CZYM JEST MNEMONIKA/MNEMOTECHNIKA?

 

Termin mnemoniczny pochodzi od imienia greckiej bogini Mnemozyne. Grecki wyraz mnemon tłumaczy się jako „pamiętający o czymś”. „Mnemonika jest to nauka o mechanizmie pamięci naturalnej; mnemotechnika zaś, to umiejętność sztucznego jej wzmocnienia^[1]”. Zgodnie z definicją, jaką podaje słownik wyrazów obcych mnemotechnika to: ”... sposoby ułatwiające zapamiętywanie nowych wiadomości i faktów oraz przypominanie ich sobie na zasadzie mechanicznych skojarzeń, np. układu wierszowego, skrótów werbalnych, analogii zewnętrznych itp”^[2].

         Za twórcę mnemoniki uważa się greckiego poetę Symonidesa (556-467 p.n.e.). Niewątpliwie pewien fakt z jego życia zaważył na opracowaniu później szeregu technik, które określa się mianem technik mnemonicznych. Otóż podczas przyjęcia wydanego na cześć zwycięskiego atlety, Skopusa, Symonides recytował pieśń pochwalną napisaną na tę specjalną okoliczność. W pewnym momencie oznajmiono Symonidesowi o przybyciu dwojga młodzieńców, którzy koniecznie chcieli się z nim widzieć. Kiedy ten opuścił salę, zawalił się dach zabijając gospodarza i gości. Tylko Symonides mógł zidentyfikować zmiażdżone zwłoki biesiadników, bowiem pamiętał, gdzie każdy z gości siedział podczas uczty. Krótko mówiąc, Symonides miał w pamięci obraz poszczególnych uczestników biesiady i miejsc przez nich zajmowanych.

         Można więc, za przykładem Symonidesa, wysunąć wniosek, że obraz tworzony w naszej pamięci decyduje w znacznym stopniu o skutecznym i długotrwałym przechowywaniu informacji.

         Skoro Symonides zapamiętał „listę” osób będących na przyjęciu, to naszą listę będą tworzyły wyrazy obcojęzyczne. Przecież poznanie jak największej ilości słówek w możliwie krótkim czasie, a przede wszystkim zakodowanie ich na trwałe w naszej pamięci jest naszym celem nadrzędnym. Na czym więc opierają się techniki mnemoniczne, skoro mają taki wpływ na usprawnianie naszej pamięci?

 

 

MNEMOTECHNIKA A PAMIĘĆ. CZYNNIKI PAMIĘCI DOSKONAŁEJ

 

         Podstawą działania wszelkich technik pamięciowych jest usprawnianie pamięci. Aby skutecznie doskonalić naszą pamięć należy zwrócić szczególną uwagę na dwa jej podstawowe czynniki, jakimi są wyobraźnia i skojarzenia.

         W czasach antycznych przejaw dobrej pamięci zyskiwał powszechny szacunek. Nic więc dziwnego, że starożytni Grecy starali się usprawniać własną pamięć. Wykazali oni, że istotą doskonałej pamięci jest tworzenie własnych obrazów w wyobraźni i swobodne ich kojarzenie z tym, co już posiadamy w naszej pamięci. Opracowane i stosowane przez nich techniki mnemoniczne cechował silny nacisk na wyobraźnię i skojarzenia. Co więc powinniśmy robić, aby nasza wyobraźnia i skojarzenia były bardzo silne? Oto główne elementy tych fundamentalnych czynników.

 

1) Obrazy pozytywne.

Nasz umysł chętnie zapamiętuje to, co jest pozytywne i przyjemne, a co za tym idzie, chętnie też powraca do zapamiętanej informacji. Obrazy pozytywne, zatem, są długo przechowywane w naszym mózgu i bez trudu po nie sięgamy.

2) Ruch.

Tworząc obraz w naszej wyobraźni bardzo istotnym jej elementem jest ruch. Im więcej akcji i dynamiki użytej w naszym obrazie skojarzeniowym, tym łatwiej i trwalej zapamiętujemy nową informację. Tworząc w wyobraźni obraz, któremu nadajemy akcję być może wydłużamy sam proces zapamiętywania ale obraz w „ruchu” dostarcza nam większej ilości elementów naszej wyobraźni.

