodu podatkowego na jednego mieszkańca jest niższy niż 92% analogicznego wskaźnika obliczonego dla wszystkich gmin w kraju (wskaźnik Gg)

G < 92% Gg, G – wskaźnik siły dochodowej

Jak liczymy G? Przez dochody podatkowe rozumie się łączne dochody z tytułu: podatku od nieruchomości, od środków transportowych, PCC, rolny, leśny, Karty Podatkowej, opłaty: skarbowa, eksploatacyjna, udział w PIT i CIT

G = należne wpływy z roku poprzedzającego rok bazowy/ilość mieszkańców gminy

Rok bazowy – rok poprzedni przed rokiem budżetowym

Należne wpływy to takie wpływy, które byłyby faktycznie uzyskane, gdyby jst korzystało z przysługującego jej władztwa podatkowego

Jak stosujemy odroczony termin płatności podatku, to należy się liczyć z tym, że wpływy należne nie będą równe wpływom faktycznie uzyskanym (robimy to – jako jst – na własną odpowiedzialność)

Subwencja uzupełniająca

Otrzymują ją gminy z odpowiednim kryterium gęstości zaludnienia, jeśli jest niższe od średniej krajowej; dane bierze się z 31.12 roku poprzedzającego rok bazowy, nawet jeżeli gęstość zaludnienia jest niższa od tej średniej krajowej, ale w gminie wskaźnik G jest większy niż 150% Gg, to taka gmina subwencji uzupełniającej nie dostanie

Gmina: część równoważąca – suma wpłat, które uiszczają gminy w związku z tzw. „janosikowym”; gminy, gdzie G jest większe niż 150% Gg, są obowiązane wpłacać te kwoty (janosikowe) do budżetu państwa – wyrównanie poziome

Ta kwota zostaje dalej przekazana w formie subwencji równoważącej, ale jest to tylko pewien procent, pozostała część pozostaje w dyspozycji MF i jest w tzw. rezerwach subwencji

Tą część równoważącą dzieli się między gminy w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań

Gmina: część oświatowa

Kwota ta ustalana jest w ustawie budżetowej, musi być ustalona nie mniejsza niż w roku poprzedzającym rok bazowy, chyba że zmienią się zadania

Ta subwencja oświatowa jest wyliczania w oparciu o zobiektywizowane kryteria takie jak: ilość uczniów, zakres zadań oświatowych realizowanych przez jednostki, rozdzielenie wg zasad określonych w rozporządzeniu ministra edukacji, o przeznaczeniu takiej subwencji decyduje organ stanowiący jst

Powiat: subwencja wyrównawcza = subwencja podstawowa + subwencja uzupełniająca

Część podstawową dostaje powiat, gdzie wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w powiecie jest mniejszy od wskaźnika dochodów podatkowych dla pozostałych powiatów

Jak się liczy siłę dochodową (P)? To udział w PIT i CIT z roku poprzedzającego rok bazowy podzielony przez ilość mieszkańców danego powiatu

Część uzupełniająca

Ten powiat, gdzie wskaźnik bezrobocia jest wyższy niż ten wskaźnik dla całego kraju; wskaźnik dla całego kraju ustala GUS

Powiat: subwencja równoważąca

Janosikowe uiszczają powiaty, gdzie P jest większe niż 110% wskaźnika Pp

P – siła dochodowa powiatu

Pp – wskaźnik siły dochodowej dla wszystkich powiatów

Powiat: część oświatowa -> jak w gminie

Województwo: część wyrównawcza = subwencja podstawowa + subwencja uzupełniająca

Subwencja podstawowa – dla województw, gdzie W (wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich województw Ww

Siła dochodowa to udział we wpływach w PIT i CIT z roku poprzedzającego rok bazowy/liczba mieszkańców województwa

Subwencja uzupełniająca – otrzymują ją województwa, w których liczba mieszkańców nie przekracza 3 mln

Województwo: subwencja regionalna

Suma wpłat tych województw płacących janosikowe; płacą te województwa, w których wskaźnik W jest większy od Ww

Kwotę stanowiącą 20% części regionalnej dzieli się między województwa, w których stopa bezrobocia jest wyższa niż 110% tej stopy w kraju

Subwencja oświatowa -> jak w gminie

Wyrównanie pionowe to redystrybucja z budżetu państwa do budżetu jst, a wyrównanie poziome to ściąganie nadwyżki i przekazywanie jej dalej; nadwyżki przyjmuje budżet państwa, ustawa określa na co i w jakiej wysokości mają być przekazywane, ale o faktycznym przeznaczeniu tych środków ostatecznie decyduje organ stanowiący jst i nie jest związany tym przeznaczeniem

Wykład 14, 28.01.2014

Temat: Ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych.

ust 2 art 1 ustawa o regionalnych izbach obrachunkowych – zakres realizowanego nadzoru oraz kontroli (kontrola – porównanie stanu postulowanego ze stanem rzeczywistym, nie ma charakteru władczego, może się kończyć sformułowaniem zaleceń); ustawa powinna obejmować zakres podmiotowy (kto nadzoruje), przedmiot nadzoru, narzędzia i instrumenty nadzoru.

- w państwie prawa konsekwencją wydania rozstrzygnięcia nadzorczego konieczne jest zabezpieczenie w stosunku do podmiotów zdecentralizowanych, aby mogły skutecznie wnieść do sądu o rozpatrzenie rozstrzygnięcia nadzorczego (prawo weryfikacji przez sąd), przez to, że nadzór ma charakter ingerencyjny (zmienia charakter); nadzór musi być oparty o kryterium legalności (zgodności z prawem),

- ten sam organ RIO jest organem sprawującym kontrolę oraz w innych przypadkach działa jako organ nadzoru z możliwością władczej ingerencji i zmiany działania organów nadzorowanych;

- konstrukcja nadzoru i kontroli jest konstrukcją szczególną (we FR mają status sądów finansowych i w 93 roku była dyskusja czy nie wprowadzić takiego modelu w PL, ale zwyciężyła ta koncepcja, która była wcześniej w PL: tworzymy nowy organ, który będzie kontrolującym oraz organem nadzoru), taka koncepcja była później przyjęta w innych krajach Europy środkowowschodniej;

171 ust 1 Konstytucji -> Premier i wojewoda – nadzór ogólny, RIO – szczególny w zakresie spraw finansowych

1. Regionalna Izba Obrachunkowa i jej struktury:

- organem jest wyłącznie kolegium (16 osób),

- zakres właściwości rzeczowej we Wrocławiu obejmuje zakres województwa dolnośląskiego i tak mamy składy działające w kolegium,

- struktura organizacyjna przewiduje dwa wydziały: wydział kontroli oraz wydział informacji i analiz,

- na czele jednostki stoi prezes (ale na zewnątrz – reprezentuje izbę, ale nie jest organem), którego powołuje premier po odbytym konkursie przeprowadzonym wg procedury ustawowej, a kandydatów przedkłada kolegium,

- członków kolegium nominacji dokonuje premier na wniosek prezesa, ale przynajmniej połowa musi być z nominacji organów JST,

- w składzie kolegium wyróżnia się etatowych (bezterminowo) oraz pozaetatowych członków (kadencja – 6 lat),

- aby zostać prezesem trzeba zdać test (z zamówień publicznych, z rachunkowości, itp.), ukończyć określone studia, mieć określone kwalifikacje, nie wolno być karanym,

- podobne kryteria dotyczą członków kolegium (aby organ miał ludzi, którzy są specjalistami w danym zakresie);

- wydział kontroli- ma zespoły kontrolerów, które realizuje działalność kontrolną, mają kierownika wydziału kontroli.

2. Kontrola. Rodzaje kontroli. Kryteria kontroli. art 5 .

- izby kontrolują gospodarkę finansową, w tym realizację zobowiązań podatkowych oraz zamówień publicznych,

- art 1 ust 2 – zakres podmiotowy (zarówno przy kontroli jak i przy nadzorze): jednostki samorządu terytorialnego:

• gmina,

• powiat,

• województwo

• związki międzygminne,

• stowarzyszenia gmin,

• stowarzyszenia gmin i powiatów,

• związki powiatów,

• stowarzyszenia powiatów,

• samorządowe osoby prawne (spółki prawa handlowego w których samorząd ma większościowe udziały),

• inne podmioty w zakresie wykorzystania dotacji z budżetu JST na okoliczność tego w jaki sposób ta dotacja jest wykorzystywana (tylko dotacji!).

kryteria kontroli:

- na podstawie zgodności z prawem oraz zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym,
- ale jako, że samorząd realizuje także zadania zlecone z zakresu administracji rządowej kryteria nadzoru rozszerzone są o celowość, rzetelność i gospodarność, (są to kryteria, które normalnie ma NIK),

Rodzaje kontroli:

• kontrole kompleksowe- przeprowadzona raz na 4 lata w każdej jednostce objętej zakresem podmiotowym

• kontrole problemowe- konsekwencja przyjęcia w danym roku określonych tematów (określa kolegium RIO w formie uchwały), które powinny być w sposób szczególny zbadane (w praktyce, jeśli pojawiają się problemy, to podejmowana jest uchwała o zakresie kontroli problemowych),
  - losuje się jednostki, które będą objęte tą kontrolą,

- może się zdarzyć, że w danym roku jednostka będzie objęta kontrolą kompleksową i problemową;

• kontrole doraźne- rezultat działalności konkretnych organów, np. NIK, prokuratury, którzy wysyłają do prezesa RIO informację np. o podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
  - wówczas prezes ma prawo przeprowadzić kontrolę doraźną

Sposób przeprowadzania kontroli i uprawnień przysługujących pracownikom:

- pracownicy mają prawo wglądu do pełnej dokumentacji prowadzonej przez RIO,

- przed rozpoczęciem kontroli inspektor ma obowiązek zawiadomić o kontroli i prosić o udostępnienie pomieszczeń,

- inspektor podlega wyłączeniu jeśli zachodzą wątpliwości co do jego bezstronności (pokrewieństwo, powinowactwo, konkubinat itp. gdy pracownik JST),

- w przypadku kontroli kompleksowych nie ma ścisłych terminów, ale są plany działania,

- na 7 dni przed terminem kontroli trzeba zawiadomić kontrolowany organ,

- inspektorzy mają prawo wglądu do wszelkiej dokumentacji, żądania wyjaśnień, wstępu do wszystkich pomieszczeń,

Na koniec kontroli sporządza się protokół, który podpisuje kierownik organu lub inspektor RIO; kierownik może odmówić podpisania ze względu na sformułowania, ale w ciągu 3 dni musi uzasadnić do RIO odmowę podpisania,

- odmowa podpisania przysługuje też głównemu księgowemu,

na podstawie protokołu rozporządza się wystąpienia pokontrolne, nawet jak kierownik odmówi podpisania protokołu, to i tak w ciągu 60 dni musi się ustosunkować do tych zaleceń,

Kontrola nie ma władczej ingerencji, ale od wystąpień pokontrolnych można się odwołać do Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej.

RIO to organy, które nie zajmują się tylko kontrolą i nadzorem – prowadzą też działalność informacyjną, instruktażową oraz szkoleniową (gdzie muszą odpowiadać na pytania, wydawać wyjaśnienia i te wyjaśnienia są na stronie internetowej, podpisuje je prezes),

196 jednostek jest na obszarze właściwości Wrocławskiej RIO.

3. Nadzór Regionalnej Izby. Kryterium.

Nadzór nad działalnością jest w zakresie spraw finansowych

- kryterium jest tylko jedno: legalność = zgodność z prawem;

- nadzór jest wyspecjalizowany

- konkretne organy nadzorujące uchwały organów wykonawczych – bardzo często jest spór kto ma konkretne rodzaje uchwał obejmować swoim nadzorem (ostatnio problem z uchwałami śmieciowymi) – czy RIO, czy wojewoda,

- zakres przedmiotowy nadzoru musi być ustawowy

- był moment, kiedy art 11 miał katalog otwarty, ale dzisiaj jest zamknięty- „w zakresie działalności obejmuje uchwały i zarządzenia w sprawach” – katalog 7 spraw

• uchwała proceduralna- z 234 UoFP mają prawo do podjęcia uchwały która będzie określała procedurę uchwalania budżetu i jego zmian,

- JST sobie u siebie podejmują (organ stanowiący ma prawo), ustawodawca nie przesądził, czy to ma być podejmowane co roku, czy na okres kadencji; praktyka jest różna w JST – można je uchwalać na rok bądź na okres kadencji

- badanie w trybie nadzoru tej uchwały przez RIO;

• budżet i jego zmiany- uchwały budżetowe oraz uchwały o zmianie budżetu w ciągu roku (przeniesienia),
  - budżet na starcie i budżet zmieniany w ciągu roku – obie sytuacje są objęte nadzorem RIO,
  - w przypadku budżetu i jego zmian mamy do czynienia z dwoma sytuacjami:
  - postępowanie naprawcze – nie ma tej instytucji przy innych właściwościach rzeczowych RIO,
  - jeśli nie będzie skutku (art. 12) to można wejść ze środkiem nadzoru – czyli stwierdzić nieważność budżetu (nie można stwierdzić tej nieważności od razu),
  -!zmiany w art. 240a w ustawie o finansach publicznych! – nowy tytuł do stwierdzenia nieważności budżetu,

- jeśli jest zgoda wewnątrz JST co do tego, że postępowanie naprawcze jest zasadne- musi być zwołana sesja Rady, w celu zmiany uchwały budżetu; jeśli upływa 30 dni, to zwołane jest Kolegium, które może podjąć uchwałę o stwierdzeniu nieważności uchwały budżetowej,

- art 240a – przewiduje konieczność uchwalenia programu naprawczego w razie braku możliwości uchwalenia budżetu oraz wieloletniej prognozy finansowej bez naruszenia wymogów 243 ustawy,

- art. 243 wszedł w życie w styczniu 2014 (dopuszczalne limity zadłużenia) – budżet nie może przewidywać kwoty rozchodów spłaty kredytów, pożyczek, poręczeń i gwarancji, jeśli suma tych rozchodów będzie wyższa niż indywidualny wskaźnik możliwości spłaty zadłużenia – jak jest naruszenie tej relacji, to nie można uchwalić ani budżetu ani wieloletniej – a trzeba opracować program postępowania naprawczego,
- program naprawczy musi być opiniowany przez RIO (ustawa daje 45 dni na wyrażenie takiej opinii),

- w przypadku negatywnej opinii RIO nie wolno uchwalić budżetu i wówczas jeśli budżet został już uchwalony to będzie stwierdzona jego nieważność (dodatkowy tytuł dla RIO do stwierdzenia nieważności bez przeprowadzenia postępowania naprawczego i ustalenie tego budżetu przez RIO);

- uchwalając 240a ustawodawca nie przemyślał wszystkich kwestii terminowych (teoretycznie do końca lutego RIO będzie musiało ustalić ten budżet, zaś korzystając z tego terminu 45 dniowego wkraczamy już w marzec),

- prawo do ustalenia tego budżetu przez RIO dla JST jest najdalej idącą ingerencją RIO;
(ale nie będzie obejmował wszystkich fakultatywnych zadań własnych – w pierwszej kolejności będzie się zajmował obligatoryjnymi zadaniami własnymi oraz zadaniami zleconymi);

• zaciąganie zobowiązań, które wpływają na wysokość długu JST oraz udzielanie pożyczek,
  - uwaga, ustawa o finansach ustala warunki, na których jest możliwe powstanie zobowiązań wpływających na dług publiczny: <art.89 uofp>

  • krótkoterminowe, one kreują tylko deficyt, a nie dług

  • długoterminowe – one wpływają na dług i tu musi być określona dopuszczalna kwota w uchwale budżetowej,

  • z tytułu udzielanych poręczeń i gwarancji;

- te uchwały podlegają nadzorowi RIO,

• Przedmiotem postępowania naprawczego są też zasady i zakres przyznawania dotacji (nie uchwała o przyznaniu dotacji a zasady przyznawania dotacji),

- ustalenie rodzaju działalności, na co, w jakim trybie i terminach przyznawać dotacje, <art. 11 pkt 4 ust o RIO>

• Podatki i opłaty lokalne, do których mają zastosowanie przepisy ustawy ordynacja podatkowa (wszystkie podatki podlegają o.p., ale nie wszystkie opłaty – niektóre opłaty będą podlegać nadzorowi ogólnemu, czyli wojewodzie, a nie nadzorowi wyspecjalizowanemu, czyli RIO),

Zakres nadzoru:

- elementy władztwa podatkowego – do korzystania z określonych kompetencji tzn. uchwalenie stawki podatkowej (możesz zejść ze stawki, ale nie możesz przekroczyć pułapu ustawowego),
- naruszenia władztwa w uchwałach i zarządzeniach to już teraz aparat skarbowy jest tak doskonały, to jeśli są popełniane błędy, to tylko na początku kadencji, w miarę upływu czasu ilość jest coraz mniejsza;

- w przypadku niektórych podatków organ może różnicować stawki (kryteria różnicowania są ustawowe, ale mają charakter otwarty), a organy traktują je czasem jako katalog zamknięty, więc to co wymienia, np. wiek samochodów, zamontowanie określonych urządzeń wpływających na ochronę środowiska;

- władztwo podatkowe przewiduje możliwość zwolnień przedmiotowych podatkowych (ale tylko przedmiotowe!), praktyka jest taka, ze Izby traktują niektóre zwolnienia jako tzw. przedmiotowo-podmiotowe i kwestionują ich legalność (ale bardzo trudno jest zredagować to zwolnienie w taki sposób i można kłócić się z organami nadzorczymi),

- bardzo zróżnicowane orzecznictwo - każde zwolnienie, które pośrednio wskazuje podmiot to już jest to zwolnienie przedmiotowo-podmiotowe;

- ale też orzeczenie, że jeśli strona przedmiotowa jest dominująca to jest to zwolnienie przedmiotowe;

- programy pomocowe np. pomoc regionalna (też objęta badaniem nadzoru),

• absolutorium- udzielenie „błogosławieństwa” za wykonanie budżetu,
  - procedura absolutoryjna – uchwała komisji rewizyjnej, wniosek komisji rewizyjnej jest przedmiotem opinii składów orzekających RIO, potem wniosek komisji musi być przedłożony na sesji absolutoryjnej,

- w trybie nadzoru badana jest uchwała o udzieleniu lub nieudzieleniu absolutorium (ta jest badana szczególnie często)

• wieloletnia prognoza finansowa oraz jej zmiana- każda zmiana uchwały budżetowej pociąga za sobą zmiany wieloletniej prognozy finansowej

4. Środki nadzoru:

• stwierdzenie nieważności w całości lub w części uchwały lub zarządzenia,
  - ale w przypadku uchwały budżetowej lub jej zmiany mamy postępowanie naprawcze, na które mamy 30 dni, trzeba wskazać na naruszenie prawa, brak reakcji jst/odmowa wykonania zmian powoduje stwierdzenie nieważności

• ustalenie zastępcze- ustalenie budżetu – w zależności od tego, czy został uchylony w części lub całości - ustalamy w części lub w całości;

Od tych środków nadzoru przysługuje skarga do sądu administracyjnego. Zanim dochodzi do podjęcia uchwały i rozpatrzenia spraw na posiedzeniu kolegium, to art 13- kompetencje do opiniowania określonych projektów uchwał przygotowywanych przez JST.

Składy orzekające z członków Kolegium, które mają przypisane do swojej właściwości rzeczowej poszczególne jednostki (składy są 3 osobowe), podzielili się sami. Wydają opinie dotyczące projektów uchwał budżetowych (opinie muszą być upublicznione). Ta opinia składu orzekającego musi być upubliczniona, czyli przekazana członkom rady, na sesji budżetowej.

JST musi uzyskać opinię o projekcie uchwały budżetowej; projekt przedkłada organ wykonawczy do 15 listopada

Wykład 15, 04.02.2014, zastępstwo

Temat: Działalność RIO inna niż kontrola i nadzór.

Wprowadzenie:

w RIO – uchwały zapadają bezwzględną większością głosów (tj. jak jest 17 osób w kolegium, to bezwzględna większość to 9 osób);

Trzonem kontroli jest kontrola kompleksowa (całościowa, kontrolujemy całość gospodarki finansowej).

Ale RIO mają do wykonania też inne zadania:

• opiniowanie aktów,

• sporządzanie raportów o stanie gospodarki JST,

• prowadzenie działalności szkoleniowej, instruktażowej,

• udzielanie odpowiedzi na pytania kierowane do Izby przez podmioty, które podlegają nadzorowi i kontroli, dotyczące stosowania przepisów finansowych (czasem zadawane też do MF i czasem te odpowiedzi są różne),
  - gdy pytania są nazbyt trudne, to z MF piszą, że informują, że do udzielania odpowiedzi na te pytania, zobowiązana jest RIO,

(jak nie ma podstawy do dokonania wydatku, to się ocenia, czy jest on publiczny, czy nie)

1. Działalność opiniodawcza RIO.

RIO jest zobowiązana wydawać opinie (powiązane z procedurą uchwalania, wykonywania budżetu oraz wieloletniej prognozy finansowej; niektóre z tych opinii muszą być publikowane w BIPie):

• o projekcie ustawy budżetowej,

• o projekcie wieloletniej prognozy finansowej (publikowana),

• o możliwości sfinansowania deficytu budżetowego, ujętego w projekcie ustawy budżetowej a następnie w podjętej uchwale budżetowej (najpierw na etapie projektu a potem po uchwaleniu, obie te opinie są publikowane), <przykład realizacji zasady jawności>
  - to rozwiązanie jest bardzo krytykowane (jak musi wydać opinię o projekcie, to ten planowany deficyt jest podstawowym elementem; część RIO wydaje jeden akt, część wydaje jeden w którym nic nie wspomina o deficycie a potem dopiero w drugiej opinii ustosunkowuje się do tego

opinia o planowanej kwocie długu (o prognozie kwoty długu JST na podstawie przyjętej, tzn. uchwalonej uchwały budżetowej i wieloletniej prognozy finansowej), - publikowana,
- jedyna wiążąca opinia- jeśli będzie negatywna, to jednostka nie może uchwalić takiego budżetu, musi dokonać takich zmian, aby obydwa plany były zgodne z obowiązującymi przepisami;

opinie:

• o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze,

• o sprawozdaniu z wykonania budżetu po zakończeniu (potem odbywa się procedura absolutoryjna, w której też uczestniczy RIO),

• o wniosku komisji rewizyjnej w sprawie absolutorium dla zarządu JST,

• o uchwale rady w sprawie nieudzielenia absolutorium JST,

• o możliwości spłaty zaciągniętego kredytu, pożyczki, wykupu papierów wartościowych (w przypadku emisji obligacji komunalnych),

Poprzez opiniowanie Rio jest cały czas obecna – opinie wydawane są cyklicznie. Tu widać jej szczególną rolę zapobiegawczą, prewencyjną, instruktażową oraz informacyjną (opinie co do zasady nie są wiążące, z wyjątkiem tej jednej o planowanej kwocie długu), ale jeśli opinia w sentencji jest negatywna (istotne naruszenie prawa w treści). Najczęściej dotyczą one aktów, które mają charakter wstępny do podjęcia ostatecznego rozstrzygnięcia

Opinia może być pozytywna, negatywna lub, w przypadku mniejszych naruszeń (np. zła kwalifikacja budżetowa, powołanie niewłaściwej podstawy prawnej, napisano, że wykonanie uchwały powierza się skarbnikowi gminy [bo wykonawcą nie jest skarbnik, ale organ wykonawczy, czyli zarząd], pozytywna z uwagami.

Działalność opiniodawcza jest rodzajem działalności kontrolnej RIO, która ma charakter ciągły, cykliczny.

Opinie wydają składy orzekające- prezes powołuje 3 osobowe składy, które wydają opinie.

Zarząd JST, jeśli ma zamiar zaciągnąć zobowiązania, to ma obowiązek zwrócić się do RIO o wydanie opinii. Opinia nie jest wiążąca, jeśli RIO wyda pozytywną opinię o możliwości spłaty potencjalnego kredytu, to ona się opiera jedynie na kryteriach formalnych, to nie jest to samo, co potwierdzenie zdolności kredytowej (w sensie ekonomicznym). Art. 243- podobnież niepotrzebne nam studentom do wiedzenia.

RIO wydając opinię będzie się patrzyć tylko na to, czy formalne wskaźniki ustalone przez ustawodawcę zostaną zachowane (ale to jest prognoza, na przyszłość).

Jeśli JST nie zgadza się z opinią RIO, to odwołanie idzie do pełnego składu Kolegium Izby.

