Metodologia psychologii - nauka opisowo - normatywna o sposobie uprawiania psychologii jako nauki oraz o funkcjonowaniu zawodowym psychologa. Zdaje relację z tego w jaki sposób jest uprawiana obecnie psychologia jako dyscyplina naukowa; Normatywna- jak powinna być norma; jakie są wymogi stawiane każdemu, kto chciałby w sposób naukowy zajmować się psychologią.
Status metodologiczny - przedmiot - metoda - cel
Przedmiot: (dusza) Arystoteles w „Traktacie o duszy” o przedmiocie wspomina jako pierwszy. Z metafizyki metodą dedukcji wyciągnął po raz pierwszy tezy, od tej pory w filozofii zaczęto posługiwać się dedukcją. Tak samo psychologia - metodą dedukcji została wyprowadzona z metafizyki. Psychologia racjonalna - bo uprawiana metodą dedukcji. Geometria - uczy się za pomocą dedukcji (aksjomaty).
Ch. Wolff - zaakcentował to, że psychologia jest racjonalna (bo oparta na aksjomatach, uprawiana w sposób dedukcyjny
Metoda: może być dedukcyjna (Arystoteles) lub/i empiryczna (Wolff). To jakiego typu jest zależy od metody, jaką psycholog się posługuje. Każdy filozof wprowadził swoją własną psychologię (antropologia filozoficzna) drogą dedukcyjną, wyjątkiem był św. Augustyn, bo:
* rozpoczął od introspekcji (droga dochodzenia prawdy o sobie);
* rozumował drogą indukcyjną, a nie dedukcyjną;
* postawił sobie pytania osobiste natury egzystencjalnej;
* psychologicznie dla człowieka istnieje tylko jeden czas: TERAZ
William James założył laboratorium na Harvardzie (kilka miesięcy po powstaniu laboratorium w Lipsku). Rozpoczęła się psychologia osobowości. Ja empiryczne - samoocena człowieka; Czyste Ja:
* dusza (św. Tomasz z Akwinu - James to popiera);
* struktura priori (Kant);
* masa asocjacyjna. Razem z Piercem i Dewey'em stworzyli pragmatyzm - podstawowa filozofia Amerykanów.
Cele psychologii:
Teoretyczne: poznanie prawidłowości związanych z zachowaniem człowieka w sytuacjach codziennych i ekstremalnych, nowe teorie, poznanie zasad funkcjonowania psychicznego.
Aplikacyjne to pomoc człowiekowi funkcjonującemu w róznych rolach społecznych. Pomoc od poczęcia (prenatalna) aż do śmierci (tenatopsychologia)
Psychologia jako nauka filozoficzna. Do czasów św. Augustyna psychologia traktowana była jako nauka dedukcyjna. Św. Augustyn ukazał możliwość stosowania metody introspekcyjnej. Możemy tu też podać przykład W. Jamesa, Wolffa.. Dziś psychologia odeszła od filozofii stając się nauką empiryczną. Jest odrębną dyscypliną naukową. Jednak psychologia potrzebuje z filozofii twierdzeń bazy zewnętrznej, które stanowią dla niej punkt wyjścia np. filozofia egzystencjalna, fenomenologiczna. Łączy je też historia.
Jako nauka przyrodnicza. Nauki przyrodnicze hołdują interpretacją faktu naukowego modelowi nomotetycznemu. Według tego modelu fakt naukowy jest powtarzalny jeśli występuje w standardowych warunkach (badania można powtórzyć). Metodą uprawiania jest tu metoda indukcyjna oraz oparta na analogii. Dzięki temu podejściu można ustanowić prawa sterujące ludzkim zachowaniem, np. prawo
Webera- Fechnera. W tym znaczeniu psychologia jest nauką przyrodniczą gdyż formułuje prawa.
Jako nauka humanistyczna. Model idiograficzny. Przeżycia, sytuacje człowieka są traktowane jako jedyne, niepowtarzalne, unikalne. Wobec tego na ich podstawie nie można formułować praw.
