KOBIETA I MĘŻCZYZNA - PSYCHOLOGICZNE RÓŻNICE
Odwieczne pytanie o przyczynę odmiennych zachowań mężczyzn i kobiet jest ciągle aktualne. „Płeć mózgu”, „Mężczyźni są z Marsa, a kobiety z Wenus” to książki, które opowiadają o różnicach między kobietami i mężczyznami. Bardzo szybko stały się one bestsellerami światowymi. Temat ten wciąż budzi wiele kontrowersji, skrajnych opinii.
Jeszcze sto lat temu naturalne i oczywiste były poglądy, że mężczyźni i kobiety bardzo się od siebie różnią. Uważano, że mężczyźni są bardziej inteligentni, mają inne zdolności. Jeszcze wcześniej pogląd ten posunięty był do tego stopnia, że sądzono, iż są to dwa oddzielne gatunki. Rozwój nauki, rewolucja kulturalna spowodowały, że zaczęto uważniej przyglądać się tym twierdzeniom. Znalazła się grupa osób, która uznała, że taki podział został stworzony przez mężczyzn w zdominowanym przez nich świecie. To mężczyźni ustalili podział ról w społeczeństwie, gdzie tylko oni mieli dostęp do edukacji, dobrej pracy itp. Powstał ruch zwany feminizmem, który walczył o prawa kobiet. Kilkadziesiąt lat przemian społecznych i kulturowych doprowadziło do tego, że obecnie sytuacja kobiet wygląda dużo lepiej. Jednak chęć wyeliminowania różnic między płciami doprowadziła do tego, że teraz gubimy się w tym, co kobiece, a co męskie i czy faktycznie jakaś odmienność istnieje. Każdy ma swoje zdanie na ten temat, w różnych środowiskach panują odmienne poglądy.
Uwarunkowania biologiczne
Biologiczne różnice między płciami polegają głównie na innej gospodarce hormonalnej, trochę odmiennej anatomii, niewielkich różnicach w budowie mózgu. W mózgu kobiet jest więcej połączeń między dwiema półkulami. Lewa półkula odpowiada przede wszystkim za zdolności werbalne i szczegółowe, uporządkowane przetwarzanie informacji (mówienie, czytanie, pisanie). Uszkodzenia lewej półkuli powodują wszelkiego rodzaju problemy językowe. Kontroluje również logiczne, uporządkowane procesy myślowe. Natomiast prawa półkula odpowiada za wyobraźnię przestrzenną. Kontroluje abstrakcyjne procesy myślowe. Osoba z uszkodzoną prawą półkulą traci orientację, poczucie kierunku. Lewa półkula kontroluje prawą stronę ciała, a prawa półkula - lewą. I tak to, co widzimy lewym okiem przetwarzane jest w prawej półkuli.
Badania pokazały, że podział funkcji między półkulami u kobiet jest mniej wyraźny niż u mężczyzn. Zarówno lewa jak i prawa półkula uczestniczy w czynnościach werbalnych i wizualnych. Natomiast mózg mężczyzn jest bardziej wyspecjalizowany (lewa półkula niemal wyłącznie odpowiada za funkcje językowe, a prawa za przestrzenne). Wynika to prawdopodobnie z innej budowy ciała modzelowatego, u kobiet jest więcej włókien łączących prawą i lewą półkulę. Dlatego też między dwiema półkulami następuje większa wymiana informacji.
Przeprowadzono bardzo dużo badań mających na celu wykrycie różnic w funkcjonowaniu mózgów u osób różnej płci. Kilka takich odmiennych uzdolnień udało się wychwycić. Oczywiście istnieją od tej zasady wyjątki. Trzeba pamiętać, że opisane niżej różnice dotyczą porównania przeciętnego mężczyzny i przeciętnej kobiety i opierają się na obliczeniach statystycznych. Zupełnie pominięty jest czynnik indywidualny, czyli zdolności poszczególnych osób.
zdolności przestrzenne - jest to zdolność do wyobrażenia sobie przedmiotów: ich kształtu, położenia, proporcji. Mężczyźni zdecydowanie lepiej radzą sobie z takimi zadaniami (szczególnie, jeśli chodzi o wyobrażenie sobie rotacji brył). Ma to przełożenie na pracę z przedmiotami trójwymiarowymi. Oczywiście są kobiety, które mają duże zdolności przestrzenne, jednak statystycznie istotna jest przewaga mężczyzn w tej dziedzinie. Powszechnie znana jest trudność kobiet w odczytywaniu map (odwracanie ich w zależności od kierunku jazdy). Mężczyźni nie potrzebują tego robić, potrafią odwrócić sobie mapę w głowie. Można też zaobserwować, że chłopcy chętniej niż dziewczynki bawią się klockami, budują różnego rodzaju pojazdy, budowle. Wynika to właśnie z lepszej wyobraźni przestrzennej. Łatwiej jest im zrobić coś z klocków na podstawie instrukcji tzn. z dwuwymiarowego projektu stworzyć trójwymiarową bryłę.