Nie służy skarga do WSA od stanowiska kolegium izby zajętego w sprawie zastrzeżeń do opinii wydawanych przez składy orzekające, bo kontrola i działalność opiniodawcza to nie są działania władcze. Opinie nie są wiążące.

Opinia jest wiążąca - jak jest negatywna i dotyczy dopuszczalności planowanej kwoty długu to wtedy trzeba doprowadzić do takich zmian w uchwale budżetowej i wieloletniej prognozie, aby one były zgodne z obowiązującymi przepisami. W tej chwili regulacje dotyczące maksymalnego poziomu zadłużenia weszły w życie w 2014 – każda z jednostek JST ma swój własny dopuszczalny próg długu (dotychczas było tak, że wszystkie miały ten sam limit 60 %, a same JST uznały, że te sztywne limity są krzywdzące);

-teraz ustala się wskaźnik zdolności spłaty przez każdą z JST i ten wskaźnik jest różny, (średnia arytmetyczna z 3 poprzednich lat; nadwyżka dochodów bieżących nad wydatkami bieżącymi + wpływy ze sprzedaży majątku); mamy zdolność spłaty kiedy mamy nadwyżkę;

- wskaźnik spłat zobowiązań w danym roku;

Oba wskaźniki liczymy w stosunku do dochodów - nie można uchwalić budżetu, kiedy wskaźnik spłat będzie większy niż wskaźnik zdolności spłat !

W roku 2014 są takie jednostki, które mają mniejsze wskaźniki zdolności spłat – na cito dokonano nowelizacji ustawy o finansach publicznych, dopisano art. 240a – RIO wzywa JST do opracowania programu postępowania naprawczego (pokazanie jakiego rodzaju działania podejmą, które w perspektywie 3 lat zniwelują tę niezdolność do spłaty zobowiązań). Jeśli RIO oceni pozytywnie taki program, to JST może uchwalić budżet bez zachowania tych wskaźników, a w sytuacji gdy nie uchwali takiego programu, albo RIO oceni negatywnie, to RIO będzie musiała uchwalić budżet (też bez zachowania tych wskaźników). W prawie naprawczym może być przewidziane uzyskanie pomocy z budżetu państwa (nie mogą podnosić wynagrodzenia dla radnych i wójta, zaciągać zobowiązań, nie mogą pomagać innym jednostkom, tworzyć funduszu sołeckiego).

2. Raport o stanie gospodarki finansowej JST (też w działalności kontrolnej).

Nowelizacją ustawy umożliwiono ubieganie się o pożyczkę ze Skarbu Państwa – RIO ma potwierdzić, czy JST powinna skorzystać z takiej pożyczki z powodu trudnej sytuacji finansowej (wraz z uzasadnieniem).

Przepisy nie stanowią, że to na wniosek JST czy MF; ale jest rozporządzenie dotyczące udzielania pożyczek – rozporządzenie wśród dokumentów jakie mają być dołączone do wniosku aby uzyskać taką pożyczkę wymienia raport RIO.

Kolegium RIO decyduje, czy raport przygotować. Podejmuje uchwałę, wskazując kto będzie koordynował jego tworzenie. Raport publikowany jest w systemie teleinformatycznym. Jednostka, która taki raport otrzymała może zgłosić zastrzeżenia i analogicznie jak przy opinii rozpatruje to kolegium. MF uważa, że RIO powinno zaproponować działania, jakie jednostka powinna podjąć, żeby tą złą sytuację uzdrowić, a RIO uważa, że nie ma takiego prawa. Wg MF to nie narzucanie, a jedynie sugerowanie, dawanie wskazówek.

………………………………………………………………………………………………………..

Wykład 16, 25.02.2013.

Temat: Historia prawa podatkowego. Podstawy teorii podatku.

1. Geneza podatków.

- dwie przyczyny doprowadziły do powstania danin publicznych:

• wyprodukowanie wartości materialnych ponad potrzebę danych społeczności,

• pojawiły się potrzeby, które mogły być zaspokajane na wyższym poziomie przez pewne, wyspecjalizowane grupy społeczne, które je realizowały, w związku z tym nie mogły się zajmować produkcją dóbr i usług, ale należało je utrzymać (ponoszenie tych ciężarów przez społeczeństwo).

Daniny – obowiązek ponoszenia na rzecz podmiotu publicznego określonych świadczeń, przy czym miały one trojaki charakter:

- osobiste – najstarsze, np. szarwark (świadczenia polegające na dostarczaniu koni i ludzi w celu wykonania określonej pracy), służba wojskowa,

- rzeczowe- obowiązek dostarczania żywności (np. dostarczanie żywca przez rolników w czasie PRL),

- pieniężne – od VII wieku przed naszą erą, kiedy pojawił się pieniądz, to one zaczęły dominować; współcześnie wyróżnia się rodzaje danin publicznych :

• podatki

• opłaty

• cła

• dopłaty

• składki

W starożytnym Egipcie nie było podatku, ale formą dostarczania danin publicznych było dostarczenie czynszu, jako, że władca był właścicielem wszystkich ziem.

Wprowadza się też pewną formę kontroli podatkowej. Późniejsze czasy Ptolemeuszy - wprowadzili bardzo dużo podatków bezpośrednich (płaconych przez osoby ponoszone ciężar podatku), bo podatki pośrednie (ciężar podatkowy jest przerzucany dla konsumenta). Znany podatek od oleju jadalnego tłoczonego przez faraona – scribes. Powstaje system egzekucji podatków.

Grecja. Własność gruntu była prywatna, był podatek gruntowy, ale w początkowym okresie rozwoju podatki nie były stałe, a tylko wtedy je pobierano, kiedy istniała taka potrzeba (w czasie wojen).

Potem pojawiły się stałe podatki (podatek spadkowy i cła). Gruntowy podatek jako stały zaczyna się za panowania Solona (594 r. p.n.e. – eisphora)

Rzym – trzeba rozróżnić podatki obciążające obywateli rzymskich oraz mieszkańców prowincji. Najstarszym była protoria (od eksportu i importu towarów i usług, takie dzisiejsze cło). Podatek obywateli – tributum (nadzwyczajny podatek majątkowy na cele wojenne, ale była to właściwie pożyczka, bo jeśli wojna została wygrana, to był on zwracany z kontrybucji). Prawo rzymskie wypracowało też system podatków spadkowych, od czasów Juliusza Cezara wprowadzono też podatki obrotowe. Mieszkańcy prowincji płacili tributum soli (od gruntów). Wynalazkiem Rzymu była też dobrze opisana progresja podatkowa. W tym czasie rozwinął się też system kontroli podatkowych (zeznania podatkowe, system kar za fałszywe zeznania podatkowe – kary pieniężne i pozbawienie wolności).

Rzym wypracował też odpowiedzialność osób trzecich.

Tributum (łac. podatek)– określenie podatku, które przyjęło się ogólnie (pejoratywne), w państwach arabskich - haracz

Podatek pojawia się na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa; jest młodszy od państwa; państwa starożytne -> wykształcenie systemu poboru podatków

Średniowiecze

Nastąpił regres gospodarki towarowo- pieniężnej i regres podatków. Podatki wynikały z umowy lennej (zawierana między władcą i wasalem)-pobierane na wojnę, na posag, na wykup z niewoli pana; wpłacane Panu.

Wraz ze wzrostem państwa i wytworzeniem się warstwy szlacheckiej – dochodzi do walki pomiędzy tym stanem a panującym i ograniczanie podatków, tendencja w Polsce do ograniczania kompetencji monarchy w sferze podatkowej; przywilej koszycki, wcześniej przywilej łęczycki dla duchownych

Magna charta libertatum – Jan bez Ziemi, nigdy tak naprawdę nie była stosowana.

Podatki w Polsce:

Łanowe- podatek od jednostki miary gruntu. (2 grosze z łana)

Czopowe- 1466- podatek od sprzedawanych trunków i wyrobów alkoholowych.

Szosowe – podatek od nieruchomości w miastach (i gruntowe i budynkowe).

Stałe podatki:

- kwarta- płacone przez starostów od dóbr królewskich;

Doktryna podatków – generalne postulaty, aby racjonalny system podatkowy był przejrzysty i sprawiedliwy

1710 w Anglii – podatek dochodowy; działał krótko i nieefektywnie, na dobre wprowadzony w XIX wieku – wprowadzenie podatku dochodowego, ale pod wpływem fizjokratów w Anglii funkcjonował przez bardzo krótki okres czasu (uwłaczające dla człowieka, bo go zrównuje z gruntem, ze zwierzęciem). Fizjokraci uważali, że jedynym podatkiem, który powinien istnieć, jest podatek od ziemi.

W Polsce te koncepcje też były popularne i podczas sejmu IV letniego się nie udało.

Ale później w XIX wieku powrócono do podatku dochodowego, ale nie jako jedynego podatku, tylko obok innych, ale miał on charakter proporcjonalny (później przekształcił się w podatek progresywny - powinni płacić ci, którzy mają większy dochód).

Obok dochodowego, na przełomie XIX i XX wieku rozwinęły się współczesne podatki obrotowe. Mają charakter konsumpcyjny przez przerzucalność na konsumenta ciężaru podatkowego. Potem był podatek od wartości dodanej (Siemens)

Podział podatków współczesnych (kryterium przedmiotu)

- podatki dochodowe,

- podatki obrotowe,

- podatki majątkowe.

Kryterium źródła do którego wpływają podatki:

- państwowe,

- samorządowe.

Kryterium obciążenia podmiotu:

- podatki bezpośrednie,

- podatki pośrednie.

2. Podstawowe zasady podatkowe.

- zasada sprawiedliwości podatkowej – zasada utożsamiana jako kanon systemu podatkowego, uiszczanie, zabieranie pewnej części własności na rzecz władzy publicznej musi się odbywać za pewnymi regułami – nie można zabierać takiej ilości dochodu, która by pozbawiła możliwości prowadzenia działalności czy egzystencji, funkcjonowania.

Każda działalność prowadząca do nadmiernie pobieranego podatku to fiskalizm, działalność o charakterze pejoratywnym. Sama funkcja fiskalna jest ok.

Pobieranie tych zobowiązań jest wykonywane przez władzę przy wykorzystaniu elementu przymusu i egzekucji finansowej, więc trzeba stworzyć system, który będzie chronił podatników.

Na tym polega istota prawa podatkowego i systemu podatkowego- aby system był sprawny w obligatoryjnym zbieraniu podatków, ale uwzględniał interesy słabszego podmiotu (optymalny!). Trzeba przy podatkach pogodzić dostarczanie władzy publicznej środków umożliwiających jej spełnianie swoich funkcji i interesy osób płacących podatki.

Tworzą się zasady podatkowe – postulaty doktryny kierowane do ustawodawcy i stosujących prawo:

- Solon: nie należy w przypadku biednych pozbawiać ich wszelkich środków- konieczność ochrony podatnika,

- Smith :

• równość –inaczej proporcjonalność, stosownie do możliwości płatniczych, nie tylko chodzi o to, aby każdy płacił,

• pewność – szalenie ważna, powinien być ściśle określony – kto, ile, kiedy i za co, zasady powinny obowiązywać w określonym czasie (a nie nagle w ciągu roku podatkowego),

• dogodność – aby podatki były wypłacone w momencie, kiedy podatnik dysponuje środkami

• taniość- podatek powinien być przy minimalnych kosztach wymiaru podatków (wysokie koszty będą przerzucone na podatnika), w sposób jak najmniej skomplikowany (bardzo skomplikowane stawki czy procedury nie odpowiadają tej zasadzie).

- Zasady Smitha były rozwinięte przez Wagnera:

• zasady społeczne

  • zasada sprawiedliwości podatkowej- jest realizowana przez
    - zasadę powszechności – aby podatki bez wyjątku dotyczyły wszystkich grup społecznych, bez jakichkolwiek przywilejów - art. 54 KRP, 217 KRP.
    - równości opodatkowania (ta zasada przetrwała do dzisiaj) – opodatkowanie ma pozostawać w proporcjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika.

• fiskalne zapewnione przez

  • zasadę elastyczności – system podatkowy i podatki powinny być tak skonstruowane, aby ewentualne zmniejszenie czy zwiększenie podatków reagowało na funkcjonowanie samego podatnika, powinny dostosować się do możliwości płatniczych samego podatnika

  • zasada wydajności – podatki powinny być tak skonstruowane, aby umożliwić sfinansowanie potrzeb fiskalnych państwa, możliwość realizacji wydatków budżetu państwa

• gospodarcze – aby chronić źródła podatkowe (majątek i kapitał) aby mimo pobierania podatku umożliwić podatnikowi pozostawienie takich środków pieniężnych, która umożliwia mu pomnożenie kapitału

- aby był dopuszczalny punkt, poniżej którego nie można zejść z nałożeniem ciężaru podatkowego,
- w każdym państwie będzie to wyliczane bardzo różnie, w każdym systemie podatkowym i gospodarczym. Nadmierne dążenie państwa do zwiększania obciążania, zawsze doprowadzi do zmniejszenia dochodów budżetu (podatnik albo ucieknie w szarą strefę, albo splajtuje). (koncepcja Laffera – obliczamy punkt obciążenia podatkowego – w każdym państwie będzie inaczej)

• techniczne – będą umożliwiały wprowadzenie podatków tylko gdy ten system będzie tani i pewny.

Te zasady podatkowe są stosowane w różnym aspekcie w różnych państwach. Prawo publiczne jest restryktywne, pobiera i zabiera część mienia. Możliwość i dopuszczalność stosowania analogii: analogia na gruncie prawa podatkowego jest stosowana wyjątkowo i tylko wtedy, gdy znajduje umocowanie ustawowe.

Wykład 17, 4 marca 2014.

Zasady z poprzedniego wykładu - współczesność, ciąg dalszy.

Kosikowski – doprecyzował zasady dotyczące całego systemu podatkowego (sprawiedliwość, równość, powszechność) do współczesnej sytuacji – konkretne stosowanie, nieretroaktywność, pewność podatku, ochrona praw słusznie nabytych, ochrona podatnika (podatnik musi być chroniony przed nadmierną agresją przy ściąganiu podatków)

Brzeziński, Mastalski – zasada granic opodatkowania - rezultat zgodności płatniczej i źródła podatkowego; nie powinno się doprowadzać do wyschnięcia źródła podatkowego (aby podatnik utracił możliwości w postaci środków finansowych do odtworzenia środków w sposób gospodarczy), wyznaczenie granic opodatkowania, które zapewni taki poziom budżetu, który jest konieczny (z jednej strony podatnik, z drugiej – budżet) - postulat Brzezińskiego aby stosować przepisy, które obowiązywały w momencie powstania obowiązku podatkowego i miała nastąpić konieczność jego realizacji (każda zmiana różnie może skutkować, ale najczęściej analizując zmiany dochodzimy do tego, że wzrasta fiskalność)

Szczegółowe konsekwencje pewności prawa podatkowego regulowane są przez przepisy szczególne, ale podstawą jest kwestia wymogu ustawowej regulacji podatku. kwestie wymogu ustawowej regulacji podatku – 84 i 217 KRP

Progresja szczeblowa
podstawa opodatkowania
od
10 001
20 001
30 001

np.. dochód 27 tys zł zapłacę podatek w wysokości 6 tys (3000 + 30 % * 7.000)

Tabela progresji globalnej
Podstawa opodatkowania
10 001
20 001

Temat: Podatek – pojęcie, cechy, ujęcie z punktu widzenia instytucji ekonomicznej i ustrojowej (prawnej).

1. Pojęcie podatku (uwaga, te 7 cech trzeba umieć mega)

- najważniejsza danina publiczna,

- aby danina publiczna była podatkiem musi spełniać cechy:

• publicznoprawne – konsekwencja tego, że jest przekazywany na rzecz dochodu podmiotu publicznoprawnego, wierzycielem jest podmiot publicznoprawny (państwo lub JST),

• nieodpłatny - z tytułu realizacji zobowiązania przez podatnika nie powstanie żadne roszczenie wzajemne, podmiot jest beneficjentem zobowiązania podatkowego, nie nabywa wobec podatnika zobowiązania a podatnik nie ma żadnego roszczenia,

• przymusowe - odróżnia podatek od darowizny, obowiązek uiszczenia zobowiązania podatkowego wynika z przepisów prawa, brak realizacji zobowiązania powoduje, ze organy reprezentujące wierzyciela mogą sięgnąć do przepisów o egzekucji w administracji (egzekwowanie w sposób przymusowy zobowiązania podatkowego),

• bezzwrotne - odróżnia podatek od kredytu, od pożyczki – podatek uiszczony nie podlega zwrotowi, chyba, że podatek został obliczony i wpłacony w kwocie wyższej od należnej (nadpłata) lub został wpłacony, gdy nie powstał obowiązek podatkowy,
  - w wyjątkowych przypadkach kiedy przepisy szczególne o tym stanowią (np. PCC i zapłata podatku w związku z umową spółki, jeśli nie zostanie ona zarejestrowana, to podatek ulega zwrotowi),

• o charakterze pieniężnym - różni podatek od innych rodzajów danin publicznych – można mówić np. o tych, które mają charakter rzeczowy, osobowy;

• o charakterze ogólnym - generalnie regulacje materialnego prawa podatkowego przewidując w hipotezach norm prawnych ustalają zakres podmiotowy i przedmiot w sposób ogólny (każdy kto np. uzyska dochód, uzyska spadek) tj. reguły określone w prawie podatkowym są sformułowane poprzez normy o charakterze ogólnym i abstrakcyjnym,

• ustalany w drodze ustawy (zasada prawidłowej legislacji) - podatek i jego elementy muszą wynikać z ustawy, nie mają wpływu podmioty stosunku prawnego na treść (tj. ani organy ani podatnicy), <podatnicy mają jedynie wpływ na kształt ustaw poprzez lobbing>
  - związane z zasadą prawidłowej legislacji

- 217 KRP – ustala kwestie o charakterze materialnym i formalnym – jakie kwestie materialne mają być uregulowane w ustawach, ale mówi także, że ustawa musi ustalać podstawy zasad udzielania ulg i umorzeń – ich rozwinięcie może być zawarte w rozporządzeniach (ale określenie ilościowych i jakościowych elementów podatku przedmiotu i podmiotu i stawki musi być bezpośrednio określone w ustawie),

prawo podatkowe nie powinno być zmieniane w ciągu roku

- zasady udzielania ulg i umorzeń – niektórzy mówią, że to fakultatywny element ustawy podatkowej, ale to i tak jest w każdej ustawie

Prawo podatkowe – szczególny rodzaj systemu norm prawnych, ingerujących w prawa podmiotowe podatnika (prawo własności)

• + ew. jednostronne powstawanie podatku,

+ przewłaszczenie środków pieniężnych w momencie realizacji obowiązku podatkowego,

• Problem w PRL – przy „zwykłych” podatkach nie było przewłaszczenia, podmioty państwowe dawały kasę państwu

2. Elementy treści podatkowo- prawnego stanu faktycznego – można zaliczyć elementy jakościowe i ilościowe:

a) podmiot

b) przedmiot

c) podstawa opodatkowania

d) stawki podatku

+ fakultatywnie ulgi i zwolnienia podatkowe.

a) podmiot podatku

- wyróżniamy :

• podmiot czynny - organy reprezentujące wierzyciela podatku, czyli organy podatkowe, ten, kto nakłada podatek:

  • naczelnik urzędu skarbowego/celnego;

wójt, burmistrz, prezydent,

marszałek województwa, starosta

- jako organy I instancji,

• dyrektor izby skarbowej/celnej

- jako organ odwoławczy od w/b/p,

- jako organ pierwszej instancji,

- jako organ odwoławczy od decyzji wydanych przez ten organ

• Samorządowe Kolegium Odwoławcze

- jako organ odwoławczy od decyzji marszałka województwa/ starosty,
- jako organ pierwszej instancji

• Minister Właściwy do Spraw Finansów Publicznych

- funkcjonuje on w granicach swojej właściwości rzeczowej oraz miejscowej (podstawowym rozstrzygnięciem kwestii dotyczącej zobowiązania podatkowego jest decyzja administracyjna (1), ale dotyczy tylko wąskiej grupy- najczęściej osób fizycznych; najbardziej pożądaną formą jest tzw. samoobliczanie podatku (2), chyba, że podatnik dokona obliczenia w sposób nieprawidłowy, wówczas organ wydaje decyzję określającą (3) (w odróżnieniu od ustalających te nie kreują obowiązku od nowa, a jedynie je koryguje), uproszczona forma wymiaru podatku (4) – karta podatkowa, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych, proboszcz i wikary – podatnik nie chce być opodatkowany na zasadach ogólnych i wybiera formę ryczałtu; nie wylicza kosztów, zna wcześniej wymiar podatku, kwota z góry znana, wcześniej określona

• podmiot bierny podatku – ten, kto płaci podatek, czyli sam podatnik,

- jeśli chodzi o podatnika, to w stosunku prawnym zobowiązania podatkowego w celach uproszczenia ustawodawca dopuszcza możliwość istnienia płatnika i inkasenta (mają ułatwić sam pobór a w przypadku płatnika również i obliczyć podatek),
- płatnik – większa ilość obowiązków, płatnikiem jest notariusz, zakład pracy, który wpłaca zaliczki na poczet podatku dochodowego, może być nim komornik w przypadku egzekucji podatku VAT,

- inkasent – np. przy podatkach lokalnych (rolny, leśny, od nieruchomości)

inne podmioty, związane z obowiązkiem realizowania zobowiązania podatkowego:
- następca prawny przejmuje rezultaty ekonomiczne działalności podatnika,

- osoba trzecia (odrębny reżim odpowiedzialności), nigdy nie odpowiada z mocy prawa, ZAWSZE musi być wydana decyzja podatkowa; katalog osób, które mogą być osobą trzecią zawarty w OP (numerus clausus)

• organy międzynarodowe – dot. regulacji unijnych,

• podmiot bierny, ten na którym ciąży zobowiązanie podatkowe – nie zawsze zastosowanie w pełni, np. przy podatkach pośrednich (możliwość przerzucenia zapłaty podatku na konsumenta, ostateczny nabywca towaru lub usługi)

b) przedmiot podatku

- to od czego płacimy podatek,

- określone stany prawne i faktyczne, z którymi ustawa wiąże powstanie obowiązku podatkowego (faktyczny np. posiadanie określonego majątku, np. jestem właścicielem nieruchomości, samochodu; zdarzenie prawne – np. uzyskuję darowiznę, uzyskuję określony przychód, też faktyczne),
- z reguły w nazwie podatku odzwierciedla się jego przedmiot, ale nie musi tak być (np. podatek od spadków i darowizn dotyczy nie tylko nieodpłatne nabytych praw majątkowych w drodze spadku lub darowizny, ale również i np. nabycie własności w drodze zasiedzenia, nabycie praw do innych, ściśle wymienionych praw związanych z rynkiem finansowym)

c) podstawa opodatkowania – najbardziej elastyczna, czuła z pktu widzenia podatkowego

- skonkretyzowana co do ilości, wielkości i podmiotu część przedmiotu podatku,

- jeśli przedmiotem podatku jest dochód, to podstawa opodatkowania odpowiada na pytanie ile X zapłaci podatku od tej kwoty wypracowanego przedmiotu (np. po odliczeniu nakładów),
- ustala tą część przedmiotu od której będę płacić podatek,

- patrząc na sposób konstrukcji podstawy opodatkowania podatnik ustala swoją podstawę opodatkowania, może być ujęta zarówno ilościowo (np. metry powierzchni w podatku od gruntu), wartościowo (np. wartość rynkowa albo księgowa w przypadku amortyzacji, może to też być wartość obowiązująca wg cen w danej miejscowości -> jak podamy zaniżoną o więcej niż 33% wartość, to wówczas będziemy musieli ponieść też koszty opinii biegłego)

kumulacja podatkowa- może mieć charakter kumulacji przedmiotowej (polega na tym, że do jednej podstawy zlicza się dochody osiągnięte z różnych źródeł przychodów przez tego samego podatnika), może mieć charakter podmiotowy (do jednej podstawy wliczamy dochody różnych podatników; powinna w teorii doprowadzić do podwyższenia, ale czasem obniża np. małżeństwo; rodzice i dzieci; kumulacja podatkowa przy rodzinie to ulga dotycząca podatników znajdujących się w konkretnej sytuacji – przy małżonkach to ma sens, gdy jest duża różnica w uzyskiwanych dochodach),

- przepisy podatkowe w pewnych przypadkach pozwalają na szacowanie podstawy opodatkowania na podstawie zdarzeń zewnętrznych (najczęściej jest to sankcja gdy kwestionujemy rzetelność ksiąg podatkowych),

Art. 3 pkt 4 OP (definicja ksiąg podatkowych, 193 § 3 OP (niewadliwość ksiąg podatkowych)

Jeżeli na podstawie ksiąg się nie da ustalić to też szacujemy

Ustala określone warunki, np. ilość pracowników albo konieczność zatrudnienia osób młodocianych w celu nauki zawodu

d) kwota i stawka podatku

- kwota podatku - suma, którą podatnik jest zobowiązany zapłacić z tytułu wyliczenia podatku na podstawie obowiązujących przepisów

- stawka podatku – stosunek kwoty do podstawy opodatkowania, kiedyś był podział na:

• równe kwotowe – kiedyś podymne, dzisiaj to wyjątek, kiedy pójdziemy na targ, to ten kto sprzedaje z kosza to płaci tyle, co ten kto sprzedaje z samochodu)- niezależnie od tego jaki uzyskasz dochód zapłacisz ściśle określony podatek -> liczby bezwzględne
  - dzisiaj konieczny jest punkt odniesienia wielkości do podstawy i współczynniki (określenie stawki podatku), wielkość odniesienia ustalenia podstawy opodatkowania; współczynnik określonej stawki podatku

• proporcjonalne

• zróżnicowane

Dzisiaj generalnie mamy do czynienia ze stawkami :

• kwotowymi – uproszczona forma opodatkowania

• stosunkowymi:

  • procentowe – najczęściej występująca, może być:

    • stała- kiedy w określonym podatku występuje ściśle określona jedna stawka podatkowa, np. podatek VAT, kwota rośnie wraz ze zmianą wartości podstawy opodatkowania

- typu 10 %, kiedy masz dochód 1000 zł zapłacisz 100 zł, kiedy 2000 - 200

• zmienna

  • progresywne – cechą progresji jest wzrost stawki wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania, nawet wzrost o jeden grosz powoduje zmianę stawki,

- w obecnej chwili mamy progresję szczeblową, ale znów zmodyfikowaną (bo przy przejściu przez kolejne szczeble nagle byłby gigantyczny wzrost różnicy), dlatego stosujemy tzw. stopę pośrednią – likwidacja różnicy podatników, którzy znajdowali by się na granicy poszczególnych szczebli;

• progresja globalna – kwotę podatku oblicza sie przez zastosowanie stawki przypisanej do określonej wielkości podstawy opodatkowania;

kiedy np. podstawa = 2500 zł; kwota podatku to 375 zł.

