POJĘCIE PEDAGOGIKI

Pedagogika (gr. paidós - `dziecko, chłopiec', paidagōgos - `niewolnik opiekujący się dziećmi swego pana i odprowadzający je do szkoły', agogós - `kierownik, przewodnik' ágein) - nauka zajmująca się wychowaniem dzieci i młodzieży.

Pedagog - nauczyciel, wychowawca; teoretyk nauczania, wychowania.

Pedagogia - zespół środków i metod nauczania, wychowania.

Hebagogika - wychowanie młodzieży.

Andragogika - oświata i wychowanie dorosłych.

Gerantogogika - oświata wieku starszego.

Początki pedagogiki - niemiecki uczony Herbert, prof. hab. (XIX w.), opracował podwaliny tej dziedziny, oderwał ją od filozofii i oparł ją na gruncie nauki.

Działy:

• pedagogika ogólna

• pedagogika społeczna

• pedagogika zawodowa

• pedagogika dorosłych

• pedagogika specjalna

• oligofrenopedagogika - dot. upośledzonych

• resocjalizacja - dot. niedostosowań społ.

• surdopedagogika - dot. dzieci głuchych

• teflopedagogika - dot. dzieci niewidomych

• pedagogika przedszkolna

• pedagogika wczesnoszkolna

• pedagogika szkoły średniej

• pedagogika szkoły wyższej

• pedagogika czasu wolnego

• pedagogika medialna

PRZEDMIOT PEDAGOGIKI

Wychowanie - zespół działań służących kształtowaniu osobowości człowieka oraz wspomaganiu rozwoju tej osobowości.

• Są to działania rodziców, wychowawców, środowiska.

• Jest to oddziaływanie fizyczne, umysłowe, etyczne, moralne.

Pedagogika - nauka o wychowaniu, kształceniu i samokształceniu osobowości człowieka w ciągu całego życia.

1. Wychowanie i kształcenie

• działanie dośrodkowe i ośrodkowe (w sposób pośredni lub bezpośredni) na człowieka

2. 
   Samokształcenie, samodoskonalenie, samowychowanie, samoocena człowieka

• działania odśrodkowe

kształcenie obejmuje uczenie umiejętności

znaczenie poznawcze

• 
  
  kształcenie samorzutne (w toku wychowania i nauczania)

• wynika z samej osobowości

3. Nauczanie - działalność społeczna

• rola nauczyciela

WYRÓŻNIKI W PROCESIE SAMOKSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA

• PODMIOTOWOŚĆ

• nauczyciel - uczeń

• wychowawca - wychowanek

• PARTNERSTWO

• nauczyciel - uczeń

• wychowawca - wychowanek

• nauczyciel - rodzic

• DIALOG jako metoda wychowania, kształcenia i samokształcenia

• POSTAWA TWÓRCZA I TWÓRCZA AKTYWNOŚĆ

• nauczyciel - uczniowie

• wychowawca - wychowankowie

• SAMODZIELNOŚĆ POZNAWCZA

• dotyczy uczniów i nauczycieli

• DEMOKRACJA - kształtowanie układu demokratycznego w placówkach wychowawczych i oświatowych

• TOLERANCJA w odmiennościach kulturowych i religijnych

Edukacja - wychowywanie, wydobywanie sił drzemiących w człowieku przez działanie stymulacyjne i formy kreacji (przez przeżywanie).

POSTĘPOWANIE BADAWCZE

BADANIA rozpoznanie uzdolnień lub braków ucznia

obserwacja zachowań

obserwacja wytworów

analiza wytworów

Proces badawczy:

• określenie przedmiotu i celu badań

• sformułowanie problemów badawczych

• sformułowanie hipotezy

• dokonanie wyboru terenu badań

• pobór próby

• opracowanie technik badawczych

• dostosowane do badanych osób (wiek, wykształcenie itp.)