matematyka - w pierwszych klasach szkoły podstawowej lepsze z matematyki są dziewczęta, jednak wraz z wiekiem chłopcy je wyprzedzają. Dorośli mężczyźni zdecydowanie lepiej radzą sobie z matematyką. Przeprowadzone kiedyś badanie pokazało, że na jedną wybitnie uzdolnioną matematycznie dziewczynkę, przypada trzynastu równie uzdolnionych chłopców.
zdolności werbalne - dziewczynki wcześniej niż chłopcy zaczynają mówić, odznaczają się większą łatwością mówienia i częściej to robią. Szybciej uczą się czytać, przyswajają sobie zasady gramatyki, ortografii, interpunkcji. Potrafią słownie wyrazić różnego rodzaju niuanse emocjonalne, opisywać uczucia. Z większą łatwością uczą się języków obcych (jednak ta różnica jest niewielka).
spostrzegawczość - dotyczy to głównie wrażliwości na bodźce zmysłowe, kobiety lepiej wychwytują subtelne różnice i szybciej reagują. Łatwiej łączą ze sobą informacje płynące z różnych ośrodków zmysłowych, dostrzegają relacje między nimi. Np. słyszą drobne różnice w tonie głosu. Dotyczy to także zmysłu dotyku, kobiety mają większą wrażliwość na dotyk na skórze całego ciała.
pamięć - kobiety mają zdolność do zapamiętywania większej ilości nieistotnych, przypadkowych informacji i obiektów. Dlatego też łatwiej wyszukują przedmioty pośród innych. Przydaje się to w domu, gdzie trzeba pamiętać położenie wielu niepotrzebnych rzeczy. Mężczyźni potrafią zapamiętać tak dużą ilość informacji tylko wtedy, kiedy tworzą one jakąś logiczną całość, albo mają dla nich jakieś znaczenie.
mowa ciała i intuicja - kobiety znacznie lepiej odczytują mowę ciała, mimikę twarzy, wszelkiego rodzaju sygnały. Spostrzegają rzeczy, na które mężczyźni na ogół są głusi i ślepi. Same potrafią wyrażać uczucia nie tylko za pomocą słów, ale również poprzez mowę ciała, różne gesty. Powszechnie znana jest kobieca intuicja, kiedyś traktowana jako czarna magia. Polega ona głównie na zdolności do wychwytywania najdrobniejszych sygnałów społecznych, różnicowaniu subtelnych gestów, tonu głosu, mimiki twarzy. Informacje płynące z różnych zmysłów są zbierane i interpretowane, co daje kobietom szerszy pogląd na niektóre sprawy. Proces ten nazywany jest intuicją, ponieważ nie odbywa się na świadomym poziomie.
agresja - niewątpliwie większą agresją wykazują się mężczyźni i w dużym stopniu jest to spowodowane wpływem testosteronu. Większość pobić, zabójstw, rozbojów to dzieła mężczyzn. Kłótnie między chłopakami nierzadko kończą się bójką. W przeszłości (i teraz czasami również) naturalne było rozwiązywanie konfliktów, zatargów drogą siłową. Powszechne były pojedynki o honor. Mężczyźni, zdecydowanie częściej niż kobiety uprawiają sporty, w których bycie agresywnym jest niezbędne. Są to wszystkie rodzaje walk oraz gry zespołowe oparte na przewadze fizycznej i sile. Zdarzają się jednak sytuacje, że kobiety również wykazują wysoką agresję (co pokazuje, że nie tylko testosteron jest czynnikiem ją wywołującym).
Kultura i wychowanie
Nie tylko biologia warunkuje różnice pomiędzy płciami. Coraz bardziej podkreśla się rolę środowiska i wychowania. Od małego dziecka uczymy się własnej płci. Inne zabawki kupowane są chłopcom, a inne dziewczynkom. Odmienny jest również styl wychowywania dzieci. Dziewczynki chwalone i nagradzane są za zachowania altruistyczne (kiedy komuś pomagają), wykazuje się zrozumienie i pielęgnuje ich wrażliwość. Chłopcy natomiast mają większą swobodę, ceni się ich niezależność. W ten sposób kształtują się różnice pomiędzy kobietami i mężczyznami.
wygląd zewnętrzny - kobiety zdecydowanie więcej czasu poświęcają swojej urodzie. Stosują diety, nakładają makijaż, modnie się ubierają. Wygląd jest istotnym elementem ich samooceny. Jest to w dużej mierze wynik presji ze strony środowiska, mediów, które wykreowały trudny do osiągnięcia ideał kobiecego piękna. Mężczyźni mają lepszą opinię na temat swojego wyglądu, bardziej się sobie podobają. Natomiast kobiety mają ciągłe kompleksy, zastrzeżenia. Oceniają poszczególne partie swojego ciała (np. nie podobają mi się moje uszy, mam za grube nogi, itp.), podczas gdy mężczyźni widzą siebie jako całość.
sprawność fizyczna - kobietom zależy na wyglądzie, natomiast mężczyźni robią wiele (więcej niż kobiety), aby być sprawnymi fizycznie. Zależy od tego ich pozycja w grupie (według teorii ewolucji najsilniejszy samiec jest liderem stada), łatwiej zdobywają partnerki.