Model nomotetyczny traktujemy jako niezbędny w badaniach naukowych i staramy się wykryć ogólne prawidłowości dot. ludzkiego zachowania. Badań tych nie traktujemy jednak jako celu ostatecznego. Ważniejszy jest cel pomocy człowiekowi a to tego potrzebne są nauki humanistyczne (nauki rozumiejące). Cel nadrzędny to efektywność pomocy człowiekowi. Ch, Wolff dał początki psychometrii, od niego rozpoczęła się psychologia humanistyczna.
Nauka behawioralna. Jako reakcja na psychoanalizę. Zdaniem Watsona takie uprawianie psychologii jak proponuje psychoanaliza jest z gruntu nienaukowa, bo nie da się z gruntu wykluczyć, że dana osoba w eksperymentach nie ma złej woli. J.watson wprowadził metodę SR. Nie odnalazł kontynuatora swojej myśli psychologicznej. Wprowadzenie wersji S-O-R przez Tolmana (O-zmienna pośrednicząca) - behawioryzm umiarkowany. Te wersje znalazły zwolenników nie tylko w psychologii. Podejście behawiorystyczne- nauka zachowania. Skinner zajął się terapią behawioralną, eksperyment z gołębiami w skrzyni.
Jest nauką społeczną, gdyż przedmiotem jej zainteresowania jest funkcjonowanie ludzi w relacjach społecznych z innymi ludźmi. Działy psychologii: psychologia społeczna. Za największe osiągnięcie psychologii społecznej XX wieku uważa się odkrycie dynamiki małej grupy, która zrewolucjonizowała nauki społeczne.
Jest nauką o życiu. Life- sciences Zajmuje się zyciem od poczęcia do śmierci. Gerontopsychologia- okres starzenia się. Thanatopsychologia- pomoc człowiekowi umierającemu.
Brain science- Przedmiot integrujący to mózg.
Koncepcja klasyczna pytanie naukotwórcze: Dlaczego istnieje rzeczywistość jakie są relacje istnienia (Arystoteles). Pytanie kierunkotwórcze: Dlaczego w określonej sytuacji S, człowiek zachowywał się w określony sposób? Teoria psychoanalizy: Freud uważa że istnieje napięcie i konflikt między zyciem a śmiercią. Są to wymiary antagonistyczne, wypadkowa tych sił decyduje o zachowaniu człowieka. Psychologia humanistyczna zaproponowała sposób maksymalistyczny. Pytaniem badawczym jest również pytanie Arystotelesa, zaś odpowiedź była już inna. A. Maslow uważał że człowiek zachowuje się by zaspokoić swoje potrzeby, piramida potrzeb. Wiktor Frankl wyznacza kierunek zachownaia jako sens życia. Psychologia humanistyczna proponuje hierarchiczne wartości.
Koncepcja pozytywistyczna Augustyn Comte. Pytanie kierunkotwórcze: jak zachowuje się człowiek w sytuacjach życia codziennego. Jak przebiega proces, zjawisko. Psychologia jest nauką eksperymentalną stała się ważnym czynnikiem kulturo twórczym, behawioryzm zdominował amerykańskie życie gospodarcze. Powstanie zmiennej pośredniczącej SOR, interpretacja czarnej skrzynki Skinnera. Metody psychologiczne są oparte na metod introspekcyjnej, która jest niewiarygodna bo badani mogą mieć dobra lub złą wolę a psycholog nie może tego rozstrzygnąć. Później przyjęte zostało ze badanym trzeba ufać, bez introspekcji nie ma psychologii.
Koncepcja Kanta zerwanie z realizmem poznawczym, łączy się z psychologią poznawczą, zakłada istnienie schematów poznawczych, odniesienie do apriorycznych form umysłu Kanta, subiektywizm- nie można uprawiać nauki obiektywnie. Rzeczywistość jest poznawana na tyle ile zmieści się w udzkim umyśle.
