08.02.2008

Lek działający miejscowo → wprowadzony w bezpośrednie sąsiedztwo punktu uchwytu.

Lek działający ogólnie → lek dostaje się do krwioobiegu i z krwią dociera do różnych okolic ciała. Po drodze musi pokonać wiele przeszkód: tkanki, przez które się przedostaje lub enzymy będące w tkankach, które obniżyć jego ilość.

• Losy leku działającego ogólnie można podzielić na kilka faz. Fazy zwykle występują jednocześnie bądź zachodzą na siebie. Fazy te to:

1. Uwalnianie leku z postaci, w jakiej został podany (np. rozpuszczanie tabletek); faza ta nie występuje, gdy poda się lek np. w postaci roztworu

2. Wchłanianie, czyli transport leku- miejsce podania do krwi.

3. Dystrybucja, czyli proces rozmieszczania leku w organiźmie (np. przechodzenie leku z krwi do tkanek i z tkanek do krwi)

4. Eliminacja, czyli procesy prowadzące do zakończenia działania leku; biotransformacja (zmiana budowy pod wpływem enzymów); wydalenie (usunięcie poza organizm)

• Wymienione procesy i ich szybkość mają wpływ na stężenie leku w punkcie uchwytu.

Każdy lek charakteryzuje się pewnymi wielkościami, mówiącymi jak szybko jest wchłaniany, jak rozmieszcza się w organiźmie i z jaką szybkością jest eliminowany z organizmu. Te wielkości nazywa się parametrami farmakokinetycznymi. Wiek, płeć, stany chorobowe oraz stosowanie innych leków wpływa na parametry farmakokinetyczne.

Transport leku

Swobodne przemieszczanie się leku w organiźmie najczęściej jest ograniczane przez warstwy komórek nabłonkowych (np. śródbłonek naczyń; nabłonek przewodu pokarmowego).

Przestrzeń, gdzie lek porusza się swobodnie nazywa się kompartmentem ( np. wnętrze łożyska naczyniowego). Można jak kompartyment traktować całą wodę ustrojową czy lipidy organizmu.

Przenikanie leku przez bariery (transport biologiczny) podlega prawom, a podstawowymi mechanizmami transportu są:

• Bierna dyfuzja → bezwładny ruch z miejsc, w których panuje większe stężenie, tam gdzie stężenie jest mniejsze. Na przeszkodzie dyfuzji są błony komórkowe: łatwość przenikania leku przez te błony, oprócz stężenia decyduje o szybkości przenikania. Lek, aby przeniknął przez błonę musi być rozpuszczalny w H₂O, być litofilny.

• Dyfuzja ułatwiona → udział biorą specyficzne nośniki. Nośniki te ułatwiają przejście przez lipid. Inne cechy: jak w biernej dyfuzji.

• Transport czynny → również wiązanie ze specyficznymi nośnikami. Może jednak przebiegać od mniejszego stężenia ku większemu.

• Filtracja → nie zależy od lipofilności, gradientu stężeń, lecz od wielkości porów, wielkości cząsteczek i różnicy ciśnień po obu stronach błony. Taki transport jest głównie w nerkach.

Dawka terapeutyczna → ilość leku mająca działanie lecznicze

Dawki toksyczne i śmiertelne → powodują objawy zatrucia lub zgon.

Dawki jednorazowe, dobowe, całkowite → określają ilość leku zastosowaną jednorazowo, w ciągu doby lub w ciągu całego leczenia

• Ta sama dawka powoduje różną wielkość efektu farmakologicznego. Działanie określonej dawki leku może być różne nawet u tego samego człowieka zależnie od: stanu organizmu, wypełnienia przewodu pokarmowego, rodzaju diety, stanu krążenia, wątroby, itp.

Stężenie leku we krwi → jest dokładniejszym miernikiem siły działania leku niż dawka. Jest jednak kosztowne.

Wchłanianie leku → To transport z miejsca podania leku do krwi. Lek wchłonięty jest następnie rozmieszczony w tkankach gdzie wytwarza określone stężenie.

Dostępność biologiczna → jest to zdolność leku do poddawania się wchłanianiu; jej miernikiem jest współczynnik dostępności biologicznej, czyli ułamek określający tę część podanej dawki, która dostaje się do krążenia dużego. Jeśli lek wchłania się całkowicie - współczynnik równa się jedności.

