Proszki (Pulvis, Pulveres, Pulvis, Pulv.)
Proszki to postać leku złożona z równomiernie rozdrobnionych (sproszkowanych 0,5 mm) substancji stałych.
Proszki - sposób sproszkowania:
grubo sproszkowane - (pulvis grossus) - sito 0,5 mm
średnio sproszkowane - ( pulvis medius) - sito 0,315 mm
miałko sproszkowane - ( pulvis tennus, pulvis subitilus) - sito 0,16 mm
bardzo miałko sproszkowane-( pulvis subtilisimes, pulvis alcoholisates)-sito 0,08 mm
zmikronizowane - (pulvis micronisatus) - średnica 10 μm
Postać ta przeznaczona jest do użytku zewnętrznego ( pulveres ad usum externum, pulveres ad usum dermicum) (sito 0,16 mm)jako tzw. zasypki i pudry, oraz do użytku wewnętrznego (pulveres ad usum internum, pulveres per orales), które nie mogą mieć cząstek większych niż 0,5 mm i muszą mieć postać jednolitych ziaren. Stosowane są one, gdy nie można podać substancji leczniczej w postaci płynu, jednakże z proszków substancja lecznicza uwalnia się wolniej.
Proszki stosuje się również w celu sporządzenia roztworów.
W zależności od ilości składników przepisanych w recepcie rozróżniamy proszki proste
( pulveres simplices) oraz proszki złożone ( pulveres compositi vel mixti).
Proszki proste ( pulvis simplex, pulveres simplices, pulvis simplicis)
Otrzymuje się przez sproszkowanie jednej substancji leczniczej (substancji chemicznej, surowca roślinnego lub zwierzęcego) i przesianie przez odpowiednie sita. Proszki proste najczęściej składają się z substancji obojętnych. Czynność proszkowania substancji wrażliwych na czynniki zewnętrzne ( wilgoć, tlen) jak np. Acidum acetylsalicylicum, Acidum ascorbicum, Aluminii kalii sulfas, Aminophyllinum, Chloralum hydratum, Methenaminum, Natrii hydrocarbonas, Natrii sulfas, Zinci oxydum należy dokonać ex tempore. W ten sposób należy postępować z substancjami lotnymi takimi, jak: Camphora, Iodum, Mentholum, Thymolum.
Proszki złożone ( pulveres compositi vel mixti)
Otrzymuje się przez dokładne wymieszanie sproszkowanych substancji leczniczych (dwóch lub wielu). Do sporządzenia proszków złożonych należy brać tylko takie składniki, które po zmieszaniu nie zmieniają swoich właściwości w czasie przechowywania. Poszczególne składniki powinny być co najmniej średnio sproszkowane. Jeśli jeden ze składników jest bardziej sproszkowany, wszystkie pozostałe składniki mieszaniny powinny mieć ziarna podobnej wielkości.
Rozcierki - (pulveres triturati) - proszki rozcieńczone. Sporządzane z substancji bardzo silnie działających, lub higroskopijnych celem dokładnego odważenia. Uzyskuje się je przez roztarcie substancji czynnej z obojętnym proszkiem rozcieńczającym np. laktozą - Saccharum lactis ( cukier mlekowy) lub sacharozą.
Trituratio Acidi arsenicosi 1:10
Trituratio Atropini sulfurici 1:10
Trituratio Strychnini nitrici 1:10
Trituratio Scopolamini hydrobromici 1:100
Extractum Belladonnae siccum 1:2
Nystatyna 1,0 gram - 2 000 000 jednostek - Nystatyna antybiotyk przeciwgrzybiczy. Rozcierka z Nystatyną wykonywana jest na laktozie, jednakże nie można jej stosować w lekach ocznych.
Przygotowanie rozcierki: Oblicza się masę laktozy i trucizny. Laktozę dzieli się na trzy części. Pierwszą część dzielimy na dwie części i jedną z nich zacieramy pory moździerza. Następnie dajemy truciznę i drugą część pierwszej porcji. Całość ucieramy 20 minut. Dodajemy drugą część laktozy i ucieramy kolejne 20 minut. Oskrobując ściany moździerza. Na koniec dajemy trzecią część odważonej laktozy i ucieramy następne 20 minut.
