Wykład I

ANTROPOLOGIA: NAUKA O CZŁOWIEKU

• Znaczenia słowa antropologia

• Przedmiot antropologii

• Intensywne badania terenowe

• Antropologiczna perspektywa badawcza

• Poznawcze/Społeczne funkcje antropologii

• Antropologia a socjologia

Znaczenie słowa antropologia

• Słowo „antropologia” jest złożeniem dwu innych wyrazów: άνθρωπος anthropos, λόγος logos. „Anthropos” to słowo pochodzące z Greki będące odpowiednikiem słowa „człowiek”. Wyraz „logos” (też pochodzenia greckiego) może mieć wiele znaczeń, ale w złożeniu z anthropos znaczy „nauka o człowieku” bądź „teoria człowieka”. Antropologia to dyscyplina naukowa zajmująca się badaniami nad człowiekiem.

• Przez antropologię rozumiemy tu naukę empiryczną badającą kulturowe wytwory i przejawy ludzkiego życia społecznego, zarówno powstałe kiedyś, jak też powstające obecnie.

Przedmiot antropologii

Przedmiot nauki ulega z czasem zmianom. Dotyczy to również antropologii.

80 lat temu antropolog społeczny zapytany o to, czym zajmuje się jego dyscyplina odparłby bez wahania, że jej przedmiotem są tak zwane społeczeństwa pierwotne, obecnie wygląda to zupełnie inaczej.

Model pojęciowy społeczeństwa pierwotnego

• Społeczeństwo niewielkie liczebnie

• Dysponujące prostą technologią

• Funkcjonujące w oparciu o prosty podział pracy

• Niepiśmienne

Po II Wojnie Światowej dziedzina badań antropologicznych poszerza się o społeczności chłopskie oraz wielkie cywilizacje Azji

Antropologia zaczyna interesować się również samą Europą, także Europą Wschodnią.

Współczesna antropologia znacznie poszerzyła zakres swych badań. Obecnie często prowadzi się badania także w społeczeństwach zachodnich. Określa się to mianem Anthropology at Home”. Przedmiotem studiów antropologicznych są często legalni i nielegalni imigranci, mniejszości etniczne, subkultury, a nawet naukowcy pracujący nad ludzkim DNA i maklerzy giełdowi

Metoda intensywnych badań terenowych

• Intensywne badania terenowe polegają na prowadzeniu w badanym społeczeństwie długotrwałej uczestniczącej obserwacji. Współcześni badacze posługują się również wieloma innymi technikami badawczymi.

• Polski antropolog Bronisław Malinowski ustalił naukowy standard badań terenowych. Uznał on, że metodę tę stosuje się w celu:

• Zrozumienia sposobu widzenia świata badanego społeczeństwa

• Opisania życia codziennego, rutynowych czynności, nawyków, interakcji

• Analizy struktury i organizacji społecznej badanej grupy ludzi

Antropologiczna perspektywa badawcza

W badaniach antropologicznych obowiązują trzy podstawowe zasady:

• Unikamy etnocentryzmu!

• Nie jesteśmy rasistami!

• Kierujemy się zasadą relatywizmu kulturowego!

Etnocentryzm to przekonanie o wyższości własnej kultury względem innych kultur; a także ocenianie innych kultur i ludzi w nich wychowanych przez pryzmat własnej kultury. Etnocentryzm jest postawą występującą w każdej kulturze, chociaż członkowie danego społeczeństwa mogą być w różnym stopniu etnocentryczni.

Zadaniem antropologii jest przezwyciężanie postaw etnocentrycznych, zniekształcają one, bowiem wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym naszego gatunku.

Ważne dla antropologii jest odrzucenie rasizmu, czyli przekonania, że istnieje naturalna nierówność między rasami ludzkimi.

Ustalenia genetyki wykazały fałszywość rasizmu. Prosty przykład: różnice w obrębie ludzkiego materiału genetycznego wynoszą 0,2 %. 85 % spośród tych różnic występuje w obrębie jednej i tej samej grupy etnicznej!

Inna zasadą stosowaną w antropologii jest idea relatywizmu kulturowego. Głosi ona, że daną kulturę należy oceniać tylko w oparciu o jej własne kryteria moralne, czy pojęciowe. Z idei relatywizmu kulturowego można wyprowadzić pewną praktyczną zasadę stosowaną w antropologii. Stwierdza ona, że to jak oceniamy moralnie inne kultury, nie powinno odbijać się na wynikach badań antropologicznych.

Poznawcze/Społeczne funkcje antropologii

• Celem antropologii jest opisanie i wyjaśnienie zarówno tego, co kulturowo specyficzne, jak też tego, co w kulturze ludzkiej powszechne i uniwersalne

• Antropologowie starają się zrozumieć ludzi różniących się pod względem kulturowym od nich samych, starają się przekonywać, że różnica kulturowa nie musi wykluczać możliwości współżycia

• W dzisiejszej epoce ostrych podziałów kulturowych antropologowie są szczególnie predysponowania do tworzenia podstaw porozumienia między ludźmi, mimo dzielących ich różnic

Antropologia i socjologia

Antropologia społeczno-kulturowa jest dyscypliną bliską socjologii. Między obiema dyscyplinami są pewne różnice. Socjologia interesuje się głównie uprzemysłowionymi obszarami świata, zainteresowania antropologów są szersze. Socjologowie w większym niż antropologowie stopniu wykorzystują ekstensywne oraz ilościowe (eksperymentalne i statystyczne) techniki badań. Antropolodzy częściej natomiast posługują się metodami jakościowymi oraz intensywnymi. Spokrewnione z antropologią są także inne nauki: psychologia, studia kulturowe (badające kulturę popularną), językoznawstwo, ekonomia, historia, geografia a nawet biologia.

Lista terminów naukowych

• Społeczeństwo pierwotne

• Intensywne badania terenowe

• Etnocentryzm

• Rasizm

• Relatywizm kulturowy

Mini egzamin

• Na czym polega zmiana przedmiotu badań w antropologii społeczno-kulturowej?

• Scharakteryzuj założenia leżące u podstaw metody intensywnych badan terenowych

• Na czym polega różnica między antropologią społeczno-kulturową a socjologią?

• Wyjaśnij pojęcie etnocentryzmu

• Co głosi idea relatywizmu kulturowego?