Szybkość wchłaniania → może być zmienna

t_max - czas po którym stężenie przyjętego leku przybiera w osoczu wartość maksymalną

c_max - stężenie maksymalne

Drogi podania leku:

• przez przewód pokarmowy (per os, per rectum)

• przez błony śluzowe, naskórne, wziewne

• iv (dożylnie)

• im (domięśniowo)

• sc (podskórnie)

Przewód pokarmowy:

• wchłanianie przez błonę śluzową jamy ustnej, żołądka, jelit, odbytnicy

• z reguły bierna dyfuzja

• zażycie leków z posiłkami może opóźniać lub przyspieszać wchłanianie

• alkohol może tak przyspieszać wchłanianie że może dojść do zatrucia

• leki wchłonięte z żołądka i jelit dostają się do krwi wrotnej. W wątrobie wiele leków ulega unieczynnieniu i we krwi pozostają śladowe ich ilości. Zjawisko to tzw. „efekt pierwszego przejścia”. Duże stężenie leku w wątrobie może ją uszkadzać.

• podawanie doustne jest wygodne, ale dostępność leku może być niewielka

• leki mogą drażnić przewód pokarmowy i uszkadzać wątrobę przy podawaniu p.o.

• przy podawaniu doodbytniczo unika się działania drażniącego na żołądek („efektu pierwszego przejścia”)

• przy podawaniu podjęzykowym wchłanianie jest szybkie i niema „efektu pierwszego przejścia”

Leki podawane przez drogi oddechowe dyfundują przez nabłonek pęcherzyków płucnych

Leki podawane przezskórnie muszą być hipofilne; działają długotrwale: wada- wysoka cena.

Wstrzyknięcia:

• Przy wstrzyknięciach leki działają zwykle krócej, ale szybciej i silniej.

• iv → stosuje się, gdy jest potrzebne natychmiastowe działanie; może powodować gwałtowne niepożądane działania

• im → bezpieczniejsze niż iv

• sc → najwolniejsze działanie leku spośród trzech rodzajów wstrzyknięć

• każde wstrzyknięcie może spowodować zakażenie pacjenta

Dystrybucja leku:

• lek wchłonięty do krwi zostaje z jej prądem szybko rozmieszczony w łożysku naczyniowym, skąd dyfunduje do tkanek. Szybkość transportu zależy od: wiązania leku z białkami krwi, penetracji barier, wielkości przepływu krwi przez daną tkankę czy narząd.

• Część leku związana z białkami pełni rolę magazynu

• Im więcej zwiąże się z białkami tym słabsze jest jego działanie, ale też wolniej jest wydalany

• Transport leków przez śródbłonek przypomina filtrację

• Bariera krew- mózg utrudnia dostęp wielu związkom chemicznym. Barierę tę tworzy tkanka glejowa

• Bariera łożyskowa- wytworzenie maksymalnego stężenia leku u płodu jest opóźnione o 40-60 minut w stosunku do matki

• Jeśli znane jest stężenie leku we krwi, nie oznacza to, że wiadomo jakie stężenie będzie miał w narządach

• Wyróżnia się 3 piętra dystrybucji leku w organiźmie do których lek przedostaje się z różną trudnością: woda krwi, woda pozakomórkowa, woda wewnątrzkomórkowa

• Im łatwiej penetruje lek tym bardziej zbliżone będą jego stężenia w tych 3 przestrzeniach

• Jeżeli podzieli się wchłoniętą dawkę leku przez jego stężenie we krwi, wynik będzie miał wymiar objętości- jest to tzw. objętość dystrybucji. Jeżeli wynosi ona ok. 70 % masy ciała, oznacza to, że lek penetruje prawdopodobnie do całej wody ustrojowej (H₂O to 70 % masy ciała), jeśli zaś 25 % to obszar rozmieszczenia leku ogranicza się do wody pozakomórkowej

• Rozmieszczenie H2O w organiźmie:

30% →substancja stała

35% → płyn wewnątrzkomórkowy

3% → woda w treści jelitowej, jamach surowiczych, itp.

7% → osocze

18% → płyn wewnątrzkomórkowy

7% → H₂O niedostępna dla leku

Eliminacja leku:

• Wydalenie w postaci niezmienionej lub po transformacji

• Klirens → określa objętość krwi, którą dany narząd oczyszcza z leku w jednostce czasu. Klirens ustrojowy to suma wszystkich „klirensów narządowych”.

• okres półtrwania → określa szybkość eliminacji

• wydalanie leków: nerki, płuca, łzy, ślina, naskórek, przewód pokarmowy (z żółcią do jelit); część leków jest ponownie wchłaniana (krążenie wątrobowo- jelitowe)

Biotransformacja leku /hydroliza, sprzęganie, itp./

• zmniejsza aktywność farmakologiczną

• powstają związki łatwiej wydalane

• główny narząd to wątroba (tu głównie jest biotransformacja)

• cytochrom P-450 (system enzymów → powstają związki łatwiej wydalane przez nerki). Komórki te są obfite w te enzymy.

• Leki mogą powodować indukcję enzymatyczną