Proszki mianowane ( pulveres titrati) - są to proszki otrzymywane z silnie działających surowców roślinnych, doprowadzone do ściśle określonego miana przez dodanie laktozy, skrobi, wytrawionego lub niewytrawionego surowca. W postaci proszków mianowanych spotykamy w aptece np. Adonidis vernalis herba titrata 8 j.g., Convallariae herba titrata 12 j.g. Proszki te są mianowane na drodze biologicznej i zawierają określoną ilość ciał czynnych np. glikozydów nasercowych. Są wyrażane w jednostkach kocich, gołębich lub żabich.
Proszki roztarte ( pulveres trite) - proszki zmikronizowane - otrzymywane przez roztarcie w lotnym rozpuszczalniku proszków grubokrystalicznych (np. Mentholum, Camphora).
Olejocukry (oleosacchara) - są to mieszaniny olejków eterycznych z sacharozą ( cukier biały) sporządzane przez roztarcie sproszkowanej sacharozy z olejkiem eterycznym, zwykle w ilości 1 kropla na 2,0 gramy cukru, z wyjątkiem: Aurantii exocarpii oleum, Aurantii flos oleum, Citri oleum, Myristicae aetherum oleum, Rosae oleum, których daje się 1 kroplę na 4,0 gramy cukru.
Proszki dzielimy na proszki:
niedzielone
dzielone
Proszki niedzielone - przeznaczone są do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego. Proszki niedzielone do użytku zewnętrznego jako pudry lecznicze i zasypki ( pulveres adspergentii, cutipulveres) stosowane są na błony śluzowe w celach leczniczych, ochronnych lub profilaktycznych. Zawierają w swoim składzie najczęściej substancje lecznicze
o właściwościach ściągających, przeciwzapalnych, bakteriobójczych i dezynfekujących. Wszystkie składniki użyte do sproszkowania zasypek powinny być starannie wymieszane po uprzednim sproszkowaniu każdego ze składników ( miałko sproszkowane sito 0,16). Proszki niedzielone do użytku wewnętrznego nie mogą zawierać substancji leczniczych silnie działających lub wyjątkowo mogą je zawierać w takiej ilości lub rozcieńczeniu, że niewłaściwe lub niestaranne odmierzenie zapisanej dawki, lub przyjęcie większej niż przepisano dawki, nie spowoduje zatrucia. Poszczególne dawki odmierza sobie chory np. łyżeczką do herbaty napełnioną równo z brzegiem tj. 0,5 do 5,0 lub „na koniec noża”, tj. 0,1 do 1,0. Łyżeczka do herbaty płasko napełniona zawiera przeciętnie: Acidum tannicum 0,5; Magnesii oxydum 0,6; proszków roślinnych 1,5; cukrów 3,0; soli nieorganicznych od 3,0 do 7,0. Proszki niedzielone do sporządzania roztworów, zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego, powinny zawierać substancje lecznicze dobrze rozpuszczalne we wskazanej ilości rozpuszczalnika. Proszki niedzielone wydaje się w torebkach papierowych, w pudełkach tekturowych, słoikach szklanych szczelnie zamkniętych.
Proszki dzielone- najczęściej są stosowane do użytku wewnętrznego i mogą być zapisane przez lekarza w dwojaki sposób:
Sposób zapisywania proszków:
metoda mnożenia - praescriptio multiplicata - M.f. pulv. D.t.d. N°
metoda dzielenia - praescriptio divisa - M.f. pulv. Divide in partes aequales N°
Proszki mogą być dozowane do kapsułek skrobiowych, żelatynowych lub papierowych.
Wielkość i pojemność kapsułek skrobiowych:
Nr |
Średnica w mm |
Przybliżona zawartość w g proszków |
|
|
|
ciężkich |
lekkich |
1 |
12 |
0,5 |
0,3 |
2 |
14 |
0,7 |
0,4 |
3 |
16 |
0,9 |
0,6 |
4 |
18 |
1,2 |
0,8 |
5 |
20 |
1,5 |
1,1 |
6 |
22 |
1,8 |
1,3 |
Proszki należy rozsypywać do opłatków możliwie najmniejszych, tak aby były całkowicie wypełnione przepisaną masą pojedynczego proszku. W przypadku proszków dzielonych o masie mniejszej niż 0,1 grama należy dodać laktozy, uzupełniając masę proszku do 0,1.