• badania pilotażowe weryfikacja podstawowej, wyjściowej wiedzy

• dają obraz badanego środowiska

• opracowanie wersji zagadnienia:

• hipoteza robocza

• opracowanie narzędzi badawczych

• korekta

Badania powinny trwać jak najkrócej.

Badania muszą być dynamiczne i powinny zawrzeć się w jednej czasoprzestrzeni.

Metody badawcze:

• obserwacja

• test socjometryczny

• analiza rysunków

• analiza dokumentów

• ankieta

• kwestionariusz

• eksperyment pedagogiczny

Formy badawcze:

• badania o charakterze historycznym

• badania sprawozdawcze

• badania eksperymentalne

• badania ewaluacyjne i wdrożeniowe

• badania monograficzne

Poziomy zjawisk:

• psychologiczny - bezpośredni kontakt między jednostkami

• psychospołeczny - kontakt w małej grupie

• socjologiczny - poziom zdepersonifikowanego kontaktu zbiorowego

Rodzaje zaburzeń, jakich obecność lub brak możemy stwierdzić u ucznia:

• zaburzenia percepcji wzrokowej

• zaburzenia percepcji słuchowej

• zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej

• zaburzenia zachowania

• samoocena

• koncentracja uwagi

• motywacja

• wolne tempo pracy i mała sprawność motoryczna

• tworzenie pojęć

Obserwacja

Obserwacja - jedna z podstawowych metod badawczych stosowanych w nauce. Polega na systematycznym, planowym kierowaniu badaniami, poprzez ogląd przedmiotów i zjawisk, opisywanie zaobserwowanych stanów i zmian. Celem obserwacji jest zebranie materiału (danych) do dalszych badań naukowych za pomocą metod analitycznych i uogólniających - syntetyzujących.

Obserwacja - osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostający w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Warunki poprawnej obserwacji:

• celowość - jasno uświadomiony cel kieruje obserwatora w jego poczynaniach badawczych

• planowość - w planie uwzględnia się:

• czas obserwacji

• sposoby obserwowania i rejestrowania

• warunki obserwacji

• selektywność - odpowiednie zawężenie badań ds. istotnie ważnych z punktu widzenia badania problemów

• dokładność - obserwacja powinna być:

• wierna

• wyczerpująca

• wnikliwa

• obiektywność - obserwacja musi być niezależna od osobistych doświadczeń obserwatora

Obserwacja uczestnicząca - nauczyciel wychowawca ma obowiązek obserwowania dziecka podczas zajęć i uchwycić (zapamiętać) te przejawy zachowań, które ujęte są w teście.

Ankieta

Ankieta (kwestionariusz ankiety) - typ kwestionariusza, w którym interesujące badacza zmienne są ujęte w pytaniach tak sformułowanych, że nie wymagają dodatkowych komentarzy z jego strony, bez względu na to, czy odpowiedź oczekiwana ma mieć charakter odpowiedzi otwartej (opisy), czy zamkniętej (dokonanie wyboru spomiędzy podanych w kwestionariuszu odpowiedzi).

Warunki dobrej ankiety:

• anonimowość

• jasna i czytelna instrukcja

• pytania jasno sprecyzowane, czytelne

• otwarte lub możliwe do wyboru odpowiedzi albo pytania półotwarte

POGLĄDY NA WYCHOWANIE

1. Początek - sofiści.

2. Pytania o wychowanie.

3. Oświecenie - początki dydaktyki.

• Rousseau, Emil, czyli o wychowywaniu

• utopia wychowania na łonie natury bez stresów i przymusów

• pocz. pedagogiki naturalistycznej

• natura dziecka - dobra

• indywidualność najlepsza

• cywilizacja i kultura tłamszą indywidualność

• trzeba rozwijać zainteresowania i uzdolnienia dziecka

• rozwój dziecka następuje ściśle wg pewnych faz

4. Badania eksperymentalne

Stanley Hall

Alfred Binet - psycholog francuski, opracował skalę badania inteligencji jako pierwszy, prekursor pedagogiki eksperymentalnej.