 

3) Związki.

Niewątpliwie kluczem do trwalszego zapamiętania np. pojedynczych słów w języku angielskim jest fakt, aby nowonapływająca informacja była skojarzona z czymś, co już bardzo dobrze znamy. Łatwiej bowiem przywołać obrazy trwale zakodowane w naszej pamięci, a co za tym idzie i informacje z nimi łączone.

 

4) Przesada.

Zapamiętywany element tworzony w naszej wyobraźni musi zawierać szereg cech przesady, a więc np. setki kwiatów a nie jeden, tramwaj w kształcie ogórka, mucha wielkości słonia, odgłos skrzypiących drzwi, itp. Wyobraźnia nakazuje nam tworzyć obrazy „nie z tej ziemi”, przez co wzmacnia w znacznym stopniu zapamiętywanie zupełnie nowej informacji.

 

5) Wrażenia zmysłowe.

Małe dzieci cechuje dobra pamięć, gdyż w proces poznawania świata włączają wrażenia zmysłowe. Dziecko doskonale pamięta np. gorące żelazko czy zapach kakao. Włączmy więc wrażenia zmysłowe w proces naszej wyobraźni. Kiedy więc wyobrażamy sobie ogromny garnek gotującej się zupy pomidorowej, nie tylko „skierujmy” wzrok na unoszoną przez parę pokrywkę, ale spróbujmy zdjąć ją za pomocą grubej rękawicy, aby się nie poparzyć. „ Posmakujmy” później, czy zupie niczego nie brakuje choć jej zapach sprawia wrażenie doskonałej. Taki obraz niewątpliwie pozostanie na trwałe w naszej pamięci, tak jak ciągle przechowujemy barwne doświadczenia z naszego dzieciństwa.

 

6) Ja w obrazach.

Najprościej można powiedzieć, że obraz tworzony przez nas w naszej wyobraźni nie może istnieć bez naszej „obecności”. Cokolwiek chcemy zapamiętać musimy włączyć siebie w swoje skojarzenia. Własne doświadczenia zapamiętujemy przecież lepiej aniżeli cudze.

 

         Mamy szereg dowodów na to, że dokonania techniczne i liczne odkrycia na polu każdej dziedziny naukowej były i są wynikiem naszej wyobraźni. To ona nakazuje łączyć myśl z czymś już znanym, a potem tę myśl usprawniać. Widząc projekt pewnego urządzenia dziwimy się mówiąc: ”Czego to ludzie nie wymyślą”, ale po kilku czy kilkunastu latach nie możemy wyobrazić sobie życia bez wcześniej wymyślonego urządzenia. Wyobraźnia, zatem, jest kluczem do doskonalenia własnych możliwości i umiejętności.

 

 

Przygotował mgr Marek Buler

 

 

  

Część II.

 

RODZAJE MNEMOTECHNIK

 

         Spośród wielu technik mnemonicznych, których stosowanie pozwala na skuteczne zapamiętywanie różnego rodzaju informacji, przedstawię tylko te, które doskonale nadają się przy nauce słownictwa i zwrotów w języku obcym.

         Pierwszą grupą tych technik stanowią: akronimy, akrostychy i rymonimy.

Akronimy to słowa utworzone z pierwszych liter wyrazów, które mamy zapamiętać. Przykładem może być tu skrót BBC (British Broadcasting Corporation). Należy tu zauważyć, że w procesie zapamiętywania nowego słownictwa stosowanie akronimów nie musi wcale wiązać się tylko z wyrazami, które razem tworzą pewną nazwę organizacji bądź określone pojęcie. Jeśli akronim ma nam posłużyć jako pomoc w zapamiętywaniu pewnych słów, to w tym przypadku mogą to być dowolne słowa, np.: SYPOV - support your point of view.