• progresja ciągła, szczeblowa – eliminacja różnic podatników przy granicach szczebli progresja szczeblowa z wyliczeniem stawki procentowej z ustaleniem nadwyżki - taryfę podatkową (do uporządkowanych przedziałów stosujemy określoną stawkę) kwota będzie sumą wyliczeń cząstkowych;
  podstawa to 2500;

od pierwszego 1000 – 50 zł,

od drugiego tysiąca – 100 zł,

do pozostałych 500 zł –125 zł

- suma wynosi 275 zł;

• regresywne – stawka podatkowa maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania (kiedyś były, teraz nie ma)

• degresywne (dziś nie występuje; szczególny rodzaj progresji)

• ułamkowe,

• wielokrotne

Wykład 18, 11 marca 2013

Temat: Stawki i zwolnienia cd. Źródła prawa podatkowego.

podstawa opodatkowania	stawka	podstawa opodatkowania	stawka
do 1000 zł	5%	do 1000 zł	5%
1001-2000	10%	1001-2000	50 zł + 10 % nadwyżki z 1000
2001-3000	15%	2001-3000	150 zł +15 % nadwyżki z 2000
powyżej 3000	20%	powyżej 3000	300 zł + 20% nadwyżki od 3000zł
progresja globalna	progresja ciągła, szczeblowa

progresja globalna jest super-niesprawiedliwa:

W ramach stawki procentowej zmiennej progresji globalnej podatek wylicza się przez przemnożenie podstawy opodatkowania przez stawkę;

kwota podatku to suma wyliczeń cząstkowych – przy progresji ciągłej, szczeblowej

podstawa 1999zł – podatek -

podstawa 2001 zł – podatek –

Podatnikowi po odjęciu należnego podatku dochodowego zostaje mniej niż podatnikowi o niższej podstawie podatkowania - byłaby to sytuacja nie do przyjęcia.

Dlatego stosujemy stopę pośrednią. Jeśli bowiem chcielibyśmy stosować progresję stopniową, czyli ciągłą trzeba by stosować za każdym razie szczegółowe obliczenia, co było by bardzo trudne w praktyce – dlatego współcześnie stawka składa się z takiego podanego w tabelce wzoru, czyli stawki pośredniej.

Żeby uprościć sposób obliczenia całej kwoty podatku najpierw ustalamy podstawę opodatkowania oraz właściwą jej stawkę

Taka progresja jest zastosowana w podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku od spadków i darowizn (za wyjątkiem zasiedzenia – stawka proporcjonalna 7%).

W pozostałych przypadkach dominuje stawka stała.

Nie można mylić proporcjonalnej stawki podatku (liniowa) od uproszczonej formy wymiaru podatku, potocznie ryczałt (tu mamy konkretną kwotę podatku, wyliczoną w przepisach ustawy bez względu na jego wielkość przychodu czy dochodu). W przypadku podatku liniowego mamy ustalony współczynnik, ale nie znamy kwoty podatku!

1. Elementy konstrukcji podatku cd.:

Należy zwrócić uwagę na to, że w 217 KRP nie ma podstawy opodatkowania.

Czy nieuwzględnienie podstawy w KRP jest na tyle istotne, że podstawa ta nie powinna być regulowana w trybie ustawowym? NIE

Wprawdzie podnoszono, że jest to element przedmiotu podatku, ale ze względu na zasady prawidłowej legislacji powinna być ona wskazana w tym przepisie.

Uwaga! absolutnie nie oznacza to, że nie stanowi on elementu konstrukcji podatku, które muszą być regulowane w ustawie.

Ulgi i zwolnienia podatkowe (jako jeden z elementów konstrukcji).

a) zwolnienia podatkowe – art 3 pkt 6 o.p. określa co rozumie się pod pojęciem ulgi podatkowej. Ulga taka obejmuje także zwolnienia , zmniejszenie podstawy, zmniejszenie stawki.

- pojęcie użyte przez ustawodawcę w tej ustawie nie przystaje do wypracowanych w doktrynie sposobów rozumienia elementów konstrukcyjnych podatku,

- Doktryna przyjęła więc, że to pojęcie odnosi się tylko do o.p. i nie znajduje zastosowania w materialnych przepisach prawa podatkowego (bo wyłącza m.in umorzenie, odroczenie, rozłożenie na raty (art. 67a OP) - czyli instrumenty o zupełnie innym charakterze - nie mają charakteru ogólnego i generalnego, mają charakter indywidualny i konkretny, podatnik musi wystąpić z wnioskiem, nic mu nie przysługuje ex lege, muszą wynikać z decyzji uznaniowej (organ musi ustalić dlaczego niektórym dowodom przyznał istotny charakter a innym nie) organu wydanej w wyniku przeprowadzonego postępowania);

Jeśli organ ustali, że mają miejsce podstawy z o.p. to organ co do zasady musi przyznać te ulgi (ale jest spór w doktrynie odnośnie tego tematu – czy jeśli spełnione są kryteria to organ musi czy też może przyznać określoną ulgę).

Ulgi i zwolnienia przewidziane w materialnych przepisach mają charakter generalny, ogólny, obligatoryjny - jeśli dana sytuacja zaistnieje, to podatnik może z nich skorzystać.

Rodzaje zwolnień:

• przedmiotowe- oznacza, że ustawodawca wyłącza konkretne sytuacje faktyczne lub prawne z zakresu zobowiązania podatkowego, np.

  • w podatku dochodowym od osób fizycznych – zasiłki pogrzebowe,

  • kwoty otrzymane od agencji wykonawczej, jeśli zostały one otrzymane przez agencję z budżetu państwa,

  • w PCC zwalnia sprzedaż:

-zwolnienie sprzedaży gospodarstwa rolnego, jeśli będą przejęte i przez następne 5 lat traktowane jako gospodarstwo rolne

- sprzedaż walut obcych

• podmiotowe- polegają na tym, że ustawodawca wyłącza konkretne podmioty z zakresu uiszczania podatku,

- zwolnień tych jest coraz mniej, np.

• w podatku rolnym – podatnicy, którzy są jednostką samorządu terytorialnego.

• mieszane – dominują – poprzez przypisanie zwolnienia w konkretnej sytuacji do konkretnego podmiotu,

  • w podatku od nieruchomości zwalnia się grunty, które znajdują się na terenie specjalnych stref ekonomicznych, jeśli organ jst w uchwale obejmuje je zwolnieniem

Zwolnienia podatkowe są więc elementem konstrukcji niesamoistnym; nie są niezbędne dla ustalenia zobowiązania. Pozostają w ścisłym związku z elementem przedmiotu lub podmiotu podatku.

Od zwolnień trzeba odróżnić wyłączenia podatkowe. W wielu ustawach ustawodawca przewiduje przepis „nie podlega podatkowi; wyłącza się od opodatkowania” .

W przypadku wyłączeń nie powstaje w ogóle obowiązek podatkowy np.

- w podatku dochodowym wyłącza się przychody z działalności rolniczej z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej (bo mamy do czynienia z odrębną podstawą opodatkowania);

- przychody, które nie mogą być przedmiotem cywilnoprawnej umowy (np. prostytucja).

W przypadku zwolnień powstaje obowiązek podatkowy (ale nie zostanie on przekształcony w zobowiązanie podatkowe – nie zostanie skonkretyzowany). 4a ustawy o podatku od spadków darowizn – jeżeli podatnik nie spełni wymagań przewidzianych w przepisach, to wówczas jednak powstanie to zobowiązanie Trzeba nadal złożyć oświadczenie (pamiętać o spełnieniu tych ustawowych wymogów – no chyba że ich w ogóle nie ma). W 4a to oświadczenie ma konstytutywny charakter

b) ulgi – o ile zwolnienie powoduje, że w konkretnej sytuacji nie powstanie zobowiązanie podatkowe, to ulgi sprowadzają się do :

• zmniejszenia podstawy wymiaru

• obniżenia stawki podatku (albo przepis będzie stanowił wprost, że będziemy stosować zmniejszoną stawkę, patrz załączniki do ustawy o VAT -> tabele 22% lub mniej; albo obniżenie kwoty skupu żyta w podatku rolnym

• obniżenia należnej kwoty podatku

Nie jest to sytuacja, kiedy konkretny podatnik w ogóle nie zapłaci podatku.. On zapłaci w rezultacie mniejszy podatek, niż byłby on należny na podstawie ogólnych przepisów, np:

• PIT art 260 możliwość odliczenia kwot darowizn (na cele określone w przepisach prawnych – cele kultu religijnego),

• PIT odliczenie konkretnych kwot od podstawy na wydatki związane z rehabilitacją osób niepełnosprawnych,

• PIT – odliczenie wydatków na internet

• obniżenie kwoty skupu żyta w podatku rolnym,

• odliczenia od kwoty podatku np. PIT składki na ubezpieczenie zdrowotne,

Są to elementy niesamoistne, materialny przepis prawa podatkowego musi to wyraźnie wskazywać.

Niektóre podatki można rozłożyć na raty lub wpłacać początkowo zaliczkę (np. wszystkie podatki lokalne mogą być rozłożone na raty, zaś zaliczkę wpłacają podatnicy w podatku PIT i CIT). Od spadków i darowizn powinien być płacony w całości.

Miejsce świadczenia wskazują przepisy konkretnych ustaw podatkowych, będą to najczęściej: siedziba właściwego do przejęcia danych środków pieniężnych organu podatkowego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podatnika, lokalizacji przedmiotu będącego przedmiotem podatku, miejsce osiąganego przychodu.

Podatek powinien być uiszczony w formie bezgotówkowej przy działalności gospodarczej, w pozostałych przypadkach – w pieniądzu, ale ta forma jest stosowana coraz rzadziej.

3. Źródła prawa podatkowego.

- wąskie i szerokie ujęcie; wąskie – akty organów władzy publicznej stanowiące konkretne normy, z których wynika obowiązek świadczenia na rzecz władzy publicznej

- przewidują zarówno akty prawa zewnętrznego jak i wewnętrznego,

- prawo unijne (pierwotne, wtórne + ewentualnie orzecznictwo),

- w prawie międzynarodowym umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania,

- Europejska Karta Samorządu Lokalnego i Europejska Karta Samorządu Regionalnego

Prawo krajowe:

a) Konstytucja – obok zasad ogólnych przewidzianych w początkowych działach, które mają wpływ na tworzenie i sposób interpretacji zakresu obowiązku podatkowego, ochrony podatnika jako podmiotu słabszego, czyli zasady:

• praworządności,

• sprawiedliwości społecznej,

• prawidłowej legislacji,

• nie działania prawa wstecz,

• ochrony praw nabytych,

• demokratycznego państwa prawnego

- reguluje wprost wielkość zobowiązania podatkowego i zasady, które muszą być przestrzegane aby można było zabierać konkretną własność określonych środków pieniężnych w majestacie prawa, w sposób nienaruszający praw obywatelskich,

- z jednej strony mamy prawo do posiadania własności a z drugiej nakaz zabierania części wypracowanego dochodu w celu sfinansowania zadań publicznych – stąd konkretne zasady opodatkowania w KRP (powszechności, konieczności, ustawowej wyłączności materii podatkowej, elementy konstrukcji ustawy podatkowej zgodnie z art 217),

- art. 84, 116, 168, 217 KRP

- zasada powszechności - art 84 przewiduje, że każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie;

- powszechność interpretowana jest w dwóch aspektach:

• podmiotowym – nie tylko obywatele państwa i osoby fizyczne, ale też prawne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, obywatele innego państwa, jeśli uzyskują oni określone dochody w RP,

• przedmiotowym – nie chodzi tylko o dochód, chodzi też o wielkość przychodu i majątku, z którymi obowiązujące przepisy będą łączyły powstanie obowiązku podatkowego powszechność jest konsekwencją konieczności

- konieczność podatku – konieczność poboru środków aby zapewnić funkcjonowanie państwa, aby zabezpieczyć realizację zadań o charakterze publicznym,

Konieczność musi być uzasadniona potrzebami podmiotów publicznych (pobór podatku powinien być uzasadniony zakresem świadczeń publicznych, który powinien być sfinansowany; nie można pobierać ponad potrzebę).

Zakres świadczeń publicznych koniecznych do sfinansowania wyznacza wysokość podatków związanych z koniecznością zapewnienia realizowania przez państwo zadań publicznych; oprócz podatków mamy też inne opłaty

- ustawowa określoność – art 84 in fine – obowiązek ustawowego określenia świadczenia podatkowego; ustalenie obowiązku musi nastąpić w formie ustawy w rozumieniu formalnoprawnym;
- art 217 KRP – nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie pomiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych a także zasad przyznawania ulg i umorzeń, a także kategorii podmiotów zwolnionych od podatków, następuje w drodze ustawy;

- (nie wszystkie konstytucje regulują kwestie obowiązków podatkowych w takim stopniu jak nasza), ustalenie podmiotu, przedmiotu, stawki i kategorii podmiotów zwolnionych musi być dokonane w ustawie;

in fine – ustalanie zasad ulg i zwolnień musi być dokonywane też w ustawie (ustalone zostały elementy materialne ustawy podatkowej – KRP ustala które elementy konstrukcyjne podatku muszą mieć formę ustawową);

- 217 KRP wraz z art 3 o.p. – ustala rozumienie ustawy podatkowej w rozumieniu materialnoprawnym (mówi co powinno być w ustawie uregulowane).

- art 217 KRP –- ustalenie zasad ulg i zwolnień – czyli niesamoistnych elementów konstrukcji podatku – tylko ustalenia w formie ustawowej; z tego przepisu wynikają 3 normy:

• ustalenie obowiązku w trybie ustawy – każdy kto znajdzie się w konkretnej sytuacji faktycznej lub prawnej będzie miał obowiązek podatkowy,

- obowiązek nie może być interpretowany w sposób dorozumiany ( a musi być zawsze w formie generalnej i abstrakcyjnej),

- nakładanie podatku musi być zgodne z innymi zasadami konstytucyjnymi (musi być jednoznaczny, nie może być wątpliwości co do jego zastosowania),

• ustawa podatkowa musi określać elementy konstrukcji podatkowej – podmiot, przedmiot, stawki i kategorie zwolnień,

- ustalenie tych podmiotów (biernych) – ustalenie może być dokonane przez wskazanie konkretnej kategorii podmiotów (np. podatnikiem podatku są osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne przy spełnieniu dodatkowych elementów np. które są właścicielami nieruchomości lub posiadaczami zależnymi nieruchomości, która stanowi własność SP) albo są jednostki SP i jst -> brak podwójnego opodatkowania w sensie prawnym
- np. w PIT – podatnikiem są osoby fizyczne,

- albo przez wskazanie „każdy kto” i.t.p.

- ustalenie przedmiotu – albo stan prawny albo stan faktyczny lub zdarzenie prawne, z którym ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego;

• stawka – kwotowa lub stosunkowa (proporcjonalna/degresywna/regresywna) -> przewidziana wprost w ustawie

• w ustawie podatkowej muszą być ustalone kategorie i zasady ustalania ulg i zwolnień;
  - kategoria podmiotów zwolnionych – zwolnienia podmiotowe coraz rzadziej mają zastosowanie, bo zawsze skutkuje większym zwolnieniem obciążenia zakresem świadczenia,
  - jeśli obejmiemy sytuację przedmiotowo, to skutek fiskalny będzie dla SP korzystniejszy,
  - tylko kategorie podmiotów zwolnionych – kategoryzacja podmiotów wymaga ustawy, ale w ramach tych kategorii akt nieustawowy - rozporządzenie może określać podmioty (dzisiaj raczej sytuacja nie wskazywana);

• ustalenie zasad ulg i zwolnień w drodze rozporządzenia
  - materie podstawowe w granicach upoważnienia ustawowego,

- np. wielkość zastosowanego maksymalnego zwolnienia a pozostawienie MF szczegółowych rozwiązań, pod warunkiem, że nie przekroczy „widełek” ustawowych;
- albo kalkulacja samej kwoty zwolnionej albo konkretnych sytuacji – przedmiotu podatku.

- art 168 KRP– wyjątek od art 217 KRP - JST mają prawo do ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie określonym w ustawie

- dotyczy tylko władztwa JST i wyłącznie w zakresie wysokości podatku i tylko wtedy, kiedy ustawa tak przewiduje (uregulowane wprost w ustawie),

- albo określenie konkretnej stawki, albo zwolnień (zwolnienia podmiotowe w ogóle nie występują w podatkach i opłatach lokalnych);

- będzie mogło też dotyczyć np. w podatku rolnym można zaliczać albo wieś, albo gminę do innego okręgu podatkowego;

Wykład 19, 18.03.2014

Temat1: Źródła prawa podatkowego – c.d.

1. Ustawa jako źródło prawa podatkowego:

- zasada wyłączności ustawowej odnosi się nie tylko do tworzenia obowiązku podatkowego w formie ustawy, ale także do stosowania prawa,

- obciążenia podatkowe mogą być realizowane tylko w zakresie przewidzianym ustawą,

- zasada nullum tributum sine lege,

- ujęty w formie ustawowej stan faktyczny zakreśla granicę ingerencji państwa w sferę majątkową podatnika,

-wątpliwości wynikające z nieobjęcia danego stanu faktycznego hipotezą normy ustawowej zawsze trzeba rozstrzygać na korzyść podatnika, zgodnie z zasadą in dubio pro tributario,

2. Akty podustawowe (rozporządzenia RM i MF i akty prawa miejscowego JST):
- z racji tego, iż podatek musi być nakładany w formie ustawy ich rola jest zmniejszona,

- są to akty wydawane z upoważnienia ustawowego, które mogą jedynie dopełniać regulację, w granicach treści, którą zawiera sama ustawa,

- rozporządzenia - dotyczą uprawnień do odmiennego niż w ustawie uregulowania zagadnień korzystnych dla podatnika lub uzupełnienia treści ustawy:

- odmienne uregulowanie - uprawnienie do rozszerzania ulg i zwolnień podatkowych lub wyłączenia z opodatkowania pewnych rodzajów działalności poza wymienionymi w ustawie,
- wydanie rozporządzeń ma zazwyczaj charakter fakultatywny;

- treść ustawy- szczegółowe zasady i warunki stosowania ulg podatkowych lub zagadnień z dziedziny postępowania podatkowego

- prawo miejscowe - ma ograniczony terytorialnie zakres obowiązywania

- JST muszą mieć wyraźnie upoważnienie ustawowe

- kreowane przez organy stanowiące JST:

• uchwały rad gmin- najważniejsze, chociaż ustawa zalicza też starostę i marszałka),
  - dotyczą zwolnień przedmiotowych,

- dotyczą stawek podatkowych;

• zarządzenia wojewody – ustalenie miejscowości do których będzie można zastosować pobieranie opłaty miejscowej, zakwalifikowanie do obszaru górskiego itp., ewentualne walory krajobrazowe

- są w podatkach i opłatach lokalnych, podatku rolnym, leśnym,

3. Źródła prawa unijnego i międzynarodowego:

- w prawie międzynarodowym podstawowe znaczenie mają umowy o zapobieganiu podwójnego opodatkowania, mające pierwszeństwo przed prawem wewnętrznym,

- podwójne opodatkowanie- nakładanie w dwóch lub więcej państwach na tego samego podatnika podatków z tego samego tytułu i za ten sam okres (ten sam dochód lub majątek jest dwukrotnie opodatkowany),

• metoda wyłączenia- wyłączenie stosowania prawa jednego z państw-stron umowy

• metoda zaliczenia- obowiązek zaliczania podatku uiszczonego w drugim państwie na poczet własnego podatku,

- unia europejska-

- nie tworzy systemu prawa podatkowego, raczej pojedyncze, niezależne od siebie regulacje dotyczące określonych podatków,

- celem jest ujednolicenie norm podatkowych w państwach członkowskich w zakresie konkretnych podatków,

- harmonizacja dokonywana jest poprzez dyrektywy, których nie stosuje się wprost

- dyrektywa – wiąże się z realizacją celu, państwa mają obowiązek osiągnąć cel wskazany w dyrektywie, natomiast jej przepisy z mocy własnej nie obowiązują, zabezpiecza cel
(będzie obowiązywać jak cel zostanie przeniesiony na regulację ustawową);

- mają znaczenie dla podatków pośrednich, obrotowych (VAT i akcyza),

Rozporządzenie -> obowiązują z mocy własnej

- kolizja między prawem międzynarodowym a prawem unijnym:

- jeśli dotyczy umowy zawartej pomiędzy państwem członkowskim a państwem trzecim, przed stworzeniem UE, pierwszeństwo mają umowy międzynarodowe (bowiem prawo UE nie narusza umów zawartych wcześniej)

- umowy zawarte pomiędzy państwami członkowskimi podlegają kontroli co do zgodności z prawem unijnym (głównie co do zasady równego traktowania obywateli – aby jedni nie byli uprzywilejowani, a jeśli są, to żeby takie same prawa przysługiwały obywatelom innego państwa członkowskiego),

- TSUE uznaje co do zasady pierwszeństwo prawa UE

4. Orzeczenia sądowe a źródła prawa podatkowego:

- orzeczenia sądowe nie stanowią źródła prawa podatkowego, ale są ważne w prawie podatkowym z dwóch powodów:

• może wywierać wpływ na tworzenie prawa podatkowego,

• odgrywa istotną rolę w stosowaniu prawa podatkowego,

- dodatkowy instrument służący ustaleniu podstawy prawnej oraz dokonywania wykładni przepisów podatkowych,

- ze względu na harmonizację prawa wewnętrznego z prawem unijnym, znaczenie mają nie tylko orzeczenia polskich sądów, ale również orzeczenia ETS/TSUE, które odgrywają ważną rolę w interpretacji prawa podatkowego zgodnie z prawem unijnym, a same orzeczenia, choć (jak same orzeczenia statuują) nie stanowią precedensów, to jednak kształtują zasady ogólne prawa UE;

Temat 2: System podatkowy a system prawa podatkowego.