E. Mann - niemiecki pionier badań nad procesem uczenia i uczenia się (rozgraniczył te dwa pojęcia).

Janusz Korczak - lekarz, psycholog, nauczyciel

• Jak kochać dziecko?

Koncepcje pedagogiki naturalistycznej - nie były poparte żadnymi badaniami.

UCZENIE SIĘ

Uczenie się - proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku czego powstają nowe formy zachowywania się i działania lub następnie modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych.

Wskutek uczenia się zostaje opanowany cały system wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń.

W wąskim znaczeniu termin uczenia się określa świadome i zamierzone zdobywanie umiejętności i wiadomości.

W znaczeniu szerokim - uczenie zamierzone i mimowolne.

We współczesnej psychologii amerykańskiej procesy uczenia się uznawane są za główną dziedzinę badań.

W związku z rodzajem motywacji i nastawienia wyodrębnia się:

• uczenie się umyślne - ukierunkowane na zdobycie wiedzy, umiejętności, sprawności;

• uczenie się mimowolne (uboczne) - uczenie się niezamierzone.

Zależnie od przyjętych sposobów i technik wyróżnia się:

• uczenie się pamięciowe (mechaniczne) - metoda biernego powtarzania;

• uczenie się przez zrozumienie (wgląd) - wniknięcie w istotę zagadnienia, sens opanowanego materiału;

• uczenie się sensoryczne (spostrzeżeniowe, percepcyjne) - polega na wytwarzaniu odruchów warunkowych.

Ze względu na wpływ określonych doświadczeń wyróżniamy:

• uczenie się metodą prób i błędów,

• uczenie się przez naśladownictwo,

• uczenie się przez działanie,

• uczenie się przez przeżywanie (najbardziej efektywne).

Metody dydaktyczne:

• słowne:

• pogadanka

• wykład

• opowiadanie

• opis

• dyskusja

• praca z tekstem

• poglądowe:

• praca z książką (ilustracje, tabele)

• innego rodzaju obserwacje

• działalność praktyczna:

• wycieczki

• zajęcia laboratoryjne

DYDAKTYKA

DYDAKTYKA - nauka o nauczaniu i uczeniu się; system poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania, uczenia oraz sposobów kształtowania tego procesu człowieka.

• nazwa z gr. didaktikós `pouczający', didasko `uczę'

Przedmiot badań i funkcje dydaktyki

Przedmiotem badań jest wszelka świadoma działalność dydaktyczna wyrażająca się w procesie nauczania i uczenia się, samokształcenia i samouctwa, w ich treści, przebiegu, metod, środków i organizacji podporządkowanych przyjętym celom.

Funkcje:

• poznawcza - rozpatruje działalność dydaktyczną z różnych punktów widzenia, odkrywa lub tylko ustala fakty bezpośrednio lub pośrednio z nią związane; systematyzuje i uogólnia te fakty, tłumaczy je itp.

• praktyczna - służebna wobec życia społ. Spełnia ją, dostarczając nauczycielom przesłanek teoretycznych i norm praktycznych, których zastosowanie w działalności podnosi jej efektywność.

Zasady nauczania:

• zasada poglądowości

• zasada stopniowania trudności (przystępności)

• zasada świadomego i aktywnego udziału w procesie dydaktycznym

• zasada systematyczności

• zasada operatywności wiedzy

• zasada trwałości zdobytej wiedzy

• zasada wiązania teorii z praktyką

Metoda nauczania - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy oraz umiejętności posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie zdolności i zainteresowań.

Hierarchia metod nauczania:

• pogadanka

• pokaz

• praca z książką

• opowiadanie

• opis

• dyskusja

• wycieczka

• wykład

• metody laboratoryjne

Metody nauczania nowoczesnego - wspomagane komputerem, nauczanie komputerowe, drama.