Koncepcja ewolucyjna Bazuje na koncepcji Darwina i Spencerowskiej. Człowiek zachowuje się tak żeby przeżyc, podkreśla rolę mechanizmów umożliwiających przetrwanie gatunku. Walka o byt się skończyła, człowiek rozwija się cywilizacyjnie. Gibson (koncepcja ekologiczna) rzeczywistość jest postrzega bezpośrednio przez człowieka.
Redukcjonizm sposób wyjaśniania w psychologii, który pozwala wyjaśnic zachowanie człowieka przy pomocy terminów wziętych z nauk przyrodniczych. Gdyby wyjaśnienie psychologiczne udałoby się sprowadzić do niższych poziomów (biologia, fizjologia) wtedy psychologia by nie była potrzebna. Redukcjonizmu nie da się obronić, Psychologia jest potrzebna do wyjaśniania dlaczego rózni ludzie zachowują się na rózne sposoby.
Wyjaśnianie deterministyczne Upraszcza problemy psychologiczne.
Jest to taki poziom interpretacji w którym jakaś teoria próbuje w sposób jedno-jednoznaczny wskazać na interakcje między określonym czynnikiem a zachowaniem człowieka. Jeśli wystąpi dany czynnik to w sposób prawie pewny człowiek będzie się zachowywał w określony sposób w danej sytuacji i odwrotnie- zachowanie człowieka świadczy o występowaniu danego czynnika.
Przykłady teorii deterministycznych:
1. Freuda- człowiek kierowany instynktem życia i śmierci nie jest odpowiedzialny za swoje działania. Rozwój człowieka zamyka się do 5 rż. To, co się dzieje potem jest zdeterminowane tym, co się wydarzyło do 5 rż.
2. Behawioryzm- Skinner, Watson- Skinner nie był deterministą ale pokazał jak determinizm potrafi być niebezpieczny- Opowieść o niemowlętach- gdyby dano mu dwoje niemowląt na wychowanie mógłby jedno z nich wychować na złodzieja a drugie na ksiedza.
Pozytywna strona: są poszukiwane przyczyny danego zachowania, odkrycie dwiacji, odchylen od dormy
Negatywna strona: podejście determistyczne proponują bardzo ograniczoną wizję człowieka, odbiera to człowiekowi indywidualność, wolna wolę
Eklektyzm - błąd rozumowania. Zestawia się ze sobą przesłanki z różnych źródeł, stosuje się same metody bez podania uzasadnienia. Bezceremonialne działanie. Powstają potem błędy. Autor powinien dokonać refleksji i wyjaśnienia, na jakich zasadach dobiera przesłanki lub metody.
Systematyzacja działów psychologii podział- wyodrębnianie z jakiegoś zakresu nadrzędnego, zakresów dzielonych, członów. Działy psychologii powstały ze względu na jakieś kryteria: przykład psychologia kliniczna i psychiatria, cel: przywracanie do normalnego funkcjonowania, przedmiot: zaburzenia psychiczne, metoda jest inna w obydwu grupach. W klinicznej badania psychometryczne a w psychiatrii leki.
Działy psychologii teoretycznej, to działy psychologii eksperymentalnej, gdzie przeprowadza się doświadczenia.
Kryterium podziału psychologii eksperymentalnej jest przedmiot zainteresowania danego działu. Dzieli się na psych ogólną, eksperymentalną (spostrzegania, pamięci, uwagi, myslenia, emocji, motywacji, nastawienia, uczenia, woli, wartości, celów, decyzji, osobowości) rozwojową, społeczną, środowiskową i wychowawczą. Psychologia decyzji a myslenia: decyzja jest aktem, który nie funkcjonuje w próżni, ale na bazie potrzeb człowieka, jego wartości, potrzebie prawdy, odczuć. Proces poznania jest integralną częścią decyzji.
