Wykład dr hab. Marka Żyromskiego prof. UAM na temat Elit Politycznych.

Teoria elit politycznych opracowana została przez dwóch Włochów: G.Mosce i V.Pareto (końcówka XIX wieku). Obaj opracowywali ją niezależnie od siebie, mniej więcej w tym samym czasie. Przez lata spierano się (nawet sądownie), który z nich miał pierwszeństwo, jednak do dziś jednoznacznie tego nie ustalono.

Elita jako:

a) zbiór (pojęcie szersze od grupy) - zbiory występują wszędzie, każdy może należeć do jakiegoś zbioru, przykłady zbiorów: ludzie o imieniu Jan, ludzie noszący okulary itp.

b) grupa (pojęcie węższe) - wymaga organizacji, zarządzania, hierarchii, wspólnych wartości itd.

Elita była grupą:

• w państwach totalitarnych

• od starożytności (np. w demokracji ateńskiej zaledwie 10% ludności posiadało przywileje) przez nowożytność (np. szlachta stanowiąca nieliczny odsetek ludności). Zmieniła to dopiero XVIII-wieczna rewolucja francuska.

Elita staje się zbiorem w XIX i XX wieku. Żeby przynależeć do elity wystarczy wyróżniać się w jednym z kryteriów taki jak np. majątek, pochodzenie, władza, wykształcenie, umiejętności. Brak jest koniecznej spójności między tymi kryteriami jaka dostrzegalna była w historii.

Elita:

• jedna - taka sytuacja ma miejsce, gdy elita występuje jako grupa

• wiele - taka sytuacja ma miejsce, gdy elita występuje jako zbiór

Giovanni Sartori i Norberto Bobbio stwierdzili, że elity tworzą się same i przez kooptację. Społeczeństwo pełni w tym wypadku tylko rolę arbitra i ma tylko wpływ na dopuszczenie kogoś do elity władzy poprzez wybory.

W 1884 roku G.Mosca publikuje swoją książkę: „Teoria rządów i rządów parlamentarnych”, w której wskazuje na uniwersalne występowanie elit oraz na ich mniejszościowy charakter.

Korzyści wynikające z charakteru mniejszościowego:

• organizacja (mniejszość łatwiej i skuteczniej się organizuje)

• tajemnica, sekret (tylko mniejszość potrafi jej skutecznie dotrzymać)

• koordynacja działań (w mniejszości jest to łatwiejsze i bardziej efektywne)

Elity odpowiadają społeczeństwu w którym istnieją czy też przez, które zostały wybrane.

3 poziomy wejścia do elity:

• dzielność wojskowa (kryterium są zasługi podczas wojen. Najczęściej występuje w społeczeństwach plemiennych, ale obecne są też współcześnie, podczas wojen czy też konfliktów zbrojnych)

• kryterium bogactwa i pochodzenia (np. szlachta. Najłatwiejszy sposób dołączenia do elit)

• osobiste osiągnięcia (wykształcenie, uzdolnienia. To kryterium zaczęło być stosowane w XIX wieku)

Według Mosci elita polityczna po dojściu do władzy powinna uzasadnić swoją władzę (kwestia legitymacji oraz legitymizacji władzy). Mosca nazwał to formułą polityczną i rozróżnił jej dwa typy:

1. nadprzyrodzona - boskie pochodzenie władzy, np.: w starożytności

2. racjonalna - wszelkie sposoby racjonalnego (rozumowego) uzasadnienia władzy

Wyróżnił również 3 funkcje formuł politycznych:

• funkcja legitymizacyjna, uzasadniająca

• funkcja psychologiczna - niektórzy ludzie potrzebują uzasadnień i wyjaśnień (niekoniecznie wartościowych i prawdziwych), żeby móc się podporządkować.

• funkcja heurystyczna (badawcza) - pozwala zainteresowanym zdobyć wiedzę na temat elity, która posługuję się daną formułą

Vilfredo Pareto proponował system oceniania ludzi w skali od 1 do 10 w poszczególnych dziedzinach, takich jak: majątek, pochodzenie itp. Uzyskanie w którejś z kategorii oceny 10 pozwalało dołączyć do danej elity.

Pareto dokonał podziału elity na:

• elitę rządzącą - jest szeroko zakreślona, należą do niej osoby:

+ podejmujące decyzje

+ realizujące decyzje

+ wpływające na decyzje

• elitę nierządzącą - należą do niej osoby nie mające związku z rządzeniem w żadnym z wyżej wymienionych aspektów. Przykład człowieka należące do elity nierządzącej, który podaje Pareto: mistrz szachowy

Cyrkulacja elit Vilfreda Pareto - kwestia ta bardziej szczegółowo poruszana była na ćwiczeniach u Dominika. Materiał ten jest również dobrze opisany w podręczniku.

Neofunkcjonalny paradygmat elitystyczny - opracowany przez J.Higley'a

Współcześnie wydaje się, że występowanie elit politycznych jest sprzeczne z ideą demokracji. Inne spojrzenie proponuje J.Higley, który świadomie wiąże zjawisko elit z demokracją i wyróżnia 4 systemy demokratyczne.

Dwa kryteria na podstawie, których wyróżnione zostały 4 typy demokracji:

1. porozumienie pomiędzy elitami (1/0)

2. możliwość udziału w procedurach demokratycznych (1/0)

	Demokracja skonsolidowana	Demokracja nieskonsolidowana	Demokracja stabilna ograniczona	Pseudodemokracja
Porozumienie pomiędzy elitami	1	0	1	0
Możliwość udziału w procedurach demokratycznych	1	1	0	0

Demokracja skonsolidowana występuje np. w państwach Europy zachodniej, Kanadzie, Nowej Zelandii czy też USA. Przy czym są dwa wyjątki: Irlandia Północna i Kraj Basków.

Demokracja nieskonsolidowana występowała w okresie międzywojennych, a przykładami państw mogą być: Republika Weimarska czy też Hiszpania w latach 1931-1935. Ten rodzaj demokracji jak pokazuję historia, nie prowadzi w dobrą stronę, w pierwszym wypadku był to totalitaryzm, a drugim wojna domowa.

Demokracja stabilna ograniczona to np. Szwecja czy też Wielka Brytania w XIX wieku podczas dochodzenia do powszechnego prawa wyborczego.

---