METODY NAUCZANIA:

• NAUCZANIE PROBLEMOWE:

• JEDNOSTKOWE - każdy uczeń rozwiązuje te same problemy (kwestia - kto lepiej, szybciej)

• GRUPOWE - każdy zespół rozwiązuje te same problemy albo inne, a suma rozwiązań daje rozwiązanie kompleksowe

• NAUCZENIE PROGRAMOWE:

• LINIOWE

• ROZGAŁĘZIONE

• BLOKOWE

W zależności od zastosowania metod nauczania tok lekcji może być:

• podający

• problemowy

• praktyczny

• ekspresywny

KSZTAŁCENIE W SZKOLE WSPÓŁCZESNEJ

Cele kształcenia opisują zmiany, jakie chcemy uzyskać w uczuciach. Opisują zamierzone, zaplanowanie właściwości ucznia.

• ogólne - wskazują kierunki dążenia, ideały

• zalety:

• bogate znaczeniowo

• akcentują ważne wartości społeczne

• perswazyjne

• zwięzłe

• wady

• wieloznaczność

• nieokreśloność

• założenia idealizujące

• deklaratywność

• niejasny adresat

• operacyjne - konkretne, wymierne, zakładające efekty pracy wychowawczej

• stanowią opis wyników, które mają być uzyskane

• zalety:

• jednoznaczne

• wskazują sposoby zademonstrowania, że cel zostanie osiągnięty

• odnoszą się wprost do ucznia

• mobilizują ucznia i nauczyciela

• wady:

• względne ubóstwo znaczeniowe

• rozłączenie poznania i motywacji

• poszatkowanie przedmiotowe

• pracochłonność

TAKSONOMIA CELÓW

Taksonomia celów poznawczych		Taksonomia celów motywacyjno-wychowawczych
Poziom	Kategoria	Poziom	Kategoria
Wiadomości	Zapamiętywanie wiadomości	Działanie	Uczestnictwo w działalności
			Zrozumienie wiadomości		Podejmowanie działania
	Umiejętności		Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych	Postawy	Nastawienie na działanie
			Stosowanie wiadomości w systemach problemowych		System działań

NIEPRAWIDŁOWOŚCI WYCHOWANIA

Błędy w wychowany powstają w wyniku różnych wpływów zewnętrznych, nie zawsze zamierzonych.

• polegają na tym, że wychowankowie w swym działaniu poznawczym postępują nie zawsze zgodnie z oczekiwaniami otoczenia, czasem nawet ku własnemu zdziwieniu; konieczne jest wtedy podejmowanie zabiegów wychowawczych, którym w umiejętny sposób przeciwdziałałyby i korygowały utrwalone już błędy

Nieprawidłowości wychowania we współczesnej szkole wg Konpnickiego

• brak zainteresowania, zrozumienia i wrażliwości niektórych nauczycieli na problemy dzieci oraz wykonywanie czynności zawodowych w sposób biurokratyczny

• ustawiczna i b. formalna kontrola

• nieadekwatność ocen i sądów

• przesadne stosowanie kar z pominięciem środków zachęty

Czynniki zakłócające proces wychowania szkolnego:

• nieprawidłowe warunki życia szkolnego

• przeludnione klasy

• złe warunki lokalowe

• braki w podstawowym wyposażeniu

• niedostosowany do możliwości dziecka system wymagań i nieprawidłowy sposób ich realizacji

• niekorzystne dla procesu dydaktyczno-wychowawczego cechy nauczyciela - wychowawcy

• efektem kształtowania się niewłaściwych postaw warunkowanych nieprawidłowościami wychowania jest przestępczość dzieci

• młodzież przestępcza to bardzo często osoby, które przeżywają wiele konfliktów i niepowodzeń szkolnych oraz związanych z tym upokorzeń i porażek

Czynniki ograniczające twórczy rozwój uczniów wg Lukaszewskiego:

• stwarzanie uczniom sytuacji zagrożenia i wykorzystywanie ich jako środek manipulacji

• chaos w systemie wartości i realizowaniu celów podejmowanie wielu różnych zamierzeń (czasem sprzecznych ze sobą)

• powszechnie występuje hierarchiczność

---