Kierunki- róznią się miedzy Sb paradygmatem, założeniami, pytaniami. Ustalenie związków między terminami teoretycznymi a obserwacyjnymi. Dział- zakresowo i przedmiotowo wyodrębniony sposób uprawiania psychologii, nie stawia Sb za cel ustalanie związków między terminami teoretycznymi.
DZIAŁY PSYCHOLOGII STOSOWANEJ: charakteryzują się ukierunkowaniem na cel praktyczny, pomoc człowiekowi, który jest w konkretnej potrzebie, np. pomoc w leczeniu- psych. Kliniczna
Psych pastoralna: wykorzystuje wiedzę nie tylko z psychologii religii, pomoc ludziom, którzy przeżywają kryzys religijny-> krystalizacja celów życiowych.
Psych kliniczna: najbardziej rozwinięte pole współpracy z neurologami -> neuropsychologia
*1909r. pierwszy zjazd neurologów i psychologów, Idzi Radziszewski zakłada nowe czasopismo, by stymulować rozwój inteligencji i kapłanów - „Ateny kapłańskie”.
Kardiopsychologia: badania pacjentów, pomoc w przekazywaniu informacji kardiologicznych, pomoc w doborze rehabilitacji.
Psychoonkologia: przekazywanie pacjentom informacji o tym, ze są chorzy, wsparcie psychologiczne dla osób podejmujących chemioterapię, ułatwienie przezwyciężenia stresu onkologicznego.
Terminy teoretyczne nie są przekształcane na obserwacyjne ze względu na swoją naturę, brak terminów teoretycznych oznaczałoby brak psychologii jako nauki. Z terminów obserwacyjnych formułuje się terminy teoretyczne, ustala się zależność pomiędzy badanymi zmiennymi.
Definicja operacyja- Ściśle określony zespół czynności, dzięki którym można zaobserwować interesującą psychologa rzeczywistość.
Sytuacja eksperymentalna i test jest definicją obserwacyjną.
Za pomocą testu psycholog stwarza sytuację jego wykonania dającą mu możliwość obserwowania zachowania i zrozumienia co jest jego podstawą.
TYPY MODELI opisowe- rezultat wnioskowania indukcyjnego. Oparte na badaniach empirycznych i są ich końcowym efektem. Są to ogólnie przyjęte prawa psychologiczne np. badania Webera- Fehnera (ułamek Webera może być przedstawiony w postaci funkcji logarytmicznej lub prostego ułamka). Prawo Yerkesa- Dodsona, krzywa uczenia się, krzywa Gaussa
Idealne (normatywne)- pochodzą z logiki formalnej i innych działów matematyki i mówią w jaki sposób zachowa się idealny człowiek (niekoniecznie realny). Określają spsób myślenia człowieka, jego spostrzeganie, podejmowanie decyzji, ocenę prawdopodobieństwa.
Model stresu RS =O+S/P+K+W
RS- rozmiar stresu
S-subiektywne spostrzeganie sytuacji, może potęgować strach
P- poczucie godności własnej
K- kompetencje w zakresie radzenia sobie z daną sytuacją
W- czynnik wsparcia społecznego ze strony innych ludzi, np. wsparcie emocjonalne.
pojęcie zgromadzenia agoralnego: idealny typ pojęcia wyjaśniającego zachowania ludzi w tłumie, towarzyszące masowym zgromadzeniom, które doprowadziły w Europie do zmian takich jak: upadek syst. Totalitarnego, rozpad Związku Radzieckiego, upadek muru berlińskiego.
Cechy konstytutywne:
1. Kierowanie się wartościami wyższymi dla uczestników 2. Intencje nie stosowania przemocy 3. Dobrowolność uczestnictwa 4. Otwartość spotkań 5. Masowa skala uczestnictwa 6. Świadomość przeżywania przez uczestników jedności, wspólnoty, wagi zgromadzenia 7. Pozytywne następstwa w skali indywidualnej i społecznej