Rynki finansowe i bankowość, 24.09.2011 r.

Dr Małgorzata Solarz

Literatura przedmiotu:

• Pietrzak B. Polański. Z., Woźniak B. (red.) (2008) System finansowy w Polsce Część I, PWN, Warszawa

• Flejsterski S., Świecka B (red) (2007_ Elementy finansów i Bankowości CeDeWu.PL

• Owsiak S., Podstawy nauki finansów PWE, Warszawa 2002.

System finansowy - jest to zespół logicznie powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych, zarówno w sektorze realnym, jak i w sektorze finansowym.

System

prawny

Sfera rynkowy

Realna system

system System finansowy

ekonomiczny finansowy

Sfera

finansowa publiczny

System system finansowy

społeczny Gospodarka

finansowa

podmiotów sfery realnej

system

polityczny

Inne

systemy

Funkcje systemu finansowego

• funkcja monetarna - system finansowy dostarcza podmiotom niefinansowym podstawowego dla funkcjonowania gospodarki rynkowej instrumentu, jakim jest pieniądz i umożliwia jego obieg, tj. ruch związany z rozliczeniami zachodzącymi w związku z bieżącą działalnością gospodarczą,

• funkcja kapitałowo - redystrybucyjna - system finansowy umożliwia przepływ wolnych środków pieniężnych od podmiotów dysponujących nimi do podmiotów, które chcą z nich korzystać. System finansowy jest mechanizmem zamiany dobrowolnych oszczędności oraz środków wymuszonych za pomocą instrumentów fiskalnych w inwestycje sfery realnej oraz w konsumpcję publiczną (zbiorową) i indywidualną.

• Funkcja kontrolna - system finansowy umożliwia kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, w szczególności nad środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości, chodzi o usługi, które pozwalają kontrolować efektywność wykorzystanie majątku oraz środków finansowych (w tym funduszy publicznych).

Rynkowy system finansowy - funkcjonuje przed wszystkim w oparciu o transakcje, w których jedna ze stron jest instytucją prywatną. Dlatego też rynkowy system finansowy bywa często określany mianem prywatnego systemu finansowego.

Ogniwa rynkowego systemu finansowego:

• instrumenty finansowe,

• rynki finansowe,

• instytucje finansowe,

• zasady, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.

Instrumenty finansowe - zobowiązania finansowe, tj. roszczenia dotyczące majątku jednych podmiotów gospodarujących w stosunku do drugich.

np. umowa - kupna papierów wartościowych, waluta, obligacje itp.

Dla posiadaczy instrumentów finansowych są one składnikami majątku (aktywów) a dla emitentów są zobowiązaniami (składnikami pasywów).

Z tytułu posiadania instrumentów finansowych ich właściciel może mieć prawo:

• do współwłasności majątku (udziały, akcje),

• do określonego procentu lub innych pożytków (np. obligacje i inne instrumenty dłużne),

• do otrzymania w przyszłości określonych aktywów lub do rozliczenia pieniężnego (instrumenty pochodne)

rodzaje instrumentów finansowych:

1. Kryterium własnościowe:

• instrumenty udziałowe - dają prawo dawcy kapitału do udziału w majątku emitenta, są dokumentem potwierdzającym własność kapitału zaangażowanego w majątku emitenta w zamian za określone korzyści; np. akcje.

• Instrumenty wierzycielskie (dłużne) - dokumentują istnienie zobowiązania pieniężnego ich emitenta wobec właściciela papieru. Stanowią potwierdzenie istnienia wierzytelności pieniężnej (długu); np. obligacje, bony.

2. Sposób generowania dochodu przez instrumenty finansowe:

• instrumenty o stałym dochodzie, (depozyty bankowe, obligacje)

• instrumenty o zmiennym dochodzie. (akcje, obligacje o zmiennym oproc.)

3. Przynależność sektorowa emitenta kreującego instrument finansowy:

• instrumenty bezpośrednie - gdy emitentem jest podmiot gospodarczy (zgromadzone w ten sposób kapitały są przez emitenta bezpośrednio zagospodarowany)

• instrumenty pośrednie - emitowane są przez instytucje finansowe, których rolą jest pośredniczenie w przepływie kapitału, np. przez udzielanie kredytów.

4. Okres od emisji do wykupy (zapadalności) instrumentu finansowego:

• instrumenty krótkoterminowe - z okresem zapadalności do 1 roku, zwane instrumentami pieniężnymi (rynku pieniężnego),

• instrumenty długoterminowe - z okresem zapadalności powyżej 1 roku, nazywane instrumentami kapitałowymi (rynku kapitałowego).