pozycja zawodowa - kobiety jeszcze mają niższą pozycję zawodową ni mężczyźni, co jest widoczne w bardzo małej ilości pań piastujących czołowe stanowiska np. w rządzie, na uczelniach, w firmach. Ogólnie panuje zasada, że im wyżej w hierarchii zawodowej, tym więcej mężczyzn. Nie wynika to z braku motywacji kobiet do zajmowania wysokich stanowisk, ale np. z gorszego wykształcenia (kiedyś mniej kobiet studiowało, zajmowały się raczej gospodarstwem domowym). Sytuacja powoli ulega zmianie, jednak w chwili obecnej różnica ta nadal jest istotna.
styl porozumiewania się - mężczyźni w rozmowie skupiają się na faktach, liczbach, konkretach. Natomiast kobiety są empatyczne, bardziej dbają o atmosferę, a nie wyłącznie o treść. Zupełnie odmienny styl porozumiewania się często prowadzi do nieporozumień między kobietami i mężczyznami zarówno w sferze osobistej jak i zawodowej. Kobiety zarzucają swoim partnerom, że ich nie słuchają, nie rozumieją itp. Natomiast na gruncie zawodowym bardziej ceniony jest „męski” styl porozumiewania się oparty na faktach, uważany za bardziej racjonalny. Kobieta, która chce być odpowiednio traktowana np. w biznesie, zazwyczaj uczy się takiego (właściwego mężczyznom) stylu.
cele, wartości - kobietom zazwyczaj bardzo zależy na relacjach, emocjonalnej więzi, nastawione są na kontakt z innym człowiekiem, dbają o atmosferę. Dlatego przeważnie kobiety zajmują się podtrzymywaniem tradycji rodzinnych, pielęgnowaniem zwyczajów. Natomiast mężczyźni nastawiani są bardziej zadaniowo. Koncentrują się na rozwiązywaniu problemów, skutecznym działaniu, efektach swojej pracy.
Płeć psychologiczna
Przeprowadzone badania pokazały, że wszyscy ludzie mają jasne stereotypy płci. Gdy zapytać ich, jakie cechy są zdecydowanie męskie, a jakie żeńskie, nie mają problemów, aby je wymienić. Cechy przypisywane mężczyznom to: przebojowość, agresja, arogancja, bezwzględność, racjonalizm. Natomiast kobiety określa się jako: wrażliwe, opiekuńcze, uważne, uległe i emocjonalne. Stopień, w jakim dana osoba przejawia stereotypy własnej płci znacznie wpływa na to, jak jest postrzegany w środowisku. Na przykład, kiedy mężczyzna jest delikatny i wrażliwy, mówimy, że ma kobiecy sposób zachowywania się. Natomiast o kobiecie powiemy, że jest jak mężczyzna, kiedy jest opanowana, rywalizująca, dominująca.
W ten sposób powstało pojęcie płci psychologicznej. Jest to stopień natężenia stereotypowych cech kobiecości lub męskości.
Wyróżnia się cztery typy:
męski - wysokie natężenie stereotypowo męskich cech
kobiecy - wysokie natężenie stereotypowo kobiecych cech
androgyniczny - wysokie natężenie cech stereotypowo męskich oraz kobiecych
nieokreślony - niskie natężenie cech stereotypowo męskich i kobiecych.
Dodatkowo wyróżnia się osoby krzyżowo określone seksualnie, czyli wykazujące cechy płci przeciwnej tzn. kobiecych mężczyzn oraz męskie kobiety. Coraz bardziej pożądany jest typ androgyniczny, który charakteryzuje się posiadaniem (w dużym natężeniu) cech zarówno męskich, jak i kobiecych. Najlepiej, kiedy cechy te ujawniają się w określonych sytuacjach, np. kobieta androgyniczna w pracy jest rzeczowa, racjonalna, asertywna; a w domu opiekuńcza, empatyczna i wrażliwa.
Nie da się ukryć, że mężczyźni i kobiety różnią się od siebie. Stało się tak w dużej mierze za sprawą ewolucji, która wyspecjalizowała mężczyzn w cechy niezbędne do walki (obrony rodziny, polowań), natomiast kobiety do dbania o relacje z ludźmi, ciepło rodzinne. Przez wiele lat cechy te są dziedziczone genetycznie mimo tego, że już nie są istotne dla przetrwania. Nasza tradycja, kultura wciąż podtrzymuje takie wzorce i wartości i w taki sposób wychowuje się dzieci, aby dobrze wypełniały swoje role. W ostatnim czasie próbuje się zatrzeć, zminimalizować istniejące różnice. Mniejszy nacisk kładzie się na odpowiednie wychowanie dzieci (dziewczynki mogą chodzić po drzewach, bawić się samochodami, a chłopcy lalkami). Cenione są cechy uznawane za męskie jak i za kobiece, ale odpowiednio do sytuacji (w domu dobrze jest zachowywać się inaczej, a w pracy inaczej).
Jedno jest pewne - poznanie i zrozumienie różnic między płciami powinno ułatwić porozumiewanie się mężczyzn z kobietami i załagodzić odwieczne problemy.