1. Funkcje podatków:

• fiskalna- aby zapewnić podmiotowi publicznoprawnemu zasób środków pieniężnych (dochodów),
  - uwaga, czym innym jest fiskalizm – pozbawianie podatnika dochodów w sposób ograniczający jego funkcjonowanie; system podatkowy poprzez elementy konstrukcji nie powinien umożliwiać fiskalizmu

• redystrybucyjna- podział, przejęcie części dochodów podmiotów prywatnych i zgromadzenie zasobu środków przez podmiot publiczny, umożliwiający sfinansowanie działań państwowych, działanie publiczne za te środki

• stymulacyjna – możemy dążyć do tego, że określona działalność będzie się podatnikowi opłacała a inna nie (ograniczenie danych pól działalności gospodarczej i stymulacja innych), niektórzy twierdzą, że to element funkcji interpretacyjnej <mniejszy podatek -> stymuluje, wyższy podatek -> ogranicza>

Znaczenie poszczególnych funkcji zależy od konstrukcji systemu podatkowego, ale funkcja fiskalna i tak ma największe znaczenie

Polityka podatkowa i tak opiera się na konkretnych stymulatorach, będzie np. dążyła do zabezpieczenia warunków życia rodzin

2. System podatkowy a system prawa podatkowego.

a) System podatkowy

– zespół obowiązujących w konkretnym państwie podatków, powinien być konkretny i wewnętrznie się uzupełniający;

- są to generalne założenia opodatkowania, polityka podatkowa oraz relacje pomiędzy polityką a gospodarką,

system historyczny – konsekwencja kształtowania podatków w wyniku rozwoju gospodarczego, okazuje się, że nie jest doskonały i są zmiany przepisów i on ewoluuje; system kształtowany z upływem czasu, pod wpływem przesłanek politycznych, gospodarczych, społecznych, dąży do systemu racjonalnego

system racjonalny – stworzymy zespół idealny, wewnętrznie niesprzeczny, jest on domeną naukową, a nie ustawodawcy, jest modelem do którego się dąży;

W Polsce system jest wewnętrznie sprzeczny; mamy takie rodzaje podatków, które są konsekwencją transformacji

Podatki obciążające dochód, majątek i wydatki:

podatki dochodowe –

dochód to różnica pomiędzy przychodem a kosztami,

- mogą dotyczyć sum dochodów osiąganych przez podatnika (nieograniczony) czy też poszczególnych rodzajów dochodów (osobisty),

- zaletą jest duża ich elastyczność, wysokie rodzaje dochodów będą gwarantowały wyższe opodatkowanie, będą gwarantować większe zyski,

- będzie uwzględniana tzw. zdolność płatnicza (który będzie mógł zapłacić więcej),

- mała odporność na inflację i towarzyszącą jej deprecjację pieniądza – realny dochód na tym samym poziomie będzie przy inflacji wymagać pozyskania większego dochodu nominalnego,

(przy progresji podatkowej będzie konieczne zastosowanie wyższej stawki), część dochodu, która mu pozostaje będzie niższa;

Wyodrębnia się je ze względu na przedmiot, wyodrębnienie pod względem ekonomicznym

podatki przychodowe

- mamy do czynienia z przychodem a nie dochodem, dla potrzeb ustalenia przedmiotu podatków bierze się wielkość obrotu pieniędzmi bez powiązania ich z konkretnymi kosztami,

- koszty nie mają bowiem charakteru elementu konstrukcyjnego podatku; ustawowo kalkuluje się wysokość kosztów, ale opodatkowany jest przedmiot, a te koszty mogą nie być oszacowane odpowiednio

W podatkach dochodowych trzeba kalkulować koszty aby ustalić podstawę opodatkowania, to w tym podatku wymaga się określonych obowiązków instrumentalnych (ewidencja konkretnych powszechnych obowiązków – ewidencja kosztów, księgi); w przychodowych nie ma tych obowiązków

- element uproszczonej formy opodatkowania- karta podatkowa, ryczałt ze sprzedaży, podatek tonażowy (nie wyliczamy kosztów, ustawodawca przyjmuje pewną wielkość kosztów); kwota podatku jest podana od początku – zależy kiedy w jakich sytuacjach, rodzaj, wielkość miejscowości, ilość osób zatrudnianych, ilość niepełnosprawnych, ilość młodocianych.

Oprócz decyzji konstytutywnej też inne

Podatki majątkowe

- dotyczą posiadanego majątku, przyrostu wartości majątku oraz przyrostu majątku,

- podatki realne – nie dotyczą sytuacji osobistej podatnika a konkretnej sytuacji faktycznej, przedmiotu podatku realnie istniejącego,

- podatek od posiadania - podatek od nieruchomości i środków transportowych; nie jest to podatek przychodowy!

- od przyrostu majątku – np. podatek od spadków i darowizn,

- przyrostu wartości majątku – rezultat działań podatnika, sytuacji rynkowej lub podmiotu publicznego, gdzie sam podatnik nie będzie miał żadnego wpływu na działania, które w rezultacie spowodują to, że wartość jego majątku wzrośnie (np. podmiot publiczny będzie budował autostradę – wartość gruntów obok wzrośnie), mogą być rezultatem zmian w miejscowym zagospodarowaniu przestrzennym – mamy takie zobowiązania, które będzie (kiedy będzie chciał się tego gruntu pozbyć i przenieść na inny podmiot),

- czy trzeba umowę sprzedaży, czy przenieść prawo dysponowania np. najem, dzierżawa – w prawie podatkowym – mogą to być wszystkie sposoby przeniesienia korzystania z nieruchomości; np. opłata planistyczna, adiacencka;

- niepodatkowe należności, które są ustalane i pobierane przez organy podatkowe

Podatki od wydatków

- są najczęściej wliczane w cenę (przerzucenie ciężaru podatkowego na nabywcę), ciężar podatkowy jest mniej odczuwalny przez podmiot, który faktycznie go ponosi;

- wadą jest regresywność – osoby bogate będą odczuwały mniejszy ciężar a osoby o niskich dochodach będą odczuwać w sposób bardziej dotkliwy;

W tym wypadku płatnikiem jest producent, ale płaci konsument

Podwójne opodatkowanie

Może występować w rozumieniu ekonomicznym i prawnym

- ten sam przedmiot w tym samym okresie jest obciążony podatkami, które płacą różne podmioty,

(podwójne opodatkowanie w sensie ekonomicznym np. dochód przez spółkę, opodatkowanie podatkiem CIT, potem wypłata dywidend na rzecz wspólników, również opodatkowana, ale tym razem podatkiem PIT),

- podwójne opodatkowanie w sensie prawnym –dotyczy elementu transgranicznego- ten sam przedmiot, ten sam okres, ten sam podmiot (podatnik) jest zobowiązany zapłacić podatek na rzecz dwóch różnych podmiotów, z tej samej podstawy;

- aby temu zapobiec są zawierane umowy o zapobieganiu podwójnego opodatkowania, oparte na jednej z zasad

- metoda wyłączenia – jedno z państw zrzeka się swojej podstawy opodatkowania na rzecz innego państwa

- metoda zaliczenia – obowiązek zaliczania podatku uiszczonego w jednym państwie (państwie źródła) na poczet własnego podatku (w państwie pochodzenia);

Żadna z tych metod unikania podwójnego opodatkowania nie jest zastosowana w umowach międzynarodowych – mamy do czynienia z metodami mieszanymi.

Unikanie opodatkowania a uchylanie się od opodatkowania:

- unikanie opodatkowania - podatnik stara się tak konstruować swoją działalność, aby wykorzystując obowiązujące regulacje prawne płacić jak najniższy podatek;

- uchylanie się od opodatkowania – działania aby mimo obowiązku wynikającego z norm tego podatku nie płacić (pozorne czynności cywilnoprawne np. rozprowadzanie majątku, zawieranie umów sprzedaży opodatkowanych niższą stawką),

sankcje kiedyś w PIT - 75 % – TK nie zakwestionował samych zasad a kwestię uchwalenia wysokości + przepisy karnoskarbowe;

b) System prawa podatkowego

- akty prawne zawierające zbiór przepisów regulujących opodatkowanie - zespół norm dotyczących kwestii związanych z opodatkowaniem- tj. zagadnienia związane z kompetencjami organów podatkowych, będą regulowały kwestie obowiązków podatkowych, kwestie dotyczące poszczególnych etapów realizacji postępowania podatkowego;

- na ten system składa się ogólne i szczególne prawo podatkowe (o tym dalej);

Możemy wyróżnić regulacje o charakterze:

• materialnoprawnym – mają charakter podstawowy w konstrukcji systemu prawa podatkowego (z nich wynikają podstawowe obowiązki).

• ustrojowym – funkcjonowanie organów reprezentujących podmioty publicznoprawne

• proceduralnym (formalnoprawnym)– dotyczą obowiązków, które są przypisane podmiotom czynnym w stosunku podatkowo- prawnym, organowi reprezentującemu podmiot publicznoprawny od momentu powstania zobowiązania podatkowego do momentu jego realizacji,

Miejsce prawa podatkowego w systemie prawa:

Czym jest zespół norm prawa podatkowego – czy tworzy własną gałąź prawa, czy też jest częścią prawa finansowego?

- gałęzie i dziedziny wyodrębnia się wg. kryterium przedmiotu i metody regulacji,

- tak, to odrębna dziedzina prawa,

- przedmiot regulacji – przepływ środków pieniężnych w ściśle określonych stosunkach prawnych, dotyczy konkretnych danin prawnych,

- metoda regulacji – wspólna- stosunek prawny właściwy dla nadrzędności i podporządkowania (podmiot wyposażony we władztwo publiczne i może doprowadzić do przymusowej egzekucji);

Mamy odrębny system organów niż na gruncie finansów publicznych. Mamy też właściwą wykładnię, specyficzną dla prawa podatkowego. Zespół norm składa się z prawa ustrojowego, proceduralnego i materialnego. Ale i tu możemy odróżnić:

• ogólne prawo podatkowe- normy prawne mające zastosowanie do wszystkich podatków, (przepisy ustalające instytucje właściwe dla prawa podatkowego, wspólne dla wszystkich podatków, przewidziane w o.p.)

- materia zobowiązań podatkowych, postępowania podatkowego a także ta problematyka prawna, która może być jednolicie uregulowana dla wszystkich podatków,
- powinny być to normy stałe (aby realizować pewność prawa),

• szczególne prawo podatkowe – normy konstruujące poszczególne podatki, zawarte w odrębnych aktach prawnych, ale część jest też zawarta w o.p.

• sankcje związane z niedopełnieniem tych obowiązków podatkowych – prawo karne skarbowe

Stosunek podatkowo prawny nie jest stosunkiem cywilnoprawnym:

- organ podatkowy, który reprezentuje podmiot publicznoprawny jest wyposażony w atrybuty władztwa (nie ma tego podmiot w stosunku cywilnoprawnym),

- wysokość zobowiązania wynika z ustawy (organ nie działa wg własnej woli czy uznania, a na podstawie ustawy),

- organ to podmiot publicznoprawny nadrzędny, ale nie ma swobody działania, musi postępować wg przepisów prawa- działa tylko na ich podstawie i dokonuje czynności, które są jego obowiązkiem,

- jest to zobowiązanie prawa publicznego

Dwuetapowy model stosowania prawa:

1. samoobliczanie podatkowe- podatnik dokonuje obliczenia należnego podatku sam, lub też dokonuje to za niego płatnik,

- odbywa się bez bezpośredniego udziału organów publicznoprawnych,

1. wymiar kontrolny- dokonywany przez organ podatkowy, jeśli ten zakwestionuje prawidłowość samoobliczenia podatkowego lub obliczenia podatku dokonanego przez płatnika, wydaje wówczas decyzję określającą wysokość zobowiązania;

3. Zakres ordynacji podatkowej

OP – kontynuator poprzedniej ordynacji z dwudziestolecia międzywojennego, w realnym socjalizmie była tylko ustawa o niektórych zobowiązaniach podatkowych, OP materialnie ma zastosowanie, ma też działy dotyczące procedury, reguluje też świadczenia oraz porozumienia zawierane w sprawie cen transakcyjnych, (dział IV) kontrola podatkowa oraz przepisy ustrojowe

- dotyczy danin – art. 3 OP, art. 6 – definicja podatku; stosuje się ją do opłat - nie ma definicji legalnej opłaty

Doktryna wskazuje, że opłata to świadczenie publicznoprawne, przymusowe, bezzwrotne, odpłatne (nieodpłatne w sensie ekonomicznym, to nie ekwiwalentność świadczenia), gdy uiszczam opłatę nabywam określone roszczenie, np. wydanie zezwolenia

Opłata vs podatek, odpłatność vs nieodpłatność – w praktyce nie zawsze to ma zastosowanie

Ustawodawca często posługuje się pojęciem opłaty, gdy chodzi o podatek, np. opłaty śmieciowe, od psów – de facto podatek

Fakultatywność a przymusowość nie ma znaczenia przy rozgraniczeniu podatku i opłaty; liczy się tylko nieodpłatność/odpłatność

- chodzi o odpłatność w sensie prawnym a nie ekonomicznym,

OP stosuje się też do niepodatkowych należności, do których ustalania i poboru zostają upoważnione organy podatkowe, a które wynikają z przepisów publicznoprawnych, np. opłata adiacencka

Op ma też zastosowanie przy niepodatkowych należnościach, do których poboru i ustalania nie są uprawnione organy podatkowe, wtedy tylko dział III będzie miał zastosowanie, np. zyski, które ma wpłacić przedsiębiorstwo państwowe na rzecz SP

UWAGA:

- internetowy system wspomagania nauczania,

- wejście przez prawo.uni.wroc.pl w zakładce e-learning,

- przeczytaj instrukcję,

- używamy tych samych danych co w usosie,

- klucz do kursu : kpf2014

Wykład 20, 25 marca 2014

Temat: Ordynacja podatkowa.

OP – kwestie, które nie zostały uregulowane odrębnie, nie w prawie materialno prawnym; 11 działów; też postępowanie podatkowe, wcześniej było odrębne, w oparciu o KPA; teraz uregulowane w OP

- reguluje też kontrolę podatkową, organy podatkowe

- tajemnice podatkowe, wymiana informacji podatkowej z innymi państwami (zaświadczenia),

- najważniejszy jest dział 3, składający się z 17 rozdziałów,

- sam obowiązek, sposób powstania, przekształcenie w zobowiązanie, formy, zabezpieczenia, należności, sposób zapłaty, wygaśnięcie zobowiązania podatkowego, efektywne i nieefektywne,

odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe,

jest odrębna regulacja kontroli skarbowej

inaczej uregulowana jest odpowiedzialność podatnika, a inaczej innych osób, w tym następców prawnych i osób trzecich

1. Podmioty stosunków podatkowo prawnych:

- czynny – organ podatkowy, reprezentujący wierzyciela, działający z urzędu,

• I instancja - naczelnik urzędu skarbowego, wójt burmistrz prezydent, MF (w zakresie spraw w których o.p. wyraźnie mu przekazuje),

• II instancja - dyrektor izby skarbowej/celnej, minister finansów,

- zamknięty katalog 5 organów które mogą pełnić funkcję organów podatkowych gdy chodzi o tajemnicę państwową na podstawie szczególnego upoważnienia:

• szef AW, CBA, ABW, wywiadu wojskowego, kontrwywiadu wojskowego,

• art. 15 organ sam z urzędu dba o właściwość, z urzędu określa, kto jest organem podatkowym

- bierny – zobowiązany do świadczenia, przede wszystkim sam podatnik,

Na początku każdej ustawy mamy informację, kto jest podatnikiem

• art 7 o.p. – podatnik – osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna, która na podstawie przepisów ustaw podatkowych podlega obowiązkowi podatkowemu,

• płatnik – nie jest obciążony obowiązkiem, tylko zobowiązany do zapłaty kwoty podatku – obliczenie kwoty podatku, pobrania jej oraz wpłacenia kwoty podatku (czynności materialno-rachunkowe, które realizuje płatnik) na konto organu w odpowiednim czasie,
  - bycie płatnikiem nie jest kwestią woli, jest to funkcja publiczna, która wynika z mocy przepisów prawa podatkowego,

- notariusz jest płatnikiem, pracodawca,

- nie może wszcząć postępowania podatkowego

- wprowadzony po to, by ułatwić sposób realizacji zobowiązania podatkowego

• inkasent – „fizyczny podmiot” , obowiązany do pobrania i płacenia podatku w terminie przewidzianym przez ustawę i wpłacenia jej na konto organu podatkowego,
  - jest to też funkcja publiczna,

- głównie w podatkach i opłatach lokalnych,

- podatek rolny i leśny,

- nie powstanie tam, gdzie obowiązek wynika wprost z przepisów ustawy

- przepis musi wyraźnie przewidywać możliwość poboru przez inkasenta,

- przejaw władztwa samorządu terytorialnego – powołanie bądź niepowołanie inkasenta; ma możliwość ustanowienia, ale nie musi

• następca prawny – powstający w wyniku połączenia podmiotów, przekształcenia takiego podmiotu, w wyniku likwidacji,

- w wyniku tych procesów ten podmiot przejmuje określone aktywa od podmiotu który się łączył, przekształcał itp. przejmuje się też konkretne zobowiązania podatkowe,
- o tym, że powstaje obowiązek musi być to przewidziane w przepisach o.p. i konkretnych ustaw,

• osoba trzecia – powstanie zobowiązania dokonuje się w zupełnie innym trybie,
  - o ile przy wszystkich podmiotach do tej pory powstaje z mocy prawa, to w tym przypadku to zobowiązanie powstaje na podstawie decyzji administracyjnej,

- np. rozwiedziony małżonek

- inaczej uregulowane niż pozostałe podmioty,

- jest ustawowy katalog tzw. potencjalnych osób trzecich, ustawa różnie kształtuje kwestię odpowiedzialności poszczególnych podmiotów

2. Art 2 o.p. – zakres właściwości ordynacji – kiedy o.p. będzie stosowana,
- zakres materii jest bardzo szeroki, nie wystarczająco precyzyjnie,

- dla ustalenia zakresu istotne jest:

• rodzaj daniny (podatek, opłata, niepodatkowe należności budżetu państwa, np. zysk NBP)

• właściwość rzeczowa organów do ustalania lub określenia daniny

- ustawodawca rozszerzył w ograniczonym zakresie – w stosunku do opłat i niepodatkowych należności ustalane przez inne niż podatkowe organy podatkowe, ale wtedy, kiedy będą działały jak organy podatkowe, wtedy również stosujemy o.p. ale tylko w odniesieniu do działu III o.p.

- w stosunku do jakich sytuacji nie stosujemy o.p.- tam, gdzie regulacja cywilnoprawna i tam, gdzie cena na zapłatę usługi lub należność, do której stosujemy przepisy ustawy o cenach,

Najgorzej określić zakres przy niepodatkowych należnościach budżetu, np. kwestie związane z zaniechaniem poboru zysku NBP; jeżeli te podatkowe należności będą wynikały z regulacji publicznoprawnych, to wówczas OP dział III ma zastosowanie – przeważająca część doktryny tak twierdzi

Przy opłatach sądowych są wątpliwości

3. Pewna specyfika wykładni prawa podatkowego – nie ma wyłącznie właściwej dla prawa podatkowego, korzystamy z tych samych metod i koncepcji wypracowanych na gruncie teorii prawa podatkowego stosowanych do innych przepisów; jest odrębna specyfika, prawo podatkowe aspiruje do bycia odrębną dziedziną prawa

Stosunek prawa publicznego to nadrzędność i podporządkowanie, władztwo publiczne przypisane organowi, trzeba chronić podmiot słabszy, pewność, sprawiedliwość tego prawa – jest to możliwe dzięki określonym koncepcjom wykładni prawa

Stosunek powstający na gruncie prawa podatkowego jest sporny – stąd też wynika specyfika wykładni (bo jeden chce jak najwięcej, a drugi jak najmniej)

Wykładnia to nie jest interpretacja

- interpretacja- umiejętność rozumienia prawa, ustalania rzeczywistego stanu prawnego

- wykładnia- obejmuje swoim zakresem interpretację jak i różnego rodzaju wnioskowania, które zmierzają do wypełniania luk, które mogą powstać w trakcie wykładni, metody i techniki te same, które stosujemy w innych gałęziach prawa (metoda klasyfikacyjna i derywacyjna)

koncepcja klaryfikacyjna (ustalenie znaczenia, wyjaśniamy tylko to, co nie jest jasne) i derywacyjna (postulat wykładni tak długo, aż będziemy mieli jasność co do treści normy, nie pozostając przy wykładni językowej).

Wykładnia klaryfikacyjna jednocześnie na gruncie prawa podatkowego stwarza tzw. granice dopuszczalnej interpretacji w zakresie opodatkowania,

- oparcie na pewności prawa,

Teorie:

statyczne- zakładają stałość znaczenia określonych przepisów prawnych, sensu słów, którymi posługuje się ustawodawca, chodzi o ustalenie woli ustawodawcy historycznego;

preferują wykładnię językową, stosowane głównie przy wykładni klasyfikacyjnej, subiektywne, ale należy się zastanowić, co jest ważniejsze – ustalenie woli ustawodawcy historycznego, czy obecnego?

dynamiczne – ustalenie woli ustawodawcy teraźniejszego,

Cel wykładni– jakie normy obowiązują w danym czasie,

- punktem wyjścia jest zawsze wykładnia gramatyczna,

- dochodzenie też na podstawie pojęć charakterystycznych dla języka potocznego

- później wykładnia systemowa (najpierw wewnętrzna, później zewnętrzna -> wewnętrzna – tekst danej regulacji, przy zewnętrznej -> porządek prawny w wąsko przyjętym zakresie przedmiotowym)

- wykładnia systemowa zewnętrzna – kiedy ustawodawca mówi, że mogą być stosowane rozumienia z innych gałęzi prawa, np. prawa cywilnego (np. umowa pożyczki),

- o ile nie ma własnej definicji określonej w prawie podatkowym, np. miejsce zamieszkania

Najlepiej zacząć od wykładni językowej, potem systemowa, na gruncie poszczególnych podatków musimy korzystać z wykładni zewnętrznej – np. sięgać do prawa unijnego; w regulacjach unijnych najważniejszy jest cel

Pewność prawa wymaga przede wszystkim teorii statycznych, sprawiedliwość prawa wymaga teorii dynamicznych. Często musimy łączyć i stosować obie te teorie jednocześnie.

O podatku nie decyduje czynność cywilnoprawna, tylko ustawa, np. umowa między sprzedającym a właścicielem targowiska o wyłączenie opłaty targowej zupełnie nic nie daje na gruncie prawa podatkowego, prawo podatkowe musi być stosowane precyzyjnie i ściśle; analogia ewentualnie gdy interpretujemy normę dogodną dla podatnika, a analogia umożliwiałaby lepszą ochronę

cała reszta jest w materiałach na e-learningu.

14a – 14e OP – intepretacja – w celu zapewnienia jednolitości stosowania prawa podatkowego przez organy administracji (nigdy nie mogą być wykorzystane jako doskonalenie prawa),

- interpretacje ogólne- przez MF, mogą dotyczyć rozwiązania abstrakcyjnego problemu, który nie jest skierowany do konkretnego adresata, są pewne sygnały, że ten problem jest niejednoznacznie uregulowany i są z tym problemy, są publikowane w dzienniku urzędowym MF i w BIPie

- interpretacje indywidualne – wydaje MF, ale został upoważniony aby przekazać ich wydawanie dyrektorom izb skarbowych (poprzednio prawo do ich wydawania mieli dyrektorzy i były bardzo różne interpretacje w całym kraju),

- w Bydgoszczy, Poznaniu, Warszawie, Katowicach – tylko te organy są uprawnione,

- wniosek musi być skierowany przez wnioskodawcę, wniosek może dotyczyć zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych, nie może być przedmiotem toczącego się postępowania podatkowego albo elementu sprawy podatkowej, która została rozstrzygnięta decyzją. Przedstawiając sprawę wnioskodawca musi dokonać własnej wykładni. interpretacja musi być wydana niezwłocznie, ale nie później niż w ciągu 3 miesięcy; interpretacja milcząca = jak organ się nie wypowie, to przyjmuje się, że interpretacja zawarta we wniosku jest poprawna

- musi być doręczona organowi podatkowemu, właściwemu ze względu na zakres spraw będących przedmiotem interpretacji, wnioskodawcy i organowi nadzoru kontroli skarbowej, jak też opublikowana w dzienniku urzędowym i w BIPie, ale po wymazaniu danych osobowych

Interpretacje nie wiążą nikogo! Nawet organu, który będzie procedował. Ale kreują one określone gwarancje (kiedy np. organ orzekł nie stosując elementów będących częścią interpretacji albo orzeczenie takie) – kiedy się zastosuje interpretację, decyzję, orzeczenie przed jego zmianą to nie może to szkodzić temu, kto się do niej zastosował

• jeśli podatnik zastosuje się do interpretacji a obowiązek jednak powstał to nie będzie w stosunku do niego toczyło się postępowanie karnoskarbowe oraz nie będą mu naliczone odsetki,

• podatnicy, którzy się zastosowali kiedy nie doręczono lub nie opublikowano interpretacji, a skutki nastąpiły przed wydaniem interpretacji, to nie zwalnia to ich z obowiązku zapłaty podatku

Wykład 21, 1 kwietnia 2014

Temat: Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe. Efektywna forma wygaśnięcia poprzez zapłatę.