Wykonanie proszków:
dobrać odpowiedni moździerz i pistel ( dno moździerza powinno odpowiadać krzywiźnie główki pistla
średnica moździerza (powinna być równa 2,5 - 3 x wielkości główki pistla)
wielkość moździerza dobrany odpowiednio do ilości (grubości) proszku ( równy promieniowi główki pistla)
proszki mieszamy od ilości najmniejszych do największych
jeżeli dwie substancje są w tej samej ilości najpierw dajemy silniej działające
jako drugie dajemy: trucizny ( wykaz A) i substancje higroskopijne, jako pierwszą wówczas dajemy kolejną substancję względem ilości, lub substancję, która jest obojętna i występuje w ilości największej
jako drugie dajemy substancje z wykazu B ( jeśli występują w ilości do 0,02)
substancje barwne dajemy na końcu, ponieważ pylą i barwią ( bez względu na ilość), substancje puszyste ( takie, które wypadają z moździerza podczas mieszania) np. sole chininy, tlenek i węglan magnezu.
Do trucizn i substancji barwnych przeznacza się osobne moździerze oznaczone etykietą z napisem - TRUCIZNA.
Methylenum coeruleum - błękit metylenowy, działa odkażająco na pęcherz i drogi moczowe. Jedyna substancja barwna stosowana w proszkach. Substancja bardzo pyląca.
Pyoctaninum coeruleum - ( Gentianae violet, fiolet gencjany) - działa odkażająco. NIE stosuje się w proszkach!
Proszki z tabletkami
Jeżeli nie ma substancji w postaci pulvis pro receptura to bierzemy ją z leków gotowych np. tabletek. W drażetkach 30% masy stanowi otoczka. Dwie różne tabletki ( z różnymi substancjami leczniczymi) uciera się w osobnych moździerzach. Większość tabletek jest powlekana. Powłoczki można usunąć przez:
rozpuszczenie otoczki w wodzie i osuszenie
rozpuszczenie w 70° izopropanolu
wstawienie do suszarki (105° C) celem pęknięcia i zmycie spirytusem
Na egzamin: otoczkę usunąć rozcierając tabletki i przesianie jej przez sito ( celem usunięcia resztek powłoczki)
Tabletki lakierowane - powlekane substancjami błonotwórczymi
Polimetakrylany (Eudragity) - Eudragit E - nie rozpuszcza się w wodzie, rozpuszcza się w kwasie solnym.
Do proszków dajemy:
Encorton (Prednisonum)
Relanium ( Diazepam)
Dla dzieci:
Furosemid
Hydrochlorotiazyd
Propranolol
Do proszków NIE dajemy ( ponieważ nie wolno rozcierać) - występują w otoczkach dojelitowych:
Pankreatyna - rozkłada się w kwaśnym pH i działa drażniąco na żołądek
Erytromecyna - nietrwała w kwaśnym środowisku żołądka
Niezgodności w proszkach
mieszaniny eutektyczne
mentol
tymol
kamfora
salicylan fenylu
mieszaniny higroskopijne
Extractum Belladonnae siccum
Aspiryna - gdy wilgotność przekroczy 80%, dopiero wówczas wystąpi niezgodność. Uważana jest za substancję higroskopijną, ale gdy nie ma innej substancji higroskopijnej w preparacie, to aspirynę dajemy na końcu i zamykamy w foliowej torebce. Jednakże gdy wystąpią dwie substancje higroskopijne to wydajemy je oddzielnie lub możemy przesypać je laktozą.
adsorpcja
węgiel leczniczy ( Carbo medicinalis) - nie wolno łączyć szczególnie z solami alkaloidów!
Wodorotlenek glinu (Alusal)
Między przyjęciem jednego i drugiego leku musi wystąpić dwugodzinna przerwa.
Wydajemy zawsze oddzielnie!
1