Na współczesnych rynkach finansowych instrumenty finansowe, takie jak akcje czy obligacje nazywane są instrumentami bazowymi, w oparciu o nie tworzy się tzw. instrumenty pochodne, nazywane instrumentami pozabilansowymi czy derywatami (kontrakty forrard i futures, opcje oraz swapy)

Instytucje finansowe - podmioty świadczące usługi związane z zawieraniem transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe i utrzymywanie ich w swoich aktywach.

Instytucje finansowe można podzielić na:

• Pasywnych pośredników finansowych - instytucje, które nie tworzą własnych instrumentów finansowych, wyłącznie redystrybuują (rozdzielają) znajdujące się już w obiegu instrumenty finansowe. Są to. np. kantory walutowe, domy maklerskie, firmy faktoringowe)

• aktywnych pośredników finansowych - instytucje, które tworzą własne instrumenty finansowe, należą do nich:

• instytucje tworzące pieniądze (bank centralny i banki komercyjne)

• instytucje tworzące niepieniężne instrumenty finansowe (takie jak: towarzystwa ubezpieczeniowe, fundusze inwestycyjne, fundusze emerytalne).

Rynek finansowy - miejsce, gdzie zawiera się różnego rodzaju umowy pożyczkowe bądź kredytowe czy inne, będące w ogólnym rozumieniu źródłem finansowania działalności.

Inaczej ujmując jest to miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy.

We współczesnej gospodarce wierzyciele przekazują swoje oszczędności dłużnikom za pośrednictwem instytucji finansowych. Zaś wszystkie te podmioty kontaktują się między sobą na rynkach finansowych.

Na rynkach finansowych kształtują się właściwe dla określonych instrumentów ceny rynkowe - stopy procentowe, kursy akcji, walut i innych instrumentów.

Fundusze Fundusze

Fundusze

Fundusze Fundusze

Reguły określające sposób działania instrumentów, rynku i instytucji, są środkiem ograniczania negatywnych skutków asymetrii informacyjnej.

Zasady te mogą mieć charakter ograniczeń: sformalizowanych (przepisy prawa) lub niesformalizowanych (normy moralne).

SYSTEM FINANSOWY

PUBLICZNY RYNKOWY

System System Fundusze

budżetowy finansowy ubezpieczeń

Państw JST społecznych

System System System System

bankowy i ubezpieczeń finansowy finansowy

parabankowy gospodarczych przedsiębiorstw gospodarstw

domowych

Ryzyko - luka między tym, co jest znane a tym, co powinno być poznane dla podjęcia prawidłowej decyzji.

We współczesnych stosunkach społeczno - gospodarczych możliwe są dwie metody zabezpieczenia przed negatywnymi finansowo skutkami ryzyka:

• samoubezpieczenie - polega na indywidualnym gromadzeniu środków finansowych,

• przeniesienie tego finansowego ciężaru na inny podmiot gospodarczy (instytucjia ubezpieczeniowa)

Ubezpieczenie - jest to urządzenie gospodarcze, którego nadrzędnym zadaniem jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru na wiele jednostek, którym dane zdarzenia zagrażają.

Klasyfikacja produktów ubezpieczeniowych:

Kryterium swobody w zakresie nawiązywania stosunku ubezpieczenia:

• ubezpieczenia obowiązkowe:

• ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdu

• ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego,

• ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych,

• ubezpieczenia wynikające z przepisów odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych ratyfikowanych przez RP, nakładających na określone podmioty obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia np. doradca finansowy, broker ubezpieczeniowy,

• ubezpieczenia dobrowolne

Kryterium przedmiotu ubezpieczenia:

• ubezpieczenia osobowe:

- ubezpieczenia na życie

- ubezpieczenia zdrowotne

- ubezpieczenia wypadkowe

• ubezpieczenia majątkowe

- ubezpieczenia rzeczowe - obejmują ubezpieczenia majątku w postaci rzeczy, np. ubezpieczenia od ognia i innych żywiołów, ubezpieczenia komunikacyjne typu autocasco

- ubezpieczenia praw i obowiązków (zwane ubezpieczeniami majątkowymi sensu stricto) - obejmują ochronę wartości majątkowych ubezpieczonego. np. ubezpieczenia finansowe, ubezpieczenia OC chroniące zobowiązania ubezpieczonego).