1. Obowiązek podatkowy

Art 4 o.p.- mówi kiedy powstaje obowiązek, z punktu widzenia teorii podatku jest to podatkowa sprawa (a nie ma definicji, jest tylko kiedy powstaje),

- wynikająca z ustawy podatkowej nieskonkretyzowana powinność do zapłaty przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem określonego zdarzenia prawnego,

- musi wynikać z ustawy podatkowej (kontynuacja zasad wynikających z KRP),

- na gruncie teorii prawa podatkowego rozróżnia się dwa rodzaje obowiązków:

• abstrakcyjny- wyrażony w ustawach, są to określone reguły podatkowe, które z jednej strony będą wyrażały ten podatkowo-prawny stan faktyczny (kto i kiedy- hipoteza), a z drugiej strony będą wyrażały następstwa tego podatkowo-prawnego obowiązku (kto, kiedy będzie zobowiązany),

• zindywidualizowany- powstaje w momencie zaistnienia ustawowych przesłanek opodatkowania, kiedy realnie określony podmiot spełni warunki z którymi ustawa łączy obowiązek podatkowy,

Wobec tego pytanie- z jakim obowiazkiem mamy do czynienia w związku z tak sformułowanym art 4 o.p.? Ze zindywidualizowanym!

a) cechy charakterystyczne:

- powstaje z mocy ustawy,

Z obowiązku podatkowego wynika zobowiązanie podatkowe do zapłaty podatku na rzecz odpowiedniego podmiotu w określonym czasie i miejscu, zobowiązanie jest swego rodzaju następstwem obowiązku podatkowego

2. Zobowiązanie podatkowe

art 5 – wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłaty na rzecz konkretnego podmiotu publicznoprawnego,

- w wysokości, terminie oraz w miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego,

- jest następstwem, musi mieć poprzednika w postaci obowiązku podatkowego,

- konkretyzacja ma dotyczyć przede wszystkim :

• wysokości – kwota podatku

• terminu

• w jakim miejscu – gdzie on powinien być uiszczany, na rzecz jakiego organu.

Kolejna faza rozwoju zindywidualizowanego obowiązku podatkowego z art. 4

Obowiązek podatkowy musi się przekształcić w zobowiązanie podatkowe. Czy każdy będzie się tak przekształcał?

Nie zawsze – w pewnych sytuacjach powstanie obowiązek, ale nie przekształci się w zobowiązanie, np.: - 68 o.p. §1 – przedawnienie decyzji ustalającej.

- strata – nie powstanie dochód od którego mielibyśmy zapłacić,

- ulgi , zaniechanie ustalania podatku (np. ulga w podatku rolnym, dotycząca klęski żywiołowej),

Ale w tych przypadkach musi być inicjatywa podatnika (organ nigdy nie będzie działał z urzędu), ale i tak tylko wtedy, gdy ustawa ją przewiduje [tak jest z każdą wolą stron].

Uwaga! Należy pamiętać, że nieprzekształcenie obowiązku w zobowiązanie to coś innego niż wyłączenie (ustawodawca w przypadku wyłączenia mówi, że coś „nie podlega opodatkowaniu”, „przepisów ustawy nie stosuje się” np. art 2 ust 1 PIT – dlatego tutaj, na gruncie konkretnego podatku, nie powstaje nawet obowiązek, wobec tego nie ma co się przekształcić w zobowiązanie).

Powstaje stosunek podatkowo-prawny (organ vs. zobowiązany do płatności z mocy ustawy [bez osoby 3ciej, bo aby był obowiązek na osobę trzecią, to musi być decyzja]).

- podmioty – podmiot czynny, czyli reprezentujący organ oraz podmiot bierny, czyli podatnik, płatnik, inkasent czy następca prawny,

- przedmioty stosunku- określony sposób zachowania, dyspozycja, która określa do czego jest podmiot zobowiązany

- treść – prawa i obowiązki stron – konkretne formy mogące doprowadzić do spełnienia zobowiązania, zachowanie się organu itp.

Obowiązek jest zobiektywizowany, niezależny do woli stron i decyzji organu (z wyroku NSA)

3. Sposób powstania zobowiązania podatkowego:

Zobowiązanie podatkowe, zgodnie z o.p. powstaje z określonego obowiązku podatkowego, ale ważne jest też to w jaki sposób ono powstaje, bo to decyduje o konkretnej treści obowiązku stron.

• Art 21 o.p. §1 – pkt 1 – Powstaje w związku z zaistnieniem zdarzenia, z którym ustawa podatkowa łączy powstanie zobowiązania podatkowego (tu jest powstanie zobowiązania a w art 4 jest świadczenia!), tu mówimy kiedy zobowiązanie powstaje z mocy prawa,

• Art 21 o.p. – doręczenie decyzji ustalającej organu podatkowego wysokość tego zobowiązania – nie wtedy, kiedy organ wyda decyzję a kiedy ją doręczy!

- ma charakter konstytutywny, tworzy nową sytuację prawną,

- on tego momentu zaczynają biec dwa terminy:

• proceduralny- do złożenia odwołania od tej decyzji,

• materialnoprawny- do zapłacenia podatku.

Większe zastosowanie w naszym systemie ma powstanie z mocy prawa; powstanie zobowiązania z mocy doręczenia decyzji ustalających, może wynikać tylko bezpośrednio z przepisów (jeśli przepisy nie przewidują powstania z mocy doręczenia decyzji, to oznacza, że zobowiązanie powstaje z mocy prawa).

Powstawanie z mocy prawa – podatnik jest obarczony obowiązkami o charakterze instrumentalnym (np. prowadzenie ksiąg podatkowych, rachunkowych, podatkowej księgi przychodów i rozchodów itp., wystawianie deklaracji), które umożliwiają później organowi weryfikację podatku wyliczonego przez podatnika.

Podatek wyliczony w deklaracji jest podatkiem należnym, chyba, że organ w wyniku przeprowadzonego postępowania ustali, że wysokość należnego podatku jest nieprawidłowa albo podatnik nie zapłacił podatku albo nie złożył deklaracji.

Art 21 §3 o.p. – organ podatkowy może wydać decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego (należny podatek jest inny niż ten wykazany w deklaracji). Taka decyzja ma charakter deklaratoryjny.

Kazus: Strony stosunku prawnego zobowiązana w prawie cywilnym zawarły umowę, w której wskazały podmiot, który (...)- nie piszę, bo kazus jest na e-learningu...

- znaczenie umowy dla obowiązku podatkowego nie ma żadnego znaczenia, obowiązek ciąży na tym z kim przepisy prawne łączą obowiązek podatkowy,

- konsekwencje realizacji tej umowy w prawie cywilnym – przed sądem powszechnym na podstawie bezpodstawnego wzbogacenia?

Obowiązek podatkowy z art 4 zawsze dotyczy określonego obowiązku wynikającego z konkretnej ustawy

Kazus 2: zobowiązanie w ogóle nie powstało, bo źle nazwał decyzję! Ma to być decyzja ustalająca.

Podatnik nie może też być zastąpiony przez pełnomocnika, bo przepisy tego nie przewidują; podatnik jest zobowiązany do samodzielnego ustalania odsetek

4. Zapłata podatku.

- powstaje pytanie w jaki sposób podatek ma być uiszczony,

- moment uiszczenia podatku,

- termin płatności podatku – 47 o.p. – 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość podatku; jeśli jednak przepisy ustalają zaliczki, raty lub terminy kalendarzowe, wówczas decyzja ustalająca powinna być doręczona przed 14 dniem, jeśli nie zostaje doręczona w tym terminie, to termin doręczenia biegnie od dnia doręczenia decyzji ustalającej.

- Art 5 o.p.

- skutkiem nadejścia terminu jest jego wymagalność zobowiązania podatkowego:

• ustalenie daty do której podatek powinien być zapłacony

• moment w którym zapłata może być uznana za prawnie dokonaną/ skuteczną
  - zależy od formy zapłaty:

  • gotówkowa – ma zastosowanie zawsze i wszędzie tam, gdzie nie ma zastrzeżonej innej kwoty, np. mikroprzedsiębiorca, opłata skarbowa, liczy się moment uiszczenia należnej kwoty w kasie

  • bezgotówkowa – generalnie ma zastosowanie przede wszystkim do podmiotów prowadzących działalność gospodarczą (taki podatnik ma obowiązek uiszczenia podatku w formie bezgotówkowej), zalecana forma płacenia przelewem, liczy się dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika
    - są wyjątki (np. opłata skarbowa)

  • pomocnicza – poprzez znak opłaty np. znak akcyzy w podatku akcyzowym, może być także na podstawie 61§4 – MF może upoważnić do zapłaty podatku poprzez papiery wartościowe

  • szczególna: np. przez potrącenie, przeniesienie prawa własności, ale tutaj nie ma zapłaty, więc niektórzy się zastanawiają, czy to w ogóle zapłata podatku

Jeśli termin jest kalendarzowy i akurat wypada na dzień wolny od pracy, o.p. przewiduje, że terminem jest dzień niebędący wolnym od pracy, następujący po tym dniu.

Wykład 22, 8 kwietnia 2014 - Kopyściański

Ulgi w spłacie zobowiązań vs ulgi podatkowe w ogóle

Zapłata zobowiązania – element treści zobowiązania podatkowego, podstawowy sposób wygasania zobowiązań podatkowych, skutkuje wygaśnięciem stosunku między podatnikiem a SP lub gminą

Ulgi = rozłożenie na raty, odroczenie terminu, umorzenie zaległości

48 i 67a OP postulat usystematyzowania kompleksowego uregulowania ulg, a nie tak jak jest teraz, że te przepisy są porozrzucane

48 OP dotyczy wszelkich terminów materialnych, na wniosek podatnika, przepis wprowadzający uprawnienie dla organów o charakterze ogólnym, mogą one odraczać terminy przewidziane w przepisach prawa podatkowego, nie tylko co do spłaty i oprócz wyjątków wymienionych w 48 § 1 (np. doręczenie terminu przedawnienia, ale art. 70 OP – ustawodawca pozostawił sporo możliwości, by przedłużyć postępowanie mimo niby przedawnienia zobowiązania)

67a wprost odnoszą się do ulg w spłacie zobowiązań, dotyczą tylko terminów materialnych zapłaty podatku -> te same przesłanki co w 48 OP, na wniosek, przesłanki: interes podatnika i interes publiczny, są trzy instytucje: rozłożenie na raty lub odroczenie zapłaty zobowiązania/rozłożenie na raty lub odroczenie zapłaty zaległości/umorzenie

Te instytucje dotyczą tylko terminów materialnych, jeśli chodzi o terminy procesowe to 162 OP, przesłanki (można przywrócić terminy procesowe)

- uprawdopodobnienie, że przekroczenie terminu nie było z winy strony

- razem z tym wnioskiem dokonać czynności

Organ sam podejmuje decyzje w sprawie ulg w spłacie zobowiązań, nie jest związany wnioskiem podatnika, m.in. wskazanym przez niego terminem czy wysokością rat, organ może wyznaczyć krótszy/dłuższy termin, raty w wyższej/niższej wysokości; decyzje te mają charakter uznaniowy

Organ najpierw rozpatruje wniosek, bada, czy spełnia przesłanki formalne; przesłanki przy umorzeniu i odroczeniu są takie same, różnica polega tylko na ważeniu interesu publicznego i interesu podatnika; wnioski w zakresie ulg są rozpatrywane zgodnie z właściwością miejscową

W orzecznictwie naruszenie minimum egzystencji podatnika -> organ musi rozważyć, czy nieodroczenie/nierozłożenie na raty nie spowoduje, że podatnik stanie się adresatem norm o pomocy społecznej, nie powinno to być jednak kryterium samoistne, trzeba brać pod uwagę przyczynienie się podatnika, ważny interes podatnika – trzeba wziąć pod uwagę elementy subiektywne, na to wskazuje sam ustawodawca, bo mówi o konkretnym podatniku, ale skorelowane jest to z kryteriami obiektywnymi – racjonalne przez postrzeganie działalności podatnika, tzn. czy w danej sytuacji przedsiębiorca z tej samej branży uznałby, że należy mu się ta ulga

SA/SZ 850/98

Kryteria ważnego interesu podatnika – czy jest to sytuacja powstała wskutek nadzwyczajnych losowych przypadków, niezależnych od podatnika, ale sądy ustalały też, że mogą to być sytuacje typowe, ale niezawinione przez podatnika, o ile powodują zagrożenie minimum egzystencji

NSA 12.03.1999 I SA/…./12/33/98

Organ musi badać sytuację majątkową, finansową, rodzinną podatnika

Decyzja uznaniowa: dwuetapowość

1 etap – wyjaśnienie okoliczności sprawy, musi przebiegać rzetelnie, wszechstronne wyjaśnienie wszystkich okoliczności; uznaniowość jest wtedy, gdy przepisy stanowią, że organ może (ale nie musi)

2 etap – nie jest związany ustaleniami faktycznymi, jak stwierdzi, że nie ma przesłanek, to jest związany, ale jak jest ważny interes podatnika/publiczny, to jest to uznaniowość; skarga do WSA opiera się na badaniu legalności – uznaniowość nie podlega badaniu; jeśli NUS jest organem właściwym do podatków zasilających budżet gminy to wniosek np. o umorzenie w podatku od spadków i darowizn jest składany do NUSa, ale potrzebna jest opinia organów gminy (wójt/burmistrz/prezydent) i nie ma ona charakteru wiążącego, od ok. 2 lat coraz większa samodzielność naczelników urzędu skarbowego

72 nadpłata vs nadwyżka

Nadpłata = nienależny/nadpłacony podatek

Dzień zapłaty 61 OP, dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika

Kazus: czy posłaniec może zapłacić za podatek podatnika? Uchwała NSA (7) – jak organ nie ma wątpliwości, a podatnik wykaże, że to z jego majątku, to posłaniec może podatek zapłacić

921 (kc?) przekaz de lege lata niedopuszczalne, nie z rachunku bankowego podatnika, wpłata i tak w kasie, więc nie może być przelewu

ZALEGŁOŚĆ PODATKOWA - 51 OP - podatek niezapłacony w terminie płatności, brak wpłaty zaliczki lub raty w terminie; każda z nich jest oddzielną zaległością

Podstawowym skutkiem jest obowiązek ex lege naliczania odsetek za każdy dzień zwłoki

Kiedy postanie zaległość za PIT? Powstaje 1 maja, bo wtedy jest wymagalny; od kiedy liczymy odsetki? 2 maj, chyba, że nie jest dniem roboczym, to wtedy 4 maj; dopuszczalna jest sytuacja, że podatnik ma zaległość z tytułu zaliczek i jednocześnie z tytułu podatku; termin płatności zaliczki za podatek to 10 dzień miesiąca za miesiąc poprzedni; terminy te mogą wynikać z mocy decyzji konstytutywnej, ale jeśli się jej nie doręczy to nie postanie zobowiązanie i nie ma zaległości albo ex lege, np. w podatku od nieruchomości (15 marzec, maj, wrzesień, listopad)

Wykład 23, 15 kwietnia 2013, Kopyściański.

Temat: Nadpłata podatku i zabezpieczenia.

- uwaga, dostawa i świadczenie usług to w VAT co innego;

Ustawa o VAT: art. 7 ust 1 i 3, art. 8, d nr 12 (?)

- VAT : powszechność i neutralność – te dwie zasady pozwalają zrozumieć istotę tego podatku i jego obliczanie;

- od 2005 roku większość przedsiębiorców a propos darowizny wie, że lepiej puścić za 1gr niż nieodpłatnie (bo wówczas i tak i tak podlegają opodatkowaniu towaru, ale różne są stawki – inne za dostawę a inne za świadczenie),

Podstawa opodatkowania: wartość rynkowa rzeczy,

Nieodpłatna dostawa towarów jest opodatkowana, jeśli ta dostawa zostanie dokonana w systemie VAT, tzn. jeżeli jest związana z nabyciem związanym z działalnością gospodarczą (czyli jak podatnikowi przysługiwałoby odliczenie), jak są świadczenia nieodpłatne, to opodatkowane są te, które nie są związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

1. Nadpłata

- uiszczenie podatku w kwocie wyższej niż należny – jest nielogiczność w tym, bo kwota, która stanowi nadpłatę już nie jest podatkiem! (podatek nie podlega zwrotowi, o.p. nie przewiduje instrumentu zwrotu podatku),

- zwrot nienależnie pobranej kwoty podatku!;

- kwota, która dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy istnieje jakikolwiek stosunek prawny (podatkowy), jak nie ma tego stosunku, to nie będzie trybu zwrotu nadpłaty, ponieważ nie ma tej więzi podatkowo prawnej

Dwie cechy nadpłaty:

Podatnik płaci wówczas, gdy nie musi tego robić, ale istnieje zobowiązanie podatkowe - musi być dokonana zapłata związana z powstaniem zobowiązania (jeśli jest tylko obowiązek podatkowy i dokonanie zapłaty przed powstaniem zobowiązania podatkowego to niby nie będzie nadpłaty, aczkolwiek są poglądy, że są (1); lub płaci za dużo (2)

- z prawnego punktu widzenia chodzi o podstawę zwrotu – czy to będzie nadpłata, czy nie),

wskazaniem na jaki cel wysyłamy przelew jest numer rachunku na jaki go wykonujemy;

- Nadpłata- kwota, która dotyczy wyłącznie sytuacji, w której istnieje stosunek podatkowy pomiędzy podatnikiem a organem;

- w przypadku braku tego stosunku są spory w doktrynie – 72 §1 pkt 2 o.p. – w tym artykule brak jest inkasenta; gdy podatnik wypłaca – pytanie, czy powstała nadwyżka kiedy inkasent zabierze za dużo pieniędzy, czy nie?

– art 59 o.p. określa katalog zdarzeń skutkujących wygaśnięciem zobowiązania podatkowego (m.in. pobranie podatku przez inkasenta skutkuje wygaśnięciem zobowiązania podatkowego)- podmiot zobowiązany do uiszczenia opłaty w związku z jej zapłatą w trybie o.p. i tak będzie miał prawo żądać zwrotu;

Nadpłata musi być zawsze uiszczona na rzecz organu:

- nie jakiekolwiek wpłaty, a tylko na rzecz organu podatkowego musi zostać dokonana wpłata, żeby móc być nadpłatą;

Czym innym jest – w VAT, akcyzie, podatkach i opłatach lokalnych, PCC – są pojęcia nie tylko zwrotu nadpłaty ale i jej tryby;

- art 86 VAT – zwrot należny/ naliczony nie jest zwrotem nadpłaty; w zwrot nadpłaty przeradza się dopiero w terminie ustawowym;

73 o.p.- kiedy powstaje nadpłata? – w momencie zapłaty; ale ustawodawca przewiduje dwa:

• zapłata podatku, pobranie przez inkasenta, płatnika albo

• złożenie zeznania rocznego, deklaracji itp,

Zobowiązanie podatkowe powstaje– są dwie szkoły, albo z chwili ostatniego zdarzenia kształtującego stan faktyczny lub z chwilą zakończenia roku podatkowego (czyli albo dostanie ostatnią wypłatę, albo 31 grudnia o godz 0.00 -> 1 stycznia), wtedy powstaje nadpłata w sensie faktycznym

Ale nadpłata w sensie prawnym powstaje dopiero z chwilą złożenia zeznania rocznego! (jest to pewien sposób kredytowania państwa; czasami dopiero 1 marca można złożyć deklarację, więc przez ponad 2 miesiące państwo będzie miało )

Nadpłata podatku rządzi się swoim reżimem, ustawodawca tutaj decyduje np., że moment jej powstania jest zupełnie inny;

Tryb – 74 i następne

Forma – decyzja; czemu? Bo 207 § 1 OP

Gdy nadpłata powstaje w związku z dokonaniem wpłaty, to dotyczy również sytuacji, gdy podatnik nie musi składać deklaracji - 68 o.p.- podatnicy nie składają deklaracji, więc termin przedawnienia wydłuża się do 5 lat

77 o.p. – terminy zwrotu nadpłaty;

2. Zabezpieczenia zobowiązań podatkowych

art 34 i następne

- 33-

Trzeba mówić o dwóch sytuacjach prawnych:

- art 33- sytuacja powstała przed terminem płatności, zabezpieczenia mogące być stosowane przez organ gdy zachodzi obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane; ta przesłanka dot. uzasadnionej obawy oznacza, że m.in. w razie trudnej sytuacji finansowej podmiotu zobowiązanego albo gdy kwota zaległości jest ogromna jednak samo to nie uzasadnia jeszcze tej obawy, bo trzeba wziąć jeszcze pod uwagę trudną sytuację finansową

Zalegać trzeba trwale, jakimkolwiek zobowiązaniem publicznoprawnym, nie chodzi tylko o podatki

- art 34 i dalej- podstawą jest m.in. powstanie zaległości, hipoteka przymusowa (wpis jest konstytutywny), powstająca w związku z wpisem do KW, a podstawą jest doręczenie decyzji administracyjnej,

czym innym jest zastaw z 41

porównanie zabezpieczenia z 33 i 34: z 33 mogą być ustanowione także przed terminem płatności, ale musi być spełniona ta przesłanka uzasadnionej obawy

Wykład 24, 29 kwietnia 2014

Wygasanie zobowiązań podatkowych to zaspokajanie wierzytelności podmiotu publicznoprawnego; czy są inne formy?