Przeciwieństwem akronimów są akrostychy. Tu, z kolei, pierwsze litery poszczególnych wyrazów stanowią ten właściwy wyraz, który mamy zapamiętać. Najlepiej jest wtedy, gdy wyrazy składowe w jakiś sposób oddają znaczenie wyrazu, który ma być zapamiętany. To od nas zależy, jakie wyrazy cząstkowe będą tworzyły dany akrostych. Dla jednej grupy osób może to wydawać się trudne, natomiast dla innych to jak szukanie odpowiedniego wyrazu do krzyżówki. Na przykład dla wyrazu can (a can of Coca-Cola) możemy przypisać trzy dowolne wyrazy:

                            cool

                            and

                            nice (chłodne i przyjemne)

Rymonimy to krótkie wierszyki bądź rymowanki, które z łatwością daje się zapamiętać. Aby na przykład zapamiętać stopień wyższy i najwyższy przymiotnika good (better, best), możemy posłużyć się takim oto wierszykiem:

                   Good better best

                            Never rest

                            Till good be better

                            And better best

 

Drugą grupę technik mnemonicznych pozwalających na zapamiętywanie słów w języku obcym jest tzw. metoda zastępowania słów. Jakikolwiek nieznany nam dotąd wyraz w języku obcym ma często charakter czysto abstrakcyjny. Trudno więc powiązać go z czymś co już znamy i przechowujemy w pamięci długotrwałej. Jednak bliższa analiza metody zastępowania słów ukaże nam niezwykłe korzyści przy zapamiętywaniu tego rodzaju materiału.

Weźmy dla przykładu angielski wyraz nap (drzemka). Najpierw musimy znaleźć odpowiedni wyraz w języku polskim, którego fonetyczne brzmienie pokrywa się z tym wyrazem. Nap brzmi jak początek wyrazu napad. Teraz potrzebna jest tylko wyobraźnia w celu stworzenia odpowiedniego obrazu. Wyobraźmy sobie na przykład, że jesteśmy strażnikiem w banku. W chwili, kiedy ucieliśmy sobie drzemkę następuje napad. Co za niecodzienna sytuacja - w banku jest napad, a strażnik uciął sobie drzemkę. Nap - napad - znaczy drzemka.

Wyraz biscuit (wym. biskit)  oznacza herbatnik. Wyobraźmy sobie, że to koniec roku szkolnego, a my już jedziemy w góry - Beskidy. Nasz plecak nie zawiera właściwie nic oprócz kilku paczek herbatników. Jakież jest nasze zdziwienie, kiedy widzimy, że nadjeżdżający pociąg ciągnie za sobą tylko jeden wagon - ogromny herbatnik. Chyba nie pojedziemy w Beskidy.

W przeciwieństwie do innych metod pozwalających na skuteczne zapamiętywanie materiału słownego, metoda słów zastępczych zasługuje w moim mniemaniu na szczególną uwagę. Pozwala ona, bowiem na połączenie znaczenia wyrazu z jego właściwą wymową. Wymawiany przez nas wyraz staje się jednocześnie obrazem w naszej wyobraźni, a to jeszcze bardziej wpływa na długotrwałość zapamiętywanych słów obcojęzycznych.

Dla podkreślenia wagi tej metody chciałbym posłużyć się pewnym spostrzeżeniem. Otóż zauważyłem, że metoda słów zastępczych nie tylko pozwala zapamiętać wyraz np. w języku angielskim posługując się jego fonetycznym brzmieniem w języku polskim. Być może wyraz, który mamy zapamiętać ma zbliżone brzmienie do wyrazu w innym, znanym nam języku obcym. Zatem, w poszukiwaniu słów zastępczych możemy jednocześnie uczyć się nowych słów w języku obcym i przypominać sobie słowa w innym języku obcym. Weźmy dla przykładu francuski wyraz escargot (wym. eskargo), oznaczający ślimak. Esc - to klawisz klawiatury komputerowej, natomiast cargo to z angielskiego ładunek. Wystarczy wyobrazić sobie ogromnego ślimaka w porcie, który widząc podpływający statek handlowy z mnóstwem skrzyń z napisem CARGO, naciska klawisz Esc.