ubezpieczenia osobowe a majtkowe

Kryteria	Ubezpieczenia osobowe	Ubezpieczenia majątkowe
Przedmiot	Ryzyko osobowe, obejmujące życie, zdrowie, zdolność do pracy ubezpieczonego (dobra osobiste, prawa niemajątkowe)	Ryzyko majątkowe, obejmujące prawa i obowiązki majątkowe osoby ubezpieczonej
Podmiot	Osoby fizyczne	Osoby fizyczne i prawne
Szkoda	Jest niewymierna w pieniądzu i może mieć charakter negatywny (np. zgon, choroba), lub pozytywny, który skutkuje powstaniem dodatkowych potrzeb majątkowych (np. urodzenie dziecka)	Jest wymierna w pieniądzu i zawsze ma charakter zdarzenia negatywnego.
Suma ubezpieczenia	Stanowi umówione z góry świadczenie, które nie pozostaje w związku z poniesioną szkodą (istnieje swoboda w zakresie ustalenia jej wysokości)	Ustalana na podstawie wartości przedmiotu ubezpieczenia
Charakter świadczenia	Świadczenie (nie jest związane z wysokością poniesionej straty i może być kumulowane)	Odszkodowanie (nie może być kumulowane i nie może przekroczyć wysokość szkody)
Czas	Zazwyczaj długoterminowe (powyżej 1 roku)	Zazwyczaj krótkoterminowe (do 1 roku)

Przedmiotem działalności przedsiębiorstwa ubezpieczeniowego (ubezpieczyciela) jest działalność ubezpieczeniowa. - rozumiana jako udzielanie ochrony ubezpieczeniowej, tzn. utrzymanie warunków i gotowości ubezpieczyciela do wypłaty świadczenia w razie zajścia wypadku ubezpieczeniowego - a jest to zdarzenie losowe objęte ochroną ubezpieczeniową, z nastąpieniem którego zakładu ubezpieczeń jest zobowiązany spełnić określonego świadczenie ubezpieczeniowe.

UBEZPIECZNIA

SPOŁECZNE GOSPODARCZE

DZIAŁ I DZIAŁ II

Ubezpieczenia Pozostałe Ubezpieczenia

osobowe ubezpieczenia majątkowe

- na życie osobowe

- na dożycie NNW

Stosunek ubezpieczenia - to stosunek prawny wiążący ubezpieczyciela z ubezpieczającym na podstawie, którego ubezpieczyciel jest zobowiązany do wypłacenia odszkodowania lub świadczenia w razie nastąpienia określonego zdarzenia losowego, zaś ubezpieczający zobowiązuje się do przestrzegania ustalonych warunków ubezpieczenia oraz opłacenia określonej składki ubezpieczeniowej.

Stosunek ubezpieczenia jest podstawą umowy ubezpieczenia, która zawierana jest na piśmie a jej dowód stanowi polisa ubezpieczeniowa.

Strony umowy ubezpieczenia:

• ubezpieczyciel - zakład ubezpieczeń, z którym podpisujemy umowę ubezpieczenia i który w zamian za składki przyjmuje na siebie określone ryzyka,

• ubezpieczający - podmiot podpisujący z zakładem ubezpieczeń umowę ubezpieczeniową i zobowiązujący się do opłacania składek ubezpieczeniowych.

• Ubezpieczony - podmiot, którego majątek lub zdrowie i życie objęte są ochroną ubezpieczeniową,

• Uposażony - osoba imiennie wskazana przez ubezpieczającego jako podmiot uprawniony do otrzymania odszkodowania lub świadczenia.

Zakład ubezpieczeń zobligowany jest do podania (przedstawienia) w dokumencie tekstu ogólnych warunków ubezpieczenia (o.w.u.), które w przypadku:

• ubezpieczeń dobrowolnych są formułowane przez zakłady ubezpieczeń,

• ubezpieczeń obowiązkowych są podawane w drodze rozporządzenia Ministra Finansów.

Odszkodowanie / świadczenie - to wypłata kwoty pieniężnej przez zakład ubezpieczeń, która nastąpi pod warunkiem zaistnienia zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową.

Odszkodowanie ubezpieczeniowe może być ograniczone przez:

• udział własny poszkodowanego,

• franszyzę integralną:

• franszyzę redukcyjną:

udział własny poszkodowanego - polega na pomniejszeniu odszkodowania o określony, treścią stosunku ubezpieczenia, procent obowiązujący wysokości udziału.

Franszyza:

• integralna - wyłącza odszkodowanie, gdy szkoda nie przekracza oznaczonego minimum; W przypadku przekroczenia tej kwoty odszkodowania wypłacone jest w pełnej wysokości

• redukcyjna - powoduje zmniejszenie odszkodowania o oznaczoną sumę lub procent wartości przedmiotu ubezpieczenia.

FINANSOWANIE POŚREDNIE

FINANSOWANIE BEZPOŚREDNIE

Rynki

finansowe

Pośrednicy

finansowi

Pożyczkodawcy:

(oczekujący)

1. Gosp. domowe

2. Przedsiębiorstwa

3. Rząd

4. Cudzoziemcy

Pożyczkobiorcy:

(wydający)

1. Gosp. domowe

2. Przedsiębiorstwa

3. Rząd

4. Cudzoziemcy

---