Kryterium: zaspokojenie wierzyciela

1. efektywne – wierzyciel podatkowy zostaje w pewien sposób zaspokojony (np. zapłata, pobranie podatku przez płatnika/inkasenta, potrącenie – analogia do cywilnoprawnej kompensaty, zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku, przeniesienie własności rzeczy lub prawa majątkowego – wyłom od realizacji zobowiązania podatkowego w formie pieniężnej, przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w związku z toczonym postępowaniem egzekucyjnym)

2. nieefektywne – nie następuje realizacja w postępowaniu przeniesienia własności ani środków pieniężnych na rzecz podmiotu publiczno prawnego, ale po upływie pewnego czasu zobowiązanie wygasa, jeżeli po upływie się zapłaci, to i tak powstanie nadpłata, bo nie ma już wierzytelności, np. przedawnienie (jaki to rodzaj przedawnienia? To nie jest to samo przedawnienie co w prawie cywilnym), zwolnienie z obowiązku zapłaty podatku art. 14m OP – podatnik podporządkował się interpretacji indywidualnej lub ogólnej, ale skutki muszą się pojawić przed doręczeniem interpretacji

Pobranie podatku

Dokonuje płatnik bądź inkasent, stosunek podatkowy między podatnikiem a organem wygaśnie, jeśli podatek zostanie przez zobowiązane podmioty pobrany i odprowadzony

Kiedy płatnik nie pobierze, to zobowiązanie nie wygasa, ale odpowiedzialność ponosi płatnik, chyba że występuje wina podatnika (art. 30 ust 5 OP); ponosi odpowiedzialność również, gdy pobierze, ale nie wpłaci;

Inkasent tylko pobiera i odprowadza, a więc odpowiada tylko, jak podatek pobrał, a nie odprowadził

Zaliczenie nadpłaty lub zwrotu

Art. 76 OP, nadpłata + oprocentowanie podlega zaliczeniu z urzędu na poczet bieżących zobowiązań podatkowych, a jeśli one nie występują, to z urzędu podlega zwrotowi, chyba że podatnik złoży wniosek o zaliczenie na poczet przyszłych zobowiązań

Potrącenie

64 i 65 OP analogia do KC, wierzytelności między tymi dwoma podmiotami, czyli podatnikiem a SP lub jst wzajemnie się znoszą w zakresie, w jakim mogą się zrównoważyć; dwa podmioty są równocześnie względem siebie dłużnikiem i wierzycielem, może to mieć miejsce z tytułu zobowiązania podatkowego wraz z odsetkami, więc może to być też zaległość; po stronie podmiotu publicznoprawnego musi istnieć wierzytelność z innego tytułu (chyba zamknięty katalog) -> prawomocny wyrok za odpowiedzialność z 417 KC, ugoda sądowa zawarta w związku z zaistnieniem okoliczności z 417 i 417² KC, nabycie przez SP nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie, odszkodowanie w związku z wyrokiem w sprawie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie i też w związku z represjami na rzecz bytu Państwa Polskiego, odszkodowanie orzeczone w decyzji organu administracji rządowej, wierzytelności wobec państwowych jednostek budżetowych z tytułu zamówień wykonanych przez niego na podstawie prawa zamówień publicznych pod warunkiem, że to potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z tej wierzytelności

Potracenie między podatnikiem a jst – wyrok sądu w trybie 417, ugoda sądowa zawarta w związku z zaistnieniem okoliczności z 417 i 417² KC, nabycie przez jst nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie, odszkodowanie orzeczone w decyzji organu jst, wierzytelności wobec samorządowych jednostek budżetowych z tytułu zamówień wykonanych przez niego na podstawie prawa zamówień publicznych pod warunkiem, że to potrącenie dokonywane jest przez tego podatnika i z tej wierzytelności

Cechy wierzytelności: wzajemna, bezsporna, wymagalna

Tryb: na wniosek/z urzędu; jeżeli na wniosek, to jeżeli organ uwzględnia to wydaje postanowienie, na które przysługuje zażalenie, a jak się nie zgadza to jest decyzja (specyfika administracyjnoprawna)

Czy art. 64 i 65 są rzeczywiście analogią do potrącenia z KC? Nie do końca; nie ma umowy, jest postanowienie

Przeniesienia własności rzeczy/prawa majątkowego

Specyfika polega na tym, że jest dokonywana na wniosek podatnika, na którym ciąży zaległość podatkowa (wniosek do organu podatkowego o przeniesienie na SP lub jst własności), wymaga zgody obu stron, ma formę umowy, ale brak dowolności stron – ustawodawca wyraźnie wskazał, jakie mają być strony

Jeśli chodzi o przeniesienie na własność SP, to podatnik ze starostą i starosta wykonuje zadania zlecone z zakresu administracji rządowej; kopię przesyła właściwemu NUSowi/NUCowi; musi być zgoda NUSa/NUCa w formie postanowienia, na które przysługuje zażalenie

Przy jst – podatnik z wójtem/burmistrzem/prezydentem

po zawarciu umowy w obu przypadkach organ podatkowy I instancji wydaje decyzję stwierdzającą wygaśnięcie zobowiązania

Przejęcie własności w trybie postępowania egzekucyjnego

Musi się toczyć postępowanie egzekucyjne, decyzja o przejęciu własności nieruchomości zapada bez zgody podatnika, na podstawie upea

NIEEFEKTYWNE FORMY

Zaniechanie poboru ma charakter aktu normatywnego, np. w formie rozporządzenia MF, ale w materialnych przepisach zachowała się forma zaniechania poboru w formie decyzji – tak jest w podatku rolnym, art. 13c to ulga w podatku rolnym z tytułu klęski żywiołowej; organ wydaje wtedy decyzję o zaniechaniu poboru podatku w całości lub w części; problem z interpretacją pojęcia „istotny ubytek”

Umorzenie

art. 59 OP, ale regulacja też w 67a OP, dlatego mówi się, że ten katalog z 59 jest otwarty, ale wg prof. Miemiec jest to katalog zamknięty, a opis konkretnych instytucji znajduje się w różnych miejscach OP; trzeba spełnić jedną z dwóch przesłanek wskazanych w OP, są to dwie różne i równoważne przesłanki występujące alternatywnie obok siebie – mamy tu do czynienia z uznaniem administracyjnym – nawet jak organ ustali, że zachodzą przesłanki, to nie ma obowiązku ustosunkować się pozytywnie do wniosku podatnika; są też inne głosy, że skoro przesłanki są konkretnie wskazane, to organ powinien procedować zgodnie z wnioskiem

Przedawnienie

1. Przedawnienie prawa do doręczenia decyzji ustalającej – art. 68 OP; 21 ust 1 pkt 2 OP – organ nie doręczy decyzji w określonym czasie, więc nie postanie zobowiązanie – 3 lata od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy lub 5 lat od końca roku podatkowego, w którym powstał obowiązek podatkowy, jeżeli podatnik nie wykonał ciążących na nim obowiązków w związku z pewnymi czynnościami technicznymi, np. przedkładanie deklaracji, podanie elementów stanu prawno podatkowego; w przepisach materialnych są określone terminy, do kiedy można złożyć deklarację i co ma ona zawierać; 68 paragraf 4 – dochód nie znajdujący pokrycia w ujawnionych źródłach bądź dochód ze źródeł nieujawnionych – 5 lat od końca roku, w którym upłynął termin do złożenia rocznego zeznania podatkowego dla podatnik PIT

2. Przedawnienie zobowiązania – niezależnie od sposobu, w jaki powstaje zobowiązanie termin przedawnienia wynosi 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin zapłaty tego podatku, np. w dochodowym termin do zapłaty to kwiecień; nie przedawniają się zobowiązania, które były zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym i mogą być egzekwowane, ale tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu

Przesłanki zawieszenia biegu terminów przedawnienia – wydanie konkretnej decyzji uzależnione jest od rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez sąd lub inny organ do dnia wydania ostatecznej decyzji lub uprawomocnienia się tego orzeczenia, ale maksymalnie 2 lata; wydanie decyzji o odroczeniu terminu płatności lub rozłożeniu podatku na raty (do dnia płatności odroczonego podatku lub dnia realizacji ostatniej raty, a jeśli podatnik nie wpłaci w odroczonym terminie albo nie zapłaci tej raty, to liczy się od daty pierwotnej), wniesienie skargi do sądu administracyjnego do dnia doręczenia odpisu orzeczenia sądu organowi podatkowemu

Przesłanki przerwania biegu terminów przedawnienia – ogłoszenie upadłości; zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podmiot został powiadomiony – wtedy termin biegnie na nowo

W przypadku przedawnienia wygasa zobowiązanie, co oznacza, że wygasa roszczenie; w przypadku uiszczenia podatku po tym terminie mamy do czynienia z nadpłatą

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA PODATKOWE

Dwa reżimy

1 – odpowiedzialność podatnika, płatnika, inkasenta i następcy prawnego oraz między małżonkami; najczęściej następuje ex lege, art. 91 OP, tzw. odpowiedzialność solidarna (stosuje się przepisy KC) -> czy na gruncie OP mamy do czynienia z solidarnością czynną i bierną? Bierna np. w przypadku współwłasności w podatku rolnym, leśnym i od nieruchomości, a czynna – 92 ust 3 OP – solidarna wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku; art. 6c ustawy o podatku rolnym (nakaz płatniczy) to łączne zobowiązanie podatkowe i nie jest to solidarność bierna, bo występuje jeden podatnik, na którym ciążą różne zobowiązania podatkowe

2 – odpowiedzialność osób trzecich; musi istnieć zaległość podatkowa i musi zostać wydana decyzja o odpowiedzialności osób trzecich

Wykład 25, 6 maja 2014,

Temat: Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe.

1.Pojęcie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.

- jest równoznaczna z uprawnieniem organu żądania zapłaty od podmiotów zobowiązanych z tytułu zaistnienia stanu faktycznego z którymi przepisy łączą powstanie zobowiązania,

- możliwość dopuszczenia stosowania środków prawnych do egzekwowania ciążącego zobowiązania podatkowego,

a jakie podmioty są zobowiązane do realizacji tego świadczenia?

są dwa różne tryby egzekwowania:

• odpowiedzialność podatnika, płatnika, inkasenta i następcy prawnego- bardzo zbliżone

• odpowiedzialność za zobowiązania osób trzecich- odrębna regulacja, odrębny reżim, konieczność przeprowadzenia postępowania podatkowego, kiedy podatek obciążający nie został uiszczony, powstała zaległość a egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezskuteczna

- odpowiedzialność podatnika- osobista o charakterze majątkowym, odpowiada całym swoim majątkiem, który istnieje w chwili powstania zobowiązania majątkowego oraz tym, który powstanie od momentu powstania zobowiązania, do kiedy to zobowiązanie nie wygaśnie,

- odpowiedzialność płatnika- za podatek nie pobrany; a także za podatek niepobrany w całości; podatek nie odprowadzony w terminie (prawa materialnego);

ta odpowiedzialność jest też osobista o charakterze majątkowym, całym swoim majątkiem, który istnieje w dniu powstania zobowiązania oraz tym który nabędzie do momentu wygaśnięcia tego zobowiązania;

- jak jest w związku małżeńskim to odpowiada majątkiem wspólnym oraz swoim własnym;

Czy odpowiedzialność płatnika zastępuje odpowiedzialność podatnika? Można się uchylić?

Odpowiedzialność płatnika uchyla odpowiedzialność podatnika. Odpowiedzialność płatnika jest uchylona, gdy niepobranie podatku następuje z winy podatnika. Odpowiedzialność płatnika urzeczywistnia się, gdy organ wyda decyzję określającą jego odpowiedzialność.

- gdy dochód budżetu państwa - 0,3% kwoty pobranej i odprowadzonej to wynagrodzenie płatnika

- gdy dochód budżetu JST – o.p.- to wynagrodzenie jest w wysokości takiej, jaka będzie wynikała z uchwały organu JST (są podejmowane uchwały, ale generalnie ona jest niższa niż 0,3 % która jest ustalana w stosunku do wynagrodzenia płatnika należnego, gdy dochód jest budżetu państwa),

- odpowiedzialność inkasenta – za pobranie, ale nie odprowadzenie;

- osobista o charakterze majątkowym, organ podatkowy określi w decyzji wysokość;

- wynagrodzenie inkasenta- 0,1 % kwoty pobranej, która ma być odprowadzona gdy to dochód budżetu państwa, a gdy dochód jst to też organ stanowiący ustanawia jego wysokość w drodze uchwały

- odpowiedzialność następców prawnych-

następca prawny musi pozostawać w określonym związku ekonomicznym z podmiotem po którym uzyskuje on określone prawa majątkowe a razem z nimi zobowiązania (sukcesja),

- jest to odrębne uregulowanie od KC w o.p.

- 93 – 106 – podmioty powstałe w wyniku połączenia, przekształcenia, podziału podmiotów, które ewoluują

- następcy to m.in:

• osoby prawne powstałe w wyniku połączenia/ przekształcenia innych osób prawnych,

• połączenie spółek niemających osobowości prawnej,

• połączenia osób prawnych ze spółkami niemającymi osobowości prawnej,

• osoba fizyczna wnosząca wkład do określonej spółki,

• osoba fizyczna, prawna, jednostki, które mogą dziedziczyć po określonych osobach fizycznych (spadkobiercy i zapisobiorcy, gdy otrzymują zapis, do wysokości otrzymanego zapisu),

  • w ogół praw i obowiązków majątkowych,

  • niemajątkowych- gdy działalność gospodarcza realizowana przez spadkodawcę jest w dalszym ciągu kontynuowana;

- następca prawny wstępuje w ogół praw i obowiązków;

Do powstania odpowiedzialności następców prawnych konieczna jest decyzja administracyjna, termin do zapłaty wynosi 14 dni (po uprawomocnieniu się postanowienia o nabyciu spadku).

Organ właściwy – ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Jak spadkobierca zmarł w trakcie toczącego się postępowania o nabycia spadku, to w jego miejsce mogą wstąpić jego spadkobiercy Czy mogą oni otrzymać zwrot nadpłaty lub być obowiązani do pokrycia niedoboru zaliczek? Tylko, gdy sam uiszczał za życia, to informuje organ podatkowy, który czeka na wydanie postanowienia o nabyciu spadku i ustala rozliczenie proporcjonalnie nadpłat.

Jak brak porozumienia między spadkobiercami- organ podatkowy oddaje nadpłaty i czeka przez 30 dni od uprawomocnienia się wydania postanowienia

Następcy prawni z mocy prawa wchodzą we wszystkie prawa i obowiązki, które przejmują po swoich poprzednikach tj. podmiocie zobowiązanym pierwotnie.

W każdym przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością osobistą. Ale wysokość będzie zależeć od wysokości aktywów pozyskanych.

Odpowiedzialność osób trzecich.

- organ władzy publicznej może żądać realizacji zobowiązania od podmiotu, który ma odpowiadać za cudzy dług;

- jest on ponoszony gdy nie został w terminie uregulowany podatek (zapłacone w terminie zobowiązanie przez podatnika, płatnika, następcę prawnego, inkasenta),

- może być orzeczona, gdy zostały wydane bądź doręczone decyzje określające lub ustalające wysokość zobowiązania i upłynął termin ich płatności, a więc powstała zaległość podatkowa.

Odpowiedzialność będzie swoim zakresem obejmowała:

• zaległości,

• podatki niepobrane,

• podatki pobrane ale niepłacone (wyłącznie pobrane w prawidłowych kwotach),

• odsetki od zaległości podatkowych,

• koszty postępowania egzekucyjnego.

Osoba trzecia będzie ponosiła odpowiedzialność, gdy zabraknie podatnika (gdy podatnik nie wywiąże się ze zobowiązania w określonym terminie; a majątek podatnika w wyniku wszczętej egzekucji jest niewystarczający do realizacji zobowiązania w całości),

- między tymi osobami musi być określony związek o charakterze ekonomicznym – musi się przejawiać prawo do uzyskania korzyści z dochodu lub majątku, z określonych związków rodzinnych, umowy o pracę itp.

- Odpowiedzialność osób trzecich musi spełniać pewne cechy:

• solidarny w stosunku do podatnika, płatnika, inkasenta – w wyniku takich decyzji powstaje rozszerzenie zakresu podmiotowego i organ może żądać realizacji od każdego z tych podmiotów; podatnik nie jest zwolniony! Jest zwolniony dopiero od momentu, gdy osoba trzecia zapłaci, bo wtedy zobowiązanie wygasa

• akcesoryjny – obok odpowiedzialności podatnika, nie zwalnia podatnika z realizacji zobowiązania,

• o charakterze subsydiarnym – posiłkowa, jeśli okaże się, że egzekucja jest niewystarczająca lub nie możliwa, to egzekucja dokonywana z majątku osoby trzeciej,

• o charakterze osobistym – co do zasady odpowiada całym swoim majątkiem za powstałe z tego tytułu zobowiązania,

O.p. przewiduje katalog osób, które mogą być osobami trzecimi, jest to katalog zamknięty! (nawet jeśli istnieje określony związek ekonomiczny).

- 110-117 OP– katalog

Orzekanie o odpowiedzialności osoby trzeciej

- dopiero, gdy mamy bezskuteczny upływ terminów do zapłaty zobowiązania i powstanie zaległości,

- konieczność przeprowadzenia postępowania podatkowego, które ustali, czy w tej konkretnej sytuacji jeden z podmiotów będzie mógł taką odpowiedzialność ponosić;

- pozytywne zakończenie postępowania kończy się wydaniem decyzji a odpowiedzialność osoby trzeciej powstaje po doręczeniu takiej decyzji;

- termin na zapłatę – 14 dni od doręczenia decyzji, ale on może tak samo jak inny podmiot nie tylko doprowadzić do wygaśnięcia poprzez zapłatę, może wygasnąć także przez potrącenie i przekazanie własności rzeczy lub praw majątkowych na rzecz SP lub JST (nie ma innej możliwości);

Czy osoba trzecia, której doręczono decyzję może skorzystać z ulg w spłacie zobowiązań podatkowych?

- odroczenie, rozłożenie na raty?

- może, ale na wniosek;

- umorzenie- też na wniosek, i przesłanka ważny interes osoby trzeciej

ale osoba trzecia dalej ma płacić opłatę prolongacyjną

Czy doręczenie decyzji o umorzeniu wobec osoby trzeciej powoduje wygaśnięcie zobowiązania w ogóle, także wobec podatnika? Nie! to jest tylko decyzja w sprawie osoby trzeciej.

Decyzja nie może być wydana jeśli – przedawnienie prawa do doręczenia decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej – 5 lat od końca roku, w którym powstało zobowiązanie;

- 3 lata przedawnienie zobowiązania o odpowiedzialności osoby trzeciej – od końca roku w którym doręczono jej decyzję o odpowiedzialności ;

Taka odpowiedzialność jest też osobista o charakterze majątkowym

12 podmiotów mogących potencjalnie być zobowiązane jako osoba trzecia:

• rozwiedziony małżonek podatnika, ale za zaległości powstałe w trakcie trwania wspólności i do wysokości udziałów w majątku wspólnym,

• członek rodziny podatnika, w tym małżonek który zawarł z nim umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, (najlepiej przeczytać art. 111 OP)

• nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części tylko do wysokości wartości aktywów, które przejął

• jednoosobowa spółka po przekształceniu określonych podmiotów,

• firmujący – podmiot który za zgodą innej osoby w celu zatajenia prawdziwych rozmiarów oraz zakresu prowadzonej działalności, działa pod cudzą firmą

• właściciel, użytkownik wieczysty, samoistny posiadacz rzeczy lub prawa majątkowego pozostający z ich użytkownikiem w określonych związkach o charakterze rodzinnym, majątkowym, kapitałowym (114 OP)

• 114a – dodatkowe dwa podmioty – użytkownik i dzierżawca, odpowiada za zobowiązania w trakcie gdy ta umowa jest realizowana

• Wspólnik s.c., s.j., s.p., s.k., S.K.A.

• członkowie zarządu osób prawnych i spółek kapitałowych

• członkowie organów zarządzających innych osób prawnych

• osoby prawne przejmujące lub powstałe w wyniku wydzielenia konkretnych podmiotów (to NIE JEST następca prawny)

• 117a – gwaranta i poręczyciela, do kwoty gwarantowanej lub poręczonej

Wykład 26, 13.05.2014, Huchla

Temat: Postępowanie podatkowe dział IV o.p., ale też przepisy z działów I-III

Model postępowania administracyjnego, charakter ten uzasadnia relacja między organem a stroną i postępowanie ma spowodować władcze ukształtowanie sytuacji strony w drodze decyzji

Do czynności sprawdzających z działu V stosuje się przepisy z działu IV

Zasady postępowania podatkowego:

- przeniesione z k.p.a

- zasada legalizmu

- zasada budowania zaufania

- zasada prawdy obiektywnej

- czynny udział stron

- zasada przekonywania

- szybkość i ograniczony formalizm

- pisemność

- dwuinstancyjność

- trwałość decyzji

- ograniczona jawność

Podmioty

133 o.p – definicja strony

Podmioty dzielą się na:

1. Prowadzące postępowanie, czyli organy podatkowe (Dział II OP), jeśli właściwy jest MF, to jest to organ I i II instancji; w ramach przestrzegania właściwości organ musi przekazać pismo organowi właściwemu

2. Adresat postępowania -> dwa kryteria wyróżnienia strony: a) bycie podmiotem określonym w 133 OP b) odwołujące się do teorii interesu prawnego; muszą być one łącznie spełnione, zwykle to jeden podmiot, ale stron może być więcej (np. współwłasność nieruchomości); strona może działać przez pełnomocnika, może nim być każda osoba fizyczna mająca zdolność do czynności prawnych

3. Podmioty na prawach strony – do udziału prokuratora stosuje się KPA, jest jeszcze organizacja społeczna – 133a OP

PRZEBIEG POSTĘPOWANIA

a) wszczęcie postępowania- 165 OP

może być na wniosek i z urzędu

na wniosek – postępowanie rozpocznie się, gdy strona ma interes w ukształtowaniu jej sytuacji prawnej, np. ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych

Czy samo żądanie strony wystarczy do wszczęcia postępowania? Literalnie z 165 OP oznacza, że samo złożenie żądania oznacza, że postępowanie się toczy, czyli nawet jeśli żądanie jest bezzasadne, to postępowanie i tak trzeba przeprowadzić

Z urzędu – jeżeli organ tak chce ukształtować sytuację prawną, żeby doprowadzić do stanu zgodnego z prawem, np. interwencja, gdy podatnik błędnie dokonał samo obliczenia – 165 § 2 postępowanie z urzędu wszczyna się w formie postanowienia, a postępowanie toczy się od dnia jego doręczenia stronie, tzn., że jak nie ma postanowienia, to nie ma postępowania, ale jest § 5 – w podatku od nieruchomości, rolnym, leśnym wymiar następuje w drodze decyzji, corocznie, więc trzeba wszcząć postępowanie, wydać decyzję i ją doręczyć, ale w tego rodzaju podatkach nie ma co badać, bo podstawa zazwyczaj nie ulega zmianie; z tego powodu jest to wyjątek w §5, tez złożenie przez podatnika zeznania podatkowego w Podatku od spadków i darowizn, wtedy datą wszczęcia postępowania jest data złożenia tego zeznania, chociaż postępowanie toczy się wtedy z urzędu; VAT i akcyza – w przypadku importu podatnik składa zgłoszenia celne, za datę wszczęcia postępowania uważa się datę przyjęcia zgłoszenia, ale nie zawsze będzie wtedy wydana decyzja, bo jeśli dane zawarte przez importera w deklaracji są prawdziwe, to organ nie wydaje decyzji

Postanowienie o wszczęciu postępowania należy doręczyć wszystkim stronom, jednak nawet jeżeli doręczmy tylko jednej to postępowanie będzie się toczyć, ale istnieje ryzyko zakwestionowania decyzji ostatecznej, bo strona nie brała udziału w postępowaniu bez swojej winy

Data wszczęcia – od tego dnia postępowanie się toczy, trzeba przestrzegać przepisów OP; istnieją przepisy zakreślające koniec postępowania – 1 miesiąc lub 2 miesiące, jeśli sprawa jest skomplikowana (w I instancji); do tych terminów nie wlicza się tzw. okresów przestojów

Wymogi podania 168 OP

TOK POSTĘPOWANIA

Rozdział IX daje wyraz zasadzie pisemności; metryka zawiera wykaz czynności podejmowanych w sprawie, określa termin ich dokonania, osoby, które je podejmowały i ich konsekwencje, odesłanie do dokumentów zachowanych w formie pisemnej i elektronicznej

ZAWIESZENIE POSTĘPOWANIA 201 OP

W razie śmierci strony, konieczność wydania orzeczenia wstępnego (-> OP)

POSTANOWIENIA

Zażalenie przysługuje tylko wówczas, gdy przepis to przewiduje, np. postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania z powodu jego niedopuszczalności jest zaskarżalne, a postanowienie o dopuszczeniu lub niedopuszczeniu środków dowodowych jest niezaskarżalne; postanowienie niezaskarżalne można zaskarżyć w ramach odwołania od decyzji

DECYZJA

Jest to normalny sposób zakończenia postępowania w sprawie podatkowej; decyzja co do istoty rozstrzyga merytorycznie ale decyzja może też w inny sposób kończyć postępowanie, np. decyzja o umorzeniu

Jej wydanie musi być poprzedzone wyznaczeniem stronie 7-dniowego terminu do wypowiedzenia się w sprawie materiału dowodowego; jest to uprawnienie strony, ale są wyjątki:

1. Sprawy zabezpieczenia i zastawu skarbowego – nie doręcza się postanowienia o wszczęciu postępowania, postępowanie toczy się z urzędu

2. Przy zeznaniach w podatku od spadków i darowizn

3. 165 § 5 OP

Decyzja musi zawierać powołanie podstawy prawnej, trzeba ją wskazać w sposób jednoznaczny, podać konkretny przepis i prawa materialnego, i procedury; rozstrzygnięcie w decyzji oznacza wynik postępowania

Rodzaje decyzji:

1. Decyzje wymiarowe zawierają określenie wysokości podatku i są to i określające i ustalające

2. Decyzje dotyczące uprawnień

3. Decyzje o odpowiedzialności

Wykład 27, 27.05.2014

przedtermin – 4 czerwca – godz. 16.45, sala 418 A

- na oba terminy – forma taka sama – pytania otwarte + kazusy (jeden kazus z finansów publicznych),

- średnia arytmetyczna obydwu części,

- kazusy tylko z materialnego prawa podatkowego,

- bankowe :

publiczne prawo bankowe (system bankowy, status NBP, Komisja Nadzoru Finansowego),

- prawo celne – nie ma na egzaminie,

Temat: Procedura, cd.