 

Innym rodzajem technik mnemonicznych jest łańcuchowa metoda skojarzeń (tzw. system łączenia - ang. link). Metoda ta jest szeroko stosowana, kiedy chodzi o zapamiętanie czasami bardzo długiej listy słów. Istotą tej metody jest fakt, że pozwoli ona na zapamiętanie nazw przedmiotów we właściwej kolejności. Bardzo ważną rolę w tej metodzie odgrywają wyobrażenia i skojarzenia oraz ich główne elementy opisane w rozdziale „Czynniki pamięci doskonałej”.

 Zasada jest bardzo prosta: nazwy przedmiotów z listy, które mamy zapamiętać, tworzą system łączenia w pary, tzn. pierwszy przedmiot z listy łączymy z drugim, drugi z trzecim, trzeci z czwartym, itd. Obraz, który tworzymy w naszej wyobraźni dla poszczególnych par wyrazów powinien zawierać jak najwięcej szczegółów, tak, aby w dostateczny sposób wzmocnić proces rejestracji tych wyrazów. Należy jednak zauważyć, że stosowanie tej metody do zapamiętywania listy słów obcojęzycznych daje bardzo dobre rezultaty ale w przypadku słów, których znaczenia są już nam znane; po prostu najpierw musimy znać to, co chcemy zapamiętać, a więc odkrywanie znaczenia nowych słów obcojęzycznych na tym etapie wydłużałoby, a nawet uniemożliwiało zastosowanie łańcuchowej metody skojarzeń.

 

PAMIĘĆ

 

         Trudno sobie wyobrazić życie człowieka bez sprawnie funkcjonującej pamięci. Niemal wszystko co robimy i doświadczamy jest przejawem naszej pamięci, tym samym sprawiając po części, że różnimy się między sobą przeżywając nawet te same doświadczenia.

         Bardzo często możemy usłyszeć stwierdzenie, że ktoś ma dobrą czy złą pamięć. W rzeczywistości jest tak, że pamięć to wcale nie jedna, statyczna rzecz. Pamięć jest - jak twierdzi Dudley - „...dynamicznym procesem umysłowym, w którym rejestracja, przechowywanie i przywoływanie informacji są nierozerwlanie związane z ich przetwarzaniem. Pamięć jest więc czynnością umysłową - czymś, co człowiek czyni, a nie czymś, co posiada”.^[3] Jak więc widzimy pamięć jest złożoną funkcją umysłową i należy ją rozpatrywać w świetle jej trzech elementów: kodowania, przechowywania i przywoływania informacji.

         Jednakże pamięć można też rozpatrywać z punktu widzenia jej właściwości. Ziemowit Włodarski jako właściwości pamięci wylicza: szybkość zapamiętywania, czyli czas lub liczba powtórzeń koniecznych do przyswojenia nowego materiału, zakres pamięci, który informuje o tym, jak wiele materiału może być przyswojone, trwałość pamięci, która mówi o tym, jak długo zapamiętany materiał przechowuje się w naszej pamięci, wierność pamięci, a więc stopień dokładności przypomnień i wreszcie gotowość pamięci, a więc czas potrzebny na przypomnienie.^[4]

         Zanim jednak krótko omówię poszczególne elementy procesu pamięciowego, należy wspomnieć o pewnym podziale pamięci (jednym z wielu) na pamięć krótkoterminową i długoterminową. Pamięć krótkoterminowa przechowuje informacje zaledwie przez 10 do 20 sekund i można powiedzieć, że ma ona ograniczone możliwości, gdyż - tak, jak zbadał to amerykański psycholog George Miller, pamięć krótkoterminowa jest zdolna zarejestrować jednocześnie zaledwie siedem pozycji (z danej grupy).^[5] Zapis informacji powstały w pamięci krótkoterminowej może zostać następnie przesłany do pamięci długoterminowej. Pamięć długoterminowa jest jakby magazynem, w którym wszelkie informacje z naszego życia są zakodowane raz na zawsze.