Rodzaje postępowania podatkowego:

1. klasyczne

2. Czynności sprawdzające – odrębny dział regulacji odnoszący się do zobowiązań powstałych z mocy prawa, organu sprawdza informacje uzyskane od podatnika które mające wpływ na ustalenie podstawy opodatkowania/wysokości podatku

3. Kontrola podatkowa – dział VII, każde postępowanie ogólne może przekształcić się w kontrolę, przeprowadza pracownik organu podatkowego, kiedy zajdą okoliczności, które uzasadniają jej wszczęcie

4. Wymiana informacji podatkowej z innymi państwami – dział VIIa – wszystkie państwa UE, ale nie tylko; chodzi o wymianę informacji o uzyskanych przychodach, dochodach (sprawa jakiegoś profesora z UWr, który miał wykłady w Hiszpanii)

5. W sprawie wydawania zaświadczeń. – dział VIIIa

Ogólnie tok postępowania:

- wszczęcie

- postępowanie dowodowe,

- zapoznanie się z aktami,

- zakończenie postępowania

Ogólne postępowanie podatkowe (klasyczne)

- czy instytucje wykształcone na gruncie k.p.a są takie same? jest wiele różnic

a) tryb i moment wszczęcia postępowania

- albo z urzędu, albo na żądanie strony (na wniosek, który musi złożyć strona),

jak na wniosek – musi być postanowienie, jak z urzędu – wyjątkowo nie musi być postanowienia jak dotyczy (ustalenie zobowiązania corocznego, jeśli stan faktyczny nie ulega zmianie; umorzenie zobowiązania, w postępowaniu dot. ustalenia wysokości podatku naliczonego i należnego VAT i akcyzowego, jeśli organ podejmuje postanowienie w związku ze stwierdzeniem nieprawidłowości organów celnych; od spadków i darowizn też nie ma postanowienia, jeżeli z zeznania złożonego przez podatnika wynika błąd),

art 4a – ustawy o spadków i darowizn- obowiązek złożenia oświadczenia;

- dokumenty towarzyszące toczącym się postępowaniom: protokoły (każda czynność, która ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba, że jest to udokumentowane na piśmie w inny sposób); szczególny rodzaj protokołu z badania ksiąg wieczystych i adnotacje (z czynności niemających istotnego znaczenia, np. odmowa odbioru pisma przez adresata; ustalenie terminu oględzin lokalu, wyznaczenie terminu na przesłuchanie świadka w sprawie),

- organ może wezwać stronę lub inne osoby do złożenia wyjaśnień, do dokonania określonych czynności;

- czy istnieje obowiązek osobistego stawienia się na żądanie ? tylko jak jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy, dotyczy to tylko osób mieszkających na terenie danego województwa, gdzie jest siedziba organu, jak mieszka gdzie indziej – pomoc prawna;

wezwania mają formę pisemną, w sprawach uzasadnionych ważnym interesem adresata mogą być przygotowane w innej formie),

- podania/wnioski – mogą być ustnie do protokołu, mogą na piśmie, mogą być w innej formie (telegraf bądź telefaks); 7 dni na usunięcie braków z pouczeniem, że zostanie pozostawione bez rozpatrzenia;

- jak wniosek/podatnie do złego organu – organ musi przekazać organowi właściwemu i zawiadomić o tym podmiot wnioskujący;

- jak w takim podaniu jest kilka spraw a organ właściwy jest tylko w jednej- obowiązkiem jest rozpoznanie tej sprawy tylko w zakresie właściwości, organ informuje stronę co do właściwości pozostałych i sama strona ma to przekazać;

doręczenia- w przypadku decyzji ustalającej jest momentem powstania zobowiązania podatkowego;
- 144 o.p. – mogą być doręczane przez pocztę, pracowników organu; osoby uprawnione na podstawie odrębnych przepisów (np. konsul); sołtys, za pomocą środków komunikacji elektronicznej,

- zastępcze- 149 – kiedy nie uda się wręczyć podatnikowi bezpośrednio w miejscu zamieszkania/siedzibie – w przypadku nieobecności doręcza się za pokwitowaniem pełnoletniemu mieszkańcowi lokalu/ dozorcy/ sąsiadowi i zawiadamia się w widocznym miejscu, np. na drzwiach;
- jak nie można w taki sposób doręczyć – przechowuje się to na poczcie na 14 dni, o czym informuje się poprzez awizo lub składane w urzędzie gminy, gdy doręczane przez pracownika organu podatkowego;

- adresata zawiadamia się dwukrotnie – po tym przyjmuje się, że zostało ono doręczone;

- skrzynka poczty elektronicznej,

- w każdym miejscu w którym organ zastanie podatnika będącego osobą fizyczną,

terminy załatwiania spraw – 139, 143

– w pierwszej instancji niezwłocznie, bez zbędnej zwłoki; 1 miesiąc, ale jak dodatkowe postępowanie dowodowe to może w terminie 2 miesięcy rozpoznać,
- II instancja – 2 miesiące / 3 miesiące;

- o każdym niezałatwieniu sprawy w terminie organ musi zawiadomić stronę o przyczynach,

- podatnik nie może ponosić z tego tytułu żadnych konsekwencji,

- jak sprawa nie została załatwiona, to może się strona zwrócić z ponagleniem do organu wyższej instancji o załatwienie sprawy w terminie (a jeśli w I instancji był DIS, DIC albo MF, to ponaglenie jest też do tego podmiotu),

- jeśli zwłoka/jest zawiniona przez organ i organ nie zawiadomił o tym strony , wówczas pracownik, który jest winny może podlegać odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej,
- o.p. mówi, że stosuje się przepisy KC – odpowiedzialność pracownika będzie też cywilnoprawna, ale trzeba będzie udowodnić winę,

- max 12 x wynagrodzenie

przywrócenie terminu

- generalnie 162, 163 – kwestie związane z przywróceniem terminu, trzeba spełnić 4 przesłanki:

• uchybienie terminu,

• złożenie wniosku o przywrócenie terminu w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny

• uprawdopodobnienie braku winy,

• jednocześnie z wnioskiem o przywrócenie dokonanie odpowiedniej czynności;

terminy zawite,

terminy prekluzyjne,

terminy instrukcyjne

- przywracamy proceduralne! Nie można przywrócić terminu materialnoprawnego

b) rozprawa

- w I instancji nie jest obligatoryjna, może być na wniosek stron lub jeśli organ sam tak zadecyduje,
- kiedy trzeba przesłuchać świadków, albo chce się wysłuchać biegłych, zadać im pytania; rozprawą kieruje pracownik odpowiedzialny za prowadzenie postępowania

dowód – wszystko co może się przyczynić do rozwiązania sprawy,

- o.p. nie wprowadza hierarchii mocy dowodowej,

- ale szczególne domniemanie prawdziwości mocy dowodowej o.p. przyznaje dwóm rodzajom dowodów:

• dowód z dokumentu urzędowego – można tą moc obalić przeciwdowodem,

• dowód z ksiąg podatkowych

- o.p. ma szerokie pojęcie ksiąg – art 3 – księgi rachunkowe, przychodów i rozchodów, ewidencje i rejestry,

- pełna dokumentacja stanu faktycznego i prawnego,

- tak długo jak długo organ nie odbierze im mocy dowodowej (z powodu wadliwości lub nierzetelności), tak długo dane nie mogą być podważone

- nie mają bezwzględnej mocy dowodowej, można je obalić,

- co to znaczy, że księga jest rzetelna – zapisy dokonane w księgach są zgodne ze stanem rzeczywistym, kategoria o charakterze obiektywnym (nie ma znaczenia, czy podatnik miał zamiar, ale nie zrobił czegoś w danym dniu) – księga bez rzetelności przestaje być dowodem w sprawie (i wchodzi wymiar szacunkowy),

- niewadliwość – czyli zgodność z obowiązującymi przepisami prawa (ustawa o rachunkowości);

- inne rodzaje dowodów to np. :

• deklaracje (3 pkt 5 o.p.) – zeznania, wykazy, informacje

- jest najczęściej urzędowym drukiem,

- w podatkach i opłatach lokalnych (od nieruchomości, leśny, rolny) są deklaracje dla osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej; też osoby fizyczne będące współwłaścicielami z osobą prawną – deklaracje są konieczne do wykazania podstawy opodatkowania, a przy osobach fizycznych w tych podatkach nie składa się deklaracji, tylko zeznanie, które jest podstawą dla organu do wydania decyzji ustalającej
- może podlegać badaniu, ale czy organ może dokonać korekty? nie! musi wydać decyzję określającą; korekty może dokonać tylko podatnik

Biegli – albo urzędu, albo na wniosek, przy PCC – jeśli wartość (cena rynkowa) danego przedmiotu ustalona przez biegłego jest o 33% większa niż wykazana przez podatnika, to koszty opinii biegłego ponosi podatnik

decyzje – kończy postępowanie w danej instancji;

- wiąże organ w momencie doręczenia drugiej stronie,

- ale w przypadku umorzenia, decyzja wiąże organ od momentu jej wydania,

- elementy:

• 210 o.p. – oznaczenie organu,

• data wydania – też istotna dla organu odwoławczego (czy nie było uchybienia),

• oznaczenie stron – ustalenie adresata określonej normy indywidualnej,

• powołanie podstawy prawnej – przytoczenie przepisów prawnych, zarówno materialnych jak i proceduralnych, które były podstawą wydania decyzji

• rozstrzygnięcie – ustalenie czy strona była podmiotem prawa, czy odmawia się nabycia praw itp.

• uzasadnienie faktyczne – ma zawierać fakty, które organ uznał za wiarygodne, ma wymieniać dowody, którym organ przyznał wiarygodność

• pouczenie o środkach odwoławczych,

• podpis reprezentanta organu

Wtedy, kiedy organ działa w ramach uznania to weryfikacja organu odwoławczego nie może dotyczyć sposobu rozstrzygnięcia, ocenia się jedynie zgodność z prawem

-czy decyzja może być zmieniona? tylko uzupełnienie albo sprostowanie; albo z urzędu (w każdym czasie) albo na żądanie strony (213 OP – 14 dni od momentu doręczenia); strona może wnioskować o dokonanie sprostowania co do rozstrzygnięcia, co do środków odwoławczych i co do skargi do WSA

zwyczajne środki zaskarżenia:

-odwołanie od decyzji – do organu wyższej instancji (chyba, że DIS/ DIC/MF) za pośrednictwem organu, który wydał zaskarżone orzeczenie –treść odwołania zawiera:

• zarzut przeciw decyzji

• istota i zakres żądania będącego przedmiotem odwołania

• dowody, które uzasadniają odwołanie;

- organ pierwszej instancji może zmienić decyzję, ale tylko w całości, (autokorekta);

- strona może cofnąć odwołanie

- termin do wniesienia odwołania to 14 dni

- zażalenie na postanowienie

- 7 dni na wniesienie

postanowienia- wydawane w toku postępowania, kiedy nie trzeba wydać decyzji

Zasada reformationis in peius – podatnik, który się odwołał od decyzji, kiedy organ odwoławczy ustalił, że wymiar podatku jest za niski – zasada z 234 o.p. – organ nie może wydać decyzji na niekorzyść, chyba, że decyzja jest rażąco naruszająca prawo lub interes publiczny;

- odpadł wymiar uzupełniający;

Orzecznictwo NSA:

Łącznie trzy przesłanki: 1) oczywistość naruszenia prawa – przepis nie wymaga wykładni ani interpretacji, 2) charakter przepisu,, który jest podstawą rozstrzygnięcia, 3) racje ekonomiczne/gospodarcze

Sposoby rozstrzygnięć organu II instancji:

- utrzymujemy w mocy

- uchylenie w całości lub w części i orzekanie co do istoty sprawy,

- uchylenie i umorzenie,

- uchylenie w całości i przekazanie organowi właściwemu, wtedy gdy organ I instancji nie był właściwy

- uchylenie sprawy w całości lub w części, kiedy organ II instancji uważa, że wymaga dodatkowego postępowania dowodowego;

II instancja w uzasadnieniu powinna wskazać czego organ I instancji nie udowodnił i jakie czynności musi przeprowadzić

Nadzwyczajne środki zaskarżenia:

- wznowienie postępowania - 240 i nast. OP

- stwierdzenie nieważności decyzji ostatecznej- 247 i nast. OP

- uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej – 253 i nast. OP

- wygaśnięcie decyzji ostatecznej – 258 i nast. OP

pytania dla zaocznych na przedterminie:

pojęcie finansów publicznych jako złożone pojęcie ekonomiczno-prawna,

scharakteryzuj zasadę jawności i przejrzystości i oceń jej znaczenie dla gospodarki środkami publicznymi,

etapy procedury budżetowej i kompetencje organów;

podatki i opłaty należące do lokalnych oraz wskaż na kryteria ich wyodrębnienia,

dlaczego podstawa opodatkowania należy do najbardziej elastycznych konstrukcji prawnej podatków.

Wykład 28, 03.06.2014

Zespół norm i urządzeń prawnych, przy pomocy których przedsiębiorstwa państwowe gromadzą i rozdzielają zdecentralizowane zasoby pieniężne, rozdzielają zasoby prawne i tworzą ten system;

ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych

Zdecentralizowane zasoby środków pieniężnych – każde PP tworzy swoje własne fundusze – fundusz przedsiębiorstwa, fundusz załogi (3 fundusze są obligatoryjne, reszta funduszy stanowi przedmiot uznania PP)

Kiedyś PP były podstawową dziedziną realizowania działalności gospodarczej przez państwo; dziś, w wyniku komercjalizacji i prywatyzacji przestały odgrywać dominującą rolę, ale jednak dalej istnieją i niezależnie od stanu zaawansowania stanu gospodarki ZAWSZE będą istniały dziedziny gospodarki, za które nie będzie chciał się wziąć kapitał prywatny - > bo trzeba długo czekać, żeby osiągnąć zysk i 2) państwo nie będzie chciało oddać tych niektórych dziedzin

Tak więc zawsze będzie funkcjonowała w państwie taka sfera, w której działać będą PP

Samorządne, samodzielne, samofinansujące się – cechy PP

Samofinansowanie = art. 2 ustawy o PP (z 89 r.); ta ustawa ostatni raz była gruntowanie nowelizowana w 2007 r., w 2013 tylko jakaś kosmetyczna poprawka; dziś ta ustawa ma 20 art., ale i tak część jest skreślona; wcześniej było więcej, bo wszystko było reglamentowane – teraz weszło w życie dużo innych kwestii, które są uregulowane już w innych przepisach, np. podatkowych; w ten system wkraczają także instrumenty z innych ustaw

Rodzaje przedsiębiorstw: działające na zasadach ogólnych oraz użyteczności i przydatności publicznej (mają na celu bieżące i systematyczne zaspokajanie potrzeb ludności, w ustawie katalog dziedzin, w których działają te przedsiębiorstwa, np. komunikacja miejska, lokale, media itd.)

Pojęcie przedsiębiorstwa – z ustawy: przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym i samofinansującym się przedsiębiorcą posiadającym osobowość prawną.

Nas interesują kwestie dot. finansowania tych przedsiębiorstw

Art. 2 przewiduje, że przedsiębiorstwo ma obowiązek gospodarować na wydzielonym i przekazanym mieniu na zasadzie samofinansowania – ma za pomocą posiadanych środków oraz przychodów sfinansować koszty (a gdzie rozwój? Czy samofinansowanie nie powinno również dotyczyć kwestii finansowania rozwoju – uważa się, ze ta definicja jest bardzo uproszczona, bo musimy dojść do wniosku przy analizie całego systemu, ze jednak rozwój tez w to wchodzi – def z pktu widzenia materialnoprawnego musi być szersza o ten rozwój)

Majątek przedsiębiorstwa – w ewidencji/wykazie to wygląda inaczej, ale nas interesuje, że w ustawie jest, że mamy majątek obrotowy i trwały (trwały – środki trwałe, wartości niematerialne i prawne)

Środek trwały ujęcie ekonomiczne – ujęcie szersze niż w pojęciu prawnym, ekon – to, co nie zużywa się w określonym cyklu produkcyjnym ma charakter środka trwałego; w ujęciu prawnym pojęcie środków trwałych jest uregulowane w ustawach o podatkach dochodowych; tam jest definicja środków trwałych; ustawod np. w 22 i 22a – taka sama def w CIT, ale amortyzacji podlegają z zastrzeżeniem odrębnych regulacji środki stanowiące własność podatnika, kompletne i zdatne do użytku przyjęte przez podatnika do użytkowania w okresie dłuższym niż rok albo oddane do użytkowania – posiadanie zależne – innemu podmiotowi

Na gruncie prawnym istotny jest element czasu użytkowania – ustawodawca przyjmuje okres dłuższy niż rok, a więc ta część majątku, która jest kompletna, zdatna do użytku, a która jest określona mianem środka trwałego; w dalszym przepisie ustawodawca mówi, że amort nie może być dokonywana od środków, których wartość nie przekracza 3500 – ale to już nie element definicji, tylko kryterium wartościowe informujące, kiedy nie dokonujemy jednak odpisów amortyzacyjnych

Na gruncie prawnym – kryterium czasowe i wartościowe; pojęcie prawne węższe niż ekonomiczne, bo to mogą być środki, które się nie zużyją, ale będą miały okres używania krótszy niż rok.

Kryterium czasowe jest wystarczające.

Ustawy o podatkach dochodowych – amortyzowane są też składniki majątku, które nie są środkami trwałymi, np. prawa autorskie i pokrewne, logo, firma – wartości niematerialne i prawne; ustawodawca wskazuje na przykładowy katalog tych wartości; brak kryterium czasowego i wartościowego, mimo to, jeśli nadają się do gospodarczego wykorzystania w momencie przyjęcia to też można amort

Moment przyjęcia – w momencie wpisu do ewidencji następuje moment rejestracji majątku, od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym został dokonany wpis, to już możemy dokonywać odpisów amortyzacyjnych

Struktura majątku – majątek jest trwały lub obrotowy

Obrotowy = wszystko to, co nie będzie środkiem trwałym i wartością niematerialną i prawną, czyli majątek przedsiębiorstwa państwowego składa się z maj trwałego i obrotowego; trwały = środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne; obrót = środki obrotowe okres użytkowania krótszy niż rok, zużywają się w cyklu produkcyjnym, całą swoją wartość przenoszą na wytworzony towar.

Struktura środków (obrotowych) – to zależy od charakteru działalności przedsiębiorstwa, są to pieniądze, określone półfabrykaty, wyroby gotowe, zapasy (powinny to być tylko zapasy prawidłowe; nieprawidłowe to zbędne, nadmierne, zapasy nieprawidłowe przyszłych okresów) zapasy prawidłowe to przede wszystkim zapasy bieżące które są związane z zabezpieczeniem surowców i materiałów dla rytmicznej i nieprzerwanej działalności gospodarczej; środki obrotowe zawsze charakteryzują się określonym cyklem, jaki jest ich cykl?

Najważniejszy jest pieniądz (P1), obojętnie czy twój/pożyczony/pozyskany z innych źródeł; za pieniądz należy kupić zapasy niezbędne do określonej działalności, zapasy przez produkcję przekształcają się w towar (czy już towar finalny, czy półfabrykaty – zależy do rodzaju działalności; zakładamy, ze mamy finalny), ten produkt będzie stanowił produkt do sprzedania i znów uzyskamy pieniądz (P2), ale ta wartość P2 powinna być wyższa niż P1, bo racjonalna gospodarka powinna zmierzać do przyspieszenia rotacji środków obrotowych do zmniejszania poszczególnych cykli; każde opóźnienia na etapie produkcji, zbytu (3 etapy), każde takie to nieracjonalne, racjonalny podmiot nie ma magazynów

Źródła finansowania środków obrotowych – z jakich źródeł PP może pozyskiwać źródła na działalność eksploatacyjną – przede wszystkim wykorzystuje metodę finansowania mieszaną; w gospodarce budżetowej metoda finansowania jest bezzwrotna, system bankowy – zwrotny; przy przedsiębiorstwach państwowych metoda mieszana, to przedsiębiorstwo korzysta mniej więcej w tej samej proporcji z różnych źródeł, zasilających jej gospodarkę – powinny to być środki własne, będące rezultatem prowadzonej działalności gospodarczej, ale tak nie jest, wiec przed państw musi korzystać z innych źródeł, tymi źródłami będzie zasilenie z budżetu – dotacja budżetowa, która jest bezzwrotna; PP nie może w sposób nieograniczony korzystać z dotacji, może uzyskiwać tylko dotacje przedmiotowe

Jeżeli byłyby też podmiotowe (ale ich nie ma), to musiałyby być wymienione w ustawie budżetowej, jest 5 PP które je uzyskuje

A tak to są skazane na dotacje przedmiotowe – prowadzą rodzaj działalności, która w jakiś sposób jest przez państwo promowane; czy to wystarczy, żeby w pełni zapewnić źródła bieżące? Nie, tak więc kolejne źródła to kredyty i pożyczki (metoda zwrotna) – sami widzimy, że jest supermieszana, bo w zbliżonych zakresach są to środki pozyskiwane z zupełnie różnych metod (3)

Kredyty – wyróżniamy kredyty na działalność inwestycyjną i działalność eksploatacyjną (bieżącą)

Kredyty na działalność eksploatacyjną np. to kredyty na zapasy bieżące, na wynagrodzenia – też kredyt, żeby zrobić badania rynku, żeby zobaczyć, jak kształtuje się popyt, nie ma ograniczeń co do rodzaju banków, z jednym ograniczeniem – bank udzieli tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwo będzie posiadało zdolność kredytową (Zdolność spłaty w terminie zobowiązania wraz z należnymi odsetkami określonego w umowie (def, z prawa bankowego) )

Racjonalna gospodarka – to dążenie do przyspieszania i skracanie/spłaszczanie poszczególnych faz cykli rotacji

Żeby szybciej i częściej zmierzać do P2 większego niż P1

Majątek trwały – Czy mamy instrument, by mierzyć wartość => to właśnie amortyzacja; to pieniężna forma przeniesienia zużytej wartości środków trwałych na określone towary, która po zakończonym okresie amortyzowania umożliwi stworzenie funduszu dla odtworzenia tego środka

Funkcje amortyzacji (rodzaje 3)

- miernik deprecjacji – to wynika z samej definicji – miernik spadku wartości;

- jest elementem kosztów – jest w tej części ustaw o podatkach dochodowych, które mówią o kosztach (z wyjątkiem tego, co w art. 23 jest kosztami)

- funkcja odtworzeniowa – w wyniku dokonywanych odpisów amortyzacyjnych gromadzimy zasób środków pieniężnych, po zakończeniu którego uzyskujemy siłę, która umożliwi odtworzenie zużytego środka

Majątek trwały nie stanowi kosztu – nie może być odliczany dla potrzeb podatku dochodowego, bo wartość tego majątku będzie systematycznie podlegała badaniu, zmniejszeniu, systematyczne dokonywanie tych odpisów umożliwi wyprodukowanie/kupienie nowego środka, pod warunkiem, ze przy stałej stawce amort i podstawie, która jest wartość początkowa, że brak inflacji, bo jak nie to wart początkowa 1000 zł, okres amort 10 lat i stawka 10%, to po 10 latach odtworzymy 1000 zł, ale przy inflacji nie sfinansujemy z tej kwoty

Jak kształtuje się sytuacja płatnicza i bilans płatniczy w państwie, jeżeli jest inflacja, to ustawodawca wymyślił sposób nim jest aktualizacja wartości majątku podatnika (bo nie tylko PP, ale tez każdy, kto prowadzi działalność)

Wtedy wartość środka będzie wyższa, jeśli nie zmienimy stawki to wyższe będą też odpisy, więc zmniejszą się dochody budżetu.