         Wracając do trzech wspomnianych wcześniej elementów procesu pamięciowego należy zauważyć, że istotą dobrze funkcjonującej pamięci jest jej pierwszy element, a więc kodowanie informacji. Tak, jak podstawą budowli jest jej fundament, tak tu, sposób, w jaki opracowujemy daną informację decyduje o swobodnym przywoływaniu ów informacji w dowolnym czasie. Prawo rządzące zapamiętywaniem mówi, że im lepsze jest kodowanie tym łatwiejsze okazuje się odtwarzanie^[6]. Jednakże kodowanie samo w sobie nie jest tak ważne jak szereg właściwych metod i zaangażowanie jednostki do przetworzenia odbieranych treści. Opracowywanie treści, zatem jest integralnym składnikiem zapamiętywania.^[7]

         Drugim elementem procesu pamięciowego jest przechowywanie. Jest to również czynny proces, gdyż przechowywany w pamięci materiał ulega ciągłym przeobrażeniom. Wprawdzie przechowywanie informacji, w porównaniu z kodowaniem i przypominaniem, nie odgrywa znaczącej roli w procesie pamięciowym, to jego czynniki decydują po części o sukcesie podczas odtwarzania informacji.

         Poniższy schemat przedstawia czynności związane z procesem przechowywania informacji w pamięci^[8]:

  

 

                                              

 

                                               Pamięć

         Napływające                   krótkoter-                       Zakodowane

         informacje                      minowa                          skutecznie

 

 

         Nieskutecznie

         zakodowane

                                                                                    Pamięć

                                                                                     długoter-

         Informacje                                                           minowa

         zapomniane

 

 

 

 

         Ostatnim etapem procesu pamięciowego jest odtworzenie lub przypomnienie informacji. „Przypominanie, które polega na identyfikowaniu tego, co spostrzegaliśmy dawniej, co zostało zapamiętane i przechowuje się, oraz na odróżnianiu od tego, co spostrzegamy po raz pierwszy, nazywa się rozpoznawaniem.”^[9] Nie można w tym miejscu pominąć innego radzaju przypomnień, jakim jest reprodukcja, bowiem w porównaniu z rozpoznawaniem polega ona na odtwarzaniu materiału nie spostrzegając go aktualnie.

         Aby wzmocnić swą pamięć i uczynić ją niezawodną należy uzmysłowić sobie wagę pierwszego i trzeciego elementu procesu pamięciowego, a więc umiejętność efektywnego przyswajania pojęć i obrazów, które mają być później przywołane i zdolność rozpoznawania wrażeń przywołanych z zasobów pamięciowych.

 

 

 

^[1] P. Kalina: Mnemonika czyli sztuka kształcenia i wzmacniania pamięci. Warszawa, Oficyna Wydawnicza MNM S.C. 1997, s.12.

^[2] Słownik Wyrazów Obcych. Warszawa, PWN 1980, s.484.

^[3] G. A. Dudley: Jak podwoić skuteczność uczenia się. Warszawa, Wydawnictwo Medium 1994, s.17.

^[4] Z. Włodarski: Z tajemnic ludzkiej pamięci. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1984, s.38

^[5] D. O'Brien: Sztuka zapamiętywania. Warszawa, MUZA 2000, s.51.

^[6] K.Gozdek-Michaëlis: Supermożliwości twojego umysłu. Łóddź, Agencja wydawnicza „COMES” 1999, s.91.

^[7] Z. Włodarski: Z tajemnic ludzkiej pamięci. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1984, s.40

^[8] Z. Brześkiewicz: Superpamięć. Łóddź, Agencja wydawnicza „COMES” 1999, s.20.

^[9] Z. Włodarski: Z tajemnic ludzkiej pamięci. Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne 1984, s.42

Powtórzenie

Zakodowane skutecznie

Pamięć krótkoter- minowa

Napływające informacje

Nieskutecznie zakodowane

Informacje zapomniane

Pamięć długoter- minowa

---