Aktualizacje się rozkłada w czasie; to rozliczenie się rozkłada na określone lata, żeby nie uszczuplić dochodów SP; ostatnio aktualizacja w 5 latach – co roku 1/5, żeby nie stanowił gwałtowny spadek dochodów budżetu; w latach 90. 4 razy była aktualizowana wartość majątku poszczególnych podatników

Funkcje amort też dotyczą zwykłych podatników

3 metody amortyzowania

Metoda proporcjonalna, progresywna, degresywna

Proporcjonalna – na zasadzie podstawowej obowiązuje w ustawach podatkowych – czyli od tej samej wartości środka przy zastosowaniu tej samej stawki – odpis jest co roku w takiej samej wysokości; odpisów dokonuje się od wartości początkowej, czyli ceny nabycia lub kosztu wytworzenia w ilości przyjętej wg udokumentowanych rachunków

Degresywna – ta sama stawka, ale od aktualnej wartości środka trwałego – wartość już pomniejszona o dokonane odpisy amortyzacyjne, a więc kwota ta będzie z roku na rok mniejsza 1 rok 1000 zł -> 900 zł, 2 rok, odpis od 900 zł, w rezultacie co roku niższy pkt wyjścia

Progresywna - z roku na rok stawki wzrastające; zasadą jest metoda proporcjonalna, ale podatnik może w pewnych przypadkach przy składnikach majątku wymienionych w załącznikach może zastosować tą stawkę progresywną, ale wtedy okres trwania odpisu będzie krótszy, ale będziemy mogli szybciej go odtworzyć, ale koszty będą nam rosły; ustawodawca ustala maksymalny pułap stawki przy której w progresji można podwyższać stawkę, z reguły chodzi o rzeczy, gdzie środki przez postęp technologiczny one szybko tracą na wartości

Generalnie amortyzacji nie podlegają grunty i prawa wieczystego użytkowania gruntów, dzieła sztuki i eksponaty muzealne; w związku z tym, jeżeli chodzi o budynki, to dokonujemy to tzw. umorzenia, odpowiadającego wartości odpisu amortyzacyjnego; mamy tabele, mamy okres i stawkę która jest dostosowana do odpowiedniego składnika majątkowego; przedsiębiorca wówczas, gdy ustawodawca na to pozwala to może skorzystać z innej metody

Generalnie prawa autorskie, wartość firmy – czas, w którym można dokonywać odpisów amortyzacyjnych, nie jest to okres, który można by było powiększać, 2 lub 5 lat, zależy; przy prawach związanych z prawami komputerowymi, autorskimi – 2 lata

Przy wartościach niematerialnych i prawnych – określony czas

Przy innych składnikach zależy od metod i stawki

Podstawowa metoda = proporcjonalna -> odpisów dokonuje się od wartości początkowej majątku trwałego przedsiębiorstwa -> cena nabycia lub koszt wytworzenia wg udokumentowanych rachunków

Podwyższone stawki – do określonych maszyn i urządzeń

Rodzaje stawek amortyzacyjnych: teoria ekonomii 2 rodzaje – rzeczowe i czasowe; mówi się, że rzeczowa jest taką półprecyzyjną – umożliwia zbadanie ile materiału może wytworzyć określone krosno, albo ile kilometrów może przejechać określony silnik, nie jest uniwersalna, nie zawsze można ją stasować, więc w obowiązujących regulacjach prawnych stosujemy stawki czasowe; nie da się inaczej – umowne ustalenia umożliwiające ustalenie stawki czasowej, bierzemy pod uwagę wartość początkową, nakłady poczynione na ten środek minus wartość końcowa i dzielimy przez tzw. okres używania. -> wzór do wyliczenia składki czasowej

Każdy składnik ma określoną dla siebie stawkę

Umowna – mamy różne rodzaje zużycia/działalności – zużycie pozaprodukcyjne – rezultat warunków, jakie dany podmiot u siebie posiada; zużycie naturalne – siły przyrody i zużycie moralne - konsekwencja rozwoju technicznego

Czy to jest obowiązek czy prawo podatnika? Ustawy nakładają obowiązek odpisów amortyzacyjnych, które środki są trwałymi a okres użytkowania jest dłuższy niż rok a wartość przekracza 3500

Jak nie przekracza 3.500 – przyjmujemy, że to koszt w momencie jego nabycia, jak to koszt to nie mogę drugi raz traktować go jako koszt

Co do niektórych składników podatnik może zrezygnować z odliczenia wartości do jednokrotnego rozliczenia w momencie nabycia, no i wtedy amort, ale trzeba powiadomić organ podatkowy i nie zawsze to jednak będzie możliwe

Źródła finansowania majątku trwałego/stałego?

Tylko zapisy ewidencyjne; to tylko w ewidencji księgowej – dokonujemy nakładów na posiadanym majątku; czy możemy zmienić w ewidencji zmian wartości majątku, który amortyzujemy?/kiedy dokonujemy określonych nakładów – to tzw podwyższenie wartości

Czy można zwiększyć wartość początkową? Tak, od tej zwiększonej wartości będzie można dokonywać odpisów; ustawodawca na to zezwala

Źródła finansowania majątku trwałego:

Środki z dział. gosp., dotacje, kredyty, natomiast przy trwałym to wyróżniamy 2 sytuacje – albo inwestycje, albo remonty

Inwestycje – w uofp przepis mówiący o inwestycjach centralnych realizują jakieś wybrane przedsiębiorstwa, mogą być w znacznej części finansowane z dotacji; w pozostałej części finansowane z udziałem środków przedsiębiorstwa i z kredytów

Jak nie ma środków własnych, to będą kredyty INWESTYCYJNE o dłuższym okresie spłat i innych zasadach oprocentowania

Jak nie inwestycja centralna, to wtedy muszą to być przede wszystkim środki własne, PP dziś nie można znaleźć takich, co mają w 100% zabezpieczone inwestycje ze środków własnych, więc sięgają po kredyty i przez to ta gospodarka nie jest efektywna

1)Środki własne = fundusz przedsiębiorstwa

Będą to także 2)kredyty inwestycyjne – jak jest zdolność kredytowa i potencjalne źródło, trzecie to 3)dotacje przedmiotowe

Remonty – wyłącznie finansowane w ciężar kosztów działalności, niezależnie od rodzaju remontu

Tworzenie i podział wyników przedsiębiorstwa:

Zakładamy, że mamy pieniądz po tym całym procesie, z punktu widzenia ust a rachunkowości dokonaliśmy sprzedaży brutto

Sprzedaż brutto 2 elementy 1 sprzedaż netto i 2 vat należny

VAT należny będzie odprowadzany do budżetu państwa

Sprzedaż netto = musimy ją pomniejszyć o koszty (struktura kosztów – osobowe i rzeczowe – zawsze; osobowe – wynagrodzenia i pochodne, czyli pieniądze wyłączone przez pracod na rzecz konkretnych funduszy/budżetu; kosztem są też wydatki, które ponosi podatnik, przed państwowy na zakup składników majątku niebędącymi środkami podlegającymi amortyzacji, przede wszystkim środki obrotowe; kosztem jest tez amortyzacja; co jeszcze jest kosztem? Konkretne podatki, które musi płacić podatnik, np. od nieruchomości, VAT naliczony <nie wszystkie podatki>, też akcyza i inne podatki i opłaty, np. od środków transportowych -> koszty rzeczowe, czyli koszty związane z koniecznością pozyskania składników majątku, żeby proces technologiczny mógł się toczyć i włożony przez podatnika na siłę roboczą do określonego procesu technologicznego); jak odejmiemy koszty uzyskujemy wynik eksploatacyjny; ten wynik musi jeszcze być poddany weryfikacji- przez biegłego rewidenta

Wynik eksploatacyjny, finansowy brutto -> zysk brutto lub strata

Zysk brutto pomniejszony o należny podatek dochodowy (CIT) -> 19%, który idzie na rzecz budżetu, jeszcze spłaty z tytułu zysków (wpłaty z zysku, kiedyś się nazywało dywidenda, wpłaty – 15%); wpłaty z zysku są liczone w tzw. rachunku narastającym, np. jeżeli zysk w styczniu wynosił 1000 zł, w lutym 800 zł, to liczymy od 800, a w marcu strata 500 zł to systematycznie obliczamy wpłatę zysku; wpłaty są dokonywane albo co miesiąc, albo kwartalnie; samo PP wybiera sposób, weryfikują izby skarbowe

To co zostanie to zysk netto; to co zostanie może być dzielone między PP a załogę

Można przekazać część tego na fundusz przedsiębiorstwa albo załogi/nagród

Wpłaty z zysku -> podmioty z k.s.h. na ich miejsce dokonują wypłaty dywidend

Fundusz przeds jest źródłem finansowania rozwoju i wydatków inwestycyjnych przedsiębiorstwa

Najczęściej PP ich kondycja jest straszna, już nie tragiczna, ale dalej źle

Majątek PP zgodnie z ustawą o gospodarce finansowej… -> fundusz założycielski i fundusz przedsiębiorstwa, ustawodawca mówi o 3 funduszu – z aktualizacji wyceny środków trwałych

W latach 90 został ten 3 utworzony, a dziś nie odgrywa istotnego znaczenia, bo nie ma generalnej aktualizacji wyceny środków trwałych, więc nie ma takiej potrzeby; własnymi funduszami są te dwa pierwsze fundusze

Założycielski odzwierciedla wydzielona wartość mienia ogólnonarodowego przekazana przez państwo danemu przedsiębiorstwu; majątek jest majątkiem SP, to przekazanie powoduje, ze majątek w pewnym sensie nadal jest SP, status jest statusem szczególnym

Przedsiębiorstwa – odzwierciedla wartość majątku po pomniejszeniu o fundusz założycielski

Założycielski – jest on przede wszystkim rejestrowany; ewidencja przez izby skarbowe; dotacje nie powiększają funduszu przedsiębiorstwa; środki pochodzące z BP będą powiększały fundusz założycielski

W 1 kolejności zmniejszenie funduszu założycielskiego jak orzeczenia darowizny itp.

Fundusz przedsiębiorstwa zwiększa się przede wszystkim przez zysk, też przez amortyzację (2 podstawowe źródła, przy pomocy których następuje powiększenie funduszy PP), zmniejsza – strata i umorzenie majątku trwałego

Negatywne konsekwencje działalności bieżącej – przedsiębiorstwo odpisuje sobie od swojego funduszu

Jeżeli mówimy o gospodarce funduszowej, to ma to też charakter uniwersalny;

wyróżniamy fundusze w znaczeniu idealnym, w znaczeniu celowym i w znaczeniu limitu

Limit – pewien poziom przyjętych środków na rachunku określonego zasobu środków, np. na określony cel mogę wydać do 80 mln złotych

W znaczeniu finansowym – celowy – określony zasób środków, który na określone źródła tworzenia i cele wykorzystamy – skąd na ten rachunek środki będą wpływały, rzeczywisty pieniądz (fundusz przedsiębiorstwa – cele i źródła tworzenia i przeznaczenia)

Idealnym – księgowym – to fundusz założycielski – to nie jest fizyczna kupka pieniędzy, on istniej w ewidencji księgowej, ustawodawca mówi, że część mienia masz na rachunku, ustawodawca mówi, że go powiększysz w prawnej formie dotacji – odejście od klasycznego pojęcia funduszu idealnego, bo można go powiększyć i chroni go przed uszczupleniem

Celowy – niewadliwie także fundusz który określamy mianem funduszu na dzialalność tzw. socjalną, fundusz, który ma określone źródła tworzenia tzw. odpisy, kiedy 2 fundusze - mieszkaniowy i socjalny, dziś – jeden i ma określone źródła tworzenia – odpisy

Wszystkie jsfp maja obowiązek tworzenia tego funduszu

No się różni tym, ze jest tworzony w ciężar działalności przedsiębiorstwa

Odpis podstawowy 37,5% przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce na jednego zatrudnionego

Inne jednostki maja obowiązek wtedy, gdy ponad 20 pracowników, jak mniej to można, ale nie trzeba

Oprócz odpisów podstawowych – na młodocianego, na niepełnosprawnego; zmniejszenie funduszu na zatrudnianie

Fundusz celowy na pożyczki na cele mieszkaniowe dla pracowników, cele te wyraźnie określone w ustawie

Kosztowy, bo tworzony z odpisów tworzących ciężar kosztów („pochodne i inne wpłaty” – o to)

Swoboda tworzenia funduszów – dziś nie ma tego w przepisach, ale w przypadku przedsiębiorstw, które wydobywają np. kopaliny mogą tworzyć specjalne fundusze wliczane w ciężar kosztów, których zadaniem będzie rekultywacja i cos tam o obronności trwania

Nie ma przepisów mówiących, ze nie wolno ci tworzyć funduszy

Przepisy podatkowe -> nie jest wydatkiem stanowiącym koszt wydatek na odpis funduszu, który nie ma upoważnienia ustawowego -> to ogranicza, wtedy podmiot poniesie dwojakiego rodzaju koszt

Wykład 29 – 10.06.2014r.

Pojęcie rynku finansowego – jest to miejsce, gdzie przedmiotem wymiany jest instrument finansowy (kredyt, ubezpieczenie, papiery wartościowe). Definiujemy rynek finansowy od strony przedmiotowej. W zależności od rodzaju instrumentu finansowego, który jest przedmiotem obrotu, można rynek finansowy podzielić na :

1. Sektor bankowy - przedmiotem są kredyty

2. Sektor ubezpieczeniowy - polisy

3. Rynek kapitałowy – papiery wartościowe

Gdy będziemy rynek finansowy definiować od strony podmiotowej, czyli jaka instytucja finansowa świadczy usługi na tym rynku, a te instytucje możemy podzielić na:

1. Instytucje kredytowe, w tym banki, które działają w sektorze bankowym

2. Instytucje ubezpieczeniowe, które działają w sektorze ubezpieczeniowym

3. Instytucje inwestycyjne, które świadczą usługi na rynku kapitałowym.

Poza tymi instytucjami na rynku finansowym działają jeszcze inne instytucje – instytucje pieniądza elektronicznego, fundusze emerytalne, instytucje płatnicze, agencje ratingowe, konglomeraty finansowe czyli grupy instytucji finansowych o jednorodnym bądź złożonym profilu działalności (złożony profil polega na tym że prowadzą działalność międzysektorową). Każdej z tych instytucji możemy przypisać charakterystyczne usługi dla nich np. instytucje ubezpieczeniowe świadczą usługi ubezpieczeniowe, instytucje kredytowe - usługi depozytowo-kredytowe.

Polski rynek finansowy dzielimy na:

1. Sektor bankowy – istotą jest działalność depozytowo-kredytowa, to są banki, SKOKi, instytucje pieniądza elektronicznego, instytucje płatnicze. Te dwie ostatnie mają szerszy zakres działalności, ale w ramach działalności mieści się ta depozytowo-kredytowa.

2. Sektor ubezpieczeń – to zakłady ubezpieczeń i reasekuracji oraz fundusze emerytalne.

3. Sektor usług inwestycyjnych – firmy i fundusze inwestycyjne

System bankowy jest pojęciem szerszym niż sektor bankowy, bo to nie tylko instytucje które tam działają, ale też zasady ich funkcjonowania, regulacja prawna, co one robią.

System bankowy możemy definiować od strony podmiotowej i przedmiotowej. Od strony podmiotowej – to są wszystkie banki, które funkcjonują w Polsce [w danym miejscu i czasie – czyli dla każdego kraju osobno], także reguły które określają w jaki sposób te banki działają oraz instytucje które wspomagają banki, czyli takie które zostały utworzone po to, żeby działać na rzecz banków i klientów.

Podmioty wspomagające banki to np. KNF, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, Związek Banków Polskich, Biuro Informacji Kredytowej.

System bankowy od strony przedmiotowej (to rozumienie jest trudniejsze) to prawnie wyznaczony zakres wykonywanej działalności bankowej a także cele, reguły, przepisy wg których jest ona prowadzona. W tym ujęciu kluczowa jest działalność bankowa.

Czy działalność bankowa to to samo co działalność banku? Nie. Banki są upoważnione do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym

Banki świadczą także usługi inwestycyjne, co nie mieści się w czynnościach bankowych. Istotą działalności bankowej jest działalność depozytowo-kredytowa, a właściwie to depozytowa (bo sama działalność kredytowa, kiedy kredyt udzielany jest ze środków własnych banku to nie obciąża powierzonych środków i nie jest działalnością bankową).

Jakie podmioty składają się na sektor bankowy?

1. Banki – prowadzą działalność depozytowo-kredytową, ustawa prawo bankowe – art. 2.

2. Parabanki – prowadzą działalność na podstawie upoważnienia ustawowego, to będą SKOKi i instytucje pieniądza elektronicznego i instytucje płatnicze, parabanki mają szerszy zakres działań, w tym działalność depozytowo-kredytową

3. Instytucje kredytowe (funkcjonują na gruncie prawa unijnego) to podmiot który świadczy usługi depozytowo-kredytowe oraz inne wymienione w załączniku do dyrektywy. Pojęcie instytucji kredytowej jest pojęciem szerszym, obejmuje zarówno banki i para banki.

W PL jest rozróżnienie na banki i na instytucje kredytowe z innych państw członkowskich.

Banki w PL są także instytucjami kredytowymi w rozumieniu prawa unijnego.

Na gruncie prawa unijnego jest zasada jednolitego paszportu - jeżeli instytucja dostała zezwolenie na prowadzenie działalności w jednym państwie członkowskim, nie musi uzyskiwać pozwolenia na prowadzenie takiej działalności w innym państwie członkowskim, wtedy informuje się tylko nadzór bankowy tego państwa członkowskiego.

Instytucja kredytowa z innego państwa członkowskiego może założyć w PL oddział, albo świadczyć usługi z innego państwa członkowskiego w postaci działalności trans granicznej – w tym wypadku nie ma reprezentacji w kraju.

Bank zagraniczny – to banki spoza UE. Takie banki mogą prowadzić działalność w PL ale jedynie za pośrednictwem oddziału.

Instytucje wspomagające sektor bankowy- to np. Związek Banków Polskich. Przy Związku Banków Polskich występuje instytucja arbitrażu bankowego – arbiter bankowy rozpatruje sprawy w sprawie drobnych roszczeń konsumenta wobec banku. Mimo tego, że nie jest to sąd to banki poddają się takim rozstrzygnięciom.

KNF, NBP, BFG – to instytucje które stabilizują rynek.

KNF – zajmuje się nadzorem. Zadaniem komisji jest autoryzacja instytucji (działalność licencyjna – przed rozpoczęciem działalności przez bank komisja bada czy spełnione są warunki bezpieczeństwa, organizacyjne, techniczne i personalne. Jeśli są spełnione to wydaje zezwolenie.) W toku pełni działalność stricte nadzorczą. Wykonuje także działalność regulacyjną.

KNF jest właściwa nie tylko dla sektora bankowego, mamy model zintegrowanego nadzoru nad rynkiem finansowym co oznacza że sprawuje także nadzór nad sektorem ubezpieczeniowym i nad rynkiem kapitałowym. Jest organem spoza administracji rządowej.

NBP – Bank centralny, ma misję polegającą na odpowiedzialności za wartość polskiego pieniądza, wg Konstytucji pełni funkcję emisyjną, kreuje pieniądz oraz zajmuje się produkcją pieniądza bezgotówkowego. Pełni następujące funkcje: funkcja emisyjna, funkcja Banku banków (rezerwy obowiązkowe, wspomaga banki, ustala stopy procentowe – to są instrumenty polityki pieniężnej), funkcja banku państwa.

Poprzez usługi finansowe, jakie bank centralny świadczy wobec banków oddziałuje na politykę pieniężną.

Podział systemu bankowego na szczeble:

1. Bankowości centralnej – bank centralny jako bank emisyjny odpowiada za wartość polskiej waluty, prowadzi działalność emisyjną

2. Poziom bankowości operacyjnej – banki komercyjne świadczące usługi na rzecz klientów

NBP jest instytucją stabilizującą rynek, może emitować polski pieniądz. Emisja to nie tylko drukowanie pieniądza w formie gotówkowej, ale także emisja pieniądza bezgotówkowego – czyli udzielanie kredytów. A kredyty są udzielane przez banki komercyjne. Czyli banki komercyjne są ramieniem banku centralnego w tym wypadku i bank centralny musi mieć możliwość oddziaływania na banki komercyjne.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny – Gwarantuje depozyty ulokowane w bankach i SKOKach. Gwarancja depozytów polega na tym, że tworzy się fundusz, do którego wpłacane są składki przez banki i na wypadek niewypłacalności jednego banku. Z tego funduszu wypłacane są środki dla klienta tego upadłego bądź niewypłacalnego banku. To że jest taki fundusz powoduje, że jest stabilność systemu (funkcja paybox - bezzwrotna)

BFG udziela wsparcia finansowego bankom, które są jeszcze wypłacalne, ale mają trudności przejściowe (to jest funkcja minimalizacji ryzyka) – to wsparcie jest zwrotne

Trzecią funkcją BFG – funkcja analityczna – bada kondycję banków.

• System bankowości operacyjnej

Bank – definicja art. 2 prawo bankowe, definicja banku nie dotyczy NBP bo ten uregulowany jest odrębną ustawą.

Bank jest osobą prawną, utworzoną zgodnie z przepisami ustaw. Mamy 3 rodzaje banków: Bank państwowy (tworzony na podstawie ustawy prawo bankowe), bank spółdzielczy (tworzony na podstawie ustawy prawo spółdzielcze, ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, prawa bankowego), banki działające jako spółki akcyjne (podstawą KSH, prawo bankowe).

Banki działają na podstawie zezwolenia (to jest ta autoryzacja ). Dla banku są 2 zezwolenia – pierwsze na utworzenie banku i to jest licencja ogólna i drugie zezwolenie na rozpoczęcie działalności i to jest licencja operacyjna. (KNF bada czy bank spełnia wymogi.) Oba te zezwolenia to decyzje administracyjne. Te 2 zezwolenia upoważniają bank do prowadzenia działalności bankowej, działalności depozytowo-kredytowej.

Art. 5 i 6 ust. Prawo bankowe – pojęcie czynności bankowych!!

Czynności bankowe sensu stricte – czynności zastrzeżone tylko dla banku, nikt inny nie może tego robić i to np. udzielanie kredytów, emitowanie bankowych papierów wartościowych i prowadzenie rachunków bankowych. Czynności może wykonywać tylko bank chyba że odrębna ustawa upoważnia inne podmioty.

Czynności bankowe sensu largo- to czynności które stają się czynnościami bankowymi kiedy wykonuje je bank, ale może tych czynności dokonywać inny podmiot. Np. jeżeli pożyczki udziela bank to jest to czynność bankowa, a gdy osoba fizyczna to nie będzie to czynność bankowa.

Poza czynnościami bankowymi banki mogą świadczyć także usługi finansowe o charakterze głównie inwestycyjnym, ale to już jest obok czynności bankowych i wchodzą wtedy na rynek kapitałowy. I taki model to model bankowości uniwersalnej.

Tryb tworzenia banków:

1. Aktem prawnym – to banki państwowe NBP i BGK.

2. Tryb pozanormatywny, bo nie ma aktu prawnego, ale jest autoryzacja KNF – to banki spółdzielcze i w formie spółek akcyjnych.

• NBP – status i pozycja prawna. To jedyna instytucja finansowa regulowana w Konstytucji, doniosła rola. Zgodnie z art. 227 Konstytucji odpowiada na wartość polskiego pieniądza i ma wyłączne prawo emisji pieniądza i prowadzenia polityki pieniężnej. Nie płaci podatku dochodowego od osób prawnych. Ma szczególne uprawnienia i obowiązki – nie ogłasza się upadłości NBP, wydaje dziennik urzędowy.

• Cele NBP

- cel podstawowy – wynika z konstytucji – stabilność polskiej złotówki,

- cele uzupełniające - to wszystkie inne cele poza podstawowym, np. wsparcie polityki rządu ale tylko w takim zakresie w jakim nie stoi w sprzeczności z celem podstawowym.

Cel podstawowy – w ramach tego celu NBP wykonuje 2 zadania – emisja pieniądza (gotówka, forma bezgotówkowa), scalanie i realizacja polityki pieniężnej.

Funkcje NBP

1. Emisyjna

2. Bank banków – reguluje płynność banków komercyjnych, organizuje rozliczenia pieniężne, pełni rolę pożyczkodawcy ostatniej instancji.

3. Bank państwa - prowadzi rachunki obsługujące budżet państwa, gospodarka rezerwami dewizowymi.

4. Obecnie wykształca się czwarta funkcja - funkcja w zakresie stabilności rynku finansowego

KNF

- podstawą działania jest ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym. Ta ustawa daje KNF kompetencje do sprawowania szeroko rozumianej funkcji nadzorczej nad wszystkimi instytucjami finansowymi w ramach nadzoru zintegrowanego.

funkcje KNF – funkcja autoryzacyjna, nadzorcza sensu stricte – stosowanie środków nadzoru bankowego, funkcja regulacyjna.

Komisja sprawuje nadzór nad bankami krajowymi, nad SKOKami. Jeśli chodzi o oddziały instytucji kredytowych – jest w stanie jedynie interweniować, a właściwy nadzór jest ze strony państwa macierzystego, które wydało zezwolenie na działanie takiej instytucji kredytowej.

Środki nadzoru bankowego (funkcja II) to środki w postaci decyzji administracyjnych. Możemy je podzielić na środki nadzoru ogólnego i szczególne środki nadzoru bankowego.

Środki nadzoru ogólnego to środki ad rem – stosowane w sprawie w stosunku do całej instytucji, banku np. nakaz wstrzymania reklamy.(rozdział 11 ustawy prawo bankowe) oraz środki ad personam – środek stosowany bezpośrednio wobec pracownika

Środki o charakterze szczególnym (rozdział 12) - o charakterze sanacyjno-…